پایش
سال:1384 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

اکنون چندین سال از تاسیس و فعالیت پایگاههای تحقیقات جمعیت در سراسر کشور می گذرد و طی این مدت، پایگاه ها در حیطه عمل به موفقیت هایی دست یافته اند. با این حال پیش زمینه نظری این فعالیت به بحث و بررسی بیشتری نیاز دارد . همچنین، چهارچوب نظری که پایگاه های هر یک از دانشگاه های علوم پزشکی برای فعالیت خود اتخاذ کرده اند، به دقت تبین نشده و یا به دیگران به درستی انتقال پیدا نکرده است. رسالت این پایگاه ها «ارتقای مهارت های مردم، دانشگاه و سایر نهادهای مدنی در جهت توسعه انسانی از طریق مشارکت همه جانبه در ارتقای سلامت» است. لذا به نظر می رسد مناسب است شیوه های عملی درگیر شدن این پایگاه در برنامه های ارتقای سلامت در چهارچوب منظمی ارایه گردد. پایگاه تحقیقات جمعیت دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز همگام با پایگاه های سایر دانشگاه های علوم پزشکی، ضرورت وجود یک چهارچوب نظری را برای جهت دادن به فعالیت و دستاوردهای پایگاه و در نتیجه مستحکم کردن موقعیت آن بیش از پیش درک کرده است. این پایگاه، رویکرده برنامه ریزی شده به سلامت جامعه (Planned Approach to Community Health –PATCH) را به عنوان چهارچوبی مناسب برای شکل دادن به فعالیت های خود در جهت دستیابی به اهداف کلی و اختصاصی پایگاه در منطقه 17 شهرداری تهران انتخاب کرده است و سعی دارد نتایج عملی و دستاوردهای خود را در این رابطه به سایر پایگاه ها انتقال دهد.رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه از 5 مرحله اجرایی تشکیل شده است: 1) بسیج جامعه 2) ساماندهی اطلاعات و نیار سنجی 3) اولویت بندی مشکلات 4) طراحی برنامه جامع مداخله و 5) ارزشیابی. در این گفتار،اجزا و مراحل رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت به تفصیل توضیح داده شده و نمونه ای عملی از نحوه اجرای این فرآیند در قالب یکی از طرح های تصویب شده در پایگاه تحقیقات جمعیت در دانشگاه علوم پزشکی تهران ارایه شده است. این طرح با عنوان «ارزیابی مداخله آموزشی با مشارکت مردم در ارتقای وضعیت بهداشتی عرضه مواد غذایی در پایگاه تحقیقات جمعیت- منطقه 17» مثالی از طرح های این پایگاه است که بر مبنای PATCH طراحی و اجرا شده است .

تروما یکی از مهم ترین مشکلات بهداشتی جهان امروز است که بیشتر افراد را در سنین جوانی و میانسالی درگیر می کند و یکی از مهم ترین علل منجر به مرگ در سنین زیر 45 سال می باشد.  به طور کلی شیوع و الگوی آسیب در جوامع شهری و روستایی و حتی در نواحی مختلف یک جامعه شهری با یکدیگر متفاوت است و بر اساس تحقیقات انجام شده، تحت تاثیر عوامل جمعیتی مانند نژاد، وضعیت اجتماعی، تراکم جمعیت، ترافیک شهری، سرعت عبور و مرور وسایل نقلیه و ساختار فیزیکی شهری قرار می گیرند.با توجه به قابل پیشگیری بودن مساله تروما به نظر می رسد که مقرون به صرفه ترین و آسان ترین راه برای دست یابی به این هدف، سبب شناسی تروما و الگوی آن در هر جامعه است چرا که پی بردن به آنها می تواند ما را در یافتن راهکارهای مناسب جهت رفع و بهبود وضیت یاری نماید.