توسعه محلی (روستائی ـ شهری)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

هدف پژوهش حاضر، ارائه مدلی نظری پیرامون تعاملات سیاست های شهری و زیستِ غیررسمی تهیدستان در فضای شهری است. در این راستا با مروری بر سنت های نظری مرتبط با زیستِ غیررسمی تهیدستان و نقد آن ها، بر رویکرد بدیلی تأکید می کند که بتواند از دوگانه های رایج رسمی-غیررسمی، ساختار-عاملیت و تهیدستان قهرمان و بحران آفرین فراتر رود و ابعاد فضایی سیاست های شهری پیرامون زیستِ غیررسمی تهیدستان را نیز برجسته کند. این نوشتار با استفاده از روش کتابخانه ای و تحلیل آرشیو موجود به ارائه مدل نظری پیرامون نسبت دیالکتیکی میان سیاست های شهری و زیستِ غیررسمی تهیدستان می پردازد. براین اساس، با تلفیق نظریه تولید فضای لوفور و نگاه رابطه مند فوکو به قدرت بر سیاست های بازنمایی و سیاست های سازمان دهی فضا در نسبت سه گانه میان تهیدستان، سیاست های شهری و فضای شهری تأکید می کند و نشان خواهد داد که این رویکرد رابطه مند برای فهم درهم تنیدگی میان سیاست های شهری و زیستِ غیررسمی تهیدستان می تواند راهگشا باشد. این پژوهش درنهایت نشان می دهد پیامد سیاست های شهری پیرامون زیستِ غیررسمی تهیدستان برهم کنشی از فرایندهای متقابل اِعمال قدرت و مقاومت است و توجه به سنخ های گوناگون این برهم کنش را در تحلیل منازعات قدرت پیرامون حضور تهیدستان در شهر امری حیاتی قلمداد می کند.

کشاورزان خرده مالک به دلیل ظرفیت محدود منابع تولیدی در برابر مخاطرات اقلیمی آسیب پذیر هستند. سؤال این است که آیا زنان و مردان کشاورز به طورِیکسان تحت تأثیر مخاطرات آب وهوایی قرار دارند یا خیر. در این پژوهش به بررسی آسیب های جنسیتی کشاورزان خرده مالک نسبت به مخاطرات آب وهوایی پرداخته شد. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات، پرسش نامه و مصاحبه بوده است. جامعه آماری کشاورزان زن و مرد شهرستان پلدختر است. با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری سهمیه ای، 380 کشاورز (194 کشاورز مرد و 186 کشاورز زن) انتخاب شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون تی تک نمونه ای، آزمون رتبه ای هم انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن)، تحلیل واریانس و آزمون های تعقیبی استفاده شد. نتایج نشان داد که از بین رویدادهای اقلیمی وقوع سیل و باران آخر فصل کشاورزی به طور قابلِ توجهی بر فعالیت ها و دارایی های معیشتی کشاورزان اثرگذار بوده است. به طوری که اثرگذاری این رویدادها بر کشاورزان زن و مرد متفاوت بوده و زنان نسبت به مردان با آسیب پذیری بیشتری روبرو بوده اند. زنان کشاورز به دلیل نقش های زنانگی مانند بارداری و مادری و مسائل و مسئولیت های خانه داری، ساعت های کمتری در مزرعه کار می کنند، همچنین توانایی جسمی چندانی برای کار در مزرعه و کاربرد روش های سازگاری و مقابله با مخاطرات اقلیمی ندارند و به همین جهت نسبت به مردان در معرض آسیب های بیشتری قرار دارند. انتخاب روش های سازگاری با مخاطرات اقلیمی بین زنان و مردان کشاورز نیز متفاوت بوده است. از نتایج این پژوهش برای سازگاری بیشتر کشاورزان برای مقابله با رویدادهای اقلیمی و در راستای کاهش آسیب پذیری های معیشتی کشاورزان هر دو جنس (زنان و مردان) می توان استفاده کرد.

