طب سنتی اسلام و ایران
سال:1396 | دوره:8 | شماره:1 |تعداد مقالات:15

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

سابقه و هدف: محمود بن مسعود بن مصلح معروف به قطب الدین شیرازی دانشمند، طبیب، فیزیک دان، ریاضیدان، مورخ و منجم ایرانی یکی از بزرگترین دانشمند ایرانی، و فیلسوفان صوفی منش می باشد، که در این پژوهش پس از بحث و بررسی زندگانی این دانشمند، به بررسی آثار فاخر وی با تاکید بر آثار پزشکی می پردازیم.مواد و روش ها: روش بکار گرفته شده این پژوهش، در این رساله، روش کتابخانه ای و پژوهشی تاریخی (Historical Research) می باشد و نگاهی تاریخ نگارانه و شیوه ای است که در علوم انسانی مرسوم می باشد، به نقد و بررسی آثار علامه قطب الدین شیرازی می پردازیم.نتیجه گیری: در این پژوهش به بررسی عمیق زندگی و نقد آثار با رویکرد پزشکی این حکیم بلند آوازه پرداختیم. به علت آشنایی علامه با مباحث فلسفی، پزشکی، نجوم، ادبیات، تاریخ و علوم قرآنی می توان نتیجه گرفت که وی جهان بینی میانه روگونه ای میان عقل گرایی و تقدیرگرایانه ای داشته که این دیدگاه در تمام آثار علمی اش منعکس شده است. که در بسیاری از آثار علما، دانشمندان و مکاتب فلسفی، دینی، ستاره شناسی و طبی بعد از خود انعکاس یافته است.

سابقه و هدف: امروزه با گسترده ترشدن اقبال عمومی به طب سنتی در ایران بحث های پراکنده زیادی پیرامون علم بودن یا نبودن دانش طب سنتی صورت می گیرد. برای بررسی عقلانی این مساله لازم است ابتدا معیارهای علم بودن به طور دقیق و بر اساس مهم ترین نظریات فلسفی مشخص شود. در این زمینه (یعنی معیارهای علم بودن) سه نظریه مهم عرضه شده است که عبارتند از استقراگرایی، واجدیت پارادایم و ابطال گرایی. تاکنون دو مقاله توسط نگارنده این سطور نوشته شده است که در آن ها بر اساس استقراگرایی و واجدیت پارادایم علم بودن طب سنتی مورد بررسی عقلانی قرار گرفته است. در مقاله کنونی سومین معیار یعنی ابطال پذیربودن طب سنتی مورد مداقه فلسفی قرار خواهد گرفت و با اثبات وجود این معیار در طب سنتی می توان ادعا کرد که این دانش واجد تمامی معیارهای سه گانه مطرح در فلسفه علم قرن بیستم برای علم بودن می باشد. ابطال پذیری یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین نظریه ها در باب علم بودن در قرن بیستم می باشد که توسط کارل پوپر ارائه شده است. این نظریه ضمن نقد استقراگرایان، ابطال پذیری را تنها معیار برای علم بودن معرفی می کند. این مقاله ابتدا به تحلیل و بررسی نظریه او و مفهوم ابطال پذیری می پردازد، سپس نشان خواهد داد که دانش طب سنتی ابطال پذیر و در نتیجه از منظر ابطال گرایان علم است.مواد و روش ها: این مقاله ابتدا با تکیه بر معروف ترین آثار پوپر در زمینه فلسفه علم به معرفی دقیق معیار ابطال گرایان می پردازد، سپس نشان خواهد داد که دستگاه طب سنتی ابطال پذیر است و بنابراین می توان از منظر ابطال گرایان، این دانش را علم تلقی کرد. پژوهش به شیوه کتابخانه ای صورت گرفته است.نتیجه گیری: بر اساس معیار ابطال گرایان، دانش طب سنتی علم به معنای نوین کلمه می باشد و مقاله به شیوه خاص خود به پاسخ سوال مطروحه اهتمام نموده است.

