پژوهشنامه انقلاب اسلامی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:8

مقاله حاضر بر آن است تا با بیان رویکردها، اندیشه ها و کنش های ژئوپلیتیکی ایران قبل و پس از انقلاب، ژئوپلیتیک جدید ایران پس از انقلاب را تبیین نماید. نگارندگان در این مقاله به دنبال این پرسش هستند که وقوع انقلاب اسلامی چه تحولی در ساختار ژئوپلیتیک ایران پدید آورد؟ در پاسخ با بررسی و واکاوای بنیان های اندیشه ای و عملی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی و اصول اساسی حاکم بر سیاست خارجی کشور این فرضیه را مطرح کرده ایم که ژئوپلیتیک ایران پس از انقلاب متاثر از مفاهیم و استراتژی هایی چون صدور انقلاب، تشکیل امت واحده اسلامی، نه شرقی - نه غربی، آمریکاستیزی، اسراییل ستیزی، دفاع از مظلومان و آزادیخواهان جهان، حمایت از جنبش های آزادی بخش، ام القری شدن و خروج از پیمان سنتو و ورود به پیمان عدم تعهد ماهیتی انبساطی پیدا کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ژئوپلیتیک ایران در دوران پهلوی دوم به نیابت از آمریکا و متاثر از استراتژی های این کشور، ماهیتی وابسته و موقعیتی محلی داشت. در این میان وقوع انقلاب اسلامی سبب شد تا ژئوپلیتیک ایران سرشتی مستقل و ابعادی جهانی پیدا کند.

جهانی شدن واجد ابعاد و نیز تاثیرات متفاوت و گوناگونی است و نظرات گوناگونی درباره آن بیان شده است. شناخت و درک چگونگی عملکرد جهانی شدن، با روند در حال بسط خود، در فرآیند تاثیرگذاری پدیدارهایی چون انقلاب ایران از یکسو و تاثیرپذیری جنبش هایی همچون جنبش سیاسی مصر از سوی دیگر، مستلزم شناخت مولفه های جهانی شدن در بعد سیاسی، فرهنگی و ارتباطات است. از سوی دیگر در رابطه با پدیده جنبش سیاسی نوین مصر، نباید شرایط اجتماعی این کشور و بسترهای فراهم شده برای پدیداری جنبش های سیاسی، نادیده گرفته شود. فرض ما در این پژوهش آن است که فرآیند جهانی شدن، از طریق مولفه های خود، انقلاب ایران را به الگویی جهانی برای دیگر کشورها و نیز مصر تبدیل کرده است و همچنین بسترهایی را در جامعه مصر فراهم ساخته که جنبش سیاسی نوین را درپی دارد. لذا باید گفت که انقلاب اسلامی از طریق فعالیت های فراملی توانسته است، تحت عنوان بیداری اسلامی و در پی دکترین «ام القرای اسلامی» جنبش سیاسی مصر را متاثر از خود سازد. بر اساس نظریات جیمز دیویس و آلن تورن، می توان گفت که اصلاحات سیاسی و زمینه های فراهم شده از سوی دولت مصر برای مشارکت هر چند محدود مردمی در سیاست با ایجاد میدان های عمل جدید کنشگران فعالی را به صحنه عمل سیاسی وارد ساخته است. بسترهای اجتماعی متاثر از فرآیند جهانی شدن نیز زمینه را برای جنبش سیاسی نوین مصر آماده نموده است.

این تحقیق با هدف «بررسی تاثیر درس انقلاب اسلامی بر ارتقا میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم» صورت گرفته است. روش تحقیق، توصیفی از نوع علی - مقایسه ای بود. نمونه تحقیق 520 نفر (260 نفر درس انقلاب اسلامی را گذرانده و 260 نفر درس فوق را نگذرانده) از دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان بود که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد. جهت جمع آوری داده های مورد نیاز، از آزمون محقق ساخته 64 ماده ای سنجش میزان آشنایی با جنگ نرم، پس از برآورد روایی، پایایی، ضریب تمیز و ضریب دشواری استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های مناسب آمار توصیفی و نیز از آزمون t برای گروه های مستقل و آزمون تحلیل واریانس یک طرفه با بهره گیری از نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که، از بین دانشجویانی که درس انقلاب اسلامی را گذرانده اند، 1.9 درصد در سطح کم، 47.3 درصد در سطح متوسط و 50.8 درصد در سطح زیاد، با جنگ نرم آشنایی داشتند و در بین دانشجویانی که درس انقلاب اسلامی را نگذرانده اند، 33.5 درصد در سطح کم، 62.3 درصد در سطح متوسط و 4.2 درصد در سطح زیاد، با جنگ نرم آشنایی داشتند و بین میانگین میزان آشنایی دانشجویان دو گروه با جنگ نرم تفاوت معنادار مشاهده شد، گذراندن درس انقلاب اسلامی در میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم در مجموع و نیز در دو بعد فرهنگی و اجتماعی موثر بوده است اما در بعد سیاسی موثر نبوده است، همچنین دانشجویان ضعیف از نظر پیشرفت تحصیلی، کمترین میزان آشنایی با جنگ نرم را داشتند.

