اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1394 | دوره:6 | شماره:1-2 |تعداد مقالات:9

در مطالعات آبخیزداری فرسایش و رسوب از اهمیت زیادی برخوردار است. مقدار رسوب حاصل از فرسایش در حوزه های آبخیز مختلف متفاوت است. رسوب حوزه های آبخیز تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند اقلیم، پستی و بلندی و فعالیت های انسانی است. مطالعه حاضر با هدف ارائه رابطه ریاضی بین نسبت تحویل رسوب و خصوصیات حوضه ای در حوزه های آبخیز قهرود و حوزه آبخیز Z4 زواریان که دارای اقالیم و رژیم های بارشی و الگوهای کاربری اراضی و شرایط اقتصادی-اجتماعی متفاوتی هستند صورت می گیرد که در آن با استفاده از روشهای مرسوم برآورد میزان فرسایش و رسوب از قبیل روشهای EPM و MPSIAC در منطقه مطالعاتی اقدام گردید، در ادامه نسبت تحویل رسوب در هر زیرحوضه تعیین و رابطه ریاضی بین نسبت تحویل رسوب و خصوصیات حوضه ای مشخص گردید. در این مطالعه ارتباط آماری بین تعداد 32 متغیر مختلف فیزیوگرافی، کاربری اراضی و اقلیمی-هیدرولوژیکی به عنوان متغیرهای مستقل و متغیر SDR به عنوان عامل وابسته بررسی گردید. نتایج نشان داد از بین عوامل برگزیده 9 گانه مستقل، عوامل فیزیوگرافی، قطر دایره همسطح، مجموع طول آبراهه ها، شیب وزنی آبراهه اصلی دارای مهمترین نقش در میزان نسبت تحویل رسوب (SDR) می باشند. در ادامه جهت ارزیابی میزان دقت و کارایی مدل در پیش بینی مقادیر SDR اقدام به پیاده سازی آن در یک حوزه آبخیز دیگر به نام حسین آباد نیزار گردید که رابطه همبستگی آماری مناسب بین میزان SDR در زیرحوزه های آبخیز حسین آباد نیزار با استفاده از روشهای تجربی EPM و MPSIAC و مقادیر SDR پیش بینی شده توسط مدل رگرسیونی بدست آمده در تحقیق حاضر بیانگر کارآیی و دقت قابل قبول مدل و در نتیجه اطمینان در بکارگیری آن در مناطق مجاور و در کل ناحیه ایران مرکزی-غربی و پیشکوه های داخلی زاگرس و البرز است.

پژوهش حاضر با هدف برآورد میزان ساقاب تک درختان بلندمازو (Quercus castaneifolia C.A.M) و پلت (Acer velutinum Boiss) طی دوره قبل خزان و خزان در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس شهرستان نور مازندران انجام شد. ساقاب با استفاده از جمع آوری کننده های مارپیچی که در ارتفاع برابر سینه درختان نمونه ساقاب نصب شده بود جمع آوری شد و مقدار بارندگی کل نیز با استفاده از 5 جمع آوری کننده باران در نزدیک ترین فضای باز نسبت به درختان اندازه گیری شد. اندازه گیری بارندگی و ساق آب در 4 بارندگی دوره قبل خزان با مقدار مجموع 114 میلی متر و 7 بارندگی دوره خزان با مقدار مجموع 119 میلی متر انجام شد. متوسط ساقاب برای درختان بلندمازو و پلت به ترتیب 0.62 و 5.7 درصد بارندگی از کل در دوره قبل خزان و 0.64 و 7.65 درصد بارندگی از کل در دوره خزان بدست آمد. نتایج نشان داد که در طی دوره مطالعه، بین ساقاب و مقدار بارندگی کل رابطه مثبت و معنی داری وجود داشت. همچنین بر طبق نتایج پژوهش حاضر رابطه بین نسبت ساقاب به بارندگی کل در گونه بلندمازو در دوره خزان (R2=0.85) قوی تر از دوره قبل خزان (R2=0.35) بود حال آن که درگونه پلت تقریبا در هر دو دوره قبل خزان (R2=0.92) و خزان (R2=0.67) رابطه نسبتا قوی بین نسبت ساقاب به بارندگی مشاهده شد. به طور کلی بر طبق نتایج پژوهش حاضر در گونه بلندمازو به دلیل داشتن پوست شیاردار و زبر، سهم ساقاب از بارندگی به طور متوسط 9 برابر بیش تر از گونه پلت بود. این مطالعه نشان داد که پلت ساقاب بیشتری نسبت به بلندمازو تولید می کند و دلیل آن پوست صاف پلت و وجود ظرفیت نگهداری آب پوست کم پلت است.

