زبانشناسی و گویش های خراسان
سال:1389 | دوره:2 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

مفعول نمایی افتراقی ویژگی زبانهایی است که همه مفعولها را به یک شیوه نشان نمی دهند. بوسونگ (1985) این پدیده را در برخی از زبانهای ایرانی بررسی کرده است. آیسن (2003) نشانه «را» در فارسی را نشانه ای می داند که به معرفگی و جانداری مفعولها حساس است و این زبان را نمونه ای از زبانهای دارای مفعول نمایی افتراقی می داند. در این مقاله نشان داده ایم برخلاف دیدگاه آیسن (2003)، نمی توان گفت «را» در فارسی فقط طبقه خاصی از مفعولها را همراهی می کند، به سه دلیل: اولا می تواند در طیف معرفگی با همه مفعولها ظاهر شود و حضور آن تاثیری کلامی دارد، دوم اینکه طیف جانداری نقشی در حضور «را» ندارد، سوم اینکه می تواند با مواردی از غیر مفعولها نیز ظاهر شود. پس با در نظر گرفتن این سه مورد، نمی توان دیدگاه آیسن (2003) را در مورد نقش «را» اقتصادی فرض کرد.

اشاره در زبان، از مقولاتی است که می تواند از دیدگاه کاربردشناسی مورد تحلیل قرار گیرد. از این رو تحلیل جنبه های کاربرد شناختی اشارات زمانی در زبان فارسی و چگونگی به کارگیری این جنبه ها توسط سخنگویان فارسی زبان از اهداف نوشته حاضراست. بسیاری از اطلاعاتی که در گفتار مردم منتقل می شود جنبه کاربرد شناختی دارد و به بافت موقعیتی و اجتماعی خاص مربوط می شود. از جمله اهداف این مقاله، آشکار ساختن نقش اشارات زمانی در انتقال مفاهیم کاربرد شناختی در بافت موقعیتی و فرهنگی است که دستور زبان قادر به توصیف و تبیین همه ابعاد آن نیست.

در نشریات ورزشی، هر نویسنده ای (ورزشی نویس) برای جذب مخاطب، خود را در رقابت با سایر کسانی می بیند که در همان نشریه او قلم می زنند. اولین و بهترین راه جذب مخاطب، جذاب ساختن هر گزارش یا خبر از طریق برجسته سازی عنوان است. یکی از راههای برجسته سازی عنوان، استفاده از قلمها و رنگهای مختلف است که عموما خارج از اختیار ورزشی نویس است، اما آنچه یقینا در دسترس و به اختیار اوست، همانا برجسته سازی عنوان با استفاده از الگوهای زبانشناختی است. در مقاله حاضر، با بررسی دویست شماره از بیست عنوان نشریه ورزشی کشور که بین سالهای 1376 تا 1386 منتشر شده بودند، 150 عنوان برجسته شده به صورت تصادفی انتخاب شد و پس از تحلیل، مشخص گردید که می توان انواع برجسته سازی را به ترتیب بسامد در چهار الگوی زبانشناختی گنجاند: 1- الگوهای معنایی، 2- الگوی نحوی، 3- الگوهای ساختواژی، 4- الگوی کاربرد شناختی. همچنین نتایج توصیفی مقاله حاضر نشان می دهد که نظریات ایفان تیدو (2009) درباره عنوان در نشریات پذیرفته تر است تا نظرات در (2003).

برنامه کمینه گرا (چامسکی، 1995) رویکرد غالب و جدید «زبان شناسی زایشی» است. بررسی پیوندهای سلسه مراتبی ساخت نمای جمله های زبان به لحاظ دانش زبانی ذهنی سخنگویان، هدف عمده تحلیل ساختی در رویکرد یاد شده است. یکی از ویژگیهای تحلیل ساختی جمله در این رویکرد، در نظرگرفتن مقوله های نقشی است که به تبیین پیوندهای نحوی مقوله های واژگانی کمک می کند. تحقیق حاضر، ضمن ارائه توصیفی دقیق از مقوله های نقشی، به بررسی مقوله نقشی زمان در نحو جمله های فارسی می پردازد. همسو با تعاریف به کار رفته در برنامه کمینه گرا به بررسی چگونگی صرف فعل از راه بازبینی مشخصه های تعبیرناپذیر موجود در گره زمان و فعل اصلی و عمل مطابقه خواهیم پرداخت. همچنین با در نظر گرفتن اینکه مشخصه تصریف در زبان فارسی یک مشخصه قوی است، با ارائه نمونه هایی نشان خواهیم داد که فعل به هسته زمان جذب می شود و در جایگاهی خارج از گروه فعلی بالا (vP) قرار می گیرد. حذف گروه فعلی و پرسشهای تاییدی از جمله شواهدی است که این فرض را تایید می کند.

