زبان و ادب فارسی
سال:1391 | دوره:4 | شماره:10 |تعداد مقالات:11

مطالعه حاضر تلاشی است جهت بررسی تفاوت گفتمان بین زنان و مردان فارسی زبان از منظر نشانه های گفتمانی با تاکید بر نوع، توالی و نقش آن ها در زبان گفتاری. چهارچوب تیوریک برینتون (1996) جهت طبقه بندی نقش (های) نشانه های گفتمانی به دو کلان نقش «بینافردی» و «متنی» مورد استفاده قرار گرفته است. داده ها شامل 14 مکالمه روزمره ضبط شده بین سخنوران زن و مرد فارسی زبان با لهجه تهرانی بود که مورد تجزیه و تحلیل کمی و کیفی قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می دهد که روی هم رفته 34 نوع نشانه گفتمانی 254 بار توسط سخنوران مورد استفاده قرار گرفتند که در میان آن ها نه/ نه بابا با بیشترین توالی پرکاربرد ترین نشانه های گفتمانی بودند. یافته دیگر این تحقیق مربوط به مقایسه توالی کاربرد نشانه های گفتمانی در گفتمان زنان و مردان فارسی زبان است. نتیجه بررسی داده ها تفاوت معناداری را در تعداد نشانه های گفتمانی در گفتمان زنان و مردان نشان نمی دهد. نتیجه تست کای- اسکوار این موضوع را تایید می کند (P= 0.157> 0.05). یافته دیگر مطالعه حاضر مربوط به است.زنان و مردان فارسی زبان از نشانه های گفتمانی برای اهداف بینافردی/ متنی است. نتایج تحقیق تفاوت معناداری را بین گفتمان مردان و زنان فارسی زبان در استفاده از نشانه های گفتمانی برای دو منظور گفته شده نشان می دهد (P=.0.002< 0.05). به عبارت دیگر کاربرد نشانه های گفتمانی توسط مردان فارسی زبان بیشتر برای اهداف متنی بوده است، در حالی که زنان از آن ها برای نقش های بینافردی استفاده می کردند.

مناظر الانشاء کتابی است که در قرن نهم هجری، به وسیله خواجه عمادالدین محمود گاوان در باب ترسل و انشاء و به منظور تعلیم شیوه های کتابت و نگارش با زبانی ساده و به دور از ابهام و تعقید نگاشته شده است.نسخه تصحیح شده این اثر در سال 1388 در 308 صفحه، توسط فرهنگستان زبان و ادب پارسی چاپ شده است. شرح این اثر را نالی شاعر کرد زبان، به رشته تحریر درآورده که هم اکنون در کتابخانه دانشگاه استانبول نگهداری می شود. در این مقال به بررسی ویژگی های این نسخه پرداخته شده و صورت آن شامل: نام مولف و شارح، فصل بندی، سبک نگارش، حاشیه نویسی، تاریخ کتابت و شرح، آغاز و انجام و تعداد صفحات و سطور، مورد بررسی قرار می گیرد. در باب محتوا نیز با نگاهی گذرا به مباحث بلاغت و ترسل، از اختلافات این نسخه با نسخه تصحیح شده مناظر الانشاء سخن رانده شده و سپس شیوه نگارش آن آورده می شود. اعلامی که در این نسخه، به شعر آنان اشاره شده و اسامی آنان را شارح ذکر نموده است، از مواردی است که از نظر خواهد گذشت و بدان اشارت می رود.

