تنش های محیطی در علوم زراعی
سال:1397 | دوره:11 | شماره:2 |تعداد مقالات:20

این پژوهش با هدف تعیین نقش رژیمهای مختلف آبیاری بر کیفیت تبدیل دانه ژنوتیپ های برنج در استان خوزستان طراحی و اجرا گردید. آزمایش با رژیم آبیاری و ژنوتیپ به صورت کرت های یک بار خرد شده، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و سه تکرار به مدت دو سال (1393 و 1394) در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی شاوور وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اجرا شد. چهار رژیم آبیاری (1، 3، 5 و 7 روزه) در کرت های اصلی و 12 ژنوتیپ برنج در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج تجزیه مرکب نشان داد اثر متقابل بین ژنوتیپ و تنش آبی در تمامی صفات به غیر از درصد سبوس و عرض دانه که نشان دهنده جمع پذیری آنها می باشد معنی دار بود. به عبارتی ژنوتیپ ها بسته به شرایط مختلف آبیاری واکنش متفاوتی داشتند. به طوریکه گذشته از طول و عرض دانه که با افزایش تنش کاهش یافتند، در تیمار آبیاری دوم به دلیل سازگاری ژنوتیپ ها و رطوبت مطلوب تر، عملکرد دانه، راندمان تبدیل، درجه تبدیل و درصد برنج کامل بیشترین مقدار را داشتند اما از کمترین درصد پوسته و سبوس و برنج خرد برخوردار بودند. به ترتیب صفات مزبور دارای بیشترین همبستگی معنی دار مثبت و منفی با عملکرد دانه بودند. که می تواند از اهداف مهم در تحقیقات به نژادی و اصلاح ارقام باشد.

کاربرد میکوریز و انتخاب رقم مناسب می تواند ازجمله مدیریت های ساده در برابر عوامل تنش زا مانند کم آبی باشد. این مطالعه باهدف بررسی تاثیر سطوح آبیاری (آبیاری پس از 70، 110 و 150 میلی متر تبخیر از تشتک)، تیمار میکوریز (کاربرد و عدم کاربرد میکوریز) و رقم (704 و 640) بر رشد و عملکرد ذرت انجام شد. آزمایش در سه تکرار و به صورت اسپیلت پلات فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سال 1394 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملکان اجرا شد. بر اساس نتایج به دست آمده، واکنش ارقام به کم آبی متفاوت بود. در تیمار آبیاری پس از 70 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر در رقم 704 بیشترین عملکرد دانه به دست آمد. در رقم 704 هر دو تیمار آبیاری پس از 110 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر و آبیاری پس از 150 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر به ترتیب باعث کاهش 19 و 50.6 درصدی عملکرد دانه در واحد سطح شد، ولی در رقم 640 که در شرایط آبیاری کامل نیز از عملکرد کمتری نسبت به 704 برخوردار بود، کم آبی تاثیری بر عملکرد دانه در واحد سطح نداشت. تیمار میکوریز نیز افزایش 25.2 درصدی را در عملکرد دانه ذرت باعث شد. کم آبی بر کلروفیل a تاثیری نداشت، ولی محتوای کلروفیل b را کاهش داد، درحالی که میکوریز باعث افزایش کلروفیل a شد. کم آبی و میکوریز بر محتوای کاتالاز و پراکسیداز نیز افزود. در کل به دلیل عدم وجود اختلاف معنی دار بین ارقام در شرایط کم آبی شدید و بالا بودن عملکرد رقم 704، کاشت رقم 704 و اعمال تیمار میکوریز جهت کشت در منطقه پیشنهاد می شود.

بررسی اثر متقابل ژنوتیپ در محیط قبل از معرفی ارقام جدید پایدار و سازگار ضروری است. به منظور ارزیابی کارایی استفاده از GGE بای پلات و AMMI در مطالعه پایداری و سازگاری عملکرد دانه لاین های گندم دوروم در مناطق دیم معتدل و سرد، تعداد 17 ژنوتیپ پیشرفته دوروم به همراه شاهدها (ساجی، زردک و سرداری) به مدت سه سال زراعی (93-1390) در مناطق مراغه، سرارود، قاملو، اردبیل و شیروان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار تحت شرایط دیم کشت شدند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب، بین محیط ها، ژنوتیپ ها و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط اختلاف آماری معنی داری مشاهده گردید. بزرگی اثرات اصلی برای محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط به ترتیب 80 درصد، 4 درصد و 9 درصد مجموع مربعات کل بود. میزان پوشش سبز، تیپ رشد زمستانه، شاخص زراعی و ارتفاع گیاه همبستگی مثبت با عملکرد دانه داشته، ولی همبستگی عملکرد با صفات تعداد روز تا خوشه دهی و رسیدگی منفی بود. بر اساس نتایج GGE بای پلات، محیط ها به سه گروه و ژنوتیپ ها به چهار گروه تفکیک شدند. ارزیابی پایداری ژنوتیپ ها با استفاده از آماره پایداری امی (ASV) و GGE بای پلات نشان داد لاین هایی نظیر راسکون در مناطق سردی مثل مراغه، قاملو و اردبیل می توانند منبع ژنتیکی مطلوبی برای معرفی ارقام جدید دوروم باشند. نتایج AMMI و شاخص پایداری امی (ASV) در مقایسه با نتایج GGE بای پلات نشان داد تمامی این شاخص ها از پتانسیل خوب برای ارزیابی پایداری عملکرد ژنوتیپ ها برخوردار بوده ولی GGE بای پلات بسیار کاربردی تر بوده و می تواند به صورت گسترده ای در بررسی ژنوتیپ ها در مناطق و سال های متعدد در برنامه های اصلاح غلات بکار گرفته شود.

