پایش
سال:1387 | دوره:7 | شماره:4 |تعداد مقالات:11

این مطالعه به منظور تعیین عوامل جمعیت شناختی و اقتصادی ـ اجتماعی مرتبط با بکارگیری داروهای گیاهی / گیاهان دارویی (به عنوان پرمصرف ترین شاخه طب سنتی / مکمل/ جایگزین در ایران) انجام گرفته است.داده های مورد نیاز (شامل داده های جمعیت شناختی، تحصیلات، اشتغال درآمدزا، محل سکونت، شاخص دارایی های رفاهی خانوار (بر اساس 16 دارایی رفاهی)، قومیت / مذهب و وضعیت بکارگیری داروهای گیاهی / گیاهان دارویی) از پروژه «بررسی فراوانی استفاده از روش های مختلف طب مکمل/ جایگزین در ساکنین شهر تهران» که در نیمه دوم سال 1384 انجام شد، تامین گردیدند. نمونه گیری به شکل چند مرحله ای (متناسب با جمعیت هر یک از مناطق هشتگانه پست و به شکل تصادفی خوشه ای در هر منطقه) انجام شد. داده ها از طریق پرسشگری مستقیم از خود افراد فراهم شده است. در نهایت، داده های 4722 نفر از افراد بالای 15 سال ساکن شهر تهران در پردازش نهایی وارد شدند.بکارگیری داروهای گیاهی / گیاهان دارویی پس از تطبیق دادن سایر متغیرهای جمعیت شناختی و اقتصادی ـ اجتماعی در مردان به شکل معنی داری کمتر از زنان و در افراد «هرگز ازدواج نکرده» کمتر از افراد «دارای همسر» یا افراد «همسر از دست داده به علت طلاق یا فوت» بود. ارتباط ارزشمندی بین سن، وضعیت تحصیلی، وضعیت اشتغال، استان غالب محل سکونت، محل غالب سکونت (روستا یا شهر) و پوشش بیمه، شاخص دارایی های رفاهی خانوار، قومیت / مذهب با بکارگیری داروهای گیاهی/گیاهان دارویی وجود نداشت.به نظر می رسد الگوی کنونی بکارگیری داروهای گیاهی / گیاهان دارویی، تابعی از الگوی عمومی بکارگیری مراقبت های سلامت در جمعیت است و در شرایط فعلی تابع قرار داشتن افراد تحت پوشش بیمه ها، وضعیت تحصیلی و شرایط اقتصادی آنها نیست.

با توجه به فعالیت گسترده عطاران در بکارگیری گیاهان دارویی در زمینه مشکلات مربوط به سلامت، این مطالعه با هدف بررسی آگاهی عطاران شهر تهران از ویژگی های گیاهان دارویی انجام گرفت. پس از تعیین حیطه های اصلی بررسی آگاهی، پرسشنامه ای با 52 عبارت با نظر گروه مشاوران تخصصی طراحی گردید. پایایی کلی پرسشنامه مزبور در سنجش آگاهی عطاران، 82 درصد به دست آمد. 206 نفر از عطاران شهر تهران با نمونه گیری خوشه ای تصادفی و در قالب 34 خوشه انتخاب گردیدند. پرسشگران آموزش دیده از طریق مراجعه به محل عطاری، به پرسشگری اقدام کردند.امتیاز کلی عطاران از پرسشنامه 2.02±48.80 درصد به دست آمد. بیشترین امتیاز مربوط به حیطه نحوه تهیه شکل دارویی (71.8 درصد) و کمترین امتیاز مربوط به حیطه مورفولوژی گیاهان دارویی (34.3 درصد) بود. بین سابقه کاری و امتیاز کلی عطاران همبستگی مثبتی وجود داشت (0.008=P، 0.19=Spearman’s r). امتیاز کلی در افرادی که دارای پایه تحصیلات بالاتری بودند، به نحو معنی داری بیشتر از سایر گروه ها بود (P<0.001). همچنین امتیاز افرادی که شیوه یادگیری خود را شرکت در دوره های آموزشی ذکر کرده بودند، به نحو معنی داری بیش از افرادی بود که شیوه آموزش خود را سینه به سینه یا استفاده از سایر روش ها ذکر کرده بودند (0.009=P).نتایج این مطالعه ناکافی بودن آگاهی برخی از عطاران در زمینه گیاهان دارویی را نشان داد. لزوم تقویت آگاهی عطاران از طریق مداخلات آموزشی و نظارت بر کار آنان از سوی سازمان های متولی سلامت به منظور ارتقای کیفیت ارایه خدمات عطاران و بکارگیری منطقی گیاهان دارویی از سوی آنان توصیه می گردد.