امروزه رویدادهای ورزشی زیادی در جهان برگزار می شود که هرکدام از آن ها اثرات ویژه و منحصربه فردی دارند. شناسایی و درک اثرات رویدادهای ورزشی در جوامع میزبان، برای موفقیت هر رویداد و همچنین توسعه ی جوامع میزبان بسیار مهم است. در این مقاله تلاش بر آن است که با شناسایی اثرات رویداد ورزشی «کشتی با چوخه» به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین رویداد ورزشی بومی و محلی کشور، اطلاعات ارزشمندی در اختیار مسئولان و برنامه ریزان شهری و روستایی قرار گیرد. روش پژوهش حاضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، کیفی است که از راهبرد تحلیل مضمون استفاده شده است. جامعه ی پژوهش شامل مدیران، معاونان و کارشناسان اداره کل ورزش و جوانان استان خراسان رضوی و شمالی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی و شمالی، اداره های ورزش و جوانان در استان های خراسان رضوی و شمالی، هیئت کشتی استان خراسان رضوی و شمالی، هیئت ورزش روستایی و بازی های بومی محلی استان خراسان رضوی و شمالی و پیشکسوتان کشتی با چوخه در استان های ذکرشده بودند. روش نمونه گیری در این پژوهش هدفمند و باتوجه به سطح اشباع داده ها با تعداد 28 نفر از افراد جامعه مصاحبه شد. نتایج بخش کیفی نشان داد که اثرات رویداد ورزشی کشتی با چوخه شامل شش مضمون اصلی اقتصادی، اجتماعی، تفریحی-گردشگری، زیست محیطی، فرهنگی و سیاسی و 17 مضمون فرعی است. مدیران و مسئولان شهری می توانند باتوجه به اثرات حاصل از این رویداد، زمینه ی رشد و توسعه ی جوامع میزبان را فراهم کنند تا شهروندان هم از منافع مادی و معنوی آن بهره مند شوند.

رویکرد بهسازی و توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی از اواسط دهه ی هشتاد شمسی به این سو مورد پذیرش دولت ایران قرار گرفته است. همچنین، با تصویب «سند بازآفرینی» در سال 1393، فعالیت های ارتقایافته ی بهسازی و توانمندسازی (شامل اقدامات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باهدف ارتقاء کیفیت زندگی) اکنون تحت عنوان «بازآفرینی شهری» در سکونتگاه های غیررسمی اجرا می شود. در این مقاله، طرح نمونه ی بازآفرینی شهری در سکونتگاه های غیررسمی سبزوار مورد تحلیل قرار می گیرد. مقصود مستندسازی و ارزیابی دست آوردهای نمونه ی عالی تمهیدات در سکونتگاه های غیررسمی ایران به ویژه از منظر بهره بَران است. علاوه بر مطالعات اسنادی، فعالیت های میدانی، شامل مشاهده، پیمایش کمّی (تکمیل 308 پرسشنامه توسط زنان)، مصاحبه و بحث گروهی متمرکز، در دو محله ی شرق کال عیدگاه و غرب نیروگاه طی دو نوبت انجام شده است. یافته ها حاکی از آثار مثبت فعالیت ها بر شرایط زندگی زنان و توانمندسازی آنان است. همچنین، برگزاری جلسات ستاد بازآفرینی با حضور اهالی در دفاتر محلات باعث ارتقاء مشارکت، ایجاد حس مالکیت نسبت به پروژه ها و نیز افزایش اعتماد به مسئولان شده است. درعینِ حال، از منظر سیاست گذاری و برنامه ریزی سطح کلان نمی توان ادعا کرد که دست آوردهای این طرح نمونه ی بازآفرینی چندان فراتر از طرح های قبلی بهسازی و توانمندسازی تحقق یافته است. به رغم زحمات زیاد دست اندرکاران محلی طرح، فعالیت ها دارای نارسایی های مشابهی است؛ از جمله آماده نشدن طرح تفصیلی پیش از شروع فعالیت های بازآفرینی، عدم تخصیص زمین مناسب برای برخی تمهیدات کالبدی، توجه ناکافی به نهادسازی در سطح محلات و محدود ماندن اقدامات اجتماعی و توانمندسازی. همچنین، برنامه ریزی پیشگیرانه برای جلوگیری از گسترش سکونتگاه های غیررسمی در احداث کمربند سبز حفاظتی خلاصه شده است.

