طب سنتی اسلام و ایران
سال:1391 | دوره:3 | شماره:4 (پیاپی 12) |تعداد مقالات:14

هضم غذا، نقش اساسی در تغذیه صحیح و بهداشت ان دارد و شیوع بالای اختلالت هاضمه مشکلات متعددی را برای جوامع انسانی باعث می شود. طب ایرانی که یکی از مکاتب طبی کل نگر است با پشتوانه تجربیات هزار ساله، دیدگاه های ویژه ای را در این مورد دارد و به طور مبسوط  هم به نقش تغذیه در سلامتی و هم به عوامل موثر در اختلال هضم پرداخته است. هدف از این مطالعه یک بررسی و تحقیق کیفی است که جامعه مورد مطالعه، حدود بیست کتاب مهم در طب ایرانی می باشد. محیط مطالعه در تحقیق های کیفی اصولا با مطالعات کمی متفاوت است. در این بررسی محیط جمع آوری داده ها عبارت است از کتابخانه های مجهز به کتاب های مرجع خطی و چاپی طب سنتی که مجهز به رایانه نیز باشند. و با تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله مشخص شد که مهمترین عوامل موثر در اختلالات هاضمه به شرح زیر است: حرکات سخت، مصرف همزمان چند نوع غذا، تغذیه در هنگام سیری و در شرایط روحی نامناسب، در نظر نگرفتن قوت هاضمه و عادت افراد، مصرف مواد غذایی در حد فراتر از گنجایش معده و نوشیدن آب زیاد، یافته های این مطالعه به درک عمیقتری از شناخت اختلالات هضم کمک می نماید و می تواند در جهت پیشگیری و سلامت و مراقبت های بهداشتی در زمینه بهداشت تغذیه موثر باشد.

مقدمه: در منابع طب سنتی ایران بیماری های پوست همواره مورد توجه حکما بوده است و در بسیاری موارد روش های درمانی متعدد و کم خطری برای هر بیماری وجود دارد. بیماری پوستی کلف، یک اختلال تغییردهنده رنگ پوست صورت به سمت سیاهی می باشد که علل مختلفی از جمله بارداری و اختلالات قاعدگی (اختلال هورمون های جنسی)، بیماری های معده، کبد و ... می توانند در ایجاد آن موثر باشند. از طرفی بیماری ملاسما در طب کنونی نیز با همین اسباب و علائم بالینی شناخته می شود. درمان ملاسما مشکل، طولانی مدت، علامتی و همراه با عوارض بالینی بسیار زیاد است. لذا این مطالعه طراحی گردید، تا بتوان با شناخت بیشتر هر دو بیماری (کلف و ملاسما) از روش های درمانی کلف در بیماری ملاسما استفاده نمود.روش ها: مطالعه یک بررسی مروری سیستماتیک می باشد که به بررسی بیماری کلف در کتب طب سنتی معتبر در بین قرون دوم تا چهاردهم هجری پرداخته وپس از جمع آوری و تجزیه اطلاعات آن را با بیماری ملاسما مقایسه کرده است.یافته ها: علائم بالینی بیماری کلف با علائم بالینی بیماری ملاسما مشابه می باشد (هر دو بیماری به صورت ضایعات تیره رنگ، فاقد خشونت و بدون خارش هستند که معمولا در صورت ایجاد می شوند). این ضایعات می توانند در روی پوست گسترده شوند. یکی از علل بسیار مهم ایجاد کننده هر دو بیماری بارداری و اختلالات قاعدگی (اختلال در هورمون های جنسی) می باشد. البته حکمای طب سنتی علل متنوع دیگری را نیز در ایجاد این بیماری ذکر کرده اند.بحث و نتیجه گیری: علائم بالینی بیماری کلف مشابه علائم ملاسما می باشد. هر دو بیماری مذکور در زنان بیشتر رخ می دهند. بین اسباب ایجاد کننده هر دو بیماری علل مشابهی وجود دارد و به نظر می رسد علائم بیماری کلف در منابع طب سنتی ایران همان علائم بیماری ملاسمای موجود در طب کنونی باشد. بدین ترتیب با انجام مطالعات بالینی در آینده می توان از روش های درمانی ساده، ارزان و کم عارضه کلف در بیماری ملاسما استفاده کرد.

