پژوهش های زبانی
سال:1397 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

درک معنایی اسامی مرکب از جمله موضوعاتی است که در چارچوب نظری زبان­ شناسی شناختی مطرح می­ شود. اسامی مرکب با توجه به رابطه ی معنایی پایه­ های کلمات مرکب به چهار گروه تقسیم که با توجه به معیار وجود یا عدم وجود هسته ی معنایی، دو گروه اصلی اسامی مرکب درون­ مرکز و برون­ مرکز در این پژوهش مورد بررسی قرار می­ گیرند. فهرستی از این اسامی به صورت کتابخانه­ ای از متون مختلف گردآوری شد و برای آزمون این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت. پس از بررسی آزمون­ های متعدد درک زبانی، آزمون جفت کردن تعریف کلمه مورد استفاده قرار گرفت و در قالب برنامکی در تلفن همراه هوشمند بر روی فارسی­ آموزان سطح میانه ی مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی­ زبانان (آزفا) دانشگاه فردوسی مشهد به مرحله ی اجرا رسید. در مجموع، 888 داده ی به­ دست آمده از آزمون (37 آزمودنی که 24 تعریف را با اسم مرکب مورد نظر جفت نمودند) توصیف و با آزمون­ های آماری استاندارد تحلیل شدند. سرانجام، یافته­ های آزمون­ های آماری تی و پیرسون نشان دادند که به­ دلیل وجود هسته ی معنایی در اسامی مرکب درون­ مرکز، میزان درک معنایی فارسی­ آموزان از اسامی مرکب درون­ مرکز بیشتر از اسامی مرکب برون­ مرکز است و همچنین درک آن­ ها از اسامی مرکب درون­ مرکز با سرعت بیشتری نسبت به اسامی مرکب برون­ مرکز انجام می­ شود. از طرفی، میان درک فارسی­ آموزان از اسامی مرکب درون­ مرکز و برون­ مرکز رابطه ی همبستگی وجود دارد؛ بنابراین، وجود نوعی رابطه در اسامی مرکب درون­ مرکز نسبت به اسامی مرکب برون­ مرکز سریع­ تر فهمیده می­ شود و در نتیجه، نظریه ی رقابت میان رابطه­ ها در اسامی مرکب (کارین) تأیید می­ شود.

کینان و کامری (1977) پس از بررسی 50 زبان، نظریه ی سلسله مراتب دسترسیِ گروه اسمی را معرفی کردند. در این نظریه ادعاشده است که زبان ها به طور جهانی برای موصولی سازی از یک سلسله مراتب پیروی می کنند. بر این اساس، محققان فراگیری زبان فرضیه ای را مطرح کردند که بر پایه ی آن، می توان ترتیب دشواریِ فراگیریِ بندهای موصولی در زبان دوم را پیش بینی کرد. در این مقاله سعی بر آن است تا با بررسی زبانِ میانیِ فارسی آموزان غیرایرانی، ترتیب فراگیریِ بندهای موصولیِ زبان فارسی به عنوان زبان خارجی مورد ارزیابی قرار گیرد. به این منظور، پس از بررسی 493 متن نوشتاری از پیکره ی فارسی آموزانِ غیرایرانیِ بنیاد سعدی، جملاتی که در آن بندهای موصولی وجود داشت، برچسب زده شد. سپس بندهای موصولی بر اساس سطح زبان آموزان به 6 سطح پایه، پیش میانی، میانی، فوق میانی، پیشرفته و فوق پیشرفته تقسیم گردید و تمامیِ نمونه ها بر اساس هسته ی بند موصولی دسته بندی شد. تحلیل داده های به دست آمده از مجموع 361 بندِ موصولیِ استفاده شده نشان داد که فراگیری بندهای موصولی فاعلی و مفعولی مستقیم، کاملاً از سلسله مراتب دسترسی کینان و کامری پیروی می کند، در حالی که در دیگر بندهای موصولی شواهدی مبنی بر عدم تطابق با این سلسله مراتب دیده می شود.