مهاجرت اغلب تصمیمی عقلانی است و با ارزیابی و مقایسه ی شرایط مبدأ و مقصد صورت می پذیرد. بر این اساس می توان گفت مهاجرت پدیده ای است که به شدت تحت تأثیر اوضاع واحوال اقتصادی و اجتماعی قرار می گیرد. باتوجه به اینکه شهر تهران، در مقایسه با سایر مناطق کشور، از شرایط اجتماعی و اقتصادی مناسب تری بهره مند است، این شهر به یکی از کانون های اصلی جذب جمعیت تبدیل شده است، اما باتوجه به ویژگی های مختلف اجتماعی-اقتصادی مناطق و محله های شهر تهران، میزان جذب جمعیت مهاجر در هریک از محله های این شهر متفاوت است. در این راستا هدف ما در این پژوهش بررسی مهاجرت های صورت گرفته به محله های شهر تهران و میزان تعیین کنندگی وضعیت اجتماعی-اقتصادی، رفاهی و جمعیتی محله در جذب مهاجران بوده است. در این ﭘ ﮋ وﻫ ﺶ از تحلیل ثانویه داده های سرشماری 1390 در سطح حوزه آماری استفاده شده است. این داده ها با استفاده از نرم افزارهای Arc GIS و Spss مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج توصیفی تحقیق نشان داد که میزان و الگوی جنسیتی مهاجرپذیری در محله های شهر تهران متفاوت است. پس ازآن نتایج تحلیل دومتغیره پژوهش وجود رابطه معنادار میان ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و رفاهی محله و میزان مهاجرپذیری را تأیید کرد. در مدل نهایی تحلیل چند متغیره تحقیق، مجموع متغیرهای واردشده توانستند بیش از 64 درصد از واریانس میزان مهاجرپذیری محله های شهر تهران را تبیین کنند. نتایج حاکی از آن است که مالکیت مسکن، میزان تحصیلات عالی، و قیمت مسکن مهم ترین تعیین کننده های مهاجرپذیری در محله های شهر تهران بوده و نقش تأثیرگذاری در جذب مهاجران به محله های مختلف این شهر داشته اند.

هدف اصلی این تحقیق بررسی تأثیر دارایی های معیشتی بر مشارکت کشاورزان در تشکل های آب بَران استان لرستان است. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی است و اطلاعات موردِنیاز از طریق پیمایش به دست آمده است. ﺟ ﺎ ﻣ ﻌ ﻪ آﻣ ﺎ ری اﯾ ﻦ ﺗ ﺤ ﻘ ﯿ ﻖ کلیه ﮐ ﺸ ﺎ ورزان عضو تشکل های آب بَران در سطح استان لرستان بودند و ﺣ ﺠ ﻢ ﻧ ﻤ ﻮ ﻧ ﻪ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘ ﻔ ﺎ ده از فرمول کوکران 265 ﻧ ﻔ ﺮ ﺗ ﻌ ﯿ ﯿ ﻦ ﺷ ﺪ . ابزار تحقیق پرسش نامه محقق ساخته بوده است که علاوه بر سؤالات زمینه ای، سؤالات مرتبط با میزان مشارکت کشاورزان در تشکل های آب بَران و نیز سؤالات مرتبط با دارایی های معیشتی کشاورزان بر اساس چارچوب معیشتِ پایدار توسعه داده شده توسط دپارتمان توسعه ی بین الملل را در برداشت. روایی پرسش نامه توسط کارشناسان و پایایی آن توسط آلفای کرونباخ به تأیید رسید و داده های کسب شده توسط نرم افزار SPSS23 و با آزمون های رگرسیون، همبستگی و تحلیل واریانس یک طرفه موردِتحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که میزان مشارکت کشاورزان در تشکل های آب بَران در حد خوب (با میانگین 66/3 از 5 امتیاز) بوده است و همچنین نتایج مرتبط با سنجش سطح دارایی های معیشتی کشاورزان نشان داد دارایی های طبیعی، دارایی های فیزیکی، دارایی های انسانی، دارایی های مالی و دارایی های اجتماعی به ترتیب بیشترین دارایی های کشاورزان در منطقه موردِمطالعه بوده اند. سایر نتایج نشان داد که این پنج سرمایه جمعاً توانستند 7/70 درصد از واریانس متغیر مشارکت را تبیین کنند و مؤثرترین متغیر در پیش بینی میزان مشارکت کشاورزان، دارایی های انسانی است. همچنین مشخص شد که کشاورزان روستاهایی که سطح دارایی های معیشتی کل در آن ها کمتر بوده است، از سطح مشارکت کمتری نیز برخوردار بوده اند.