غمز، واژه ای اختصاصی در طب ایرانی به معنای فشردن با انگشت است که با هدف درمان خاصی بر روی مناطقی از بدن اعمال می شود. امروزه به درمان از طریق اعمال فشار بر نقاط واقع در دست و پا، بازتاب درمانی گفته می شود. بازتاب درمانی با غمزدرمانی ایرانی شباهت هایی دارد که ناشی از مرتبط دانستن فشاربه اعضا با عملکرد ارگان ها از طریق مسیرهایی مشابه است.این مسیر ارتباطی در پزشکی ایرانی تحت عنوان مسیر های محاذات شناخته شده است که در واقع سیر حرکت مواد در بدن را نشان می دهند. پزشک ایرانی با شناخت این مسیر و غمزدرمانی که یکی از راه های انتقال مواد محسوب می شود، می تواند جریان آسیب را از سمت عضو آسیب دیده منحرف سازد و به رفع بیماری کمک کند.شناخت مسیر ارتباطی اعضا و نظریه انتقال مواد در طب ایرانی ضمن اینکه زمینه استفاده از مکتوبات به جا مانده از مطالعات نسل اندر نسل حکمای ایرانی را فراهم می سازد، می تواند به رفع ابهاماتی که در زمینه بازتاب درمانی وجود دارند کمک کند، علاوه بر آن به تحقیقاتی که در این زمینه صورت می گیرند جهت می دهد.

تدبیر اهویه (آب و هوا) از مهمترین مباحث شش گانه حفظ الصحه در طب سنتی ایران است. یکی از زیرشاخه های تدبیر آب و هوا مساله هوای وبایی است. از دیدگاه سنتی، هوای وبایی به سبب تعفن و فساد جوهر هوا عارض می شود. علائم این وضعیت وجود هوای گردآلود و دودآلود است که استنشاق آن سبب اذیت افراد می شود. از دیگر علائم هوای وبایی خارج شدن فصول سال از وضع طبیعی، زیاد شدن مگس، حشرات و گزندگان در محیط و کاهش محصولات کشاورزی است. آلودگی های محیطی مانند تجمع زباله و اجساد و تعفن آنها، وجود منابع تولیدکننده بخارات سمی مثل معادن گوگرد و مرداب ها در اطراف شهر و موقعیت جغرافیایی شهرها مثل محصور شدن آنها بین کوه ها سبب بروز هوای وبایی می شوند. شباهت بین علائم و اسباب هوای وبایی با آلودگی هوا و شیوع بیماری های واگیردار، امکان بهره گیری از توصیه های طب سنتی را در مقابله با این پدیده مطرح می کند. طب سنتی برای مدیریت و جلوگیری از اثر عوارض هوای وبایی در انسان، استفاده از مفرحات را پیشنهاد می کند. مطالعات جدید نشان دهنده آن است که مفرحات با مقابله با استرس اکسیداتیو می توانند اثر محافظ قلبی داشته باشند. همچنین تعدادی از داروهای مفرده و مرکبه سنتی که در هوای وبایی توصیه شده اند دارای اثرات تقویت سیستم ایمنی یا ضد میکروبی هستند که می توان از آنها در هنگام شیوع بیماری های واگیردار استفاده کرد. این مطالعه به معرفی تعدادی از این ترکیبات می پردازد. مطالعات بیشتر بر تدابیر طب سنتی در هوای وبایی امکان بهره مندی از این تدابیر در زندگی امروز را مهیا می کند.

اختلال عملکرد جنسی مردان دارای شیوع بالایی می با شدو در آمریکا در مردان 70-40 سال 52% گزارش شده است. این اختلال شامل بی میلی جنسی، اختلال نعوظ، عدم وجود لذت جنسی، عدم وجود ارگاسم (اوج لذت جنسی) و انزال زودرس می باشد. در طب کلاسیک و نیز طب سنتی ایران علل اختلال عملکرد جنسی و درمانهای هر یک بیان شده است. نکته قابل توجه در منابع طب سنتی ایران، توجه طبیبان ایرانی به امر تغذیه در درمان بیماریهاست. در این بیماری نیز در مورد هر علت توصیه های غذایی آن بیان شده است.هدف از این مطالعه بیان علل این مشکل و نیز بیان انواع غذاهای توصیه شده در برطرف کردن این مشکل است. برای دستیابی به این هدف، این مطالعه به روش مروری سیستماتیک و با بررسی منابع معتبر و اصلی طب سنتی ایران و مشخص کردن اشتراکات، اختلافات و افتراقات و سپس تجزیه و تحلیل محتوایی این مطالب انجام گرفت. در این بررسی مشخص شد که ضعف نیروی جنسی مردان از دیدگاه طب سنتی ایران دارای دو علت عمده جسمی و روحی می باشد. علل جسمی خود شامل ده مورد می باشند که عبارتند از کم بودن حجم مایع منی، وجود ضعف مغز، قلب، کبد، معده، کلیه، کم بودن حدت منی و فقدان لذع آن و سکون منی، ترک نزدیکی به مدت طولانی، کم بودن نفخ عروقی، ضعف و یا فلج اعصاب آلت تناسلی. در زیر هر علت نیز علائم و درمانهای غذایی و دارویی هر یک بیان شده است که در این مطالعه به درمانهای غذایی پرداخته شده است.