به منظور مقایسه صفات مورفوفیزیولوژیک هشت ژنوتیپ خارجی و دو رقم ایرانی جو در شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی و تعیین ارتباط این صفات با عملکرد دانه، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 93-1392 در دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در هر دو شرایط مطلوب و تنش خشکی بین ژنوتیپ ها ازنظر طول سنبله، ارتفاع، وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در مترمربع، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت تفاوت معنی داری وجود دارد. بیشترین میانگین عملکرد دانه در شرایط مطلوب مربوط به ژنوتیپ های 79، 95، 120 و رقم یوسف (با میانگین 935.3 گرم در مترمربع) و در شرایط تنش مربوط به ژنوتیپ های 95 و 120 (با میانگین 834.27 گرم در مترمربع) بود. در شرایط آبیاری مطلوب، عملکرد بیولوژیک (0.94)، تعداد سنبله (0.51) و تعداد دانه (0.51) و در شرایط تنش عملکرد بیولوژیک (0.96)، وزن هزار دانه (0.65) و تعداد دانه در سنبله (0.63) بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار را با عملکرد دانه داشتند. بر اساس مدل رگرسیونی، مهم ترین صفات موثر بر عملکرد دانه در شرایط آبیاری مطلوب شامل طول سنبله، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به ترتیب با ضرایب تبیین 0.998، 0.920 و 0.995 و در شرایط تنش شامل عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به ترتیب با ضرایب تبیین 0.935 و 0.995 بودند. درمجموع ژنوتیپ های 95 و 120 به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 8809.7 و 8925 کیلوگرم در هکتار به عنوان ژنوتیپ-های برتر در هر دو شرایط مطلوب و تنش خشکی شناخته شدند.

این آزمایش به منظور ارزیابی ژنوتیپ های تست کراس چغندرقند (12 هیبرید به همراه دو رقم شاهد) در شرایط تنش رطوبتی مزرعه (200 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A) در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394 انجام شد. در این تحقیق صفاتی از قبیل عملکرد ریشه، عملکرد قند ناخالص، درصد قند ریشه، تعداد برگ، اختلاف دمای برگ و محیط، شاخص شادابی، محتوی آب نسبی برگ، وزن ویژه برگ، نمره رنگ برگ، نمره رشد برگ، طرز قرارگیری برگ، نمره رشد ریشه و نسبت طول به عرض ریشه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که ازنظر کلیه صفات موردمطالعه به استثنای اختلاف دمای برگ و محیط، طرز قرارگیری برگ، نمره رشد ریشه و نسبت طول به عرض ریشه بین ژنوتیپ های موردبررسی تفاوت معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد. ژنوتیپ Multi s5 نیز ازنظر صفات عملکرد ریشه، شاخص شادابی، محتوی آب نسبی برگ، وزن ویژه برگ، نمره رشد برگ و نمره رشد ریشه نسبت به سایر ژنوتیپ ها برتری نشان داد. بیشترین میزان توارث پذیری در بین صفات موردمطالعه مربوط به تعداد برگ با توارث 89.40 درصد بود که حاکی از تاثیرپذیری کم این صفت از عوامل محیطی است. بیشترین میزان هتروزیس استاندارد در هیبرید Multi s5 برای اکثر صفات موردمطالعه به دست آمد. در این تحقیق، عملکرد ریشه، همبستگی مثبت و بسیار معنی داری با عملکرد قند ناخالص داشت. بین عملکرد ریشه و صفت نمره رشد ریشه نیز همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد. درحالی که همبستگی منفی و معنی داری بین عملکرد ریشه و صفات درصد قند ریشه و تعداد برگ وجود داشت. با توجه به دندروگرام حاصل از تجزیه کلاستر می توان ژنوتیپ ها را برای صفت عملکرد قند ناخالص در سه گروه عمده قرار داد. تجزیه به عامل ها منجر به شناسایی پنج عامل گردید که درمجموع 91.3 درصد تغییرات کل را توجیه کردند.

