اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1390 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

شنبلیله یکی از گیاهان دارویی که در طب سنتی ایران و ملل مختلف سابقه مصرف دیرینه داشته و خواص درمانی چشمگیری برای آن ذکر شده است. در این مطالعه، تاثیر کمبود مواد غذایی پرمصرف (نیتروژن، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و فسفر) را بر میزان وزن خشک و وزن تر، طول ریشه و اندام هوایی، میزان آب نسبی برگ و کلروفیل برگی در گیاه شنبلیله مورد بررسی قرار داده ایم. بر اساس نتایج، کمبود منیزیم منجر به افزایش وزن خشک ریشه و اندام هوایی، وزن تر ریشه و اندام هوایی، طول ریشه و اندام هوایی و میزان آب نسبی برگ شد که این افزایش در سطح آماری 0.05 معنی دار بود. در کمبود کلسیم، طول ریشه و اندام هوایی، وزن خشک ریشه و اندام هوایی و وزن تر اندام هوایی کاهش معنی داری را در سطح 0.05 نسبت به شاهد نشان داد، در حالیکه در میزان آب نسبی برگ نسبت به شاهد اختلاف معنی داری دیده نشد. در کمبود پتاسیم، طول اندام هوایی، وزن تر ریشه و اندام هوایی و همچنین میزان آب نسبی برگ افزایش معنی داری یافت در حالی که در وزن خشک ریشه و اندام هوایی کاهش معنی داری در سطح 0.05 نسبت به شاهد دیده شد. طول اندام هوایی در اثر کمبود فسفر نسبت به شاهد افزایش معنی داری یافت. در حالیکه در وزن خشک ریشه، وزن تر اندام هوایی و محتوای آب نسبی برگ نسبت به شاهد کاهش معنی داری مشاهده شده بود (P<0.05). در کمبود نیتروژن، وزن تر و طول ریشه و محتوای آب نسبی برگ نسبت به شاهد افزایش معنی داری یافت در حالی که در وزن تر اندام هوایی، وزن خشک ریشه و اندام هوایی کاهش معنی داری در سطح 0.05 مشاهده شد. اعمال کمبود عناصر معدنی پرمصرف موجب کاهش کلروفیل a در برگ گیاهان شنبلیله دارای کمبود نیتروژن، پتاسیم و فسفر نسبت به شاهد شد. در گیاهان دارای کمبود کلسیم و منیزیم نسبت به شاهد افزایش مشاهده شد.

تشخیص و شناسایی روند اکولوژیک گونه های گیاهی موجود در یک منطقه، تصویر مشخصی از سیمای پوششی آن منطقه به منظور مدیریت مطلوب ارایه می دهد. گونه های گیاهی مختلفی در اکوسیستم مرتع هستند که در وضعیت های مختلف این اکوسیستم مستقر شده اند. بررسی تنوع این گونه ها در عرصه های مختلف مرتع، می تواند به عنوان شاخصی از آن وضعیت ها تلقی شود. بدین منظور، مراتع کوهستانی جواهرده رامسر انتخاب تحت سه سایت مطالعاتی (قرق بلند و میان مدت، چرا) انتخاب شد. با استفاده از روش حداقل سطح و فرمول آماری، اندازه سطح پلات و تعداد آن به ترتیب بدست آمد. شاخص درجه اهمیت به منظور بررسی وضعیت اکولوژیک و نیز شاخص تنوع شانون و غنای مارگالف برای هر پلات تعیین شد. با استفاده از روش آنالیز واریانس یک طرفه در محیط نرم افزاری SPSS، مقایسه میانگین های سه منطقه انجام شده است. نتایج نشان می دهد که در سایت قرق بلند مدت گراس چندساله (5.37%)، در سایت میان مدت نیز گراس یکساله و درختچه ایها به ترتیب با 2.49 و 1.71% و سایت چرایی نیز گراسهای چندساله (7.98%)، فوربهای چندساله (3.26%) و بوته ایها (2.06%) بیشترین درصد درجه اهمیت فرمهای رویشی را تشکیل داده اند. مشخصات گونه ای این شاخص نیز بیان کننده غالبیت گونه های Broumus tomentesus و Trifolium repens در کل منطقه بوده است. تنوع، غنا و تعداد گونه ها در سایت قرق میان مدت بیشتر از دو سایت دیگر است در حالیکه یکنواختی در عرصه چرایی بیشتر بوده است. بنابراین شاخص درجه اهمیت و دیگر شاخص ها به خوبی توانسته اند مفسر خوبی برای تغییرات اکولوژیکی وضعیت پوشش گیاهی مرتع باشند و با شناخت و آگاهی از این تغییرات، مدیریت اکولوژیک مراتع نیز در راستای توالی اکولوژی منطقه می تواند گام بردارد و به موقع وارد عمل شود.