این مطالعه توصیفی با هدف مشخص کردن الگوی مناطق تروما خیز در سطح شهر تهران طراحی شده است که طی آن پزشکان و دانشجویان سال آخر پزشکی با مراجعه به تمام بیمارستان های شهر تهران ،اطلاعات مصدومان بستری را در فرم های از پیش طراحی شده وارد کردند. طول مدت مطالعه بر حسب تعیین حجم نمونه 41 روز بوده که به طور تصادفی در ماه های مختلف سال تعیین شده بود.تعداد کل افراد مطالعه شده 5051 مورد بود که بیماران به مسمومیت دارویی از مطالعه حذف شدند و تعداد 4189 مورد شرایط ورود به مطالعه را دارا بودند. میانه سن بیماران 25 سال بوده و 78 درصد از کل بیماران را مردان تشکیل می دهند. شایع ترین مکانیسم حادثه، تصادف وسایل نقلیه بوده و به دنبال آن سقوط، بریدگی و مسمویت قرار دارد. شایع ترین مناطق حادثه خیز به طور کلی به ترتیب مناطق 4، 20، 12 و 15 شهرداری و از نظر مناطق رخداد حوادث ترافیکی، شایع ترین مناطق به ترتیب مناطق 4، 20، 12 و 6 بود. حدود 27 درصد از بیماران نیز از خارج از شهر به مراکز درمانی تهران منتقل شده بودند.پیشنهاد می شود که با توجه به نقاط داغ تروما در سطح شهر تهران، امکانات خدمات رسانی بهداشتی و درمانی بهینه در این نقاط تقویت شود.

واکسیناسیون همگانی سرخک –سرخجه از پانزدهم آذرماه تا یازدهم دی ماه سال 1382 به طور همزمان در سراسر کشور انجام شد. اجرای برنامه در نقاط شهری با استقرار تیم های ثابت واکسیناسیون و در اماکن تجمعی به صورت فعال بوده است. محاسبه پوشش واکسیناسیون بر اساس برآورد تقریبی جمعیت واجد شرایط و حجم عملیات واکسیناسیون ثبت شده در تیم های اجرایی صورت گرفته است. در برآوردهای اعلام شده در بسیاری از مناطق پوشش بیش از 100 درصد گزارش گردید که اشتباه در برآوردها و یا انجام واکسیناسیون خارج از گروه هدف را به ذهن متبادر می ساخت. به همین دلیل مطالعه حاضر برای ارزیابی پوشش نهایی واکسیناسیون درمنطقه تحت پوشش مرکز بهداشت جنوب تهران صورت گرفته و اهمیت این منطقه به لحاظ پوشش نسبتا کم شبکه و جمعیت مواج آن (به واسطه مهاجرت های فصلی و حتی روزانه) می باشد.نمونه های این بررسی با استفاده از روش خوشه ای انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل نیز از آزمون های کای دو و دقیق فیشر استفاده گردید. از 401 مورد بررسی 98درصد  (95%CI=96-100)از افراد 5 تا 25 ساله واکسن MR را تلقیح کرده بودند. 3 نفر (0.8 درصد) از افراد واکسینه شده جزء گروه هدف برنامه واکسیناسیون نبودند. علل عدم شرکت افراد واکسینه نشده نیز عبارت بود از: حاملگی، 3 نفر (37.5درصد) مشغله زیاد، 3 نفر (37.5 درصد) بیماری 1نفر، (12.5درصد) و ترس از عوارض جانبی واکسن 1نفر (12.5درصد) برای 397 نفر (99 درصد) از افراد واکسینه شده کارت واکسیناسیون MR صادر شده است. 55 درصد افراد به وسیله تیم های ثابت و 45 درصد به وسیله تیم های سیار واکسینه شده بودند. 39 نفر (9.7درصد) از افراد واکسینه شده نیز دچار عوارض جانبی ناشی از تزریق واکسن شده بودند.در مجموع به نظر می رسد مرکز بهداشت جنوب به پوشش هدف رسیده است. برای ارزیابی جامع بسیج همگانی صورت گرفته مطالعه بر روی سطح پادگن و نیز بررسی هزینه اثر بخشی در سطح ملی توصیه می شود.