با توجه به سطح زیر کشت دیم نخود، خشکی ازجمله عواملی است که به طورجدی تولید و کیفیت نخود را تحت تاثیر قرار می دهد؛ بنابراین رسیدن به ژنوتیپ های متحمل خشکی مورد توجه محققین است. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و تحمل به خشکی لاین های پیشرفته نخود، تعداد 64 ژنوتیپ نخود در قالب طرح لاتیس ساده با دو تکرار در شرایط تنش و عدم تنش رطوبتی در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود کرمانشاه در سال زراعی 93-1392 مورد آزمایش قرار گرفتند. شاخص های تحمل تنش (STI)، شاخص میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، حساسیت به تنش (SSI)، میانگین هارمونیک (HAM)، شاخص عملکرد (YI) و شاخص تحمل تنش تغییریافته (K1, K2) بر اساس عملکرد دانه در هر دو شرایط محاسبه گردید. همچنین از روش امتیازدهی تحمل تنش (STS) به منظور گزینش ژنوتیپ ها بر مبنای کلیه شاخص ها استفاده شد. مطالعه همبستگی ساده بین عملکرد در شرایط تنش، عدم تنش و شاخص های مقاومت نشان داد که عملکرد در دو شرایط با شاخص های تحمل تنش، میانگین هندسی بهره وری، میانگین هارمونیک، شاخص عملکرد و تحمل تنش تغییریافته همبستگی مثبت و معنی داری داشتند. بنابراین این شاخص ها برای شناسایی ژنوتیپ های با عملکرد بالا مناسب می باشند که از بین آن ها STI به عنوان مناسب ترین شاخص جهت ترسیم نمودار سه بعدی در نظر گرفته شد. روش ترسیمی سه بعدی و بای پلات باعث گروه بندی ژنوتیپ های متحمل و غیر متحمل گردید به طوری که ژنوتیپ های FLIP 08-42C، عادل، آزاد و FLIP 08-35C با قرار گرفتن در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های مهم مقاومت (STI, MP, GMP) و قرار گرفتن در گروه A از پتانسیل تولید بالا و حساسیت پائین به خشکی برخوردار بودند. همچنین با توجه به نتایج روش امتیازدهی تحمل تنش (STS) ژنوتیپ ‏های فوق نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارای تحمل بیشتری به تنش خشکی بودند. در تجزیه به مولفه های اصلی، دو مولفه اصلی اول 98.437 درصد از کل واریانس را توجیه نمودند. درنهایت با توجه به وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های موردبررسی از نظر تحمل به تنش خشکی، می توان از آن ها در برنامه های اصلاحی استفاده نمود.

به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد برخی هیبریدهای ذرت و همچنین شناسایی ارقام متحمل خشکی، تعداد هشت هیبرید ذرت به صورت سه آزمایش (محیط) در شرایط نرمال و تنش خشکی در مرحله رشد رویشی و تنش خشکی در مرحله رشد زایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه آموزشی مرکز آموزش جهاد کشاورزی ماهیدشت کرمانشاه در سال 1390 ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که اثر تنش آبی بر همه صفات اندازه گیری شده در سطح یک درصد معنی دار بود. عملکرد دانه و برخی اجزای عملکرد دانه همانند وزن صد دانه، تعداد دانه در ردیف و تعداد ردیف در بلال بیشترین کاهش را در اثر تنش آبی داشتند به طوری که این صفات در شرایط تنش آبی در مرحله رشد زایشی نسبت به شرایط نرمال به ترتیب 28.8، 25.6، 19.1 و 17.6 درصد کاهش یافتند. هیبریدهای مورد بررسی نیز از نظر همه صفات اندازه گیری شده دارای تفاوت معنی داری بودند. هیبریدهای KSC260، KSCc704 و KSC647 از عملکرد مناسبی برخوردار بودند به طوری که عملکرد آن ها در شرایط نرمال به ترتیب 15421، 14892 و 14167 کیلوگرم در هکتار و در شرایط تنش آبی در مرحله رشد زایشی به ترتیب 11977، 10479 و 11449 کیلوگرم در هکتار بود. هیبرید KSC260 علاوه بر داشتن عملکرد مناسب در شرایط نرمال و تنش آبی، 20 روز نسبت به هیبرید KSC704 زودرس تر بود.

این تحقیق با هدف تعیینشرایط بهینه جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه و اثر برخی تنش های غیرزنده بر گیاه چغندربرگی (Betavulgaris var. cicla)، با آزمایش های جداگانه، دمای ثابت (10، 15، 20، 25، 30 و 35 درجه سانتی گراد)، دمای متناوب (20.10، 25.15 و 30.20 درجه سانتی گراد)، آبشویی (صفر، 6، 12، 18 و 24 ساعت)، شوری (صفر، 44.8، 89.7، 134، 179، 224 و 336 میلی مولار)، اسیدیته (5، 6، 7، 8، 9 و 10) در قالب طرح کاملا تصادفی و آزمایش خشکی (صفر، 0.2-، 0.4-، 0.6-، 0.8- و 1- مگاپاسکال) و دما (25، 20 و 15 درجه سانتی گراد) به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد.نتایج نشان داد دمای کمینه 1.24±1.92، بهینه 0.74±25 و بیشینه جوانه زنی 1.67± 45.8 درجه سانتی گراد است. حداکثر سرعت جوانه زنی در دمای متناوب 10/20 درجه سانتی گراد مشاهده شد. هیدرو پرایم 18 ساعته، 38 درصد جوانه زنی بذر را افزایش داد. سطحی از شوری که جوانه زنی را به نصف کاهش داد 7.4±186 میلی مولار بود. تغییراسیدیته محیط، از 7 به 5 و 9 به ترتیب جوانه زنی را 28.3 و 15 درصد کاهش داد. در دمای 25، 20 و 15 درجه سانتی گراد به ترتیب، پتانسیل آب پایه 0.96-، 0.80- و 0.78- مگاپاسکال برآورد شد. برطبق نتایج حاصل، چغندر برگی در مرحله جوانه زنی و رشد اولیه، گیاه پرتوقعی نبوده و با 17.3 درصد جوانه زنی و توانایی سازگاری در سطح شوری 336 میلی مولار، جهت کشت و کار در مناطق شور قابل توصیه است.