سابقه و هدف: بدن انسان به منظور حفظ حیات، نیاز به مصرف انرژی دارد. بخش اعظم انرژی مصرف شده شامل میزان متابولیسم پایه می باشد که بین افراد مختلف، متفاوت بوده و عوامل متعددی برآن تاثیر می گذارند. از سوی دیگر در مکتب طب سنتی ایران دیدگاه مزاجی وجود داشته و عوامل متعددی نیز بر نوع مزاج افراد اثر گذار است. تظاهرات گرمی و سردی مزاج و عوامل موثر بر آنها دارای تشابهاتی با عوامل موثر بر میزان متابولیسم پایه می باشد. این تشابهات ما را بر آن داشت تا به بررسی مفهوم مزاج در طب سنتی و مقایسه آن با متابولیسم پایه بپردازیم.مواد و روش ها: مطالعه حاضر یک مطالعه مروری توصیفی است که با بررسی منابع مستند طب رایج و طب سنتی شامل منابع معتبر طب رایج و بانکهای اطلاعاتی موجود و نیز نرم افزار کتابخانه جامع طب سنتی و متون اصلی طب سنتی ایران انجام گرفت. پس از طبقه بندی اطلاعات به دست آمده، تفاوتها و شباهتهای عوامل موثر بر هر یک از عناوین مزاج و متابولیسم پایه بررسی و تبیین شد.یافته ها: عواملی مانند بافت عضلانی بیشتر، سطح بدنی بزرگتر، سن کمتر، مذکر بودن و افزایش فعالیت فیزیکی باعث افزایش میزان متابولیسم پایه می شوند، از طرفی طبق دیدگاه طب سنتی جثه عضلانی، درشت اندامی، سن کودکی، مرد بودن و تحرک زیاد از جمله عوامل تاثیر گذار در تشخیص گرمی مزاج افراد است. این در حالی است که عواملی که سبب کاهش متابولیسم پایه میگردند نیز مشابه عوامل تعیین کننده سردی مزاج افراد است.بحث و نتیجه گیری: بر اساس نتایج این مطالعه بنظر میرسد که افراد گرم مزاج، دارای میزان متابولیسم پایه بیشتر و افراد سرد مزاج، دارای متابولیسم پایه کمتری باشند. از دیدگاه طب رایج تنظیم متابولیسم پایه و عوامل موثر بر آن در حفظ حیات انسانها ضرورت دارد. تشخیص و تنظیم مزاج افراد نیز در دیدگاه طب سنتی مهمترین عامل حفظ سلامتی و درمان بیماریهاست و علم مزاج شناسی یکی از مفاهیم پایه ای طب سنتی بوده و بطور مفصل در مورد آن بحث انجام گرفته است. بنظر میرسد با بررسی دقیقتر و مستند نمودن این ارتباط بتوان از دریچه ای متفاوت به سلامتی افراد توجه کرد و گزینه های بیشتری را در این راستا مورد ارزیابی قرار داد.

سابقه و هدف: در طب سنتی ایران به تفصیل خواص و مضراتی برای گیاهان بیان شده است. انار از جمله گیاهانی است که در طب ایرانی به آن توجه بسیار شده است و در درمان و پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماریها تجویز می شده است. این مقاله به بررسی خواص قسمتهای مختلف انار بر روی تک تک اعضاءبدن از منظر طب سنتی و مقایسه آن با یافته های طب امروز می پردازد.ﻣﻮﺍﺩ ﻭ ﺭﻭﺵﻫﺎ: ﺩﺭ ﺍﻳﻦﻣﻘﺎﻟﻪ که مطالعه ای ﻣﺮﻭﺭﻱﭘﮋﻭﻫﺸﻲ ﺍﺳﺖﺑﺎ ﺑﺮﺭﺳﻲﻛﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﻃﺐ ﺳﻨﺘﻲﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﺑﻦ سینا، ﻣﺨﺰﻥﺍﻻﺩﻭﻳﻪﻋﻘﻴﻠﻲﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻲ، ﺗﺤﻔﻪ المومنین، الشامل ابن نفیس، خلاصه الحکمه عقیلی خراسانی خواص انار جمع آوری شده و با مراجعه به مقالات علمی از طریق پایگاه های اطلاعاتی PubMed Google Scholar، یافته های علمی جدید استخراج شده و به بحث و بررسی در مورد خواص این مویه گرانبها پرداخته است.یافته ها: انار در طب ایرانی گیاهی است که اجزاء مختلف آن از گل و میوه و ساقه و برگ و ریشه دارای یک خاصیت بارز می باشند این خاصیت که در تمام انواع انار از ترش و شیرین و ملس وجود دارد خاصیت قبض است بر اساس طب ایرانی هر ماده ای که قبض داشته باشد باعث تقویت می شود و در هر عضو که وارد شود علاوه بر تقویت عملکرد آن عضو مانع ورود سموم به آن می شود. بنابراین انار در تقویت معده، کبد، ممانعت از خونریزی، بهبود زخم، ممانعت از ایجاد سردردهای مشارک با، بهبود بیماریهای گوش و حلق و بینی، برطرف کردن ترشحات پشت حلق، اثرات ضد آلرژی و ضد میکروبی و ضد بیماریهای قلبی عروقی، ضد سرطانی و ضد التهابی، کنترل دیابت، درمان برخی مشکلات پوستی موثر می باشد.نتیجه گیری: با توجه به تجربیات چند صد ساله قدیم و دستاوردهای دانش امروز گیاه انار می تواند در درمان بسیاری از بیماریها به تنهایی یا به صورت مکمل به کار گرفته شود. بررسی تجربی آنها توصیه می شود.

