اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1392 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

در سال های اخیر میزان چرا و بهره برداری از مراتع افزایش یافته است. لذا مطالعه بر روی تغییراتی که در اثر چرای بی رویه بر برخی ویژگی های پوشش و خاک بوجود آمده ضروری به نظر می رسد. جهت مطالعه بر روی چگونگی مدیریت چرای دام از سال 1380، قرق تحقیقاتی در علفزارهای حوزه آبخیز واز ایجاد گردیده است. این مطالعه با هدف مقایسه تنوع، غنای گونه ای و مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک بین منطقه چرا شده و قرق انجام شد. نمونه برداری خاک و پوشش به روش تصادفی- سیستماتیک صورت گرفت و 4 ترانسکت در داخل و 4 ترانسکت در خارج قرق (جمعا 28 پلات در هر طرف) مستقر و نمونه خاک برداشت شد. همچنین ویژگی های پوشش در هر پلات ثبت شد. نتایج نشان داد که میانگین درصدهای نیتروژن، کربن و تخلخل خاک در منطقه چرا شده به ترتیب با مقادیر 0.28، 0.13 و 40.62 به طور معنی داری کمتر از میانگین همین درصدها با مقادیر 0.54، 0.18 و 60.89 در منطقه قرق بود. بر عکس، میانگین فاکتورهای هدایت الکتریکی، اسیدیته، وزن مخصوص ظاهری و درصد رطوبت نسبی در منطقه چرا شده به ترتیب با مقادیر 0.98، 8.57، 1.63 و 21.35 به طور معنی داری بیشتر از میانگین همین فاکتورها با مقادیر 0.78، 5.93، 1.33 و 12.53 در منطقه قرق بودند. چرای دام باعث افزایش تنوع با میانگین 3.41 در مقابل 2.67 شده بود. این در حالی بود که چرای دام با افزایش گونه هایی با خوشخوراکی کمتر (کلاس III) که با میانگین 47.95 درصد بیشترین فراوانی را در منطقه چرا شده داشتند باعث افزایش تنوع شده بود. گونه های کلاس II در منطقه قرق با میانگین 51.34 درصد بیشترین فراوانی را داشتند. نتایج نشان داد که درصد نسبی گونه ها در سیستم ران کایر به طور معنی داری بین منطقه چرا شده و قرق متفاوت بودند.

در این تحقیق تاثیر فاصله کاشت روی رشد، تنوع زیستی گیاهی (علفی و چوبی) و خواص خاک جنگل کاری های توسکای ییلاقی(Alnus subcordata)  و دارتالاب (Taxodium distichum) بررسی شد. به این منظور این منظور، پارامترهای رویشی، زادآوری گونه های چوبی و علفی، خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک در رولوه های 20×20 متر در دو فاصله کاشت 3×3 متر و 4×4 متر با شش تکرار مطالعه شد. نتایج آزمون t مستقل دو نمونه ای و آنالیز تشخیص نشان داد در هر یک از توده های توسکا ییلاقی و دارتالاب با افزایش فاصله کاشت تغییری در شاخص های تنوع (شانون- وینر و سیمپسون)، غنا (منهنیک و مارگالف) و یکنواختی (شلدون و پایلو) ایجاد نشد ولی باعث بهبودی پارامترهای رویشی (رویش قطری و درصد زنده مانی) و خواص شیمیایی خاک شده بود. به طور کلی، هر دو گونه توسکای ییلاقی و دارتالاب در فاصله 4×4 متر از پارامترهای رویشی و خصوصیات خاک مطلوبتری برخوردار بودند که می توانند هم چوب قابل ملاحظه ای تولید نمایند و هم مانع از تضعیف عناصر غذایی خاک شوند.

مطالعه اختلاف تنوع پوشش گیاهی مراتع تحت شرایط قرق و چرا در بهبود وضعیت مدیریتی رویشگاه های مرتعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مطالعه به منظور بررسی اثرات ﭼرای دام در تغییر غنا و تنوع گونه ای مراتع تحت ﭼرا و مقایسه آن با عرصه قرق انتخاب گردید. برای اندازه گیری ویژگی های پوشش گیاهی، سطح مناسب پلات نمونه برداری به روش سطح حداقل تعیین شد. بدین منظور در مناطق قرق و تحت چرا واحدهای همگن انتخاب و تعداد 80 قاب یک مترمربعی به روش سیستماتیک- تصادفی در طول 8 ترانسکت و به درازای 50 متر در امتداد طول دامنه پیاده و فهرست گونه های موجود، تراکم، درصد تاج پوشش، لاشبرگ، سنگ و سنگریزه و خاک لخت اندازه گیری شد. برای ارزیابی شاخص های عددی تنوع، از نرم افزار Ecological Methodology6.2 استفاده و شاخص های عددی تنوع و یکنواختی محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده ها در محیط نرم افزار SPSS18 انجام و مقایسه میانگین ها با استفاده از روش دانکن در سطح احتمال 5 درصد صورت پذیرفت. نتایج نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 96 گونه گیاهی متعلق به 26 تیره و 68 جنس گسترش دارد. نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل داده های فراوانی گونه ها در دو عرصه، نشان داد که عرصه قرق در تمامی شاخص های عددی از نظر غنا، یکنواختی و تنوع گونه ای بیشتر از عرصه تحت ﭼرا بود. همچنین نتایج حاصل از مقایسه میانگین ها نشان داد که میزان پوشش، تراکم و لاشبرگ در داخل قرق نسبت به خارج قرق به ترتیب %16.71، %4.21 و %7.69 افزایش و مقدار سنگ و سنگریزه و خاک لخت نسبت به خارج به ترتیب %9.93 و %14.13 کاهش داشت. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که اعمال مدیریت صحیح با کاهش دام از عرصه می تواند باعث پایداری اکوسیستم و درنتیجه افزایش تنوع، غنا و یکنواختی گردد.