همپایگی پرسشواژه­ ای اصطلاحی توصیفی است که در ارجاع به ساخت­ هایی بکار می­ رود که در آنها معمولاً دو پرسشواژه با هم همپایه می­ شوند. همپایگی پرسشواژه­ ای، از لحاظ توصیفی، به دو ساخت همپایگی معمول و پرسش­ های چندگانه مشابهت دارد. علیرغم این شباهت­ های صوری، تدقیق در این ساخت­ ها نمایان می­ سازد که این ساخت هم به لحاظ نحوی و هم معنایی از دو ساخت دیگر متمایز است. به طور مشخص، همپایگی پرسشواژه­ ای، برخلاف همپایگی معمول، از قانون همسانی همپایه­ ها (ویلیامز 1981) تبعیت نمی­ کند؛ همچنین تعبیر معنایی این ساخت، برخلاف پرسش­ های چندگانه، از نوع تک-جفتی است. با مبنا قرار دادن این تفاوت­ های معنایی و نحوی، تحلیلی نحوی از ساختار بندهای حاوی همپایگی پرسشواژه­ ای، با بهره­ گیری از شق نظری اشراف چندگانه و ادغام موازی، ارائه می­ گردد که بر اساس آن همپایگی پرسشواژه­ ای برخلاف همپایگی معمول، واقعیت نحوی ندارد. مشخصاً، بر پایه­ ی این تحلیل، بندهای حاوی همپایگی پرسشواژه­ ای، ساختاری دو-بندی دارند و سازه­ ­ های مشترک VP و TP در دو بند به طور موازی، ولی تحت اشراف چندگانه، مشتق و در نهایت در سطح CP همپایه می­ شوند. لذا، همپایگی پرسشواژه­ ای پدیده­ ای آوایی و ثانویه است که برآیند خطی­ سازی دو بند همپایه شده است.

نظریه ی «دستور خوانش تصاویر[1]»، در حوزه ی نشانه­ شناسی اجتماعی قرارگرفته و در رمز­ گشایی نشانه­ های تصویری به کار می­ رود. کرس و ون­ لیوون (2006)، با الهام از سه فرانقش معنایی هلیدی، ساختاری مشابه را برای خوانش معانیِ نشانه­ هایِ تصویری ابداع نموده و قائل به وجود سه معنای «بازنمودی»، «تعاملی» و «ترکیبی» در تصاویر هستند. هدف از انجام این پژوهش یافتن پاسخی مناسب به این پرسش­ ها است. آیا این نظریه در رمزگشایی معانی بازنمودی، تعاملی و ترکیبی، در نگاره­ ها موفق است؟ میزان توانایی این نظریه در یافتن الگو­ های غالب دستوری و نشانه­ شناختی در نگاره­ ها تا چه حد است؟ و آیا این رویکرد قادر خواهد بود الگو­ هایی را بیابد که در شکل­ دهی سبک خاص نگاره­ ها نقش دارند؟ این تحقیق، بر روی دو نگاره منتخب از میان بیست وسه نگاره صورت­ گرفته است. این نگاره­ ها، بر اساس روایات «ضحاک» و «سیاوش»، برگرفته از شاهنامه شاه طهماسبی مصور گردیده و اثر سلطان محمد نگارگرند. روش انجام پژوهش تحلیلی بوده و مشتمل بر سه بخش است. نخست، مبانی نظری رویکرد «دستورخوانش تصاویر» بررسی شده است؛ سپس، موارد صدق مؤلفه­ های این رویکرد در نگاره­ ها واکاوی شده و در پایان، موارد متناقض با این نظریه در نگاره­ ها و علل وجود تباین­ های موجود را بررسی­ کرده­ ایم. نتایج حاصله گویای آن است که برخلاف نسخ متنی این روایات، نوعی حذف و تبعیض جنسیتی در ساختار نگاره­ ها مشهود بوده و نگارگر از به کار گرفتن مؤلفه­ هایی چون پرسپکتیو و وجه­ نمایی می­ پرهیزد. همچنین، ساختار پلکانی در نگاره ی «ضحاک» مؤید وجود فواصل طبقاتی در جوامعی است که روایات برخاسته از آنانند.