در دهه های اخیر، اقبال محققان و پزشکان به طب مکمل در سراسر دنیا روندی فزاینده پیدا کرده است. عدم توفیق کامل طب رایج در درمان قطعی بسیاری از بیماری های مزمن مثل دیابت، بیماریهای قلبی عروقی و سرطان از یک طرف و اقبال مردمی به طب مکمل به جهت عدم استفاده از ترکیبات شیمیایی و استفاده از داروهای گیاهی و طبیعی از مهمترین عوامل این توجه بوده است. طب سنتی ایران یک مکتب طبی است که بر اساس طب اخلاطی بنا گردیده است. مدل تشخیصی طب سنتی با طب رایج متفاوت و تشخیص و درمان بر اساس تشخیص مزاج و برگرداندن تعادل در صورت خارج شدن از حالت تعادل است. بعد از شناخت مزاج بیمار باید عوامل و دلایل خروج بیمار از حالت تعادل را بشناسد. یکی از اختلالات شایع که در طب سنتی نیز در مورد آن پیشنهادات درمانی موثری ارایه شده، اختلالات نعوظ در مردان است. به عدم توانایی در ایجاد یا حفظ نعوظ برای رسیدن به یک فعالیت جنسی رضایت بخش اختلال نعوظ یا Erectile Dysfunction می گویند. قبل از سال 1992 اختلال نعوظ در قالب کلی ناتوانی جنسی که شامل اختلالات ارگاسم وانزال نیز می شد، مطرح می گردید. امروزه روشهای درمانی موثری به صورت داروهای خوراکی، مالیدنی و تزریقی برای ناتوانی جنسی مردان وجود دارد ولی عموما دارای عوارض جانبی بوده و اثرات آنها با قطع دارو از بین می روند. در طب سنتی ایران، «ناتوانی جنسی» به عنوان «ضعف قوه باه» ذکر شده و اصول درمان بر اساس اینکه علت بیماری مربوط به کدام یک از اعضای رییسه (قلب-مغز-کبد) بدن باشد با بازگرداندن تعادل مزاجی به این اندامها صورت می گیرد. بیشتر این درمانها بر اساس حفظ صحت یا پیشگیری و استفاده از داروهایی که به صورت غذا نیز مصرف می شوند استوار است. بدیهی است که بسیاری از دیدگاه های طب سنتی با آنچه که امروزه در جهت تشخیص و درمان بیماری ناتوانی جنسی در مردان مطرح می شود، تطابق ندارد، با این وجود می توان بعضی از مداخلات بالینی مطرح شده در طب سنتی را که بر پایه شناخت مزاج شخص و مزاج عضو صورت می گیرد در آزمونهای بالینی مورد آزمایش قرار داد. این مطالعه بر آن است تا این مسیر را برای محققانی که کمتر از مبانی طب سنتی ایرانی آگاهی دارند هموار سازد.