هدف از تحقیق حاضر تعیین اولویت کارکردها و ترجیحات ذینفعان در مدیریت جنگل های زاگرس میانی با استفاده از روش مقایسه ای تحلیل AHP کلاسیک و فازی، در جنگل های کاکارضای خرم آباد می باشد. داده های این پژوهش بر مبنای 50 پرسشنامه که توسط گروه های مختلف ذینفع پاسخ داده شدند، جمع آوری گردید. اولویت بندی 6 کارکرد (حفاظت جنگل، حمایت جنگل، تفرج، محصولات چوبی، محصولات فرعی، آموزش) و 14 زیرکارکرد (تنوع زیستی، پدیده های برجسته اکوسیستمی، حمایت از آب و خاک جنگل، تفرج گسترده، شکار، ماهیگیری، مصارف ساختمانی، هیزم، گیاهان دارویی، علوفه، میوه، برنامه های آموزشی، فعالیت های پژوهشی) در نظر گرفته شده، وزن های بدست آمده با استفاده از دو روش AHP کلاسیک و AHP فازی، توسط نرم افزار Expert choice انجام شد و اولویت ها بدست آمده در نرم افزار MATLAB مورد مقایسه قرار گرفتند. در هر یک از روش های بکار رفته، رتبه های متفاوتی برای مدیریت این جنگل ها حاصل شد. در نهایت، رتبه های حاصل از این دو روش با رتبه های بدست آمده از نظر متخصصان به عنوان گروه شاهد مقایسه شد. در بین این دو شبیه ترین رتبه ها به رتبه واقعی در روش رتبه بندی AHP فازی مشاهده شد. که با ضریب همبستگی 1 بیشترین همبستگی را با رتبه های نظر کارشناسان داشتند. همچنین وزن های بدست آمده از روش فازی با ضریب همبستگی 0.834 بیشترین همبستگی را با وزن های نظر متخصصان داشت.

امروزه فضای سبز شهری از مهمترین عناصر تشکیل دهنده کالبد شهرها محسوب می شود که همراه با رشد جمعیت و توسعه شهری مورد تاخت و تاز سایر کاربری ها قرار گرفته و سطح آن در شهرها نسبت به سایر کاربری ها مدام در حال کاهش است. شهر آمل از جمله شهر هایی است که با وجود پتانسیل محیطی بسیار دارای سرانه پایین فضای سبز درون شهری می باشد. این شهر تحت تاثیر عواملی همچون رشد جمعیت ناشی از مهاجرت روستائیان به شهر، با ناهمخوانی تعداد و سرانه پارک ها مواجه گردیده است. هدف از این تحقیق مکان یابی بهینه پارک ها بر اساس عدالت اجتماعی،کارایی و کیفیت محیطی در شهر آمل و ارائه الگویی متناسب و فراگیر به منظور مکان یابی این نوع از کاربری ها در سطح شهرهای کشور بوده است. برای این منظور در ابتدا برای ارزیابی توزیع متناسب پارک های موجود شهر آمل به توزیع پرسشنامه اقدام گردیده است. در همین راستا، پس از تعیین شاخص های تاثیرگذار در مکان یابی پارک های شهری با نظرخواهی از کارشناسان فضای سبز، به وزندهی آن ها با استفاده از مدل AHP و تلفیق شاخص های وزن داده شده در محیط GIS اقدام شد و پهنه های مناسب برای احداث پارک های جدید در شهر مورد مطالعه بدست آمد. نتایج برآمده از تحلیل پرسشنامه ها در نرم افزار SPSS نشانگر میزان اثرگذاری بالای توزیع متناسب این نوع کاربری در افزایش مراجعات مردمی به پارک ها می باشد. تحلیل نتایج حاصل از مکان یابی نیز نشان داد که الگوی پراکنش فضای سبز شهری شهر آمل در وضع موجود از الگوی مناسب برخوردار نمی باشد و زمان دسترسی به پارک ها از میزان استاندارد بیشتر است و همچنین توزیع فعلی پارک ها مبتنی بر سلسله مراتب شهری نمی باشد.

