فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری
سال:1389 | دوره:- | شماره:14 |تعداد مقالات:7

در دو دهه اخیر با ظهور پارادایم توسعه پایدار در صنعت گردشگری، در سپهر علمی و اجرایی و در سطح ملی و بین المللی نگرانی ‏های فزاینده‏ ای در خصوص تاثیرات نامطلوب و مخرب گردشگری انبوه مطرح شد. لذا مطالعات و اقدامات تجربی زیادی برای عملیاتی کردن مفهوم توسعه پایدار و مدل ‏های ارزیابی آن صورت پذیرفته است. اما، علی ‏رغم تمام این اقدامات، نتایج حاصل از پیشرفت به سوی پایداری مطلوب نبوده است. از طرف دیگر مطالعات نخستین در کشور نیز حاکی از وجود چالش ‏های عمده در جهت دستیابی به پایداری توسعه گردشگری به ویژه در نواحی روستایی می ‏باشد. لذا مقاله حاضر با استفاده از روش ‏شناسی توصیفی - تحلیلی، پیمایش درصدد پاسخگویی به این سوال کلیدی بوده است که بر اساس ابعاد و شاخص‏ های موثر در توسعه پایدار گردشگری روستایی، روستاهای تاریخی - فرهنگی کشور از چه سطحی از پایداری برخوردارند؟ نتایج بیانگر این مطلب است که ابعاد و شاخص ‏های اجتماعی و اقتصادی گردشگری از پایداری بیشتری نسبت به بعد محیطی در روستاهای مورد مطالعه برخوردارند و همچنین این روستاها از سطح پایداری نسبتا ضعیفی برخوردارند. لذا در جهت رفع ناپایداری ‏ها می ‏بایست اصول و الزامات رویکرد توسعه پایدار گردشگری در سیاست ‏ها و برنامه‏ های اجرایی به کار گرفته شود تا از این طریق توسعه گردشگری در نواحی روستایی و به خصوص روستاهای تاریخی - فرهنگی کشور پایدار گردد.

موضوع رقابت از زمانی آغاز شد که آدام اسمیت کتاب معروف خود را تحت عنوان ثروت ملل منتشر نمود. تا اواخر سال 1980 چارچوب نظری برای تحلیل، حفظ و بهبود رقابت یک کشور یا صنعت وجود نداشت و بنابراین با استفاده از معیارهای مختلف، از رقابت تحلیل ‏هایی اقتصادی می شد. پورتر (1980)، گیلبرت (1984) و پون (1993)، هر یک استرات‍ژی هایی را در ارتباط با رقابت مقصد گردشگری ارائه داده اند اما مدل کراچ و ریچی جامع تر از سایر مدل هاست. هدف مقاله حاضر بررسی و الویت بندی عوامل موثر بر مزیت رقابتی منطقه چابهار در زمینه گردشگری، با استفاده از مدل کراچ و ریچی بوده و تمرکز اصلی بر گردشگری داخلی می باشد. پژوهش به صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه در بین خبرگان و متخصصین حوزه گردشگری در بازه زمانی 1388-1389 انجام گرفته است. نتایج حاکی از آن است که از میان 5 شاخص در مدل مذکور، به ترتیب برنامه ریزی، خط مشی مقصد، مدیریت مقصد، جاذبه های محوری، منابع پشتیبان و عوامل تقویت کننده از الویت برخوردارند. همچنین منطقه چابهار در زمینه عواملی همچون آب و هوا، چشم اندازهای زیبا، امنیت و غیره در شرایط مطلوب و در زمینه عواملی نظیر مدیریت بازدیدکنندگان، مدیریت بحران، مراکز تفریحی، بازاریابی و غیره در وضعیت نامطلوبی به سر می برد.