پتانسیل آب یکی از عوامل کنترل کننده اولیه جوانه زنی است. با استفاده از مدل زمان-رطوبتی می توان پاسخ جوانه زنی بذر به پتانسیل آب را کمی سازی کرد. در این پژوهش با استفاده از مدل زمان-رطوبتی بر پایه توزیع نرمال، گامبل و ویبول پاسخ جوانه زنی بذر گلرنگ به سطوح مختلف پتانسیل آب و تیمار پرایمینگ موردبررسی قرار گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح مختلف پتانسیل اسمزی ایجادشده با پلی اتیلن گلایکول (0، 0.2-، 0.4-، 0.6- و 0.8- مگاپاسکال) و پرایمینگ (با استفاده از جیبرلیک اسید 50 پی پی ام به مدت 15 ساعت در دمای 20 درجه سانتی گراد و بدون پرایمینگ) بود. پاسخ جوانه زنی تجمعی بذرها به سطوح مختلف پتانسیل آب با استفاده از مدل سیگموئیدی 3 پارامتره کمی سازی شد، سپس جهت محاسبه ضرایب زمان-رطوبتی برای هر تیمار بذری از مدل زمان-رطوبتی با توزیع نرمال، گامبل و ویبول استفاده شد. نتایج نشان داد با افزایش پتانسیل آب، درصد و سرعت جوانه زنی کاهش یافت اما پرایمینگ درصد و سرعت جوانه زنی را افزایش داد. ضرایب زمان-رطوبتی برآورد شده توسط مدل با توزیع نرمال (AICc برای بذر بدون پرایم و پرایم به ترتیب 240.76- و 241.50-) و ویبول (AICc برای بذر بدون پرایم و پرایم به ترتیب 232.34- و 240.53-) در مقایسه با توزیع گامبل (AICc برای بذر بدون پرایم و پرایم به ترتیب 254.10- و 247.40-) از دقت بالاتری برخوردار بود. ضریب زمان-رطوبتی برآورد شده توسط مدل با توزیع نرمال، گامبل و ویبول برای بذر بدون پرایم به ترتیب 1.11، 1.10 و 1.11 مگاپاسکال در روز و برای بذر پرایم شده به ترتیب 0.92، 0.91 و 0.94 مگاپاسکال در روز بود. پتانسیل پایه برآورد شده توسط مدل با توزیع نرمال، گامبل و ویبول برای بذر بدون پرایم به ترتیب 0.79-، 0.93- و 0.86- مگاپاسکال و برای بذر پرایم شده 0.87-، 0.99- و 0.93- مگاپاسکال بود، پارامتر l برآورد شده توسط مدل ویبول برای بذر بدون پرایم و پرایم شده به ترتیب برابر 1.65 و 1.45 بود که نشان دهنده این است که توزیع پتانسیل پایه آب برای جمعیت چوله به راست بود. استفاده از مدل زمان-رطوبتی جهت کمی سازی پاسخ جوانه زنی بذر گلرنگ به سطوح مختلف پتانسیل آب و پرایمینگ با استفاده از مدل با توزیع نرمال و ویبول دارای نتایج قابل قبولی بود؛ اما با توجه به انعطاف پذیری توزیع ویبول، این مدل پیش بینی مناسب تری از جوانه زنی دارد.

دما و پتانسیل آب دو عامل اولیه مهم کنترل کننده جوانه زنی می باشند.با استفاده از مدل های رگرسیون غیرخطی می توان پاسخ جوانه زنی بذر به پتانسیل اسمزی و دما را کمی سازی کرد؛ بنابراین این تحقیق به منظور بررسی اثر پتانسیل اسمزی و دماهای مختلف بر جوانه زنی و تعیین دمای کاردینال جوانه زنی (دمای پایه، مطلوب و بیشینه جوانه زنی) پنیرک تحت شرایط تنش اسمزی به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح مختلف پتانسیل اسمزی (صفر، 0.2-، 0.4-، 0.6- و 0.8- مگاپاسکال) و دماهای مختلف (5، 10، 15، 20، 25، 30، 35 و 40 درجه سانتی گراد) بود. با استفاده از مدل سیگموئیدی 3 پارامتره جوانه زنی بذر پنیرک به سطوح مختلف پتانسیل اسمزی برای دماها و پتانسیل های اسمزی مختلف کمی سازی شد و درصد و زمان رسیدن به 50 درصد جوانه زنی به دست آمد. نتایج نشان داد که دما و پتانسیل اسمزی علاوه بر درصد جوانه زنی بر سرعت جوانه زنی نیز اثرگذار بود. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش دما، درصد و سرعت جوانه زنی افزایش یافت و با افزایش پتانسیل آب، درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی کاهش یافت.در مقایسه 3 مدل استفاده شده با توجه به پارامترهای RMSE، CV، R2، SE مناسب ترین مدل جهت تخمین دماهای کاردینال بذر پنیرک تا پتانسیل 0.6- مگاپاسکال مدل دندان مانند و برای پتانسیل 0.8- مگاپاسکال مدل دوتکه ای بود. استفاده از مدل های رگرسیون غیرخطی جهت کمی سازی پاسخ جوانه زنی بذر پنیرک به سطوح مختلف پتانسیل آب در دماهای مختلف دارای نتایج قابل قبولی بود؛ بنابراین با استفاده از خروجی این مدل ها در دماهای مختلف می توان سرعت جوانه زنی را در پتانسیل های مختلف پیش بینی نمود.

