عرفانیات در ادب فارسی (ادب و عرفان (ادبستان)
سال:1390 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:8

امروزه آنچه در ادبیات کودکان و نوجوانان و به ویژه در حیطه داستان نویسی آن مطرح است، توجه به این نکته است که، داستان خلق شده برای کودکان و نوجوانان باید علاوه بر جنبه سرگرم کنندگی و برانگیختن حس زیبایی شناسی آنان، دربرگیرنده مسائل تربیتی، اجتماعی و اخلاقی نیز باشد؛ به طوری که آنان را در راه کشف هویت و معنای زندگی راهنمایی کند و به آن ها بیاموزد که برای تکامل شخصیت فردی شان به چه تجربه هایی نیاز دارند.هدف این مقاله، بررسی «قصه های مجید» هوشنگ مرادی کرمانی از منظر تربیتی و اجتماعی است. نویسنده اثر، با طنزی زیبا و هنرمندانه، مسائل اجتماعی و مشکلات حاکم بر جامعه را بیان می کند و این نوع آگاهی دادن طنز گونه از اوضاع و احوال اجتماعی به نوجوان، نقش تربیتی ارزنده ای در شکوفایی فکری و فرهنگی او ایفا می کند.

«عشق» راز هستی و راه شناخت خالق هستی است. در ادبیات ملل جهان «عشق» قصه قدیمی و بی پایانی است که هر قدر تکرار می شود تازه تر و جذاب تر می گردد.مقایسه «عشق» در شعر جان دان شاعر انگلیسی و مولانا جلال الدین محمد بلخی شاعر ایرانی، فرصتی را پدید می آورد تا با روحیات و افکار و عقاید آنان در خصوص «عشق» بیشتر آشنا شویم. نظر دو شاعر درباره «عشق ظاهری» یکسان اما در خصوص «عشق روحانی» متفاوت است. همچنین دو شاعر مضامین مشترکی درباره عشق دارند.ادبیات تطبیقی راهی تازه برای درک بهتر احساسات و عواطف بشری است؛ بشری که امروز بیش از گذشته به عشق و محبت واقعی نیازمند است. و چه بهتر آنکه پدیده «عشق» از زبان اندیشمندان و شاعران بزرگی چون جان دان و مولوی به نسل جوان انتقال یابد.

یکی از مهم ترین موضوعاتی که همه عرفا و فیلسوفان اشراقی بدان نظر داشته اند و درباره اش سخن گفته اند، «عشق» است. آنان عشق را جان و اساس عالم می دانند که به واسطه آن، همه موجودات از ادنی تا اعلی، در جنبش اند و به سوی سرمنشاء عشق، یعنی ذات حق تعالی، در حرکت.مولانا جلال الدین بلخی و ملاصدرای شیرازی، دو تن از آن عرفا و فیلسوفان اشراقی هستند که در آثار و نوشته هایشان عشق، نقشی محوری و اصلی دارد و نزدیکی دیدگاه هایشان را در این باره به روشنی و آشکارگی می توان در مثنوی شریف و کتاب اسفار اربعه دید. «ارزش عشق»، «سریان عشق در کائنات»، «توجه به عشق مجازی»، «پاکدامنی و عفت در عشق» و ... از جمله موضوعاتی هستند که مولانا و ملاصدرا، در آن ها هم رای و هم نظرند و تنها تفاوت دیدگاه آن دو، در این است که آیا عشق مجازی به جسم معشوق تعلق دارد یا به روح او.در این مقاله، برآنیم، تا پس از ذکر مقدمه ای در باب عشق، تشابه و تفاوت دیدگاه مولانا و ملاصدرا را به فراخی باز نماییم و بررسیم.

مقوله آموزه ها و اندرزهای اخلاقی از جمله مفاهیمی است که به زمان، مکان، و دین خاصی محدود نمی شود و در طول زمان و در ادیان مختلف به صورت های متنوع و گوناگون بیان شده است. نگارنده در این مقاله می کوشد تا با بررسی بخش هایی از متن پهلوی پرسشنیها ""pursisniha که از متون ارزنده به زبان فارسی میانه است، به اهمیت مسائل اخلاقی بپردازد. بیشتر مطالب به جای مانده از زبان فارسی میانه به ویژه اندرزنامه ها، دانشنامه های دینی، متون فلسفی و کلامی و قوانین دینی و حقوقی به ارزش مسائل اخلاقی بسیار پرداخته اند و خمیر مایه همه آثار توصیه به نیکی، بخشندگی و پرهیز از گناه است، که در همه ادیان و اعصار مورد تاکید قرار گرفته است.