«فرایند فردیت» هماهنگی انسان با خود و رشد و تکامل او در گذر از فراز و فرودهای زندگی و نیز به آرامش رسیدن انسان و یکپارچگی وی با خود درون است. بی شک انسان می تواند طی گذار از مراحل گوناگون با مجاهده و کوشش به مطلوب خود برسد. کارل گوستاو یونگ یکی از بزرگ ترین روان شناسان قرن بیستم و بنیان گذار «مکتب روانشناسی تحلیلی» این رشد و ترقی انسان را می شکافد و معتقد است برای تکامل، انسان باید با کهن الگوهای: پرسونا یا نقاب، آنیما یا مادینه جان و آنیموس یا نرنیه جان و سایه یا شادو آشنا شود و با آن ها ادغام شده و سرانجام به «فرایند فردیت» دست یابد. کهن الگوهای یونگ را می توان در شخصیت های داستانی «هفت پیکر» نظامی جست و با دقت در آن ها می توان دریافت که هر یک از این شخصیت ها چگونه طی روند داستان، آرام آرام با سایه خود روبرو شده و نقاب خود را کنار می زنند و پس از برخورد و آشنایی با آنیمای خود و ادغام با آن، به قله سعادتی که یونگ از آن به عنوان کهن الگوی «فرایند فردیت» یاد می کند، می رسند. پژوهش حاضر تلاش دارد که به لحاظ نظری، ضمن بهره گیری از آموزه های مکتب روان شناسی یونگ، به بررسی کهن الگوی «فرایند فردیت» در شخصیت های (پرسوناژهای) دو داستان گنبد اول و دوم از «هفت پیکر» نظامی بپردازد. شایان ذکر است روش گردآوری اطلاعات، مطالعه همراه با فیش برداری و ماهیت پژوهش حاضر، تبیینی (تجزیه و تحلیل داده ها) و توصیفی بوده است. نتیجه این تحقیق نشان می دهد داستان های هفت پیکر نظامی قابل تطبیق با کهن الگوهای یونگ می باشد؛ هم چنین این پژوهش موید آن است که شخصیت های دو داستان گنبد سیاه و زرد از هفت پیکر نظامی با هشدار کهن الگوی پیر خرد، شروع به سفر برای تکامل خویش می کنند و پرسونا را کنار می نهند و طی این سفر با آنیما و شادو آشنا شده با آن ها ادغام می شوند و سرانجام به مرحله فردیت و تکامل دست می یابند.

عناصر ادبی ریشه در تخیل نویسنده یا شاعر دارند و برجستگی نویسنده در به کارگیری هنرمندانه این عناصر بلاغی است. در مقاله پیش رو سعی خواهد شد تا با بررسی برخی جلوه های ادبی شاخص در نثر شیخ احمد جام (441- 536 ه. ق) در وهله اول به جایگاه وی در قدرت تاثیرش بر گسترش نثر فنی و مصنوع- در عین حفظ صلابت نثر مرسل- در آغاز قرن ششم هجری اشاره شود؛ دوم به هنر شیخ در استفاده از جلوه های ادبی، هنری که سرچشمه آن از ذوق سرشار فردی و ذهن مخیل وی می جوشد، بپردازیم. احمد جام با استادی تمام نه تنها توانسته با بهره گیری از جلوه های ادبی لطافت و زیبایی خاصی به آثار خود ببخشد، بلکه با این شیوه کلامش را موجز تر و موثرتر کرده است. شیوه ای که شیخ در کاربرد بسامد بالای عناصر بلاغی از جمله: تشبیه، تکرار، کنایه، تمثیل، تلمیح و... به کار گرفته- که در نوع خود کم نظیر است- خود نشانگر جایگاه ارزشمند وی و آثارش در احیای ربان و ادبیات فارسی است.

این مقاله، پژوهشی است درباره نوستالژی (غم غربت) در شعر منوچهر آتشی با تکیه بر یکی از مولفه های آن (دوری از معشوق). پس از تعریف و بیان ریشه نوستالژی به ارتباط آن با مفهوم رمانتیک و خاطره و سپس به مولفه دوری از معشوق در برخی از اشعار او پرداخته شده. آتشی در دلتنگی و نوستالژی دوری از معشوق، بیشتر با معشوق خیالی نرد عشق باخته و به سرودن اشعاری نسبتا رمانتیک پرداخته است. او در این زمینه گاهی از عشق اولیه یاد می کند و گاه با معشوق واقعی خود به گفتگو می پردازد؛ پیوسته به خاطرات گذشته خود رجوع می کند و درون مایه بیشتر شعرهایش نیز متاثر از یادها و خاطره های اوست، آتشی عاشق بوده و با عشق در شعرهایش زندگی کرده است، بنابراین شعرش به سبب یادها و یادآوری های عاشقانه او کاملا نوستالژیک است.