جنبش دانشجویی دو دهه پس از تاسیس اولین دانشگاه در ایران پا به عرصه مبارزه سیاسی نهاد. ناکامی های مستمر جنبش دانشجویی در مواجهه با پهلوی دوم، باعث شد از یک سو، دائما در حال گفتمان سازی باشد و از سوی دیگر، همواره ظرفیت هر یک را برای کامیابی در مبارزه بسنجد. سوال اصلی این است که جنبش دانشجویی چه تحولی را در عرصه گفتمان سازی و جایگزینی گفتمان های رقیب، تجربه کرد؟ دستیابی به دال های مرکزی، عناصر و مولفه ها، قابلیت های دسترسی، وجوه از جاشدگی و نیز خصایص گفتمان های رقیب از دیگر پرسش های این مقاله است. به نظر می رسد که نظریه گفتمان می تواند راه هایی را بگشاید تا پاسخ به سوالات مذکور هویدا گردد. فرضیه این مقاله آن است که با مطالعه جنبش دانشجویی با یک روش نوین (نظریه گفتمان) وجوه تازه ای از این جنبش را آشکار نماید. آشکار شدن روند و نوع جابه جایی دال های مرکزی، نوسان در قابلیت های دسترسی و اعتبار و تغییر مستمر در عناصر و مولفه گفتمان های دانشجویی از یافته های مقاله حاضر است، به علاوه، ناتوانی جنبش دانشجویی در گفتمان سازی و بهره گیری از گفتمان های بیرون دانشگاه، لزوم بهره گیری از گفتمان حاکم بر جامعه در گفتمان سازی نوین دینی دانشجویی، از دیگر یافته های این نوشتار است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی اندیشه «تقریب» در دیدگاه های امام خمینی (ره) و آیت اله بروجردی است. با توجه به این که یکی از مقاصد مهم شریعت های آسمانی و فرامین عقلی، مساله وحدت و اتحاد است و این مقصد ضرورتی عقلی و شرعی و از عوامل حفظ بقای اجتماع انسانی می باشد و از طرفی، تفرقه که امروزه به یکی از تاکتیک های سیاسی قدرت های بزرگ در کشورهای اسلامی تبدیل گردیده، باعث شده است تا وحدت و اتحاد سیاسی مسلمانان یکی از دغدغه های مصلحان بزرگ تاریخ باشد، پژوهش حاضر به بررسی این سوالات می پردازد که امام خمینی (ره) و آیت اله بروجردی (از جمله احیاکنندگان اندیشه تقریب) چگونه تقریب بین مذاهب را ارزیابی می کردند؟ اتحاد سیاسی مسلمانان از نظر آنان چگونه محقق می شود؟ آیا وحدت، رویکردی تاکتیکی است و یا استراتژیکی؟ آثار و نتایج و پیامدهای اتحاد سیاسی جهان اسلام چیست؟ و راه های تقویت وحدت کدامند؟ با توجه به هدف و پرسش های فوق، این پژوهش با استفاده از روش تحقیق اسنادی و با استناد به تمام آثار به جا مانده از اندیشمندان فوق به بررسی موضوع پرداخته است. نتایج بررسی نشان می دهد که امام خمینی و آیت اله بروجردی طرح راهبردی تحقق وحدت و تقریب را در قالب یک نظریه سیاسی و تلقی وحدت به عنوان امری راهبردی و استراتژیک می نگریستند و در تلاش بودند که طی یک فرایندی، در چند مرحله شامل ایجاد بستر و شرایط مناسب برای تحقق وحدت، فعال شدن نخبگان سیاسی و مذهبی به عنوان مجریان وحدت، به کارگیری ابزارهای لازم را برای حرکت در مسیر اتحاد سیاسی مسلمانان اعمال نمایند.