در این روزها، حفظ و صیانت میراث فرهنگی به عنوان بخشی مهم از هویت ملی، مورد توجه مردم و مقامات کشور قرار گرفته است. با این وجود، به نظر نمی رسد چنین همت تاکنون صرف میراث فرهنگی «معنوی» ایران شده باشد. نظر به این که سرعت نابودی گویشها بسیار بالاتر از سرعت نابودی دیگر میراث معنوی است و مرگ آنها بر بسیاری از عقاید و رسوم و باورها تاثیر می گذارد، یکی از دغدغه های مهم ملی باید حفظ این میراث مهم، آسیب پذیر و پراکنده باشد. در این مقاله، ضمن پرداختن به کلیاتی چون مفهوم زبانهای در خطر و در حال انقراض، به زبانهای ایرانی پرداخته شده و تاریخچه، آسیب شناسی و نیازهای مرتبط با مطالعات گویشی (با تاکید بر مقوله «مستندسازی زبان») بررسی شده است.

در میان پسوندهای موجود در زبان فارسی، پسوند «ی» از قدرتی بی مانند برخورداراست: چه از حیث تنوع گروههای اشتقاقی و چه از لحاظ تعداد مشتقاتی که می سازد. این پسوند، که سابقه آن به ایرانی باستان بازمی گردد، بسیار زایاست و بالاترین بسامد را در میان دیگر وندها دارد. ازهمین رو، جستار حاضر با اتخاذ رویکردی ترازمانی، سابقه حضور وکاربردهای این پسوند در ایرانی باستان و نیز در زبانهای ایرانی میانه غربی را مورد بررسی قرارمی دهد و ضمن تجزیه وتحلیل داده ها، ساختارهای پسوند «ی» را به سه گروه ساختارهای اسمی، ساختارهای صفتی و ساختارهای قیدی تقسیم می سازد تا از این رهگذر به معرفی کاربردهای گوناگون این پسوند در فارسی نو پرداخته شود. نتیجه این که کاربرد و زایایی پسوند «ی» در گذر زمان به گونه چشم گیری افزایش پیدا کرده است، به طوری که امروزه در نقش پسوندی توسعه طلب ظاهرشده و در سطوح مختلف به حریم پسوند های دیگر هجوم برده و آنها را به حاشیه رانده است.

تحقیق حاضر قصد دارد با توصیف گویش گیوی و مقایسه آن با زبان پهلوی- بویژه از جنبه فرآیند های واجی- این گویش را به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی اش معرفی نماید و نشان دهد که در گویش گیوی می توان واژه های بسیاری یافت که با وجود اینکه تحت تاثیر فرآیند های واجی قرار گرفته اند در مقایسه با گویش معیار از نظر تلفظ و معنا نزدیک به زبان پهلوی هستند. فرآیندهای واجی که در این تحقیق مد نظر بوده اند عبارتند از: حذف، افزایش، ابدال، ادغام و قلب. داده های اصلی این تحقیق، فهرستی از واژه هاست که به عنوان شاهد انتخاب شده اند. این تحقیق، بیانگر روابط عمیق تاریخی میان گویش گیوی و زبان پهلوی است.

این مقاله در حوزه جامعه شناسی زبان به بررسی رابطه قدرت/ همبستگی در گفتار پزشک و بیمار فارسی زبان می پردازد. ازاین رو متغیر زبانی گونه های خطاب به عنوان یکی از نشانگرهای ابراز قدرت در کنار چهار متغیر اجتماعی جنسیت، طبقه اجتماعی، سن و تحصیلات مد نظر بوده. کاربرد متغیرها در هر گروه با بهره گیری از تحلیلهای آماری مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. پس از تحلیل داده ها مشخص شد که در مجموع، عامل قدرت در گفتار پزشک با بیمار فارسی زبان مشهود است و چهار متغیر غیرزبانی مذکور نیز بر میزان کاربرد نشانگرهای قدرت موثر اند. این موضوع تا حد زیادی با مباحث حوزه اخلاق در پزشکی هم راستاست ونتایج حاصل می تواند بر بسیاری از مسائل این حوزه پرتو افکند.