ذکر، خروج از میدان غفلت به فضای مشاهدت است به واسطه غلبه خوف یا زیادی حب. حقیقت ذکر آن است که هر چه جز مذکور است در ذکر فراموش کنی و مراد از ذکر، ذکر سر است نه ذکر زبان. ذکر از یاد بردن هستی محدود خویش در رهگذر یاد اسمای الهی است که مداومت بر آن، زنگار را از روی دل می زداید و فراموشی خداوند، دل را مکدر و تیره می گرداند. در تحقیق حاضر نگارندگان ابتدا به بیان اهمیت ذکر در عرفان و جایگاه آن در نزد طریقت قادریه پرداخته اند و سپس تعریف ذکر و دیدگاه های موجود در این زمینه را بیان کرده و سپس آداب و رسوم ذکر و همچنین اوراد و اذکار رایج در این طریقت را آورده اند و در نهایت به این نتیجه می رسیم که ذکر در عرفان و طریقت قادریه از اهمیت زیادی برخوردار بوده و جایگاه بلندی دارد تا آنجا که در این طریقت مرید غیر ذاکر جایی نداشته و قادر به انجام هیچ عمل خارق العاده ای نمی باشد و در همین راستا آداب و رسوم خاصی نیز برای آن گذاشته اند، که از جمله آن ها طهارت جسمی و قلبی و اطاعت کامل از شیخ و مراد است.

بایزید بسطامی از بلندترین قله های شناخت عرفانی و دریافت شهودی به شمار می آید، این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفی- تحلیلی مشرب عرفانی او را مورد بحث و مداقه قرار دهد. اعتقاد به وحدت و یگانگی حق تعالی اساس مشرب عرفانی وی است. در عرفان بایزید عشق نیز جایگاه ویژه ای دارد و بایزید برای نیل به کمال عشق، از خودی خود خالی و به معشوق نزدیکتر می شود و این عشق عرفانی است که در مرحله بعدی او را به فنا می کشاند؛ به گونه ای که از عاشق هیچ نمی ماند و هر چه هست معشوق است و ندای «سبحان ما اعظم شانی» او آغاز می شود. می توان گفت: سلوک عرفانی بایزید تنها در عرصه عمل و معرفت دور می زند و مسیر او که همواره با معرفت توام است، او را با مرکب معرفت و محبت از رهگذر فنا به حق می رساند. نگرش وی به سلوک عرفانی، خاصه توحید و معرفت بسی غریب و حیرت زا است، وی در هر دو عالم غیر از معشوق نمی بیند، غیر از او نمی خواهد و غیر از او نمی جوید. می توان گفت: هستی در نظر او یعنی «حق».

یکی از رهیافت ها و گفتمان ها در حیطه نقد ادبی رویکرد روان شناسانه است که در طی حیات خود آثار ماندگاری را به چالش کشیده است. زیگموند فروید به عنوان بنیان گذار مکتب روانکاوی نخستین کسی بود که از آثار ادبی به عنوان مثال های خوبی جهت تبیین آموزه های روان شناختی بهره برد. وی متن ادبی را نشانه مرضی شخص نویسنده قلمداد می نمود که قابلیت بررسی روانکاوانه را فراهم می نماید. نظریه های فروید آنچنان تاثیرگذار بود که حتی برخی از مکاتب ادبی آن دوره از جمله، مکتب ادبی سوررئالیسم در پرداخت هنرمندانه به شکل فزاینده ای خود را وامدار اندیشه های روانکاوانه می دانستند. بر اساس روش هایی که در حیطه نقد روان شناختی کاربرد دارد، تحلیل ملکوت بهرام صادقی که داستانی سوررئالیستی و روانی/ اسطوره ای است و طبق روان شناسی شخصیت های داستانی صورت می پذیرد. یکی از عناصر پررنگ داستان، مفهوم مرگ و مرگ اندیشی است. مفهوم مرگ در کنار عنصر جاودانگی به عنوان دو مفهوم متضاد به اعمال و رفتار شخصیت ها معنا می بخشند. این مقاله به پیشینه روانشناسی کلاسیک و ارتباط آن با ادبیات، کلیات و تعاریفی در رابطه با نظریات روان پویشی فروید، خلاصه داستان و تحلیل شخصیت های داستان به عنوان خودهای بالقوه ای از خود نویسنده می پردازد.