افزایش توجه و گرایش مردم به طب مکمل / جایگزین و استفاده از درمان های این طب در جوامع مختلف، ضرورت وارد شدن مباحث آن را در برنامه های آموزش پزشکی از مقطع علوم پایه تا دستیاری و حتی آموزش مداوم ایجاد کرده است. در سال های اخیر، تعداد دانشکده های پزشکی در کشورهای غربی که تدریس درمان های طب مکمل / جایگزین را در برنامه های آموزشی خود جای داده اند رو به فزونی گذاشته است. با این حال هنوز در مورد اهداف و چگونگی این تغییرات یک توافق جمعی وجود ندارد. این مقاله سوالاتی را مطرح می کند که طراحان برنامه های آموزشی در هنگام جای دادن مباحث طب مکمل / جایگزین در آموزش پزشکی کلاسیک با آن روبرو هستند.همچنین راه کارهای عملی برای یافتن زمان مناسب جهت ارایه این مباحث، طراحی و پیاده سازی برنامه آموزشی برای آنها و جلب حمایت مسوولین از این تغییرات پیشنهاد شده است.

با وجود گسترش روزافزون بکارگیری روش های طب سنتی و طب مکمل / جایگزین، شواهد علمی مبتنی بر تحقیقات علمی در بسیاری از شاخه های این روش ها اندک است. این طرح با هدف ارزیابی روند گرایش موضوعی پایان نامه های دوره های پزشکی عمومی و تخصصی نسبت به طب سنتی / مکمل / جایگزین (به عنوان نمادی از جهت گیری کلی تحقیقاتی) طی یک دوره 15 ساله در دانشکده های پزشکی شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته است.با مراجعه به بخش پایان نامه های هر دانشگاه، تعداد مجموع پایان نامه های ارایه شده در هر سال تحصیلی در دوره زمانی 1370 تا 1385 تعیین گردید و پایان نامه هایی که موضوع آنها احتمالا در ارتباط با طب سنتی / مکمل / جایگزین بود، شناسایی و از بایگانی استخراج شد. سپس ضمن بررسی دقیق تر از نظر ارتباط موضوعی، سال تحصیلی ارایه، رتبه و تخصص علمی ارایه دهنده، نوع مطالعه، شاخه مورد بررسی طب سنتی / مکمل / جایگزین و سایر اطلاعات جمع آوری گردید.مجموعا 28344 پایان نامه طی پانزده سال در چهار دانشکده پزشکی از دانشگاه های شهر تهران به اتمام رسیده که از این تعداد 110 پایان نامه مربوط به موضوع طب سنتی / مکمل / جایگزین بوده است (3.88 مورد در هر هزار پایان نامه)؛ در سال های مورد بررسی، نسبت پایان نامه های انجام یافته در رابطه با طب سنتی / مکمل / جایگزین روندی افزاینده داشته است (P<0.001، 4.27=c2 for trends). از مجموع پایان نامه های مزبور، 41 مورد (37.3 درصد) در حوزه تحقیقات بالینی و بقیه موارد تحقیقات غیر بالینی بوده است. نسبت تحقیقات بالینی در پایان نامه های تخصصی به نحو معنی داری بالاتر از پایان نامه های عمومی بوده است (P<0.001).علی رغم روند فزاینده تحقیقات پایان نامه ای در زمینه طب سنتی / مکمل / جایگزین، طی سال های اخیر، هنوز هم سهم این تحقیقات از کل پایان نامه ها ناچیز است. جهت دهی و تسهیل انجام تحقیقات مرتبط با طب سنتی / مکمل / جایگزین (به ویژه در مراکز دانشگاهی) از یکسو و بکارگیری نتایج تحقیقات در تصمیم گیری های مدیریتی و ارایه مراقبت های بالینی از سوی دیگر، افزایش گرایش محققین و گسترش تولید شواهد علمی در این زمینه را به دنبال خواهد داشت.