سابقه و هدف: طب بر اساس داستانهای کهن ایرانی به پادشاهان اساطیری نسبت داده شد و بعد از ورود و نفوذ طب یونانی و اختلاط با طب سنتی ایرانی و متقاعب آن با ورود اسلام تالیف کتابهای طبی آغاز گردید و بعد یک دوران ثبات و استقرار طب ایرانی مطرح بود تا عصر قاجار که اوضاع نابسامان بهداشتی و شیوع بیماری های عفونی و پر تلافات طب جدید با تاسیس دارالفنون مطرح گردید و حوزه های طبی گسترش یافت و یکی از مشهورترین پزشکان در عصر ناصری و مظفری با تالیف کتاب «احیاء الطفال مظفری» بوسیله میرزا علی همدانی سهم شایسته ای در پیشرفت طب کودکان داشت که در این مقاله به معرفی آن اهتمام گردید.مواد و روش ها: تحقیق به روش مطالعه کتابخانه ای انجام گرفت. کتاب میرزا علی بن زین العابدین که در سال 1314 تدوین گردید و نیز کتابها و مقالات دوران قاجار مورد مطالعه قرار گرفت.نتیجه گیری: بنظر می رسد که تالیف کتاب حاصل آموزش های دکتر میرزا علی همدانی در دارالفنون و خارج از کشور بوده و بعلاوه مسائل پزشکی دوران قاجار و بویژه مسائل و معضلات پزشکی در اطفال و اقدامات برای کاهش ضایعات و تلفات کودکان داشته باشد.

سابقه و هدف: زیتون، میوه ای بهشتی است که هم در پزشکی مدرن و هم در طب سنتی و روایات دینی ما بر خواص فراوان آن تاکید شده است. زیتون به عنوان یکی از اجزای رژیم غذایی سلامتی مدیترانه است که به طور گسترده در سراسر دنیا هم به عنوان دارو و هم به عنوان منبع غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. در این مقاله مروری کامل بر جایگاه انجیر در دین، طب سنتی و ارزیابی ترکیبات و فعالیت های دارویی و درمانی آن می گردد.مواد و روش ها: در این مطالعه، جهت جست و جوی منابع و مقالات مرتبط پایگاه های ISC، ISI، Pubmed-Mediline و SID مورد استفاده قرار گرفتند. قرآن مجید، تفاسیر قرآن، احادیث و روایات اسلامی و همچنین کتب معتبر طب سنتی گیاهان دارویی بررسی شده است. جستجو بر اساس کلیدواژه های زیتون، قرآن، ترکیبات مغذی، گیاهان دارویی و واژه های Anticancer،Medicinal plant، Holy Quran و از سال 1994 تا 2016 صورت گرفت. داده استخراج و نتایج به دست آمده، دسته بندی گردید.یافته ها: طبق نتایج بدست آمده، علاوه بر قرآن، احادیث متعددی بر مصرف زیتون تاکید داشتند. ترکیبات مختلف موجود در زیتون خصوصا وجود ترکیبات فنولی مثل هیدروکسی تیروزول و تیروزول، آن را به یک عامل حفاظتی و پیشگیری کننده در برابر آسیب های اکسیداتیو تبدیل کرده و نتایج مثبت درمانی آن بر روی رده های سلول های سرطانی و حیوانات آزمایشگاهی نیز موید نقش آن در درمان بیماری مختلف از جمله سرطان است.نتیجه گیری: تاثیر ترکیبات زیتون به واسطه وجود فعالیت آنتی اکسیدانی آنهاست که در درمان بسیاری از بیماری ها از جمله انواع سرطان ها، بیماری های قلبی عروقی، گوارشی و عصبی حائز اهمیت است. این یافته ها می تواند تا حدودی، بیانگر تاکید دین اسلام و طب سنتی در مورد زیتون باشند.