با توجه به اهمیت گیاهان دارویی، عوارض جانبی تنش کمبود آب و اثرات مفید استفاده از باکتری های محرک رشد به عنوان بیوپرایمینگ، این آزمایش گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. تیمارها شامل سه سطح تنش کمبود آب (100 درصد آبیاری کامل (به عنوان شاهد)، 75 و 50 درصد آبیاری کامل) و بیوپرایم با 8 سطح شامل عدم تلقیح باکتریایی (به عنوان شاهد) و تلقیح با باکتری هایی از جنس های Mycobacterium sp.، Rhodococcus sp.، Pseudomonas putida، Bacillus sp.، Azotobacter sp.، Pseudomonas fluorescence و .Corynebacterium sp در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثر باکتری و تنش کمبود آب بر تمامی صفات موردبررسی و اثر متقابل آن ها بر سطح و وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، حجم و سطح ریشه معنی دار بود. با افزایش تنش کمبود آب ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد شاخه فرعی و فرعی گل دار، سطح و وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، حجم و سطح ریشه کاهش پیدا کرد، اما این کاهش در تیمارهای پرایم شده کمتر از شاهد بود. استفاده از تیمار باکتریایی بر وزن خشک و سطح برگ تحت تاثیر سطوح تنش کمبود آب قرار گرفت. با این حال بیشترین سطح برگ در تیمار شاهد آبیاری مشاهده شد و تیمارهای 75 و 50 درصد آبیاری کامل به ترتیب 27.5 و 47.9 درصد نسبت به شاهد آبیاری کاهش نشان دادند. روند کاهشی سطح برگ با افزایش تنش کمبود آب در سایر تیمار های تلقیحی باکتری نیز دیده شد با این تفاوت که تیمارهای باکتریایی نسبت به شاهد توانستند اثر تنش کمبود آب را تعدیل کنند. با توجه به نتایج این آزمایش، در شرایط تنش کمبود آب استفاده از باکتری های مایکوباکتریوم، باسیلوس، ازتوباکتر و پسودوموناسفلورسنس به صورت بیوپرایمینگ می تواند شاخص های مورفولوژیک گیاه دارویی بادرشبو را بهبود بخشد.

شوری خاک یکی از تنش های غیر زیستی موثر بر رشد محصولات و بهره وری آن ها است. تکنیک های غربال گری موثری برای تحمل به شوری وجود دارد که برای افزایش عملکرد واریته های گندم مفید می باشند. هدف از این مطالعه ارزیابی نسل پنجم لاین های گندم نان، با کمک اثر متقابل بین صفات در دو شرایط بدون تنش و تنش شوری جهت شناسایی صفات و لاین های مفید در برنامه اصلاحی نسل ششم بود. پانزده لاین انتخابی از نسل چهارم به همراه دو ژنوتیپ والدی آن ها (ارگ و بم) و دو ژنوتیپ تولیدشده منطقه یزد (سیوند و نارین) در دو شرایط بدون تنش (2 دسی زیمنس بر متر) و تنش شوری (10 دسی زیمنس بر متر) و در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی مرکز ملی تحقیقات شوری یزد کشت گردید. داده های مورفوفیزیولوژیکی به دست آمده با استفاده از تجزیه عامل ها و بای پلات ژنوتیپ×صفت (G×T) مبتنی بر مدل رگرسیونی تجزیه گردیدند. بردارهای موجود در بای پلات نشان دادند که ارتباط مثبت و قوی بین دو صفت عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه در شرایط بدون تنش و کلروفیل برگ با عملکرد دانه در شرایط تنش شوری وجود دارد و تجزیه عامل ها نیز این نتیجه را تائید کرد. به نظر می رسد. دو صفت عملکرد بیولوژیک و محتوی کلروفیل برگ می تواند معیاری جهت بهبود عملکرد دانه در برنامه های اصلاحیبه ویژه در شرایط تنش شوری باشد. نمودار سه بعدی لاین ها بر مبنای شاخص تحمل به تنش (STI) و عملکرد دانه در شرایط عدم تنش و تنش شوری نیز نشان داد که لاین های 1، 2 و 8 از عملکرد بالایی در هر دو شرایط برخوردار بودند و به عنوان متحمل ترین لاین ها نسبت به تنش شوری انتخاب شدند.این مطالعه نشان می دهد که بای پلات G×T ابزاری مفید جهت ارزیابی بصری لاین ها برتر، صفات و گروه بندی آن ها با دیگر تکنیک های آماری است.