محمد عقیلی خراسانی پزشک و حکیم نامدار ایرانی است در اواخر قرن 12 و اوایل قرن 13 می زیسته است. ذخائر التراکیب یا قرابادین کبیر، مخزن الادویه و تذکره اولی النهی، خلاصه الحکمه و معالجات کتاب هایی هستند که از عقیلی به جا مانده است. کتاب معالجات عقیلی مجموعه ای است که در آن طبقه بندی جامع بیماری ها از دیدگاه طب سنتی ایران به همراه روش های درمانی مجرب بیان گردیده است. بر این اساس هدف از این مطالعه بررسی بیماری دوار یا سرگیجه از دیدگاه عقیلی در کتاب معالجات می باشد.سرگیجه توصیفی است که بیماران در بیان حالات مختلفی که در سر احساس و یا اختلالاتی را که در تعادل و راه رفتن تجربه می کنند ذکر می نمایند. شیوع سرگیجه حقیقی در جامعه حدود 5% و میزان بروز سالیانه آن 1% می باشد.در طب سنتی ایران به سرگیجه حقیقی دوار می گویند. دوار بیماری است که فرد تصور می کند که اشیا به دور سر و بدن او می چرخند و در این حالت، نشستن و ایستادن برای او دشوار است و ترجیح می دهد خود را در وضعیت درازکشیده و خوابیده قرار دهد. علت کلی دوار حرکت موجی روح در فضاها و رگهای دماغ است. گاهی حرکت ارواح به علت عوامل خارجی مثل ضربه و یا سقوط می باشد و در این حالت مثل آن است که در آب چیزی سنگین اندازند و امواج دایره شکلی در آب بوجود آید. گاهی علت دوار، اسباب داخلی در بدن است که در جوهر دماغ حاصل شده است، به صورتی که انسان در این حال تصور می کند که اشیای دور او در حال چرخش هستند، در حالی که اشیا ثابت هستند ولی ارواح در دماغ در حال گردش می باشند. در دوار ناشی از اسباب داخلی ممکن است ماده دوار در خود دماغ باشد و یا دوار شرکی باشد و ماده دوار در دماغ نباشد.درمان دوار در طب سنتی بر اساس تشخیص اسباب بیماری صورت می گیرد. اگر علت خارجی باشد ، ابتدا بیمار را از معرض این علل منع و بعد از آن در صورت ایجاد سوء مزاج به تبدیل مزاج و اصلاح آن اقدام می نمایند. اگر علت دوار اسباب داخلی باشد، بر اساس اینکه علت در جوهر دماغ باشد و یا مشارکت اعضا مطرح گردد، در سوء مزاج ساده، تبدیل مزاج در سوء مزاج مادی، نضج و اسهال ماده را انجام باید داد.

کبد بزرگترین عضو توپر بدن است و سده از مهمترین امراض کبد می باشد. هر نوع بند آمدگی در عروق و مجاری را سده گویند، سده در ایجاد بیماری نقش بسیاری دارد و از دوران کودکی تا پیری در حال افزایش است. مطالعه سده کبدی می تواند در تشخیص و درمان بیماری های کبدی راه گشا باشد. کبد نقش اساسی در متابولیسم دارد و جالینوس در اهمیت کبد می فرماید: اگر کسی بدون سببی آشکار، ناتوان از انجام کار خویش شود، آن شخص مبتلا به بیماری کبد است.در این مطالعه کیفی، سده کبدی از کتاب قانون شیخ الرئیس مورد مطالعه قرار گرفته و با سده کبدی در اکسیر اعظم، حکیم محمدخان اعظم و در مواردی با سده کبدی سایر حکما مقایسه شده است.در صورت عدم تشخیص به موقع و صحیح سدد کبدی و عدم درمان به موقع و صحیح آن، بیماری مزمن شده و به سوی عفونت، ورم و استسقا می رود به نظر می رسد با مطالعه سدد کبدی بتوان از ازمان و عوارض مهلک آن و انتقال آن به سایر بیماری ها جلوگیری کرد. در این مطالعه ویژگی ها و علایم تشخیص انواع سدد کبدی استخراج و الگوریتم تشخیص سریع و ساده آن ارائه شده است.

در طب سنتی ایران، فصد جزء اعمال یداوی می باشد و تجویز به جای آن اثر درمانی بارز و استفاده نابجای آن آسیب جدی به بیمار می زند. بنابراین اشراف به کاربرد صحیح آن در درمان بیماری های کبد به یکی از اعضای رئیسه، حایز اهمیت می باشد. در این مطالعه با استناد به کتابهای اساسی طب بخصوص قانون، ذخیره خوارزمشاهی، کامل الصناعه و اکسیر اعظم تمامی بیماری های کبد مطالعه شدند و با آوردن شاهد از کتابها، برای هر بیماری لزوم فصد و ورید مربوطه یا ممنوعیت فصد در آن بیماری بررسی شد. نتایج در دو جدول کاربردی بیان گردید و مشخص شد بیماری های کبد را بر مبنای تجویز فصد، به هفت گروه می توان تقسیم کرد. فصد تنها در سوء مزاج دموی و اورام دموی جزو اولین اقدامات درمانی است و در سایر موارد جزئی از برنامه درمان می باشد. مهمترین ممنوعیت فصد ابتلای کبد به بیماری های بلغمی است و انجام فصد در این بیمارن آسیب جدی به آنها خواهد زد. در برخی از بیماری ها خون خارج شده توسط فصد جنبه تشخیصی دارد. نکته دیگر آنکه چون فصد یک رگ همزمان روی چند عضو اثر می گذارد بنابراین توصیه می گردد در صورتی که به هر علتی برای بیماری، فصد تجویز شود وضعیت کبد مد نظر باشد تا به آن آسیبی نرسد.

