فلسفه تحلیلی (جستارهای فلسفی-پژوهش های فلسفی)
سال:1388 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:7

زمینه گرایی معرفتی دیدگاهی در معرفت شناسی است که بر مبنای آن محتوای معناشناختی اسنادهای معرفتی نسبت به زمینه اسناددهنده تغییر می کند. این دیدگاه در مقابل دیدگاه غالب در معرفت شناسی یعنی ثابت گرایی قرار دارد. معرفت شناسان به طور سنتی معتقدند محتوای معناشناختی اسنادهای معرفتی در هر زمینه ای ثابت است. به تازگی گروهی از ثابت گرایان دیدگاهی را معرفی کرده اند که به ثابت گرایی حساس به زمینه فاعل معرفت معروف است. بر مبنای این دیدگاه محتوای معناشناختی اسنادهای معرفتی در هر زمینه ای ثابت است، اما ارزش صدق اسنادهای معرفتی نسبت به زمینه فاعل معرفت تغییر می کند. اخیرا استفان شیفر از حامیان دیدگاه زمینه گرایی معرفتی انتقاداتی را بر ثابت گرایی حساس به فاعل معرفت، وارد کرده است. در این مقاله از دیدگاه ثابت گرایی حساس به زمینه فاعل معرفت در برابر انتقادهای شیفر دفاع می کنم و استدلال می کنم که انتقادهای او ردی بر این دیدگاه نیست.

بیش ترین مشکلات و ابهام های معناشناختی در بحث سخن گفتن از خدا مربوط به تحلیل معنایی اوصاف انسانی، به هنگام اسناد این اوصاف به خداوند است. این اوصاف و محمولات هنگامی که در زبان عادی و زمینه های متعارف به کار می روند، دارای معانی روشن و قابل فهمی هستند؛ ولی همین اوصاف و محمولات به هنگام انتساب به موجودی متعالی و غیرجسمانی و نامتناهی مشکل آفرین می شوند. برای رفع این مشکلات دیدگاه ها و نظریات متفاوتی ارائه شده است که ما تنها به بررسی نظریه سلبی فلوطین و قاضی سعید هم چنین تاثیر الاهیات سلبی فلوطین بر اصول و مبانی الاهیات سلبی قاضی سعید می پردازیم. این دسته از متفکران معتقدند از طریق زبان عادی و روزمره تنها می توان به «شیوه سلبی» درباره خدا، اوصاف و افعال او سخن گفت. البته قابل ذکر است افراط در زمینه تعالی و تنزیه و تکیه بر روش سلبی بدون بهره گیری از روش های دیگر، امکان هرگونه سخن گفتن معنادار و حقیقی درباره خدا را ناممکن می سازد.

این مقاله با تمرکز بر موضوع تبیین به مناقشات متافیزیکی میان رئالیست ها و غیررئالیست ها می پردازد. پیتر ریلتن نشان می دهد ریشه تمامی این مناقشات به بحث تبیین باز می گردد. مباحثی مانند تفسیر IBE، وحدت بخشی تئوری های علمی، موفقیت علم، و تفسیر و تبیین رجحان تئوری های تقلیلی و غیرتقلیلی و تئوری های مشاهدتی در تصویر کردن جهان ما، همه پیرامون بحث تبیین شکل می گیرد. به نظر ریلتن، مناقشه متافیزیکی به تبیین مرتبط است زیرا وابستگی جدی با تصویر ما از واقعیت دارد و ریشه آن در اثبات ضرورت پدیدارها است؛ هم چنین، از آنجا که تصویر ما از واقعیت جهان داده هایی بی طرف و خنثی از تبیین نیستند نزاع میان این دو دسته محل بحث ریلتن است. در نهایت این نزاع بی نتیجه پایان می یابد بی آنکه به یک نتیجه مطلوب برسد.

از دید بسیاری از زیست شناسان، نظریه تکامل داروین نظریه ای است که در زیست شناسی امروز محوریت دارد و به واسطه نظریه تکامل بخشی از توضیح علمی در زیست شناسی، نیازمند توضیح تاریخی است. بر مبنای تفاوتی که میان علوم «قانون نهاد» و علوم «تاریخی» گذاشته می شود، زیست شناسی را باید، به واسطه محوریت نظریه تکامل، به علوم «تاریخی» نزدیک تر بدانیم. شاید این دیدگاه وجود داشته باشد که زیست شناسی می توانست سرنوشت بهتری، به عنوان یک علم دقیق، داشته باشد؛ سرنوشتی که این علم را به علمی همانند علم فیزیک نزدیک تر کند. علمی که بیشتر از آنکه به شواهد تاریخی مبتنی باشد بر اساس قوانین زیست شناختی شکل گرفته باشد. هدف از این مقاله رد چنین دیدگاهی است. در این مقاله با ارائه شواهد تاریخی تلاش می کنم نشان دهم، که تاریخی بودن علم زیست شناسی، به واسطه پذیرش نظریه تکامل داروین نیست.