طی سه دهه ی گذشته در ایران سن ازدواج دختران به میزان قابلِ توجهی افزایش یافته است. ازمنظر اجتماعی-جمعیتی تأخیر در ازدواج و تغییر الگوهای زناشویی، پیامدها و الزامات سیاستی بسیاری دارد. تأخیر در ازدواج دختران طول دوره ی فرزندآوری و نیز طول نسل های بعد را تحت تأثیر قرار می دهد. هدف این مقاله، بررسی و تبیین تأخیر در ازدواج دختران در بستر توسعه ی اقتصادی-اجتماعی و تغییرات موقعیت زنان در شهرستان های ایران است. روش تحقیق تحلیل ثانویه ی داده های سرشماری 1395 برای 428 شهرستان کشور است. نتایج نشان داد که در حدود 10 درصد شهرستان های موردِ بررسی نسبت تجرّد دختران 25 تا 29 ساله بیشتر از 30 درصد است. بر پایه ی نتایج بررسی، الگوی جغرافیایی و فرهنگی خاصی در تأخیر ازدواج دختران در ایران وجود دارد. تجربه تأخیر در ازدواج دختران در شهرستان های غربی کشور بیشتر از سایر مناطق ایران است. نتایج تحلیل های چندمتغیره نشان داد که نسبت تجرّد مردان عدم ِتعادل در بازار ازدواج، استقلال زنان، میزان بیکاری مردان و درجه ی توسعه یافتگی شهرستان ها به ترتیب بیشترین تأثیر را در تبیین تأخیر در ازدواج دختران دارند. بنابراین، کاهش نابرابری توسعه ای و بهبود وضعیت اشتغال مردان می تواند در کاهش تأخیر ازدواج دختران مؤثر باشد.