تهوع و استفراغ، شایع ترین علامت در اوایل دوره بارداری است. راهکارهای درمانی مختلفی برای درمان این علامت به کار گرفته شده است. این مطالعه به منظور ارزیابی کارآیی و ایمنی مصرف زنجبیل یا Ginger (با نام علمیZingiber officinale Roscoe) ) در کاهش شدت تهوع و دفعات استفراغ در اوایل بارداری انجام شد. بنابراین پایگاه های MEDLINE، EMBASE،CENTRAL ، CINAHL و SID برای جستجوی منابع مرتبط مورد استفاده قرار گرفتند. کارآزمایی های بالینی تصادفی شده که در آنها Ginger خوراکی با دارونما در کاهش تهوع و استفراغ اوایل بارداری مقایسه شده بود، انتخاب گردیدند. دو مرورگر مستقل، مقالات را از نظر کیفیت متدولوژیک (روش اجرای مطالعه) ارزیابی کردند و داده های لازم را استخراج نمودند. 5 کارآزمایی بالینی، واجد معیارهای مربوط به ارزیابی کارآیی بودند. بر اساس این کارآزمایی ها، زنجبیل به نحو معنی داری بیش از دارونما سبب کاهش شدت تهوع شده بود Pooled SMD) به روش تصادفی معادل 0.882 با دامنه اطمینان 90 درصد 496/1- 267/0). همچنین اثر مشابهی در زمینه کاهش دفعات استفراغ مشاهده گردید (Pooled SMD به روش تصادفی معادل 631/0 با دامنه اطمینان 90 درصد 0.829- 0.433). در زمینه ارزیابی ایمنی، 5 مطالعه مداخله ای یا مشاهده ای وجود داشت که به بررسی بالینی عوارض بارداری در زنان مصرف کننده Ginger یا جنین آنها پرداخته بودند. در این مطالعات، شواهدی به نفع افزایش عوارض بارداری در مصرف کنندگان این فراورده گیاهی دیده نشد.بر اساس یافته های این مطالعه، زنجبیل سبب کاهش تهوع و استفراغ بارداری می گردد. همچنین اگر چه در رابطه با عوارض جانبی نگرانی هایی مطرح شده، اما شواهد بالینی موجود از آنها حمایت نمی کنند. بر اساس این شواهد می توان Ginger را به شکلی ایمن در اوایل دوره بارداری و با مقادیر درمانی (حدود 1 گرم در روز) برای دوره ای محدود به کار برد.

این مطالعه به منظور بررسی فراوانی استفاده مردم از روش های مختلف طب مکمل و سنتی در شهر تهران انجام گردید. در این مطالعه فراوانی استفاده از روش های مختلف تاکنون و در یک سال گذشته در یک ماه گذشته و نیز دفعات استفاده از آنها و هزینه ای که بابت استفاده از هر روش پرداخته اند مورد پرسش قرار گرفت. همچنین شایع نرین بیماری هایی که این روش ها برای درمان آنها استفاده شد، مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه بر روی 6148 نفر از شهروندان تهرانی که به روش خوشه ای از 30 محله تهران انتخاب گردیدند انجام شد. اطلاعات مورد نظر توسط پرسشنامه ای که شامل 363 سوال در 16بخش مختلف بود توسط پرسشگران آموزش دیده جمع آوری شد. پایایی و اعتبار پرسشنامه قبل از استفاده در مطالعه پایلوت مورد ارزیابی و تایید قرار گرفت. 57.3 درصد از افراد مورد مطالعه زن و 42.7 درصد مرد بودند. 22.7 درصد از افراد مورد مطالعه کمتر از 15 سال، 28.8 درصد، 15 تا 30 سال، 35.9 درصد، 30 تا 60 سال و بقیه بالاتر از 60 سال بودند. از نظر رضایت استفاده کنندگان از روش های مختلف، بیشترین رضایت از روش های یوگا درمانی / مدیتیشن، طب سنتی / بومی ایران و آب درمانی گزارش شد. شایع ترین شکایات و بیماری هایی که روش حجامت برای درمان آنها مورد استفاده قرار گرفته بود، «اختلالات انعقادی (افزایش غلظت خون)»، «کمر درد و سایر بیماری های عضلانی ـ اسکلتی» و «آکنه و سایر بیماری های پوستی» بودند. روش های مختلف طب سنتی / بومی ایران مثل شکسته بندی، زالو انداختن و خوردن ماهی زنده بیشتر برای درمان شکستگی و در رفتگی، کمر درد و سایر بیماری های اسکلتی ـ عضلانی و بیماری های کبدی به کار رفته بودند. فراوانی پایین استفاده از روشی مانند یوگا درمانی و مدیتیشن علی رغم بالا بودن رضایت پس از استفاده از آن ممکن است به علت عدم آگاهی عموم مردم از تاثیرات این روش و همچنین هزینه های شروع استفاده از این روش باشد. به نظر می رسد در صورت اطلاع رسانی و افزایش آگاهی مردم در مورد این روش و تاثیرات آن و افزایش تعداد مراکز ارایه دهنده این روش و کاهش هزینه های آن به منظور سهولت دسترسی مردم، در افزایش استفاده از این روش موثر باشد. این مطالعه نیز مانند سایر مطالعات نشان داد که طب مکمل ـ سنتی بیشتر برای درمان و پیشگیری از مشکلات اسکلتی ـ عضلانی و مشکلات اعصاب و روان (مانند میگرن و اضطراب) به کار می رود که با توجه به شیوع بالای این بیماری ها در جامعه این اطلاعات قابل توجیه می باشد. با توجه به حجم بالای استفاده از روش های طب مکمل و این که بخش عمده ای از این روش ها توسط خود افراد یا اطرافیان آنها تجویز می گردد، لزوم برنامه ریزی برای آموزش عموم و نیز تربیت افراد آموزش دیده و صلاحیت دار برای ارایه خدمات طب مکمل و سنتی به گونه ای موثرتر و ایمن تر احساس می گردد.