گردشگری به دلیل تاثیرات مثبت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از جمله درآمدزایی و تاثیر در رشد ‏اقتصادی کشورها در حال تبدیل شدن به صنعت اول در جهان است و برای اغلب ‏کشورها گردشگری منبع مهمی برای فعالیت ‏های تجاری، کسب درآمد، اشتغال ‏زایی و مبادلات خارجی ‏محسوب می ‏شود. نوشته حاضر برای دستیابی به راهکارهای توسعه گردشگری، به بررسی دو عامل رضایت و وفاداری گردشگران در منطقه گردشگری سرعین پرداخته است. تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش همبستگی است. از پرسشنامه به عنوان ابزار اصلی در گردآوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری گردشگرانی هستند که در مرداد ماه به منطقه سرعین اردبیل مسافرت داشته اند. با توجه به نامشخص بودن تعداد گردشگران (جامعه آماری) از نمونه گیری تصادفی قابل دسترس استفاده شده است و مناطق و محل هایی که گردشگران معمولا برای بازدید به آن مراجعه می ‏کنند برای جمع آوری داده ها تعیین گردید. از آزمون ضریب همبستگی برای تجزیه و تحلیل سوال ها و جهت رد یا تایید فرضیه ها همچنین برای دستیابی به میزان و شدت رابطه استفاده گردید. نتایج یافته های تحقیق نشان داد که بین عوامل سازمانی و محیطی با رضایت گردشگران و همین ‏طور بین این عوامل و رضایت گردشگران با وفاداری با ضریب همبستگی 0.71 رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. در نتیجه عوامل سازمانی و محیطی موجب افزایش رضایت گردشگران و به تبع آن افزایش وفاداری آنها، به معنی بازگشت گردشگران و معرفی منطقه از سوی آنها می ‏شود. در نتیجه بهبود عوامل محیطی و سازمانی برای توسعه گردشگری پیشنهاد گردید.

«راهبرد توسعه خوشه ای» یکی از الگوهای موفق سازمان ‏دهی «بنگاه‏ های کوچک و متوسط» است که قریب به سه دهه بیشترین نقش را در «توسعه منطقه ای» کشورهای مختلف ایفا نموده است. این مفهوم اولین بار تحت عنوان «تئوری خوشه صنعتی» توسط مایکل پورتر در سال 1990 از دانشگاه‏ هاروارد تعریف و منتشر شد. محققان و پژوهشگران بعد از وی، تئوری خوشه را در بخش ‏ها و فعالیت ‏های مختلف از صنایع با تکنولوژی بالا گرفته تا محصولات جنگلی و زیربخش‏ های خدمات از جمله گردشگری به کار گرفتند. این مقاله ابتدا به بررسی مبانی و چارچوب نظری خوشه گردشگری پرداخته و با مبنا قرار دادن «مشخصه ‏های چهارگانه خوشه»، یعنی «تمرکز جغرافیایی»، «تمرکز بخشی»، «روابط همکاری» و «چالش ‏ها و فرصت‏ های مشترک» کسب و کارهای گردشگری به امکان سنجی خوشه گردشگری در شهرستان بندر انزلی پرداخته است. روش تحقیق اسنادی و میدانی بوده است. از فنون «نسبت های مکانی» و «ماتریس همکاری» به ترتیب برای «تحلیل تمرکز جغرافیایی و بخشی» و «روابط همکاری بین واحدهای کسب و کار» و از «پرسشنامه و فرم ‏های مخصوص مصاحبه» برای تحلیل چالش ‏ها و فرصت ‏های مشترک کسب و کارها بهره گرفته شده است. یافته ‏ها نشان می ‏دهد اقتصاد بخش گردشگری در شهرستان بندر انزلی «پایه» بوده و از نسبت مکانی 1.02 برخوردار است، کسب و کارها دارای چالش ‏ها و فرصت‏ های مشترک بوده اما روابط همکاری بین بنگاهی و بین صنفی نسبتا ضعیف است. در پایان «نقشه خوشه‏» شناسایی شده ترسیم و راهبردهایی بر مبنای شرایط فعلی و فرصت ‏های آتی برای توسعه خوشه گردشگری ارایه شده است.

صنعت گردشگری به عنوان یکی از ده صنعت برتر جهان در چرخه اقتصادی نقش به ‏سزایی را ایفا می کند و یکی از بخش های مهم تولید درآمد و ارزآوری است. مدیریت زنجیره تامین، که برای بیش از دو دهه در صنایع تولیدی به کار می رود و جای آن در صنعت گردشگری بسیار خالی به نظر می رسد، می تواند به عنوان ابزاری برای یکپارچه سازی ماهیت این صنعت به کار رود. از طرفی روند رو به رشد گسترش صنعت گردشگری و بروز نشانه هایی از تاثیرات منفی بر محیط زیست، لزوم پایداری را به میان آورده است. در این مقاله پس از بررسی مبانی نظری، با ارائه یک مدل تحلیلی، عوامل بالقوه موثر بر فرآیند تصمیم گیری استراتژیک یک بنگاه، مبنی بر اتخاذ ملاحظات زیست‏ محیطی در روابط با اعضای مختلف زنجیره تامین تعیین شده است. به منظور بررسی عوامل بالقوه تعیین شده در عمل و شناسایی عوامل احتمالی تاثیرگذار دیگر و همچنین تعیین میزان اهمیت نسبی هر یک از این عوامل در صنعت گردشگری و بالاخص از دیدگاه آژانس ‏های مسافرتی کشورمان، پرسشنامه ای بر مبنای مدل تحلیلی ارائه شده طراحی و مبنای مصاحبه نیمه باز با پانزده آژانس مسافرتی پایتخت قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد با توجه به این‏ که از نظر آژانس‏ های مسافرتی کشورمان، اتخاذ مدیریت زنجیره تامین سبز با مزایای درون سازمانی چندانی همراه نمی باشد، فشارهای خارجی می تواند عامل موثری برای گرایش به استراتژی‏ های زیست محیطی محسوب شود. به علاوه اجرای این استراتژی به واسطه برخی از عوامل سازمانی و کوته ‏نگری ‏های استراتژیک محدود می‏ شود.