گیاهان یکی از اولین و در دسترس ترین منابع قابل استفاده در درمان می باشند. امروزه استفاده از گیاهان دارویی به شدت درحال افزایش است. شناخت سلیقه و رویکرد جوامع به مصرف گیاهان دارویی و همچنین توجه به دیدگاه ها و پیشنهادهای مصرف کنندگان گیاهان دارویی، می تواند راهنمای خوبی برای برنامه ریزان و سیاست گزاران صنعت دارویی کشور باشد و با برنامه ریزی، آموزش های لازم در مورد گیاهان پرمصرفتر به پزشکان و حتی به سایر مردم داده شود. لذا در این مطالعه شایعترین گیاهان دارویی خریداری شده از عطاری ها شهر تهران در سال 1387 مورد بررسی قرار گرفت.در این مطالعه اطلاعات مربوط به مصرف داروهای گیاهی در شهر تهران از طریق پرسش از فروشندگان مغازه های عطاری بدست آمده است. نمونه گیری به روش چند مرحله ای انجام گردید. در ابتدا شهر تهران به پنج منطقه شمال، جنوب، مرکز، شرق و غرب تقسیم شده و سپس از هر منطقه ده عطاری به روش نمونه گیری تصادفی وارد مطالعه شده اند. پرسشگران نام پرفروشترین داروهای گیاهی در فصول مختلف سال را در فرم های جمع آوری اطلاعات ثبت و سطح تحصیلات، رشته تحصیلی، سابقه کار در عطاری و منبعی که این فروشنده اطلاعات دارویی خود را از طریق آن کسب کرده است نیز پرسیده شد.در مجموع اطلاعات مربوط به پنجاه عطاری مورد آنالیز آماری قرار گرفت. میانگین سنی عطاران 40.08 و میانگین تجربه کاری آنها در این حرفه 16.77 سال بود. شایعترین گیاهان خریداری شده از عطاران در فصل بهار به ترتیب، گل گاو زبان، سنبل الطیب ، خاکشیر، بنفشه در فصل تابستان به ترتیب خاکشیر، کاسنی، شاتره، تخم شربتی، در فصل پاییز، به ترتیب آویشن، پنیرک، گل ختمی، گل بنفشه و در فصل زمستان به ترتیب دارچین، زنجبیل، چهار گل و آویشن بوده است.با توجه به شیوع بالای مصرف برخی گیاهان در بین مردم، به نظر می رسد باید برنامه ریزی لازم در جهت آموزش پزشکان و حتی در حد محدودتر، سایر مردم در خصوص موارد صحیح مصرف و نحوه صحیح مصرف این گیاهان که پر کاربردتر می باشند صورت گیرد.

اسطوخودوس از فرآورده های معطر گیاهی مورد استفاده در طب سنتی ایران است که اثرات آرام بخشی و ضددرد آن مورد تاکید دانشمندان ایران زمین همچون رازی و بوعلی سیناست. در این مطالعه اثر ضد درد اسانس اسطوخودوس به روش آروماتراپی در مدل های فارماکولوژیک بررسی شد تا با استفاده از روشهای نوین، اثرات مستند طب سنتی ارزیابی گردد. موشهای سوری با وزن 25-35 گرم انتخاب و در گروه های 6-8 تایی تقسیم شدند، گروه اول به عنوان کنترل، گروه های دوم، سوم و چهارم به ترتیب مقادیر صد، دویست و چهارصد میکرولیتراز اسانس را به صورت استنشاقی در اطاقک مخصوص به مدت بیست دقیقه و گروه پنجم داروی استاندارد (ایندومتاسین ده میلی گرم / کیلوگرم، داخل صفاقی) دریافت کردند. سپس همه حیوانات اسید استیک 0.6% به میزان ده میلی گرم / کیلوگرم داخل صفاقی دریافت و ده دقیقه پس از تزریق اسید استیک، به مدت ده دقیقه تعداد پیچشهای شکمی ناشی از درد شمارش و مقایسه گردید. در تست استیک اسید دوزصد میکرولیتر اختلاف معنی داری با گروه شاهد نداشت ولی مقادیردویست و چهارصد میکرولیتر اختلاف معنی دار داشتند. با توجه به اثرات قابل ملاحظه ضد درد اسطوخودوس به نظر می رسد که اسانس گیاه بر روی طیف گسترده ای از انواع درد موثر است. از این فرآورده تاکید شده در طب سنتی می توان به تنهایی و یا به صورت مکمل به همراه سایر داروها و با روشی ساده، کم عارضه و غیرتهاجمی در کاهش درد استفاده کرد.