دعا درمانی، یکی از روش های درمان کل نگر است که اثربخشی آن در مورد بیماری های مختلفی نظیر بیماری های قلبی ـ عروقی، روماتوئید آرتریت و ناباروری ثابت شده است. هدف این مطالعه تعیین اثر دعا درمانی روی فریتین و هموگلوبین بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور است. این بیماری در افراد مدیترانه ای و نیز ایران بیش از سایر ملل دیده می شود. تالاسمی ماژور، شدیدترین فرم این بیماری است که در آن فقدان کامل پروتئین بتا در هموگلوبین، منجر به کم خونی تهدید کننده حیات می شود. به طوری که زندگی فرد لزوما به تزریق منظم خون و مراقبت های مکرر پزشکی بستگی دارد از طرف دیگر تزریق مکرر خون که برای درمان این بیماران ضرورت دارد منجر به انباشتگی آهن و افزایش فریتین سرم در این بیماران می شود که باید با درمان شلاتور مناسبی (Chalating agent)  مانند دفروکسامین فریتین سرم زیر 1000 نانوگرم در میلی لیتر نگه داشته شود، سمی نخواهد بود. این مطالعه آزمایشی روی هفت بیمار که به یک کلینیک مراجعه می کرده اند انجام شده است. این بیماران علاوه بر درمان معمول خود، دعا درمانی را نیز دریافت کرده اند. جهت تحلیل آماری از نرم افزار SPSS استفاده شده است. در این مطالعه 7 بیمار مورد مداخله قرار گرفتند که 6 نفر (85.6 درصد) مونث و یک نفر (14.3 درصد) مذکر بودند. قبل از مداخله حداقل هموگلوبین 7.5 و حداکثر آن 10.7 بود و میانگین هموگلوبین بیماران 9.7 (انحراف معیار 0.45) گرم در دسی لیتر بود. فریتین بیماران نیز در 5 بیمار در دسترس بود که میانگین آن 2246.8 با میانه 1580 بود. میانگین هموگلوبین بیماران پس از مداخله به 10.8 رسید (خطای استاندارد 0.242) که این اختلاف از نظر آماری معنی دار است (P=0.028). متوسط کاهش فریتین 566 واحد با خطای استاندارد 313.1 و میانه 780 بود. در 4 مورد از بیماران فواصل دریافت خون (ترانسفوریون) به حدودا دو برابر افزایش یافت. نخستین بار است که این روش در مورد بیماران تالاسمی به کار گرفته می شود و اثربخشی آن در کاهش فریتین، افزایش هموگلوبین و افرایش فواصل خونگیری بیماران در این مطالعه کوچک نشان داده شده است و برای اثبات این اثر مطالعه کارآزمایی بالینی ضرورت دارد. بنابراین در صورت وجود بستر مساعد جهت انجام چنین پژوهش هایی به صورت گسترده تر، انجام این بررسی بر روی تعداد بیشتری از بیماران و ارزیابی تاثیر این روش روی شاخص های سلامت روان آنها در مرحله بعدی قرار دارد.