کینوا (Chenopodium quinoa) گیاهی دولپه ای، آلوتتراپلوئید، از خانواده Amaranthace، سه کربنه و هالوفیت اختیاری بوده که جزو شبه غلات دسته بندی می شود. به منظور بررسی اثر تنش شوری بر سبز و استقرار اولیه کینوا آزمایشی بر مبنای طرح کاملا تصادفی با 5 سطح شوری (dS/m صفر، 4، 8، 12 و 16) و چهار تکرار در خاک و کوکوپیت بر روی ژنوتیپ NSRCNQ1 انجام شد. سبز روزانه شمارش و درنهایت وزن خشک و ارتفاع بوته اندازه گیری شد. معادلات دوتکه ای و تابع کاهشی تغییریافته بر داده های درصد سبز برازش شد. به منظور بهبود سبز در شرایط شور آزمایشی با سه تیمار پرایمینگ [آب، جیبرلیک اسید (10ppm) و اسید آسکوربیک (3ppm)] و چهار سطح شوری (dS/m صفر، 4، 8 و 12) در سه تکرار به صورت فاکتوریل بر مبنای طرح کاملا تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد که واکنش کینوا به شوری در مرحله سبز به بستر کاشت بستگی دارد. پنجاه درصد کاهش سبز در خاک و کوکوپیت به ترتیب در شوری6.35 dS/m و 15.04 مشاهده شد و آستانه کاهش در کوکوپیت و خاک به ترتیب 9.52 dS/m و 0.03 بود. سرعت و درصد سبز بذور تحت تنش شوری در کوکوپیت تا شوری 12 dS/m اختلافی با شاهد نداشت و در شوری بالای 4 dS/m سبز با تاخیر آغازشده و دیرتر به حداکثر رسید. ارتفاع گیاهچه در خاک و کوکوپیت در شوری 12 dS/m به ترتیب 91 و 30 درصد کاهش یافت. به طورکلی پرایمینگ موجب بهبود سبز کینوا در شرایط خاک شور نشد گرچه هیدرو پرایم تا حدی موجب بهبود سبز شد (8 درصد). بذور این گیاه قادر است بعد از رفع تنش شوری و دریافت آب با شوری مناسب شروع به سبز نماید. کینوا بعد از مرحله گیاهچه ای به تنش شوری تحمل بالایی دارد.

کلزا (.Brassica napus L) یکی از مهم ترین گیاهان جهت تولید روغن خوراکی در جهان بوده و شوری نسبی آب برخی از مناطق ایران از عوامل افت عملکرد این گیاهان است. زئولیت ها گروهی از کانی های متخلخل طبیعی هستند که با ساختمان کریستالی خود قادرند تا 70 درصد حجم خود آب جذب کنند که ناشی از ساختمان بلوری و تخلخل بالای آن ها می باشد. اخیرا تحقیقات گسترده ای درباره تاثیر زئولیت در گیاهان زراعی انجام شده است و در این میان بررسی اثر متقابل این ماده بر عملکرد کلزا ضروری به نظر می رسد. بدین منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه ی تحقیقاتی دانشکده ی کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس در سال 1392 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تنش شوری در سه سطح شاهد، شوری 5 و 10 دسی زیمنس بر متر، کاربرد زئولیت در دو سطح شاهد و 8 تن در هکتار و ارقام کلزا در چهار سطح زرفام، ساری گل، هایولا و RGS بودند. در انتها صفاتی از قبیل عملکرد دانه، اجزای عملکرد، عملکرد و درصد روغن و شاخص سبزینگی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد اثر رقم بر تمامی صفات موردبررسی به جز شاخص برداشت معنی دار بوده و هیچ یک از تیمارهای آزمایشی اثر معنی داری بر درصد روغن نداشتند. صفات تعداد دانه در غلاف و شاخص برداشت تحت تاثیر تنش شوری قرار نگرفتند و زئولیت بر عملکرد دانه، تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف، شاخص برداشت و شاخص سبزینگی معنی داری شد. نتایج نشان داد کاربرد زئولیت در سطوح شوری صفر و تنش متوسط می تواند عملکرد دانه رقم RGS را 26 و 9 درصد افزایش دهد. رقم ساریگل در شرایط بدون تنش و رقم زرفام در شرایط تنش شدید با اختلاف 22 درصد به ترتیب بیش ترین و کمترین وزن هزار دانه را داشتند. رقم ساریگل در شرایط شاهد تنش و زئولیت با اختلاف 66 درصد نسبت به رقم زرفام در شرایط تنش شدید و شاهد زئولیت بیشترین عملکرد روغن را دارا بود. همچنین رقم زرفام در شرایط تنش متوسط و عدم کاربرد زئولیت مقادیر شاخص سبزینگی بیشتری نسبت به همان رقم در شرایط تنش شدید و عدم کاربرد زئولیت دارد.