زمینه و هدف: بر اساس اهمیت فرهنگ کارآفرینانه و عوارض شناخته شده آن و بنا بر گزارشاتی که از نامطلوب بودن آن در بعضی دانشگاه ها ارائه شده است و نظر به فلسفه وجودی طب سنتی برای احیای فرهنگ و ارزش های سنتی و خلا اطلاعاتی در دانشکده های طب سنتی در خصوص رابطه وضعیت عناصر سازمانی و فرهنگ کارآفرینانه این مطالعه با هدف بررسی وضعیت فرهنگ سازمانی کارآفرینانه از نظر کارکنان دانشکده های طب سنتی انجام گرفت.روش ها: مطالعه به روش Cross Sectional انجام گرفت. کلیه اعضا هیات علمی و کارکنان دانشکده های طب سنتی از نظر عناصر ساختار سازمانی و فرهنگ کارآفرینانه، ساختار سازمانی با ده بعد علایق فردی، سیستم پاداش، ریسک پذیری، و ... بررسی شدند. این ابعاد فرهنگی دارای اعتبار کافی بوده و پایایی آن در یک مطالعه آزمایشی تعیین و بین آنها ضریب همبستگی و همخوانی محاسبه گردید و نقش خصوصیات فردی کارکنان داشتن همبستگی یا عدم آن با آزمونX2  مورد قضاوت قرار گرفت.یافته ها: از تعداد 354 پرسشنامه ارسالی معادل 85% آنها تکمیل و عودت داده شد. میزان همبستگی بین فرهنگ و ساختار سازمانی کارآفرینانه برابر با 81% بود، اما در ابعاد دهگانه و فرهنگ کارآفرینانه همبستگی متفاوتی وجود داشت و کمترین همبستگی مربوط می شد به تعارض پذیری، انسجام، هویت، هدایت و خلاقیت و بیشترین تعداد همبستگی بین عناصر کنترل و حمایت مدیریت با فرهنگ سازمانی کارآفرینانه بود. نتیجه گیری: همبستگی بین عناصر ساختار سازمانی و فرهنگ کار آفرینانه در دانشکده های طب سنتی نامطلوب است. با توجه به عوارض شناخته شده آن اقدامات لازم از جمله کلاس های آموزشی برای ارتقای فرهنگ سازمانی کار آفرینانه را توصیه می نماید.

مرحوم سید جلال مصطفوی کاشانی از استادان پیشگام و پزشکان معاصر هستند که با مطالعات و پژوهش های تاریخی خود در حوزه پزشکی، به ویژه طب سنتی ایران، در شکل گیری نهضتی پزشکی کوشیده و با نوآوری های علمی و پزشکی خود در بازنگری آثار حکمی کهن در طب، راه حل ها و مسیرهای برون رفت دیرآشنایی را از بحران بهداشت و سلامت در جوامع، بازگو کرده اند. نوشتار حاضر کوششی در فراهم آوردن نگاهی بازشناسانه به زندگی ایشان است که زمینه ساز حرکت ها و پژوهش های پر بار در طب سنتی بوده است.

یوسف بن محمد بن یوسف هروی معروف به حکیم یوسفی یا مولانا یوسفی فرزند محمد بن یوسف و از پزشکان قرن 10 ه.ق می باشد. یوسف بن محمد ظاهرا از اهالی خواف خراسان بود که در ماوراء النهر دانش آموخت و در هرات می زیست و از ترس سرخ کلاهان با پدرش به هند کوچ کرد اهمیت خاص این حکیم این بود که او برای آسان کردن دانش پزشکی چندین منظومه سرود. از جمله آثار این حکیم می توان به موارد زیر اشاره کرد:رساله منظومه علاج الامراض، جامع الفواید یا طب یوسفی، فواید الاخیار، حفظ الصحه، دلایل البول، دلائل النبض و ریاض الادویه.