پرسش های فلسفی از دیرباز و از روزگار رودکی و فردوسی تا دوره معاصر در شعر فارسی دیده می شود. با این حال، بارزترین جلوه آن را در رباعیات فیلسوف شاعر، خیام نیشابوری می توان دید. این پرسش ها که همواره برای بشر مطرح بوده، غالبا درباره فلسفه آفرینش، حیات و مرگ است و این که انسان از کجا و برای چه آمده و به کجا خواهد رفت.در میان شاعران معاصر، تاملات خیامی از جمله پرسش های فلسفی، در شعر مهدی اخوان ثالث جایگاه خاصی دارد تا بدان جا که می توان این ویژگی را یک مشخصه سبکی در شعر اخوان به شمار آورد. در این مقاله به تحلیل پرسش های فلسفی در شعر اخوان از لحاظ محتوا و فرم پرداخته شده است و در حوزه فرم، ارتباط بین پرسش گری با زبان، شیوه روایت و پایان بندی در شعر، مورد بررسی قرار گرفته است.

بی گمان افکار عرفانی و صوفیانه حلاج به احمد غزالی رسیده و از او به عین القضات همدانی، و این هر سه از همیشه تا جاویدان از گردن کشان حوزه عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی می باشند. این مقاله به بیان اقتباس های عین القضات از احمد غزالی در بسط و تقریر معانی و اسرار و حقایق عشق و اشتراکات آن دو، در این حوزه می پردازد. در آغاز، به بیان مشترکات مبحث عشق و حالات آن، در تمهیدات با سوانح العشاق - که تماما در باب عشق می باشد، پرداخته و در ادامه تاثیر اندیشه های عرفانی احمد غزالی بر عین القضات همدانی که در تمهیدات تبلور یافته، بررسی و تحلیل شده است. سپس به نوع اقتباس های عین القضات از غزالی در سوانح العشاق نیز اشاره می شود که شامل استعمال واژگان مشابه و معانی و مضامین متحد و یکسان است.

مهم ترین مطالعات در زمینه هر علمی، مطالعه جریان شناسی آن علم است. به وسیله جریان شناسی است که نحوه شکل گیری، مراحل گوناگون و تطورات متفاوت هر علم، مشخص گردیده و فراز و نشیب، سقوط و صعود آن نمایان می گردد. تصوف بخش مهمی از زبان و ادب فارسی را به خود اختصاص داده است، به گونه ای که بدون بررسی و تحلیل آن، شناخت و بررسی زبان و ادب به ویژه در حوزه عرفان، ناقص خواهد بود. مطالعه جریان شناسی تصوف، اگر نه موضوعی کاملا نو، اما موضوعی است که یا کمتر بدان پرداخته شده یا بدین شیوه بررسی نشده است. لذا این مقاله با این ضرورت، بدین مهم پرداخته است تا این شاخصه مهم زبان و ادب، با تحلیل جریان شناختی به ویژه در سده های نخستین، به خوبی تبیین گردد.

پیران طریقت و سخنوران حقیقت جو ذکر «لااله الاالله» را از لوازم، بل از پایه های سیر و سلوک و وصول به عالم یقین قرار داده و غفلت از آن را از موانع وصال برشمرده اند. یاد آگاهانه محبوب، موجب می شود تا رونده راه حق، عهد و پیمان بندگی خود را با خالق و حبیب خویش تجدید کرده، شهد ذوق روزگار وصل را در کام جانش تازه بدارد.صدیقان راستین همواره برآن سرند تا افضل اذکار را بر دل و جان جاری سازند، و آن عبارت است از نفی ما سوی الله که شاخص آن «لا» (لااله) و اثبات ذات احدیت که با «الا» (الاالله) ابراز و اظهار می گردد، که تا سالک صادق، غیریت و دویی را با جاروب «لا» از دل نزداید، و با مصباح «لا» چراغ جان را نیفروزد و با آتش «لا» تعینات را نسوزاند و با نهنگ «لا» دو عالم را نیوبارد و با تیغ «لا» وابستگی ها را نگسلد، نمی تواند لاف «الا» زند و به سرای «الا» پای گذارد و به صدر «الا» رسد و سلطنت «الا» را درک کند و به وحدت «الا الله» دست یابد.نگارنده، بر آن است تا در آغاز اشاره ای کوتاه به ذکر و تهلیل از دیدگاه بعض عارفان، عالمان و شاعران کند و آنگاه اصطلاح «لا» (لا اله) و ملازمت آن با «الا» (الا الله) را در برخی متون حکمی و عرفانی به اختصار تمام به عنوان فتح باب، بررسی کرده، پس از آن به کاربرد آن ها و تصویرسازی های شگفت و زیبایی که مولانا در برابر چشمان اهل بینش می گشاید بپردازد.