بررسی روابط فیزیولوژیک گیاهان شورپسند به عنوان ابزاری مناسب جهت انتخاب و انتقال این صفات به گیاهان زراعی حائز اهمیت است. به همین منظور روابط فیزیولوژیک گیاه کوشیا در سطوح مختلف شوری، در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. عامل شوری با دو سطح 5.2 و 16.5 دسی زیمنس بر متر در کرت های اصلی و پنج توده بومی کوشیا شامل ارومیه، اصفهان، بروجرد، بیرجند و سبزوار در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که با افزایش شدت تنش شوری از 5.2 و 16.5 dSm-1، غلظت کربوهیدرات ها و فنل کل در توده سبزوار، پرولین در توده های ارومیه، بروجرد و سبزوار، مهار فعالیت رادیکال DPPH در توده های اصفهان و سبزوار، محتوای نسبی آب برگ در توده های سبزواز، بروجرد و ارومیه، پتانسیل اسمزی در توده های بیرجند، بروجرد و سبزوار، سدیم برگ در تمامی توده ها، پتاسیم برگ در توده ارومیه، زیست توده تولیدی در توده های بیرجند، اصفهان و ارومیه، عملکرد بذر و شاخص برداشت در توده اصفهان افزایش یافت. بیشترین افزایش محتوای نسبی آب برگ با افزایش تنش شوری در توده سبزوار، پتانسیل اسمزی و زیست توده، در توده بیرجند و کمترین افزایش تجمع سدیم برگ با افزایش تنش شوری در توده بیرجند مشاهده شد. بیشترین کاهش عملکرد بذر با افزایش تنش شوری در توده سبزوار مشاهده شد. در مجموع توده سبزوار در سطح شوری 5.2 dSm-1 بیشترین زیست توده و عملکرد بذر و توده های ارومیه و اصفهان در سطح شوری 16.5 dSm-1 به ترتیب بیشترین زیست توده و عملکرد بذر را دارا بودند.

تنش شوری سبب کاهش عملکرد و رشد در بسیاری از محصولات کشاورزی می شود. شوری در گیاهان دارویی نیز بر متابولیت های ثانویه آن ها تاثیر می گذارد. به منظور ارزیابی اثر تنش شوری بر صفات مورفوفیزیولوژیک و اسانس نعناع فلفلی، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تیمار و 5 تکرار اجرا شد. در این آزمایش از 4 سطح شوری (6، 4، 2 و صفر (شاهد) دسی زیمنس بر متر) محلول کلرید سدیم جهت آبیاری نعناع فلفلی استفاده گردید و صفات گیاهی نظیر درصد محتوای نسبی آب و سطح برگ، میزان رنگیزه های فتوسنتزی، وزن خشک ریشه، ساقه و برگ، زیست توده، درصد اسانس و اجزای تشکیل دهنده اسانس اندازه گیری شدند. سطوح مختلف شوری بر میزان این شاخص ها تاثیر معنی داری داشت و با افزایش شدت تنش شوری وزن خشک اندام های مختلف و درصد اسانس کاهش یافت به صورتی که در شوری 6 دسی زیمنس بر متر صفات فوق به پایین ترین سطح رسیدند. نتایج نشان داد که سطوح مختلف تنش شوری بر مقدار همه ترکیبات تشکیل دهنده اسانس به غیراز ترانس سابینن هیدرات، تاثیر معنی داری داشت. بسیاری از ترکیبات تشکیل دهنده اسانس ازجمله، منتول، آلفا و بتاپینن، سابین، سینوئل 1 و 8، منتوفوران، پولگون، لیمونن با افزایش شدت تنش شوری کاهش یافتند در حالی که ولی میزان منتون با افزایش تنش افزایش یافت و بیشترین میزان منتون (18.1 درصد) در تیمار شوری 6 دسی زیمنس بر متر مشاهده شد.

به منظور بررسی اثر تنش شوری، قارچ میکوریزا آربوسکولار و باکتری حل کننده فسفات معدنی بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه دارویی اسفرزه (Plantago ovata Forsk.) آزمایشی به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طراحی و اجرا شد. عامل شوری آب آبیاری در سه سطح 2.5 (شاهد)، 5 و 10 دسی زیمنس بر متر به عنوان فاکتور اصلی و دو عامل قارچ میکوریزا آربوسکولار شامل دو سطح (کاربرد قارچ Glomus intraradicesو عدم مصرف قارچ به عنوان شاهد) و باکتری حل کننده فسفات نیز شامل دو سطح (کاربرد باکتری Pseudomonas fluorescens و عدم مصرف باکتری به عنوان شاهد) به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی بودند.مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت به ترتیب، 18.3 عدد در بوته، 43.4 عدد در سنبله، 1.5 گرم و 27.9 درصد در شوری 2.5 دسی زیمنس بر متر حاصل گردید. همچنین بررسی اثرات متقابل نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیک و دانه درنتیجه ترکیب تیماری 2.5 دسی زیمنس بر متر و کاربرد قارچ Glomus intraradices و باکتری Pseudomonas fluorescens به میزان 4539 و 1310 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. در مجموع نتایج این بررسی نشان داد اگرچه شوری بالای آب آبیاری می تواند تاثیر منفی بر عملکرد گیاه دارویی اسفرزه بگذارد، بهره گیری از کودهای بیولوژیک می تواند بخشی از این اثرات منفی تنش را جبران نماید.