سابقه و هدف: موریانه که در طب سنتی و منابع کهن با نام های متفاوت معرفی شده است، مهم ترین آفت و نابود کننده ساختارهای چوبی بویژه در بعضی مناطق می باشد. با توجه به عوارض مبارزه شیمیایی با این حشره سوال این است که در طب سنتی چه گیاهان داروئی برای دفع این حشره معرفی شده است؟مواد و روش ها: تحقیق به روش مطالعه کتابخانه ای انجام گرفت. بر اساس کلمات کلیدی و با مراجعه به کتب مرجع طب سنتی و نیز مقالات جدید منتشره به معرفی انواع گیاهان داروئی که برای دفع حشره موریانه معرفی شده است ارائه گردید.نتیجه گیری: مهم ترین گیاهان داروئی پیشنهادی پونه، حنا، حنظل، خرزهره و گشنیز می باشد که امروز در آفت کش های طبیعی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

سابقه و هدف: انسدادهای گوارشی از مهمترین اختلالات دستگاه گوارش محسوب می شوند که ممکن است به دلایل مکانیکی یا عملکردی بروز نماید. اداره انسدادهای عملکردی گوارشی اغلب غیر جراحی و حمایتی است. رویکرد جدید سازمان بهداشت جهانی WHO در بکارگیری تجربیات اقوام مختلف بشری که تحت عنوان طب های سنتی دسته بندی شده اند استفاده از این مکاتب را در درمان انواع بیماریها به منظور کاهش هزینه ها و خطرات ناشی از روشهای تشخیصی و درمانی ناگزیر می سازد. این مقاله با هدف مروری بر نظرات حکیم جرجانی در خصوص بیماری قولنج و علل و علایم تشخیصی آن انجام گرفته است.مواد و روش ها: پژوهش در این مطالعه مروری محتوای کتب ذخیره خوارزمشاهی و الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه بودند. داده ها به روش یادداشت برداری جمع آوری گردیده و تحت تجزیه و تحلیل محتوایی قرار گرفت.یافته ها: حکیم جرجانی قولنج را نوعی بیماری خاص روده ها می داند که با درد و اختلال در دفع مدفوع تظاهر مییابد و این بیماری اغلب در کولون اتفاق می افتد. از دیدگاه جرجانی انسداد روده باریک از تعریف قولنج حقیقی خارج گردیده و تحت عنوان ایلئوس بیان می شود. وی اسباب قولنج را در پنج دسته قولنج ثفلی، سدی، ریحی، ورمی و التوایی طبقه بندی کرده و عوامل مستعد کنندهو نیز درمان هر یک را به تفضیل بیان نموده است.نتیجه گیری: بنظر می رسد که راهکارهای ارائه شده در این زمینه می تواند به عنوان پایه ای جهت انجام فعالیت های پژوهشی مدنظر قرار گیرد، با این هدف که راهکارهای درمانی ساده و موثر جهت اداره بهتر این اختلال ارائه گردد.