به منظور بررسی و مقایسه تنوع (کیفیت و نوع گونه و تعداد) زادآوری گونه های درختی در حفره های طبیعی و حفره های حاصل از عملیات تک گزینی در حوزه جمند در حفره های زادآوری سه طبقه 1 - 2 آری و 4 - 5 اری و 4 - 5> اری در مجموع تعداد 60 حفره در دو پارسل های شاهد (18) و مدیریت شده (20) بطور تصادفی انتخاب شد. بمنظور آماربرداری در هر حفره در طول قطر بزرگ یک نوار به عرض یک متر مورد بررسی قرار گرفت، به نحوی که در این نوار به صورت یک در میان در میکروپلات های یک مترمربعی برداشت انجام گرفت و نهال های کوتاه تر از ارتفاع 1.30 متر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که تفاوتی بین حفره ها در پارسل شاهد و مدیریت شده از نظر استقرار، فراوانی، تنوع پوشش نهال ها وجود ندارد. با افزایش سطح حفره و باز شدن تاج پوشش و رسیدن نور بیشتر از تعداد و درصد نهالهای راش کاسته و به تعداد نهال های افرا افزوده می شود ولی در سایر گونه ها تفاوت معنی داری مشاهده نمی شود. با افزایش سطح حفره گونه های علفی از نظر تعداد در هر گونه افزایش پیدا می کنند، ولی تفاوت چندانی از نظر درصد گونه در کل گونه ها و یا از نظر ورود گونه جدید دیده نمی شود به جز سرخس که هم از نظر تعداد و هم از نظر درصد آمیختگی افزایش می یابد. همچنین تفاوت معناداری در زادآوری راش بین حفره های طبیعی موجود در پارسل شاهد و حفره های حاصل از عملیات تک گزینی در پارسل مدیریت شده دیده نمی شود.

ذخیره سازی و تولید آب، ذخائر ژنتیکی گیاهی و جانوری یا فون و فلور موجود در عرصه مراتع، تولید فرآورده های دارویی، صنعتی، غذایی و ارزش آنها در اقتصاد خرد و کلان کشور و اشتغال زایی در مرتع، با صرف کمترین هزینه در مقایسه با سایر موارد از مهمترین نقش های مرتع و مرتع داری است. در جهت نیل به مدیریت اصولی و پایدار همراه با مشارکت مردم این منابع، اجرای طرح های مرتعداری دارای توجیه اقتصادی، می تواند کمک موثری جهت رسیدن به اهداف باشد. لذا در این تحقیق پس از جمع آوری آمار و اطلاعات لازم از طریق میدانی، با استفاده از روشهای اقتصاد مهندسی، طرح مرتعداری هفت چشمه واقع در شهرستان نور مازندران با هدف توجیه مالی آن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که با استفاده از روش های ارزش حال خالص، نسبت منفعت به هزینه و نرخ بازده داخلی این طرح در پنج سال دارای توجیه مالی بوده و نرخ بازده داخلی این طرح 23.96 درصد می باشد. همچنین نتایج بدست آمده برای نرخ های متفاوت تنزیل طرح، تحت بررسی تحلیل حساسیت درآمدی قرار گرفت. نتیجه حاصله از تحلیل حساسیت درآمدی طرح نشان داد که در دامنه نرخ های تنزیل کمتر از 23 درصد، طرح دارای بازدهی مالی خواهد بود و با تغییر درآمدها تا 14 درصد قبل از اجرای طرح، نرخ بازدهی داخلی مثبت و برابر 19.8 درصد شده است و این میزان با کاهش درآمد تا میزان 12.1 درصد به صفر خواهد رسید. در نهایت ﭘﻴشنهاداتی به منظور اجرای مناسبت این طرح ها ارائه شد.