یکی از ابعاد تربیت، تربیت سیاسی است که نظام های سیاسی از طریق آن می توانند ارزش های خاص خود را در افراد نهادینه کنند. با ظهور دوره رنسانس، در مفهوم تربیت سیاسی تغییر و دگرگونی رخ داد که باعث چرخش سیاست از اخلاق به سمت قدرت شد و این چرخش پایه و اساس تربیت سیاسی غرب را شکل داد، اما در دیدگاه اسلام سیاست در خدمت اخلاق و تربیت است. این مقاله درصدد بررسی مبانی و مولفه های تربیت سیاسی از منظر امام خمینی (ره) است، بنابراین، با توجه به دیدگاه امام (ره) که برگرفته از اسلام است، امام (ره) موضوع سیاست را تربیت می داند. ایشان تربیت سیاسی را روی آوردن آزادانه و آگاهانه به سمت ارزش های الهی می داند و بر این اساس، عمده ترین مبانی تربیت سیاسی را از منظر امام (ره) می توان توحیدمحوری، فطرت محوری، تزکیه محوری، اخلاق مداری نام برد و همچنین مولفه های تربیت سیاسی از منظر ایشان آگاهی، خودشناسی، آزادی، استقلال، عدالت ذکر کرد.

بیداری اسلامی در ایران و تاثیر آن بر مصر، لیبی، یمن، بحرین، اردن و دیگر کشورهای خاورمیانه ثمره تحولات معرفتی و مفهومی «اسلام» است. اسلام در مفهوم جدید محصول دوران مدرن و تحت عنوان «اسلام سیاسی» صورت بندی شده است که در مقابل اسلام سنتی قرار می گیرد. اسلام سنتی، دین را به حوزه امور فردی و عبادی محدود می دانست و علی رغم تعریف جامع دنیوی و اخروی از دین عملا در کار سلطان دخالتی نداشت و کار ویژه او توجیه و مشروعیت بخشی دینی به سلطان بود. دین در مدرنیته غرب از امور عرفی و دنیوی منفک شد و اداره جوامع مبتنی بر عقل خود بنیان و مشورتی گردید. اما، در جوامع اسلامی جریان سکولاریستی و کمالیستی متجددین و روشنفکران غرب گرا در فرایندی پارادوکسیکال موجب ظهور اسلام سیاسی شد. اسلام سیاسی از تعامل با غرب تا تقابل با غرب و تشکیل حکومت اسلامی تغییر معنایی داشته است. هر چند اسلام سیاسی در ایران معاصر رنگ و بوی لیبرالی و مارکسیستی هم به خود گرفت. اما، این قرائت «اسلام فقاهتی» به رهبری امام خمینی (ره) بود که توانست در انقلاب اسلامی 1357 ش به آرمان تشکیل حکومت اسلامی دست یابد و دموکراسی دینی را به صورتی الهام بخش به اجرا بگذارد. در این مقاله به بررسی تحولات تاریخی، مفهومی و معرفتی اسلام سیاسی در ایران معاصر خواهیم پرداخت.

یکی از موضوعات بااهمیت در عرصه کشور به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بحث سیاست ورزی و آداب رفتار سیاسی احزاب، نخبگان و رجال سیاسی کشور بوده که بر بسیاری از مسائل و موضوعات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بین المللی نظام تاثیرگذار بوده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد به بررسی وضعیت سیاست ورزی نخبگان و رجال سیاسی و مذهبی کشور و نیز مروری بر مباحث نظری و تاریخی رقابت های سیاسی در ایران قدیم و معاصر پرداخته و مدلی مطلوب برای تکاپوی سیاسی نخبگان سیاسی و اصول سیاست ورزی نخبگان که در طراز نظام دینی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی باشد ارایه دهیم. بحثی که در نوع خود از نوآوری موضوعی و روشی برخوردار است و تاکنون کمتر به آن توجه شده است. بی شک واکاوی رفتارهای سیاستمداران و کنش گران عرصه سیاست و نیز مطالعه نحوه پرورش نخبگان سیاسی و خواص قدرت در جمهوری اسلامی در زمره راهبردی ترین مطالعاتی است که خواهد توانست به کارآمدسازی نظام سیاسی و اجتماعی کشور نیز منجر گردد. پرسش اساسی مقاله این است که مدل مطلوب سیاست ورزی و فعالیت های نخبگان سیاسی در عرصه رقابت و کسب قدرت سیاسی در جمهوری اسلامی کدام است و حدود و ثغور آن چیست؟ این مقاله بر این باور است که سیاست ورزی نخبگان در کشور ما از وضعیت بسامانی برخوردار نیست لذا باید برای آن مدلی مطلوب با راهکارهایی اجرایی و عملی طراحی شود.