سابقه و هدف: با توجه به شیوع و روند رو به افزایش بیماری های اعصاب و روان و عدم موفقیت کامل درمان های جدید در این حوزه، و در پاسخ به این سوال که نظرو دیدگاه پزشکان و دانشمندان طب سنتی از جمله ابوبکر محمد زکریا رازی در مورد تشخیص و درمان این بیماری ها چه بوده این مقاله نوشته شد.مواد و روش ها: تحقیق به روش مطالعه کتابخانه ای و استفاده از سایت های اینترنتی انجام گرفت. با مراجعه به آثار و نظریات دانشمندان و پزشکان قبل از رازی در زمینه بیماری های اعصاب و روان و نیز آثار و نوشته های رازی بویژه مهمترین کتاب او یعنی الحاوی که یک دانشنامه کامل پزشکی تا دوران اوست با عقاید و نظریات رازی در مورد تشخیص و درمان بیماری های اعصاب و روان، بویژه بیماری های مالیخولیا، قطرب، مانیا، اختلالات شعور و... آشنا می شویم.نتیجه گیری: رازی با مطالعه عقاید و نظریات دانشمندان دیگر و نیز تجربیات بیمارستانی خود، روش های تشخیص و درمان بیماری های اعصاب و روان را مطرح و روش های درمانی متعددی از جمله: مرطوب کردن مزاج، پاکسازی بدن از اخلاط سودایی، استفاده از رژیم های غذایی، ورزش، رایحه درمانی، روان درمانی و... را پیشنهاد کرده است.

سابقه و هدف: گاهی تعداد آروغ یا به اصطلاح «belching»، تا حدی زیاد است که موجب افت فعالیت های اجتماعی روزانه و کیفیت زندگی افراد می شود. با توجه به ناموفق بودن طب مدرن در شناسایی انواع و علل آروغ که منجر به شکست درمان آن در بسیاری از موارد شده است، لازم است از روش های طبی مکمل استفاده شود. به نظر می رسد ریشه یابی این واژه، انواع و اسباب آن در منابع طب سنتی بتواند در بالین به درمان آن کمک کند.مواد و روش ها: این مطالعه، یک پژوهش کتابخانه ای است که با جستجوی کلیدواژه «eructation» و «belching» در pubmed و فرهنگ لغات و یافتن معادل آن یعنی «جشاء» و «آروغ» در متون اصلی طب سنتی ایران، از قرن سوم تا چهاردهم (شامل: الحاوی، کامل الصناعه الطبیه، قانون فی الطب، ذخیره خوارزمشاهی، طب اکبری و شرح الاسباب والعلامات) با استفاده از نرم افزار کتابخانه جامع طب نور انجام شده است.یافته ها: همه منابع فوق به سه ویژگی در تعریف جشاء اشاره کرده اند: جشاء از جنس باد است، در معده تولید می گردد و از راه دهان دفع می شود. جشاء به دو دسته طبیعی و ناطبیعی تقسیم بندی شده است. نوع غیر طبیعی جشاء بر اساس بو به انواع ترش، بدبو، با بوی غذا طبقه بندی می شود. اسباب جشاء دو نوع داخلی و خارجی دارد. بیماری های خود معده و بیماری سایر اعضای بدن مانند طحال، روده و مغز جزو اسباب داخلی به حساب می آیند. عوامل خارج از بدن انسان نیز به سبک زندگی، نوع غذا و نحوه خوردن آن مربوط می شود.نتیجه گیری: بررسی ها نشان می دهد که تعریف و مکانیسم «belching » شباهت زیادی به «جشاء» دارد. با وجود تدوین معیارهای رم چهار، هنوز در طبقه بندی و درمان آروغ کاستی هایی وجود دارد. بی توجهی به نقش بعضی عوامل ایجاد کننده و همچنین بوی آروغ از این مواردند. به نظر می رسد با کمک گرفتن از دیدگاه طب سنتی بتوان سیر درمان را تا حد زیادی بهبود بخشید.