این مقاله نخستین تلاش عملی و علمیِ کاربست تحلیل وضعیتی به عنوان یک روش شناسی جدید، در پژوهش پیرامون پدیده ی کارآفرینی روستایی است که این روزها در ادبیات و سیاست گذاری کشور مورد توجه قرار گرفته است. پس از ارائه ی مقدماتی درخصوص نسبت میان توسعه، کارآفرینی، و گفتمان، و نیز در رابطه با اقتصاد سیاسی کارآفرینی، تحلیل وضعیتی در مطالعه با ترسیم دو نقشه ی وضعیتی و اقلیم اجتماعی پیش می رود. نمونه گیری به شیوه ی کارتوگرافیک صورت پذیرفته که مشتمل است بر 20 کارآفرین روستایی، سه سند، و سه تارنمای اینترنتی. مصاحبه ها به شیوه ی نیمه ساخت یافته انجام شده و نقشه ی اقلیم که مبنای تحلیل گفتمان می باشد، بر پایه ی روش کدگذاری متن های مصاحبه و ترسیم جدول هم پدیداری و شجره ها در نرم افزار اطلس. تی ترسیم شده است. از نظریه ی گفتمان لاکلو و موفه در بطن تحلیل وضعیتی و به منظور انجام تحلیل گفتمان استفاده شده است. براین اساس، مطالعه، سه گفتمان تحت عناوین «گفتمانِ دولتی کارآفرینی روستایی»، «گفتمان نظام کارآفرینی روستایی و ایجاد شغل»، و «گفتمان معناسازی برای کارآفرینی روستایی» تشخیص داده که هرکدام به درجاتی با گفتمان های رقیب مواجه هستند که پیرامون دال های خالی آنها شکل می گیرند. درنهایت، مطالعه بر این باور است که کارآفرینی روستایی در منطقه ی سیستان در خوش بینانه ترین حالت، نوعی کارآفرینی روستایی سرمایه دارانه ی ناقص و بی فرجام، و در بدبینانه ترین شکل خود، مانعی بر سر راه توسعه ی روستایی در سیستان است.

این مقاله درصدد بررسی ارتباط سرمایه اجتماعی با پایداری اجتماعی شهری در میان جمعیت شهری بالای 20 سال استان مازندران است. به منظورِ بررسی ارتباط این دو متغیر از نظریه های کلمن، پاتنام، فوکویاما، ارنشتاین و دریسکل استفاده شد. داده های موردِ نیاز با استفاده از روش پیمایش و ابزار پرسش نامه از میان نمونه ی آماری 400 نفری جمع آوری شدند. تحلیل اطلاعات تحقیق با استفاده از دو نرم افزار SPSS و Amos انجام پذیرفت. یافته های توصیفی تحقیق نشان داد که وضعیت سازه ی سرمایه اجتماعی و تمامی مؤلفه های آن (آگاهی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، هنجارهای تعمیم یافته، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی) و سازه ی پایداری اجتماعی شهری و تمامی مؤلفه های آن (آسیب های اجتماعی، عدالت اجتماعی، آزادی اجتماعی، امنیت اجتماعی و رفاه اجتماعی) در سطح پایین تر از متوسط قرار داشتند. یافته های تبیینی تحقیق نشان داد که سرمایه اجتماعی و تمامی مؤلفه هایش، ارتباط مستقیم قوی و معناداری با پایداری اجتماعی شهری داشته اند. براساس ضریب همبستگی پیرسون قوی ترین ارتباط را به ترتیب مؤلفه های اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، آگاهی اجتماعی، هنجارهای تعمیم یافته و انسجام اجتماعی داشته اند. همچنین براساس نتایج روش مدل سازی معادلات ساختاری، مدل نظری تحقیق از برازش قابل قبولی برخوردار بود. نتایج یافته های این تحقیق تأییدکننده ی پیشینه تجربی و چارچوب نظری تحقیق بود و مشخص ساخت هرچه میزان سرمایه اجتماعی و کلیه ی مؤلفه هایش افزایش می یابد، به بهبود و ارتقاء مؤلفه های پایداری اجتماعی شهری منجر می شود.