اگر چه پذیرش دارویی، یکی از مهم ترین جنبه های درمان و کنترل بیماری دیابت است، ولی مطالعات مختلف نشان دهنده کم بودن این پذیرش است. از این رو به بررسی پذیرش (کمپلیانس) دارویی یک ماهه در نمونه ای از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 و برخی عوامل موثر برآن پرداخیتم.این بررسی یک مطالعه مقطعی با استفاده از پرسشنامه و روش مصاحبه بود که در آن 256 نفر بیمار مبتلا به دیابت نوع 2 (مراجعه کننده به درمانگاه بیمارستان شریعتی و امام خمینی (ره) تهران در نیمه اول سال 1383) از نظر عملکرد دارویی آنها در یک ماه گذشته و همچنین آگاهی بیماران در مورد دیابت و عوارض آن، نگرش آنها در مورد لزوم مصرف دارو، میزان حمایت خانوادگی و دسترسی به دارو مورد ارزیابی قرار گرفتند.در تحقیق انجام پذیرفته، 321 نفر (86.3 درصد) از بیماران مورد مطالعه در طول یک ماه قبل از مصاحبه پذیرش دارویی برابر با بیشتر 90 درصد را ذکر کردند. ارتباط معنی داری بین پذیرش دارویی خوب با سن (P<0.001) میزان آگاهی از بیماری و عوارض آن (P=0.017) نگرش بیمار در مورد قابل کنترل بودن دیابت (P=0.04) و همچنین نگرش بیمار در مورد موثر بودن داروها در کاهش عوارض دیابت (P=0.009) مشاهده شد. ولی ارتباط بین پذیرش دارویی از قبیل دسترسی به دارو، حمایت خانوادگی، سطح تحصیلات، وجود بیماری همراه، و طول مدت بیماری معنی دار نبود. بالاتر بودن میزان دارویی در سن بالای 45 سال، احتمالا به علت افزایش خطر احساس شده(Perceived risk)  در این سنین می باشد.این مطالعه نشان داد که آگاهی و نگرش، دو عامل موثر بر عملکرد دارویی هستند. بنابراین افراد کمتر از 45 سال و افرادی که آگاهی کافی در مورد بیماری و عوارض آن ندارند و همچنین افراد دارای نگرش منفی در مورد لزوم مصرف دارو باید به عنوان گروه هدف در نظر گرفته شوند و با افزایش آگاهی و ایجاد نگرش مثبت برای افزایش پذیرش دارویی آنها اقدام شود.

سالمندان دوران حساسی از زندگی بشر است و توجه به مسایل و نیازهای این مرحله یک ضرورت اجتماعی است. با در نظر داشتن نیازهای خاص این دوران توجه به کیفیت زندگی در سالمندان نیز امر مهمی است که عمدتا مورد غفلت قرار می گیرد. در پژوهش حاضر به بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در سالمندی و عوامل جمعیتی موثر بر آن پرداخته شده است.نمونه مورد مطالعه به روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی شده در سطح مناطق 22 گانه شهر تهران انتخاب گردید. ابزار به کار برده شده به منظور اندازه گیری کیفیت زندگی، گونه فارسی پرسشنامه The Short From Health Survery(SF-36) بود . همچنین اطلاعات مربوط به وضعیت سلامتی افراد از نظر ابتلا به بیماری های مزمن زمینه ای و نیز عوارض کوتاه مدت از طریق مصاحبه جمع آوری گردید. در مجموع 396 سالمند مورد مطالعه قرار گرفتند. از این تعداد 39.6 درصد مصاحبه شوندگان زن و 80.3 درصد متاهل بودند. از نظر توزیع سنی، 82.1 درصد در گروه سنی 74-60 سال بوده و میانگین سال های تحصیل آنان 5.3 سال بود.در برسی رابطه بین جنس و وضعیت سلامتی با میانگین امتیازهای سنجش کیفیت زندگی در تمامی ابعاد تفاوت معنی داری از نظر آماری به دست آمد (p=0.007-<0.001). در بررسی رابطه بین متغیرهای سن، تحصیلات، تاهل و شغل با امتیازهای سنجش های کیفیت زندگی نیز، در بیشترین موارد روابط آماری معنی داری مشاهده شد.یافته های مطالعه نشان دهنده آن است که کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در سالمندان با وضعیت سلامتی و متغیرهای  جمعیتی وابسته است . با توجه به نیازهای ویژه در این دوران، کیفیت زندگی در سالمندان می تواند به راحتی مورد تهدید قرار گرفته و از این رو در نظر داشتن عوامل زمینه ای موثر بر سطح کیفیت زندگی دوران سالمندی دارای اهمیت بالقوه ای است.