این تحقیق به ارزیابی تنوع بی مهرگان خاکزی در عرصه های جنگلکاری بلوط بلندمازو، باغ مرکبات تامسون، اراضی گندم زار و کشت کلزا در منطقه کیاپی ساری می پردازد. برای هر تیمار عرصه یک هکتاری انتخاب و در آن 10 نقطه به صورت سیستماتیک تصادفی تعیین گردید. نمونه برداری از 40 میکروپلات خاک در فصل تابستان انجام پذیرفت. کلیه بی مهرگان خاکزی شامل کرم های خاکی، پادمان، هزارپایان، کنه ها، خرخاکی ها، پروتورا، سیمفیلا، دیپلورا، حشرات بالدار، صدپایان، شبه عقرب ها، عنکبوت ها و پادرازان بوده که در نمونه شمارش و زیوزن خشک آن تعیین شد. بر اساس شاخص های تنوع شانون و سیمسون میزان میانگین تنوع بی مهرگان خاکزی به ترتیب نزولی شامل توده بلندمازو، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم زار بوده است. البته از نظر شاخص شانون عرصه جنگلکاری در طبقه اول جای گرفته و بر اساس شاخص سیمسون عرصه های جنگلکاری، باغ مرکبات تامسون و عرصه کلزا در رتبه اول جای داشته اند (سطح احتمال 0.05). این تحقیق از نظر تنوع بی مهرگان خاکزی نشان داد عرصه گندم زار در پایین ترین مرتبه جای داشته و توده بلندمازو مناسب ترین عرصه را فراهم ساخته است.نتیجه این ارزیابی بر انجام جنگلکاری در اطراف روستاها تاکید دارد و برای مناطق پرشیب زراعی نیز احداث باغ را توصیه می نماید.

در تحقیق حاضر اثر افزایش جمعیت بر تغییر کاربری اراضی در حوزه آبخیز واز مورد بررسی قرار گرفت. حوزه آبخیز واز با مساحتی بالغ بر 14102 هکتار در محدوده دهستان ناتل رستاق از بخش چمستان شهرستان نور واقع شده است. جهت انجام پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است، و اطلاعات مورد نیاز از روش اسنادی و روش میدانی یا پیمایش زمانی جمع آوری، ودر نرم افزار Excel به عنوان بانک اطلاعاتی ذخیره شده، و سپس برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS16 استفاده گردید. برای مقایسه داده ها از آزمون های پارامتریک T-Test، NOVAs. و برای رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار 2007 Excel استفاده گردید. در بررسی روند تغییرات کاربری های مختلف در، سه دوره مختلف از سالهای 45 تا 71 و تا 81، با استفاده از عکس های هوایی و با مقیاس 1:25000 انجام شده است. سطح هر یک از واحد های کاربری با استفاده از نرم افزار GIS در دوره های مختلف تعین گردید. نتایج تجزیه واریانس، اثرات افزایش جمعیت بر روی سطح حوزه برای کاربری های مختلف مثبت نشان داده شده است. همان طور که نتایج آزمون نشان داد افزایش جمعیت بر کلیه کاربری ها در سطح 95 درصد تغییر معنی داری داشته است. با توجه به شتاب افزایش جمعیت وشرایط مناسب آب و هوایی منطقه، مهاجرت افراد غیر بومی جهت احداث ویلا بشتر گردیده و در نتیجه عدم موفقیت برخی از طرح های مرتبط با بخش جنگل، ما شاهدکاهش سطح جنگل در دهه اخیر بوده ایم.