آرک جی آی اس، نرم افزاری است که به کمک آن می توان برای مختصات جغرافیایی و نیز موضوعات و مفاهیم انتزاعی نقشه ترسیم کرد. به دلیل اهمیت تحولات در رشته های علمی، نگارندگان پژوهش حاضر کوشیده اند با استفاده از شیوه های رایج در علم سنجی، برای روند میان رشته گی و میان حوزه گی نقشه های مبتنی بر آرک جی آی اس رسم کنند. به این منظور 1859 مقاله ی علمی-پژوهشی زبان شناسی ایران منتشرشده در 47 نشریه ی فارسی زبان به عنوان داده های تحقیق مدنظر قرار گرفت. سپس مقالات در 15 حوزه و 7 میان رشته ای مرتبط با زبان شناسی طبقه بندی شد. سپس برای حوزه ها، میان رشته ای ها، توزیع جغرافیایی نویسندگان مقالات و همچنین برای میان حوزه­ گی و میان رشته گی مقالات نقشه های جداگانه ترسیم شد. این نقشه ها به وضوح فراوانی مقالات در هر حوزه و میان رشته ای را بازنمایی می کنند. از سوی دیگر، نقشه ی مربوط به توزیع جغرافیایی، تراکم نویسندگان را در شهر تهران نشان می دهد. نقشه مربوط به میان حوزه­ گی و میان رشته گی نیز چگونگی تعامل بین حوزه ها و میان رشته ای ها را بازنمایی می کند. بی تردید، با تفسیر چنین نقشه هایی می توان ضمن شناسایی حوزه ها و میان رشته ای های پرطرفدار، خلاءهای پژوهشی زبان شناسی ایران را شناسایی کرد و به این ترتیب، هم زمان با ارزیابی گرایش های کنونی در تحقیقات، به پیش بینی روند پژوهش در آینده پرداخت.

رفع ابهام معنایی از کلمات در بافت یکی از مهم ترین چالش ها در حوزه ی پردازش زبان طبیعی و زبان شناسی رایانشی است. در این میان حروف اضافه، به خصوص در زبان فارسی، در پژوهش های مربوط به رفع ابهام معنایی همواره نادیده انگاشته شده اند. ازاین رو، پژوهش حاضر قصد دارد با ارائه ی الگوریتمی جدید مبتنی بر قالب های معنایی، سامانه ای قاعده مند جهت رفع ابهام معنایی از حروف اضافه «از»، «در»، «با» و «تا» در زبان فارسی ارائه دهد. روش به کار گرفته شده در این پژوهش و الگوریتم پیشنهادی منحصربه فرد است. دادگان مورداستفاده در این پژوهش شامل 1000 جمله داده ی آموزشی، 100 جمله داده ی توسعه و 500 جمله داده ی تست است که از منابع اینترنتی و شبکه های اجتماعی همچون یوتیوب جمع آوری گردیده است. جهت انجام کار، تمام حروف اضافه موردنظر پژوهش برچسب دهی معنایی شده و برای آن ها در پیکره ی آموزشی، قالب های معنایی بر اساس زبان قالب بنیاد مینسکی (1975) تعریف شدند. همچنین برای کلمات قبل و بعد حروف اضافه در پیکره نیز قالب هایی تهیه و در فایل داده مدخل ها وارد سامانه گردیدند. الگوریتم پژوهش در سه مسیر با استفاده از اطلاعات موجود در قالب ها، اقدام به تعیین معنای حروف اضافه در جملات می کند. نتایج آزمایش های داده ی تست، نشان دهنده ی دقت بالای عملکرد سامانه (16/99%) در رفع ابهام معنایی از حروف اضافه در زبان فارسی است.

این نوشتار نقدی است بر دبیرمقدم و ناصری (1396). اثر نقدشده که تحلیل مسیرنماهای چند زبان ایرانی بر پایه ی نحو ذره­ بنیاد است، اگرچه یک رویکرد نوین را معرفی نموده و به تحلیل مقوله ی کمتر بررسی­ شده ی حرف­ اضافه پرداخته است، کاستی­ های فراوانی دارد: دارای مشکلات ساختاری است، بسیاری از همبرنهادهای پیشنهادی مبهم و نارسا و زبان نوشتار و مطالب ترجمه­ شده گنگ است، متن دارای انسجام معنایی نیست و تقریباً همه ی مطالب آن از منابع اصلی گرفته شده و حتی به صورت ناقص و نادرست به فارسی برگردانده شده اند؛ بنابراین نویسندگان قلم خود را در بیان مطالب و شناساندن نظریه به کار نگرفته­ اند؛ پژوهش نقد­ شده مطالبِ حشو و پراکنده­ گویی فراوان دارد. در بسیاری موارد ارجاع­ دهی به منابع به کار گرفته­ شده نادرست­ و گاهی اوقات در استفاده از منابع امانت رعایت نشده است. سرانجام اینکه، از لحاظ نظری نه تنها نظریه ی نحو ذره­ بنیاد به خوبی شناسانده نشده بلکه تصویری نادرست از آن ارائه ­ گردیده است.