مطالعه حاضر با هدف تعیین میزان آگاهی مادران باردار نسبت به عوامل مساعد کننده حاملگی پر خطر، بر روی 407 زن باردار مراجعه کننده به اورژانس زایمان امام خمینی (ره) صورت پذیرفت.به این منظور پرسشنامه ای تنظیم و از طریق مصاحبه تکمیل گردید. جهت ارزیابی میزان آگاهی شرکت کنندگان در مطالعه نیز سوالاتی مطرح و برای هر سوال  4-0 امتیاز در نظر گرفته شد. 50.4 درصد مادران تحت بررسی 29-20 سال داشتند و میزان تحصیلات 31 درصد آنها دیپلم یا بالاتر بود . همچنین 35.6 درصد زنان، حاملگی اول را طی می کردند و 72.5 آنها از مراقبت های حین بارداری برخوردار بودند. 326 نفر (80.1 درصد) نیز بارداری در سنین زیر 16 و بالای 35 سال را خطرناک می دانستند.بیش از 90 درصد مادران نسبت به بیماری های زمینه ای قبل و حین حاملگی و نیز عادات نامناسب زمان حاملگی (مصرف سیگار، اپیوم و داروها) به عنوان عوامل مساعد کننده حاملگی پر خطر آگاهی خوبی داشتند. میزان آگاهی خوب در مورد علایم ناگهانی حین حاملگی 7.4 درصد و در مورد سوابق مربوط به حاملگی پرخطر قبل 17.7 درصد بود.در مجموع میزان آگاهی 309 نفر (75.9 درصد) خوب، 90 نفر (22.1 درصد) متوسط و 8 نفر (2درصد) ضعیف ارزیابی شد. ارتباط بین میزان آگاهی با سطح تحصیلات مادر، تعداد حاملگی و استفاده از سیستم مراقبت های دوران بارداری نیز از نظر آماری معنی دار بود (P=0.0001).با توجه به این که 72.5 درصد افراد تحت بررسی از مراقبت های حین بارداری استفاده می کردند و ارتباط معنی داری نیز بین میزان آگاهی و استفاده از این خدمت به دست آمده، تشویق مادران باردار به استفاده از این خدمات توسط رسانه های جمعی و سایر امکانات آموزشی و اطلاع رسانی مفید به نظر می رسد.