هدف این مقاله مطالعه ی نقش عوامل فرهنگی خاصه خصائل دینی در ارتقاء سرمایه های انسانی دانش آموزان با بهره گیری از نظریه های سرمشق گیری بندورا، رشد اخلافی کلبرگ، عقلانیت فولی و دینداری گلاک و استارک است. روش پژوهش در این تحقیق روش پیمایش است. جامعه ی آماری این تحقیق همه ی دانش آموزان دختر و پسر مشغول به تحصیل دوره ی دوم متوسطه پایه های دهم، یازدهم و پیش دانشگاهی شهر تهران در سال تحصیلی 97-96 است. از میان این دانش آموزان نمونه ای احتمالی به حجم 384 نفر انتخاب شده و برای جمع آوری داده ها، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که ارزش های اخلاقی والدین، دین داری، خصائل اخلاقی و عقلانیت تأثیر مستقیمی بر ارتقاء سرمایه های انسانی دارد. دانش آموزان هنجارهای اولیاء خویش را می پذیرند و به آن عمل می کنند و به دیگران و عقایدشان احترام می گذارند و از آسیب رساندن به آنها اجتناب می کنند و سعی می کنند به آنها کمک کنند. دانش آموزان مسئولیت پذیر، وفادار به تعهدات و نظم در کارها و پایبند به اصول و فروع دین، رعایت شعائر و مناسک دینی هستند. از این رو در تحصیلات پیشرفت می کنند و توانمندتر و خلاق تر می شوند. آنها معتقدند بدین وسیله می توانند به حل مشکلات جامعه، توسعه و بالندگی آن کمک کنند.

هدف کلی این تحقیق کیفی که به روش پدیدارشناسی انجام شد بررسی تعاریف و راهبردهای بهبود امنیت غذایی در میان خانوارهای روستایی است. برای این منظور جامعه موردِمطالعه را خانوارهای روستایی شهرستان دیواندره که ناامنی غذایی زیادی را تجربه کردند، تشکیل دادند. افراد مطلع ازطریقِ روش گلوله برفی شناسایی شدند. داده های این تحقیق با روش مصاحبه عمیق و مشاهده مستقیم جمع آوری شد و در کنار این دو روش از تهیه ی عکس و استفاده از اسناد کتابخانه ای نیز استفاده شد. داده ها براساس الگوی کلایزی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. بر پایه نتایج، خانوارهای روستایی درک متفاوتی از مفهوم امنیت غذایی داشتند که پس از تلخیص داده ها در 21 کد طبقه بندی شدند. پس از جمع آوری تعاریف و مفاهیم، مقوله راهبردهای حفظ امنیت غذایی توسط خانوارهای روستایی موردِبحث قرار گرفت که درنهایت 29 راهبرد شناسایی شد. بر اساس ماهیت راهبردهای استخراجی چهار خوشه راهبردهای کوتاه مدت (شامل 7 کد)، میان مدت (شامل 9 کد)، بلندمدت (شامل 11 کد) و عدم واکنش (شامل 2 کد) تشکیل شد.

افزایش سطح اراضی و آبی شدن آن ها پس از انقلاب، موجب اضافه برداشت شدید آب برای مصارف کشاورزی شده است. درحال حاضر بیش از نود درصد آب کشور، در حوزه ی زراعت استفاده می شود که حجم بسیار بالایی از آن به علت استفاده از روش های غیراستاندارد تلف می شود. گستره ی به کارگیری آبیاری تحت فشار که موجب بهره وری و راندمان بالای آب می شود، حدود 5 درصد است. ما در این مقاله در پی پاسخگویی به این پرسشیم که چرا به منظور بهبود وضعیت راندمان آب در کشاورزی اقدامی فراگیر صورت نمی گیرد؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که باوجود برخی موانع حقوقی، فنّاورانه، مدیریتی و توپوگرافیک در پیاده سازی روش های نوین، عامل اصلی عدم توجه به صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی، وابستگی به اقتصاد نفتی است که از یک سو سبب انتقال نیروی کار و سرمایه به سوی پدیده های غیرتجاری شده و از سوی دیگر، چشم داشت از دیگر بخش ها برای خلق ارزش افزوده را از بین برده است. بنابراین، دولت از یک سو با افزایش سطح اراضی و آبی سازی آن ها، زمینه را برای اشتغال زایی غیرپایدار متأثر از سیاست های پوپولیستی و پیگیری گفتمان خودکفایی فراهم آورده (کشاورزی افزایی) و ازسوی دیگر، با وهم فراوانی ملهم از درآمدهای نفتی، این بخش را با اراضی آبی شده به حال خود واگذاشته است (کشاورزی زدایی).