سابقه و هدف: اختلال روانی با تظاهرات روانشناختی و رفتاری و یا آشفتگی در کارکرد مشخص میشود. در روان پزشکی، درمان دارویی به عنوان خط مقدم درمان بیماری های روانی تلقی می شود، به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران، علاوه بر اینکه درمان های دارویی برای درمان بیماران کافی به نظر نمی رسد، بیماران و خانواده ها نیز به دنبال پیدا کردن درمان های جایگزین هستند که روشهای طب مکمل جزء این درمان هاست. با توجه به اهمیت خانواده بیماران در امر تداوم درمان، کیفیت و اثربخشی آن بررسی آگاهی و نگرش آنان در مورد درمان های موجود موثر خواهد بود.مواد و روش ها: مطالعه حاضر از نوع توصیفی بوده که بر روی 181 نفر از مراقبین بیماران روانی مراجعه کننده به مراکز آموزشی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شده است. جمع آوری اطلاعات بوسیله پرسشنامه محقق ساخته که اعتبار سنجی محتوایی و روایی آلفا کرونباخ 0.78 تایید شده، انجام شده است. میزان آگاهی و نگرش به دارو درمانی و طب مکمل تعیین و نقش عوامل مرتبط با آن با آزمون کای دو مورد قضاوت آماری قرار گرفت.یافته ها: از مجموع 181 نفر شرکت کننده %55.2 زن و بقیه مرد بودند. نمای سنی آن 40 تا 50 سال و به میزان 5.31 درصد و تحصیلات %35.9 در سطح متوسطه بود. تحقیق روی تعداد 181 نفر مراقبین بیماران روانی انجام گرفت. میزان آگاهی خوب نسبت به دارو درمانی 33.1 درصد و نگرش آن 15.5 درصد بود و در مورد طب مکمل به ترتیب 9.4 و 14.9 درصد بود. تحصیلات و شغل با میزان آگاهی از طب مکمل نقش داشته است. (p=0.02) و سن و شغل با نگرش مثبت به طب مکمل نقش داشته است (p=0.06).نتیجه گیری:از آنجا که یکی از مهمترین عوامل ارتقای سیر بهبودی بیمار و پیشگیری ازعود بیماری که به بستری های مجدد منتهی میشود، آگاهی و نگرش مراقبین به درمان است لذا احتمالابرنامه ریزی در جهت افزایش آگاهی و بالابردن سطح نگرش این گروه از گیرندگان خدمات بهداشتی و درمانی ضروری به نظر میرسد.

سابقه و هدف: استان فارس از لحاظ تنوع گونه ای گیاهان دارویی در حد بسیار مطلوبی قرار داشته و وجود عطاری های متعدد و بازار سنتی که محل عرضه گیاهان دارویی و ادویه جات هستند حاکی از توجه و علاقه مردم این دیار به گیاهان دارویی است. شناخت سلیقه و رویکرد جوامع به مصرف گیاهان دارویی می تواند راهنمای خوبی برای برنامه ریزان و سیاست گذاران صنعت دارویی کشور باشد. هدف از این مطالعه، تعیین ویژگی های اجتماعی- اقتصادی، نحوه توزیع و مصرف و نوع گیاهان دارویی در عطاری های شهر شیراز به جهت دستیابی به اطلاعات و بینش عینی از وضعیت مصرف گیاهان دارویی بود.مواد و روش ها: این تحقیق بصورت پیمایشی بر روی 247 عطاری واجد شرایط در شهر شیراز انجام گرفت. اطلاعات مربوطه از قیبل وضعیت اجتماعی- اقتصادی فروشندگان و همچنین مشخصات مهم ترین گیاهان موجود در عطاری ها از طریق پرسشنامه از فروشندگان عطاری ها به دست آمد.یافته ها: نتایج نشان داد که میانگین سنی افراد مشغول در عطاری حدود 39 سال با سابقه کار حدود 19 سال بوده که تنها حدود 7 درصد از این افراد تحصیلات مرتبط با گیاهان دارویی دارند. حدود 55 درصد این افراد تحصیلات دانشگاهی دارند و تنها 24 درصد، اطلاعات دارویی خود را از طریق مطالعه کسب کرده اند. بیشترین افراد مراجعه کننده به عطاری ها (48 درصد) از طبقه اقتصادی ضعیف جامعه هستند. بابونه، گل گاو زبان، اسطوخودوس، خاکشیر و دارچین پرفروشترین گیاهان دارویی عرضه شده در عطاری های شیراز هستند. بیشترین علل مراجعه به عطاری ها مشکلات معده، سرماخوردگی، بیماری های اعصاب، چربی و فشارخون بود. بیشتر گیاهان موجود در عطاری ها از خود استان تهیه می شود.نتیجه گیری: بنظر می رسد استفاده از گیاهان دارویی در استان فارس از وضعیت مطلوبی برخوردار می باشد. توصیه می شود برنامه ریزی و سیاست گذاری لازم جهت کشت و کار گیاهان دارویی و همچنین ارائه دوره های آموزشی برای فروشندگان در این استان مدنظر قرار گیرد.