این مطالعه با هدف ارزیابی تاثیر مداخله آموزشی بر تغذیه انحصاری با شیر مادر به صورت نیمه تجربی و بر روی 120 مادر واجد معیارهای ورود به مطالعه که از بهمن ماه 1381 تا شهریور 1382 به دو بیمارستان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران مراجعه نمودند انجام پذیرفت.نمونه ها بعد از انتخاب به طور تصادفی در دو گروه مداخله (60نفر) و کنترل (60نفر) قرار گرفتند. گروه مداخله بلافاصله بعد از زایمان علاوه بر آموزش های متدوال بیمارستان به مدت4 ماه تحت مداخله آموزشی قرار گرفته و گروه کنترل صرفا تحت تأثیر آموزش های معمول بیمارستان بودند. داده ها قبل از مداخله و 4 ماه بعد از آن از واحدهای پژوهش در هر دو گروه جمع آوری گردید.از گروه مداخله 7 نفر و از گروه کنترل 3 نفر از واحدهای پژوهش قابل دسترسی نبودند. لذا در نهایت 53 نفر از گروه مداخله و 57 نفر از گروه کنترل مطالعه را به اتمام رساندند. داده های جمع آوری شده وارد کامپیوتر و از طریق نرم افزار آماری SPSS و توسط آزمون Ttest و کای دو تجزیه و تحلیل شد.نتایج حاصله نشان داد 64.2 درصد از مادارن گروه مداخله و 29.8 درصد از مادارن گروه کنترل در 4 ماه اول فرزندشان را به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می نمدند. همچنین میانگین تعداد روزهای تغذیه انحصاری با شیر مادر در گروه مداخله 45±92 روز و در گروه کنترل 50±51 روز بود که این تفاوت ها از نظر آماری معنی دار بود (P<0.0001).این مطالعه لزوم آموزش صحیح و مداوم و حمایت از مادران را در دوران تغذیه انحصاری با شیر مادر مورد تاکید قرار می دهد.

اکنون چندین سال از تاسیس و فعالیت پایگاههای تحقیقات جمعیت در سراسر کشور می گذرد و طی این مدت، پایگاه ها در حیطه عمل به موفقیت هایی دست یافته اند. با این حال پیش زمینه نظری این فعالیت به بحث و بررسی بیشتری نیاز دارد. همچنین، چهارچوب نظری که پایگاه های هر یک از دانشگاه های علوم پزشکی برای فعالیت خود اتخاذ کرده اند، به دقت تبین نشده و یا به دیگران به درستی انتقال پیدا نکرده است. رسالت این پایگاه ها «ارتقای مهارت های مردم، دانشگاه و سایر نهادهای مدنی در جهت توسعه انسانی از طریق مشارکت همه جانبه در ارتقای سلامت» است. لذا به نظر می رسد مناسب است شیوه های عملی درگیر شدن این پایگاه در برنامه های ارتقای سلامت در چهارچوب منظمی ارایه گردد . پایگاه تحقیقات جمعیت دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز همگام با پایگاه های سایر دانشگاه های علوم پزشکی، ضرورت وجود یک چهارچوب نظری را برای جهت دادن به فعالیت و دستاوردهای پایگاه و در نتیجه مستحکم کردن موقعیت آن بیش از پیش درک کرده است. این پایگاه، رویکرده برنامه ریزی شده به سلامت جامعه (Planned Approach to Community Health –PATCH) را به عنوان چهارچوبی مناسب برای شکل دادن به فعالیت های خود در جهت دستیابی به اهداف کلی و اختصاصی پایگاه در منطقه 17 شهرداری تهران انتخاب کرده است و سعی دارد نتایج عملی و دستاوردهای خود را در این رابطه به سایر پایگاه ها انتقال دهد.رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه از 5 مرحله اجرایی تشکیل شده است: 1) بسیج جامعه 2) ساماندهی اطلاعات و نیار سنجی 3) اولویت بندی مشکلات 4) طراحی برنامه جامع مداخله و 5) ارزشیابی. در این گفتار، اجزا و مراحل رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت به تفصیل توضیح داده شده و نمونه ای عملی از نحوه اجرای این فرآیند در قالب یکی از طرح های تصویب شده در پایگاه تحقیقات جمعیت در دانشگاه علوم پزشکی تهران ارایه شده است. این طرح با عنوان «ارزیابی مداخله آموزشی با مشارکت مردم در ارتقای وضعیت بهداشتی عرضه مواد غذایی در پایگاه تحقیقات جمعیت- منطقه 17» مثالی از طرح های این پایگاه است که بر مبنای PATCH طراحی و اجرا شده است.