سلنیوم یکی از عناصر ضروری برای موجودات زنده است که نقش مهمی در کاهش اثرات نامطلوب تنش-های محیطی در گیاهان ایفا می کند. به منظور بررسی اثر سلنیوم بر گیاهچههای سیر تحت کلریدسدیم و غلظت های مختلف کادمیوم، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا شد.از کلریدسدیم در دو سطح صفر و 25 میلیمولار، کادمیوم در چهار غلظت صفر، 4-10، 3-10 و 2-10 مولار کلریدکادمیوم و سلنیوم با غلظت 5 میلیگرم بر لیتر سلناتسدیم و بدونکاربرد آن استفاده شد. نتایج نشان داد که کلریدسدیم و کادمیوم سبب کاهش معنیدار وزن خشک ریشه و اندامهوایی، محتوای کلروفیل کل، فتوسنتز خالص، هدایت روزنهای و تعرق گیاه سیر شد. برهمکنش کلریدسدیم و کادمیوم در غلظت 4-10 مولار باعث کاهش 14.47 درصدی جذب کادمیوم درریشه و به دنبال آن افزایش میزان کلروفیل کل و فتوسنتز خالص نسبت به شرایط بدون کلریدسدیم شد، ولی در غلظتهای 3-10 و 2-10 مولار کادمیوم این اثر ملاحظه نگردید. افزایش کادمیوم در حضور کلرید سدیم سبب افزایش 2.7 برابری نسبت سدیم به پتاسیم در اندام هوایی شد. کاربرد سلنیوم با کلریدسدیم، وزنخشکریشه و اندامهوایی گیاه سیر را به ترتیب 14.28 و 8.57 درصد افزایش داد. همچنین سلنیوم اثر منفی کادمیوم (3-10مولار) بر وزنخشک ریشه و وزن خشک اندام هوایی را به ترتیب 20.77 و 12.71 درصد کاهش داد. به نظر میرسد سلنیوم از طریق کاهش جذب کادمیوم و همچنین نسبت سدیم به پتاسیم در افزایش میزان کلروفیلو فتوسنتز در حضور کلریدسدیم و کادمیوم موثر باشد.

آهن یک عنصر کم مصرف مغذی و ضروری برای رشد گیاهان است که در متابولیسم گیاهان نقش مهمی را ایفا می کند. به منظور بررسی اثرات کمبود آهن و سطوح مختلف نانوذرات اکسیدآهن (0، 5، 10، 20 و 25 میکرومولار) در مقایسه با کلات آهن بر رشد برگ، رنگیزه های فتوسنتزی و فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه یونجه رقم همدانی، آزمایشی بر پایه طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در دانشگاه اراک سال 1394 انجام شد. تیمار آهن بر پارامترهای رشد و رنگیزه های فتوسنتزی اثر مثبت داشت. بیشترین و کمترین مقدار رشد برگ و رنگیزه های فتوسنتزی به ترتیب در سطح 25 و صفر میکرومولار نانوذرات اکسیدآهن به دست آمد. تیمار نانو کود آهن در غلظت های مختلف، حتی غلظت 5 میکرومولار، سبب افزایش معنی دار رشد برگ و مقادیر رنگیزه های فتوسنتزی در مقایسه با کلات آهن شد. بیشترین مقدار آنتی اکسیدان ها و پرولین در غلظت صفر میکرومولار نانوذرات اکسید آهن اندازه گیری شد؛ بنابراین غلظت صفر آهن برای گیاه یونجه تنش محسوب می شود. هیچ اختلاف معنی داری بین سطوح مختلف نانوذرات اکسید آهن و کلات آهن بر اساس مقادیر پرولین و فعالیت آنتی اکسیدان ها وجود نداشت؛ بنابراین نوع مناسب کود آهن برای گیاه یونجه نانو کود آهن است و غلظت 25 میکرومولار نانوذرات اکسید آهن مقدار مطلوب و بهینه است.

بازدارندگی گرمایی به عنوان مهار موقت جوانه زنی یک جمعیت بذری در هنگام افزایش دمای خاک به فراتر از دمای بهینه برای جوانه زنی تعریف می شود. در این مطالعه، مدل زمان گرمایی بر مبنای چهار تابع توزیع احتمال نرمال، لوگ نرمال، گامبل و ویبول توسعه یافت و سپس پاسخ بازدارندگی گرمایی جوانه زنی بذر شش رقم بهاره کلزا (ساری گل، RGS003، دلگان، هایولا 401، جری و ژولیوس) با استفاده از این مدل ها کمی سازی شد. آزمون جوانه زنی با 4 تکرار در یازده دمای ثابت 8، 12، 16، 20، 24، 28، 32، 33، 34، 35 و 36 درجه سانتی گراد انجام و کل آزمایش 3 مرتبه تکرار شد. مدل جوانه زنی-گرمایی نرمال برای ارقام زودرس کلزا (دلگان و هایولا 401) پیش بینی بهتری از پیشرفت جوانه زنی در طی زمان داشت، درحالی که مدل جوانه زنی-گرمایی گامبل رفتار جوانه زنی بذر ارقام میان رس کلزا (ساری گل، RGS003، جری و ژولیوس) را با خطای کمتری نسبت به سایر مدل ها پیش بینی کرد. ارقام زودرس کلزا به طور متوسط در دماهای 33.52، 33.99 و 34.37 درجه سانتی گراد به ترتیب 5، 50 و 95 درصد بازدارندگی گرمایی جوانه زنی نشان دادند. درحالی که، بازدارندگی گرمایی موقت جوانه زنی در ارقام میان رس کلزا در دماهای 33.63، 34.34 و 35.59 درجه سانتی گراد به ترتیب به 5، 50 و 95 درصد از حداکثر رسید. این پاسخ بازدارندگی موقت جوانه زنی در ارقام کلزا نوعی سازگاری اکولوژیکی بذر محسوب می شود و می تواند به بقاء آن تحت شرایط متغیر دمای خاک در طی فصل تابستان و ظهور این گیاه به عنوان علف هرز خودرو در فصل پاییز کمک کند.