مقاله حاضر به بررسی عوامل موثر بر شاخص ‏های کیفیت خدمات در آژانس ‏های گردشگری جنوب شهر اصفهان پرداخته و هدف آن بررسی تاثیر عواملی مانند: 1) ویژگی های محصول (خدمت)، 2) پاسخگو بودن، 3) همدردی، 4) قابلیت اطمینان، 5) مدیریت ارتباط با مشتری، 6) وضعیت ظاهری، 7) قیمت، 8) تکنولوژی، 9) توزیع، 10) ترفیع، 11) اعتبار و 12) تضمین بر کیفیت خدمات در آژانس ‏های گردشگری جنوب شهر اصفهان می ‏باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل مشتریان فعلی آژانس ‏های گردشگری جنوب شهر اصفهان می ‏باشد. با کمک آزمون T فرضیات تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند و همگی در سطح اطمینان %95 تائید شدند. علاوه بر آزمون T، جهت تکمیل نتایج تحقیق از آزمون ‏های دیگری از قبیل ANOVA، توکی، T مستقل، فریدمن و ضریب همبستگی نیز استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصل از آزمون ANOVA، افراد کمتر از 20 سال تاثیر عامل ویژگی ‏های محصول (خدمت) را بر شاخص‏ های کیفیت خدمات کمتر از افراد دیگر ارزیابی کرده اند. افراد با تحصیلات دیپلم و پایین ‏تر تاثیر عامل ترفیع بر شاخص ‏های کیفیت خدمات را بیشتر ارزیابی کردند همچنین پاسخ ‏دهندگان زن تاثیر ویژگی های خدمت بر افزایش کیفیت خدمات را بیشتر از مردها دانسته اند و پاسخ‏ دهندگان متاهل نسبت به مجردها تاثیر عامل قابلیت اطمینان بر کیفیت خدمات را بالاتر ارزیابی کردند. رتبه بندی عوامل بر اساس آزمون فریدمن به ترتیب عبارتند از: 1- پاسخگو بودن 2- قابلیت اطمینان 3- اعتبار 4- تضمین 5- همدردی 6- محصول 7- وضعیت ظاهری 8- قیمت 9- تکنولوژی 10- توزیع 11- مدیریت ارتباط با مشتری و 12- ترفیع. بالاترین ضریب همبستگی میان عوامل را تکنولوژی و توزیع با مقدار 0.837 در اختیار دارند.

روند رو به رشد تقاضا و پذیرش طبیعت گردان و گردشگران در مناطق شکننده و حساس کویری و بیابانی ایران طی سال های اخیر و عدم وجود برنامه ‏ریزی مدون و جامع برای گردشگری این مناطق لزوم توجه خاص به این مناطق را تشدید کرده است. لذا در این تحقیق، در راستای رویکرد توسعه پایدار گردشگری (طبیعت گردی) در مناطق کویری و بیابانی ایران با استناد به روش ظرفیت پذیرش گردشگری آستانه ظرفیت پذیرش مقصدهای منطقه کویرنوردی کلوت شهداد، منطقه خور و بیابانک شامل روستاهای مصر و فرحزاد و منطقه مرنجاب مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور ابتدا با استفاده از ادبیات موجود و نظر کارشناسان موضوع، شاخص ‏های موثر در برآورد ظرفیت پذیرش منطقه تعیین و سپس با به کارگیری روش کمی TCC، تعداد گردشگرانی که می توانند به صورت فیزیکی، واقعی و موثر در دو محدوده متمرکز و گسترده منطقه حضور یابند، محاسبه شده است. طبق نتایج حاصله منطقه مرنجاب - بند ریگ و شهداد نسبت به منطقه مصر و فرحزاد از ظرفیت بالاتری در پذیرش گردشگران برخوردار هستند. در ضمن این مناطق می توانند با افزایش ظرفیت های زیرساختی و خدماتی خود، ظرفیت پذیرش خود را افزایش دهند. همچنین طبق نتایج تحقیق، در حال حاضر این مناطق در گردشگری متمرکز بیش از ظرفیت واقعی خود بارگذاری می ‏شوند.