سفیدپلت (Populus caspica Bornm) گونه مختص و در خطر انقراض جنگلهای هیرکانی می باشد. این تحقیق جهت بررسی پراکنش و ویژگیهای اکولوژی این گونه در راستای ارایه راهکارهای مدیریتی مناسب و اصولی، به منظور حمایت و حفاظت از رویشگاه های در حال تخریب این گونه ارزشمند، صورت گرفته است. بدین منظور تعدادی از پارامترهای اساسی جغرافیایی، اقلیمی و رویشگاهی این گونه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که سفیدپلت گونه ای رطوبت پسند می باشد و از تالش تا جنگل گلستان عموما در مناطق جلگه ای تا میان بند یافت می شود. پراکنش غالب این گونه در اقلیم های خیلی مرطوب و نیمه مرطوب با زمستانی معتدل تا سرد بر روی رسوبات بافت ریز کوارترنری می باشد. تبدیل اراضی جنگلی، وجود دام و تخریب توسط مسافران مهمترین عوامل تخریب رویشگاههای سفیدپلت می باشد. وجود بافت شایع لومی سیلتی (Silt loam) و خاک قلیایی (pH>7.5) و حاصلخیزی خاک از مشخصات بارز خاکهای سفیدپلت است. ساختار توده های سفیدپلت دو اشکوبه و سه اشکوبه با تاج پوشش بسته و نیمه بسته می باشد. در مجموع 18 گونه درختی و 8 گونه درختچه ای از 15 خانواده شناسایی شد که رویشگاه سفیدپلت مادرسو با داشتن 20 گونه چوبی، دارای بیشترین غنای گونه های چوبی نسبت به سایر رویشگاهها می باشد.

هدف از این تحقیق مقایسه کیفیت لاشبرگ و اندام هوایی در دو گونه مرتعی Artmessia sieberi ،Salsola dendroides از نظر مقدار عناصر کربن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم و نسبت کربن به نیتروژن در منطقه تیل آباد از استان گلستان است. به همین منظور پس از شناسایی رویشگاه های این دو گونه در منطقه، در پایان فصل رویش، نمونه برداری به روش تصادفی- سیستماتیک از لاشبرگ و اندام هوایی گونه های مذکور انجام شد. سپس با توجه به شرایط منطقه، 5 ترانسکت 30 متری و در طول هر ترانسکت، 3 پلات یک مترمربعی به فاصله 10 متر برای هر گونه مستقر گردید. سپس پلات های مربوط به هر گونه در روی هر ترانسکت با هم مخلوط شده به عنوان یک نمونه لحاظ شد. نمونه ها برای اندازه گیری نیتروژن، فسفر، پتاسیم و کربن به آزمایشگاه منتقل گردیدند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS تحت windows انجام شد. با توجه به بررسی های انجام شده و نتایج حاصله، از نظر آماری مقدار کربن، نیتروژن، نسبت کربن به نیتروژن در اندام هوایی و کربن، پتاسیم و نسبت کربن به نیتروژن در لاشبرگ گونه Sa.dendroides از گونه Ar.sieberi بیشتر بود. از نظر تاثیرگذاری بر ویژگیهای خاک گونه Ar.sieberi در لاشبرگ و اندام هوایی خود از نسبت کربن به نیتروژن کمتری برخوردار بود و لاشبرگ آن از سرعت تجزیه کمتری نسبت به گونه Sa.dendroides برخوردار است و از لحاظ کیفیت لاشبرگ و اندام هوایی بهترین می باشد لذا در حاصلخیزی خاک منطقه می تواند به عنوان گونه مناسب مورد توجه باشد.