تهوع و استفراغ بارداری در 70 درصد موارد بین هفته  های 4 تا 6 بارداری شروع می شود و تا هفته های 12 تا 14 و حتی گاهی تا هفته 20 بارداری هم ادامه دارد. طب فشاری، روشی موثر و بی خطر در درمان تهوع و استفراغ بارداری شناخته شده است. این مطالعه با هدف بررسی اثر طب فشاری (Acupuncture- like acupressure) بر فراوانی و شدت تهوع دوران بارداری، در دو گروه مداخله و دارونما صورت گرفت.مطالعه مداخله ای حاضر بر روی 120 نفر از زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی ـ درمانی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران با شکایت تهوع و استفراغ بارداری، که به طور غیرتصادفی آسان انتخاب شده بودند؛ صورت گرفت. اطلاعات جمعیت شناختی جمع آوری شد و افراد در دو گروه مداخله (62 نفر) و دارونما (58 نفر) جای گرفتند. در گروه مداخله، دستبند طب فشاری روی نقطه نیگان (P6) و در گروه دارونما روی نقطه دارونما به مدت 4 روز قرار گرفت. در طول روزهای درمان، مادر با استفاده از پرسشنامه سنجش تهوع و استفراغ، وضعیت خود را ثبت کرد. از روز چهارم به بعد باند از دست مادر خارج شد؛ ولی سنجش وضعیت تهوع و استفراغ تا 3 روز پس از آن توسط مادر انجام گرفت. روایی پرسشنامه با استفاده از روش اعتبار محتوی و پایایی آن با استفاده از روش تعیین ضریب همبستگی (آلفای کرونباخ) و آزمون مجدد t تعیین شد.نتایج نشان داد که کاهش تعداد و شدت تهوع در هر دو گروه مداخله و دارونما وجود داشت؛ اما کاهش تعداد و شدت تهوع در گروه مداخله (70 درصد) بیشتر از گروه دارونما (16 درصد) بود (P<0.0001).

با وجود روش های پیشنهادی غیرجراحی در درمان بیماری پایلونیدال هنوز درمان قطعی و اساسی در این بیماری، استفاده از یکی از روش های جراحی است. با توجه به مشکلات زیادی که در روش های مرسوم جراحی به لحاظ عود و یا دوره های طولانی مدت درمانی وجود دارد، از شیوه های مختلفی برای ضدعفونی محل پس از اعمال جراحی استفاده می شود. یکی از این روش ها استفاده از عسل در پانسمان محل زخم باز است. استفاده از عسل موضعی به عنوان ماده پوشاننده زخم، درمانی باستانی است که به اثربخشی آن در مطالعات عصر حاضر مجددا پی برده شده است. بر این اساس مطالعه حاضر با هدف بررسی مداخله ای تاثیر عسل بر روی میزان ترمیم محل زخم پس از عمل جراحی سینوس پایلونیدال انجام گرفت.مطالعه یک کارآزمایی بالینی تصادفی بود و بر روی 24 بیمار مبتلا به سینوس پایلونیدال پس از انجام عمل جراحی صورت گرفت.یافته های حاصل از مقایسه نتایج پانسمان محل زخم در گروه مداخله (n=12) و کنترل (n=12) نشان داد که محل زخم در بیمارانی که پانسمان با عسل برای آنها انجام شده بود، کاملا تمیز و بدون بو و فاقد ترشح چرکی و کشت زخم در همه آنها نیز منفی بود. حال آن که در همه افراد گروه کنترل که از پانسمان مرطوب و شستشوی روزانه با آب و صابون استفاده شده بود، نتیجه کشت میکروبی محل عمل مثبت بود و در 3 مورد نیز ترشحات محل زخم کاملا بد بو و سفیدرنگ بود. دو هفته پس از عمل جراحی در محل زخم همه افراد گروه مداخله، بافت جوانه ای تازه به طور یکنواخت در سراسر محل زخم مشاهده می شد، اما تقریبا در همه موارد در گروه کنترل بافت گرانوله به صورت جزیره ای متراکم در محل تشکیل شده بود و برای تشکیل بافت گرانوله قرمز و یکنواخت به دبریدمان روزانه محل عمل با گاز خشک نیاز بود. از نظر طول مدت ترمیم و بسته شدن کامل دیفکت پوستی در هر دو گروه مداخله و کنترل، تفاوت معنی داری مشاهده نشد. در کل می توان نتیجه گرفت که استفاده از عسل به عنوان یک آنتی سپتیک موضعی مناسب و کم عارضه در پانسمان زخم و محل انسیزیون جراحی می تواند به درمان های رایج افزوده گردد.