سابقه و هدف: فاوانیا گیاهی از تیره دو لپه ای های جداگلبرگ که تیره خاصی به نام تیره فاوانیا را پدید می آورد و جزو تیره های نزدیک به گل سرخیان است، گیاهی است علفی و دارای ساقه های گوشت دار و ساقه ای خوابیده بر روی زمین و گل هایی معمولا سفید یا زرد. در حدود 130 نوع از این گیاه شناخته شده که اکثر در مناطق معتدل می رویند. در طب سنتی با نام هایی نظیر نارمشک، عودالریح، حجرالذئب، خرچکوک، شیرزا، ابوزیدان، ورد الحمیر، رمان مصری، وردالحمار و عود صلیب از آن یاد شده است که در این میان، «عود الصلیب» پربسامدترین نام است که در منابع طب سنتی برای درمان بسیاری بیماری ها و بیشتر برای درمان بیماریی مربوط به کودکان به نام ام صبیان به کار رفته است. هدف این پژوهش، مرور و بررسی مطالب مربوط به این گیاه و خواص دارویی آن در متون طبی و نیز ادبی مورد است تا اثرات و چگونگی به کارگیری آن در طب سنتی و پزشکی نوین معرفی گردد.مواد و روش ها: تحقیق حاضر از نوع مروریست و مطالب مربوط از طریق جست وجوی کتابخانه ای در منابع اصلی طب سنتی و نیز متون مطرح ادبی که در آنها به این گیاه پرداخته شده، فراهم و با منابع رایج حاضر، انطباق داده شده است. و بررسی شد که آیا امکان کار بست فراورده های این گیاه برای درمان بیماری ها وجود دارد یا خیر.یافته ها: در گذشته، به طور کلی دو گونه خاصیت برای این گیاه قائل بودند، 1. درمانگری به مانند عموم گیاهان دارویی. 2. درمانگری متافیزیکی و ماورایی بیماری ها با باورداشتن به خواص جادویی در گیاه مذکور. و در منابع نیز موید این اهمیت است که فاوانیا تاثیر مثبت روی تشنج، صرع، تسهیل زایمان و... می باشد.نتیجه گیری: به نظر می رسد که منابع سنتی و جدید در زمینه درمانی فاوانیا بسیار به هم نزدیک هستند، از این رو، می توان چنین استنتاج کرد که با بررسی دقیق متون کهن و همراه ساختن دستاوردهای آنها با منابع جدید درباره این گیاه می توان فراورده های دارویی موثری برای بسیاری بیماری ها فراهم نمود.

گاوزبان گیاهی دارویی است که در منابع طب سنتی تحت عنوان لسان الثور از آن نام برده شده و در طب سنتی ایران به عنوان ضد افسردگی، ضد اضطراب، تقویت کننده عمومی بدن به خصوص مقوی قلب و ضد سرفه و برای درمان بیماری های سوداوی مورد اشاره قرار گرفته است. ذکر مشخصات گیاه شناسی متفاوت در کتب مختلف طب سنتی برای گاوزبان به این نکته اشاره دارد که گیاهان متفاوتی در اعصار مختلف به عنوان گاوزبان مورد استفاده قرار می گرفته اند. در این مقاله چهار گونه از خانواده گاوزبان که مشخصات گیاه شناسی آنها شباهت بیشتری به مشخصات عنوان شده برای گاوزبان در منابع طب سنتی دارد شامل Echium amoenum، Anchusa azurea، Buglossoides arvensis و Borago officinalis شرح داده شده و اطلاعات داروشناسی و سم شناسی آنها بر اساس طب سنتی و گیاه درمانی نوین مورد بررسی قرار گرفته است.