امروزه زمین لغزشها بعنوان یک تهدید برای اکوسیستم های خشکی و ساکنان موجود در آن مبدل شده است که در منطقه مورد مطالعه بطور محسوسی مشاهده می شود. هدف از تحقیق حاضر دستیابی به مهمترین علل وقوع زمین لغزش های کم عمق در ارتفاعات شمالی البرز (شهرستان نور) است. ابتدا نقاط لغزشی با استفاده بازدیدهای میدانی مشخص و متعاقب آن نقشه پراکنش زمین لغزش منطقه تهیه گردید. سپس هر یک از عوامل موثر بر وقوع زمین لغزش در منطقه مورد مطالعه در 15 لایه اطلاعاتی شامل عوامل ژئومورفولوژیک و عوامل خاکی در محیط نرم افزار Arc GIS9.3 رقومی گردید. جهت تهیه نقشه حساسیت زمین لغزش از 3 مدل شاخص لغزش، نسبت فراوانی و فاکتور اطمینان استفاده گردید. به منظور ارزیابی مدل از روش منحنی ROC استفاده شد. نتایج بررسی عوامل ایجاد لغزش های کم عمق در این منطقه نشان داد عوامل مربوط به هیدرولوژی خاک نظیر رطوبت خاک، نفوذپذیری خاک و بافت خاک، بیشترین ارتباط را در وقوع این نوع لغزش ها دارند.نتایج ارزیابی مدل نشان داد که نقشه پهنه بندی زمین لغزش با مدل نسبت فراوانی دارای بیشترین دقت و صحت در منطقه مورد مطالعه بوده است.

هدف از این تحقیق ارزیابی تاثیر سطوح مختلف عناصر مس و سرب بر جوانه زنی و رشد بذور گونه trichophrum Agropyron تحت شرایط آزمایشگاهی است. بدین منظور برای بررسی تاثیر این عوامل بر شاخص های جوانه زنی و رشد بذور این گونه، دو آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با پنج تیمار (شاهد، 20، 50، 100 و 150 میلی گرم در لیتر) سولفات مس (CuSo4) و نیترات سرب (pb(NO3)2) در چهار تکرار انجام شد. با بررسی میزان بذور جوانه زده در هر روز، درصد و سرعت جوانه زنی محاسبه و میزان رشد با اندازه گیری طول ریشه چه، ساقه چه و گیاه چه و نیز ضریب آلومتری و بنیه بذر تعیین گردید. جهت تجزیه و تحلیل آماری داده های حاصل از صفات مختلف جوانه زنی و رشد اولیه از نرم افزار SPSS20 استفاده شده است. در این مطالعه از آنالیز واریانس یکطرفه و مقایسه میانگین ها به روش دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که غلظت های گوناگون سولفات مس و نیترات سرب بر شاخص های مختلف جوانه زنی و رشد بذور گونه trichophrum Agropyron اثر معنی داری دارند و با افزایش غلظت تیمارهای مختلف مس و سرب درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاه چه و بنیه بذر کاهش می یابند. همچنین هیچکدام از عناصر سرب و مس بر روی شاخص ضریب آلومتری اثر معنی داری نداشته و غلظت های پایین این عناصر عامل محدود کننده ای برای رشد این گونه نبوده است.