امروزه پایش و تغییرات کاربری های جنگلی بعنوان اجزاء اصلی ایجاد ثبات و پایداری سیمای سرزمین ضروری به نظر می رسد این تحقیق با توجه به اهداف آن جهت بررسی ساختار سیمای سرزمین و اهمیت ناحیه رویشی زاگرس، در استان کهگیلویه و بویراحمد انجام گرفت، در این تحقیق از آنالیز سنجه های سیمای سرزمین در ترکیب با روش آنالیزگرادیان در محیط Fragstats استفاده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که هرچه درصد و تراکم مناطق مسکونی در منطقه بیشتر باشد: 1) تراکم لکه افزایش می یابد، 2) سنجه شکل لکه ها افزایش می یابد. 3) اندازه لکه کاهش می یابد. 4) اتصال و پیوستگی سیمای سرزمین هم کاهش می یابد. همچنین سنجه درصد پوشش کاربری نشان داد که بیشترین درصد کاربری ها به ترتیب مربوط به کاربری های جنگلی، مرتعی و کشاورزی می باشد، نتایج سنجه های توزیع و پراکنش مکانی، الگوی پراکنش لکه ها را در این استان کپه ای نشان می دهد.

آگاهی از انواع پوشش سطح زمین و فعالیت های انسانی در قسمتهای مختلف به عنوان اطلاعات پایه برای برنامه ریزی های مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این میان تکنیک سنجش از دور به دلیل ویژگی های خاص از اهمیت ویژه ای برخوردار است در مطالعه حاضر از داده های ماهواره ای ETM+ استفاده گردید. در این تحقیق از نرم افزارهای GIS، Erdas 8.5 و GPS استفاده شد. پس از اعمال پیش پردازشهای تصحیحات هندسی، توپوگرافی و اتمسفریک، و پس پردازش های آنالیز مولفه های اصلی و اعمال شاخص های گیاهی با استفاده از روش طبقه بندی نظارت شده کاربری های مرتع خوب، مرتع متوسط، جنگل انبوه، جنگل نیمه انبوه و منطقه مسکونی با دقت 88 درصد استخراج گردید. نتایج بیانگر این است که حدود 63.4% جنگل انبوه بیشترین سطح و مناطق مسکونی با حدود 1.4% کمترین سطح را به خود اختصاص داده اند. نتایج حاصله نشان دهنده این بود که داده های ماهواره ای این قابلیت را دارا هستند که با صرف کمترین انرژی و هزینه در مقیاس های وسیع نوع و سطح کاربری های مختلف را با دقت بالا بمنظور بررسی تاثیر پارامترهای مدیریتی در یک سال خاص و یا سال های مختلف را استخراج کرد.

خاک منبع بنیادی و ضروری جنگل است که برای تشکیل آن فرایندی طولانی مدت نیاز است و از طرفی یکی از مهم ترین اصول مدیریت خاک، پایداری دراز مدت حاصلخیزی آن است. ماشین آلاتی که در بهره برداری جنگل بکار گرفته می شوند اکثرا ماشین آلات سنگینی می باشند که بکارگیری آنها بدون تخریب و آسیب جدی به خاک ممکن نیست. بنابراین در این مطالعه میزان کوبیدگی خاک در شیب های طولی متفاوت در اثر تردد اسکیدر چرخ زنجیری زتور بررسی شده است. در این تحقیق چوبکشی در پارسل 10 و 11A از سری 3 سوردار- واتاشان مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری خاک با استفاده از روش نمونه برداری با سیلندر از عمق 0 -10 سانتیمتری به دلیل تاثیرپذیری زیاد این افق از عملیات چوبکشی تعیین شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Spss استفاده شده است. نتایج نشان داد که اثر متغیرهای شیب طولی و تعداد تردد بر روی میزان وزن مخصوص ظاهری خاک در سطح 99 درصد معنی دار می باشد. همچنین با افزایش کلاسه شیب طولی و افزایش تعداد تردد اسکیدر چرخ زنجیری زتور بر روی مسیر چوبکشی میزان وزن مخصوص ظاهری خاک افزایش می یابد. از طرف دیگر با افزایش تعداد تردد درصد رطوبت در مسیرهای چوبکشی کاهش یافت. طوری که میزان رطوبت خاک که در نمونه شاهد 27.03 درصد بوده است در طی 10 تردد به 12.45 درصد کاهش یافته است. درصد کاهش رطوبت در کلاسه شیب 20 -10 درصد بیشتر است. بنابراین بررسی میزان تغییرات خصوصیات فیزیکی خاک نشان می دهد که با افزایش شیب و تعداد تردد میزان کوبیدگی خاک افزایش پیدا می کند.