در نظر ویتگنشتاین متقدم چون زبان ماهیتی گزاره ای دارد و گزاره نیز ماهیتی تصویری، گزاره های ریاضی، اخلاقی، منطقی، دینی، زیبایی شناختی و فلسفی بی معنایند. تنها زبان بامعنا، زبان واقع گویی است. اما در نظر ویتگنشتاین متاخر زبان واقع گویی تنها یکی از زبان های بامعناست. زبان، پدیده ای ذاتا همگانی و اجتماعی است، نه خصوصی. گادامر نیز بر آن است که زبان هرگز خصوصی نیست. زبان ملک شخصی آدمیان نیست. انسان ها به زبان تعلق دارند، نه زبان به انسان ها. در مقاله حاضر قرار است، با گزارش سخنان ویتگنشتاین و گادامر، قرابت نگاه آن ها به زبان خصوصی روشن شود.

بحث امکان تقلیل ویژگی ها، مفاهیم، توضیحات و روش های زیست شناسی به ویژگی ها و مفاهیم و... علوم بنیادین تر مانند فیزیک و شیمی خیلی زود به ادبیات فلسفه علم وارد شد و تا امروز از موضوعات بحث انگیز به شمار می رود. ابتدا بسیار مختصر به بررسی این نکته می پردازم که از دید فیلسوفان چه رویکردهایی به موضوع تقلیل ممکن شده است. سپس مفصل تر به این موضوع خواهم پرداخت که کدام یک از این رویکردها در حیطه زیست شناسی قابل اعمال اند و اصولا بحث تقلیل گرایی در حوزه زیست شناسی به چه موضوعاتی درون این حوزه پیوند می خورد. آن گاه نشان خواهم داد که یک نگاه منصفانه به سازوکار دانش زیست شناسی باعث می شود که بپذیریم هیچ یک از رویکردهای اصلی موجود به بحث تقلیل گرایی (در دفاع از تقلیل گرایی یا رد آن) با آن چه عملا در این حوزه روی می دهد سازگاری ندارند، و برای به دست آوردن نتیجه ای قابل اعتنا باید در مورد موضوع تقلیل دیدی متفاوت (و نزدیک تر به عمل دانشمندان زیست شناس) برگرفت. پیشنهاد نهایی من در این زمینه است که تقلیل را تا حد ممکن متناسب با مفاهیم و سازوکارهای درونی خود دانش زیست شناسی تعریف نمود و آن گاه در زمینه دانش زیست شناسی اعمال کرد. در این صورت، هرچند ادعاهای ما در مورد امکان تقلیل دانش زیست شناسی به دانش هایی بنیادین تر متواضعانه تر و ضعیف تر خواهد بود، اما تصور ما در مورد امکان این تقلیل واقع گرایانه تر و تحقق پذیرتر خواهد شد.

مفهوم مدل یکی از مفاهیم اساسی فلسفه علم و معرفت شناسی معاصر است. فیزیک دانان یک مساله واقعی را حل نمی کنند، بلکه به جای آن مساله، مدلی را به وجود می آورند تا به کمک آن مساله را حل کنند. واژه مدل سازی در فیزیک بسیار فراگیر شده است و آموزش مدل سازی نمونه ای از کل یک برنامه آموزشی بر پایه مدل سازی است. با وجود این، فراگیران در کلاس های سنتی درس فیزیک از مفهوم «مدل» درک روشنی ندارند و در نتیجه متوجه نقش این مفهوم در فیزیک نمی شوند. اصول بنیادی مکانیک نیوتونی را می توان دستگاهی از قاعده ها در نظر گرفت که دسته ای از بازی های مدل سازی را تعریف می کنند. هدف مشترک این بازی ها توسعه مدل هایی از پدیده های فیزیکی است. این نقطه شروع، رهیافتی جدید به آموزش فیزیک است که در آن به فراگیران از ابتدا یاد داده می شود که در علوم «نام بازی مدل سازی است». ایده اصلی آموزش، دستگاهی از اصول صریح مدل سازی و روش هاست تا شاگردان با مجموعه ای بنیادی از مدل های فیزیکی آشنا شوند. آنها با تمرین فراوان در جهت مدل سازی و اعتباربخشی به مدل می توانند پدیده های فیزیکی را توجیه، پیش بینی و توصیف کنند. این مقاله مبنای منطقی، فیزیکی، معرفت شناسی، تاریخی و آموزشی این رهیافت را تعیین می کند.