فعالیت های صنعتی باعث ورود مقادیر فراوانی از عناصر سنگین به اتمسفر می شود و استفاده از گونه های گیاهی می تواند در ارزیابی و کاهش آلودگی هوا با این فلزات موثر باشد. این تحقیق با هدف بررسی میزان جذب کادمیوم در اجزای درختان زبان گنجشک (Fraxinus excelsior) و سرو نقره ای (Cupressus arizonica) در شهر اصفهان صورت پذیرفت. برای این منظور در رویشگاه های آلوده و شاهد در پایان فصل بهار و تابستان، نمونه هایی از برگ ها و ریشه های سطحی درختان به صورت خطی و تصادفی در سه تکرار تهیه گردید و میزان غلظت کادمیوم موجود در هر یک از آنها با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. نتایج نشان می دهد که میزان جذب کادمیوم در اندام های هوایی گونه سرو نقره ای بیشتر از زبان گنجشک اتفاق می افتد و در گونه های مورد مطالعه جذب کادمیوم در برگ بیشتر از ریشه می باشد. همچنین جذب کادمیوم در اندام های مختلف گونه ها، در رویشگاه آلوده بیشتر از سایر رویشگاه ها بوده و بالاترین میزان جذب کادمیوم در شهریور ماه و کمترین مقدار آن در خرداد ماه مشاهده گردید.

طی دهه های اخیر، میزان فرسایش خاک در ایران افزایش چشم گیری یافته است به طوری که در بازه زمانی سال 1330 تاکنون با روند رشدی معادل 420 درصد همراه بوده است، در حال حاضر این معضل اساسی سبب شده است تا حفاظت خاک و مدیریت صحیح اراضی به یکی از دغدغه های مهم تبدیل شود. گستره وسیع اکثر حوزه های آبخیز کشور و محدودیت منابع مالی و اجرایی، سبب شده اند تا مدیران حوزه های آبخیز به دنبال برنامه ریزی بهتری برای شناسایی عرصه های الویت دار برای حفاظت خاک باشند، از سوی دیگر مدل ها و روش هایی که در این زمینه مطرح هستند گاها به دلیل تنوع عوامل و دشواری محاسبه آنها، از کارایی مناسب برخوردار نبوده، لذا استفاده از یک روش ساده تر از مقبولیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش به منظور شناسایی نقاط بحرانی تحت خط فرسایش خاک در حوزه آبخیز فرحزاد، از روش اندیس تجمعی فرسایش (CEI) استفاده شد. در این روش سه عامل شیب اراضی، زمین شناسی و نیز کاربری اراضی به عنوان مهم ترین عوامل موثر در بروز فرسایش آبی مد نظر قرار گرفتند و بر اساس ترکیب آنها در محیط GIS، شاخص تجمعی فرسایش برآورد و بعد از طبقه بندی آن، عرصه های مختلف حوزه فرحزاد جهت الویت گذاری برای اجرای شیوه های مختلف حفاظت خاک شناسایی و طبقه بندی شدند.

امروزه گردشگری طبیعی نه تنها به عنوان منبع درآمدی بی پایان، بلکه در جایگاه مدل توسعه ای پایدار بیش از پیش اهمیت یافته است. مقاله حاضر، با تکیه بر فرآیند برنامه ریزی راهبردی و فنون پیشنهادی، با هدف اساسی شناسایی و اولویت بندی راهبردهای مناسب گردشگری طبیعی روستای جواهرده رامسر تدوین شده است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و مشاهدات نگارندگان از منطقه مورد مطالعه بوده است. تجزیه و تحلیل بر مبنای الگوی تحلیل SWOT استوار بوده که در نهایت به ارائه راهبردهای چهارگانه منجر گردیده است. با بکارگیری ابزار SWOT راهبردهای چهارگانه تعیین شدند و با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی موقعیت راهبردی گردشگری روستای جواهرده رامسر مشخص گردید. نتایج این پژوهش حاکی ازآن است که، راهبردهای تهاجمی - توسعه، مناسبترین روش مدیریت موثر فعالیتها وعملکردها است و نیز با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی، بهترین راهبرد های تهاجمی-توسعه در قالب نتیجه گیری و پیشنهادهای کاربردی ارائه گردید. اشاعه اکوتوریسم در سطح منطقه ای و ملی، حفاظت و مدیریت محیط زیست، مشارکت روستاییان در طرح های توسعه روستا، ایجاد زیرساخت های لازم جهت تحقق توسعه پایدار گردشگری، جلوگیری از فرار سرمایه، هماهنگی میان سازمان های مربوط به گردشگری طبیعی را می توان از عوامل موثر در ایجاد اکوتوریسم عنوان نمود.