در این مطالعه با استفاده از بینش مدیریت برنامه ریزی توسعه سرزمین برای کاربری گردشگری، با به کار گیری دو رویکرد پتانسیل و فعالیت محور چگونگی طرح ریزی و جانمایی فرصت های تفرجی مورد تحلیل قرار گرفت. مراحل انجام فرایند طرح ریزی در این بررسی شامل تحلیل وضعیت موجود کارکردهای منطقه، شناخت جایگاه منطقه در طبقه بندی تفرجی، پهنه بندی گردشگری و معرفی فرصت های گردشگری است، همچنین در فرایند جانمایی فرصت ها که از رویکرد سیمای اکولوژی سرزمین با بکارگیری معیارهای فیزیکی، اکولوژیک، کالبدی و معیارهای فضایی بهره گرفته شد، ترسیم ماتریس سازگاری فرصت ها، پهنه بندی مطلوبیت چشم انداز در جانمایی فرصت ها، تعیین ضوابط جانمایی فرصت ها، تفکیک حوزه های جانمایی و پهنه بندی کلان فعالیت ها، از مراحل این فرایند بوده است. مطابق این بررسی تفرجگاه کوهستانی آبیدر دارای وجه تفرجی شهری- طبیعی است که مطابق این ویژگی و کارکردهای موجود در آن، 2 نوع گردشگری کلان فراغتی- تفریحی و گردشگری جنگل پهنه بندی گردید. بر این اساس 6 کلان فعالیت شامل فعالیت های تفریحی- فرهنگی، تفریحی- طبیعی، تفریحی- ورزشی، تفریحی- کوهستانی، تفریحی- خدماتی، تفریحی- سرگرمی در پهنه گردشگری فراغتی- تفریحی و فعالیت های تفریحی- خدماتی در پهنه گردشگری جنگل و در مجموع 23 فرصت تفرجی قابل طرح ریزی در منطقه معرفی گردید. پس از تفکیک حوزه های جانمایی، کلان فعالیت ها و فرصت های تفرجی در سه حوزه توسعه یافته، در حال توسعه و توسعه نیافته در گستره تفرجگاه آبیدر پهنه بندی گردید.

آموزش محیط زیست، بنیادی ترین شیوه در حفاظت محیط زیست بوده که هدف از آن، یافتن مناسب ترین و بهترین نظام و شیوه ارائه مطالب و نحوه فعالیت ها و اجرای ساختاری است که زمینه ساز ارتقاء آگاهی های محیط زیستی در سطح جامعه می باشد. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر اکوتوریسم و روش های مختلف راهنمای گردشگری بر پارامترهای سواد محیط زیستی می باشد. ازینرو از یک تور راهنمای طبیعت گردی در راستای هدف آموزش محیط زیست در اکوسیستم دریاچه زریبار، استفاده شد و در این تحقیق میدانی 45 نفر با استفاده از دو روش استفاده از بروشور و راهنمای انسانی، در تور راهنمای مورد نظر مشارکت داده شدند و پیامدها و تاثیرات وارده بر سواد محیط زیستی شرکت کنندگان از طریق سنجش مولفه های سواد محیط زیستی که عبارتند از: دانش، نگرش، ارزش ها، نگرانی نسبت به محیط زیست و همچنین نوع رفتار و نیت افراد، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که، مشارکت در این اقدام محیط زیستی منجر به بالا رفتن قابل توجه دانش افراد و همچنین ایجاد تغییرات قابل ملاحظه ای در نگرش و رفتار آنان شده است. بنابراین می توان گفت که اقدام آموزشی این تحقیق می تواند در جهت انتقال دانش محیط زیستی به کار گرفته شود. از نظر تاثیر نوع روش راهنمایی نیز که یکی از جنبه های اصلی این تحقیق بوده است، نتایج نشان می دهد که تفاوتی میان دو روش راهنمایی مذکور، از نظر تاثیرگذاری بر سواد محیط زیستی وجود نداشته است.

یکی از بزرگترین مسائل پیچیده زیست محیطی، مساله نوسانات غیرمنتظره آب و هوایی و آثار مخرب آن در آینده است. مطالعات تغییرات بارندگی به عنوان اساسی ترین متغیر اقلیمی، راه گشایی در شناخت بیشتر این مساله است. امروزه روش های زمین آماری برای میان یابی اطلاعات ایستگاه های باران سنجی و بررسی تغییرات مکانی و زمانی بارش نقش مهمی در برنامه ریزی های آبی هر کشور دارد. در این مطالعه به کمک تکنیک زمین آماری و با اطلاعات بارش 30 ساله 5 ایستگاه باران سنجی حوضه آبخیز بابلرود، خصوصیت اقلیمی بارش مطالعه شد. نقشه های رقومی خطوط هم بارش به روش کریجینگ و با استفاده از قابلیت ArcGIS در تحلیل های زمین آماری، تهیه گردید. بررسی ها نشان داد که تمامی ایستگاه های مورد بررسی کم ترین میزان بارش ماهانه را در خرداد ماه دریافت کرده اند. بیش ترین بارش ماهانه در ایستگاه های جنوبی در ماه مهر و در دو ایستگاه میانی و شمالی در آذر ماه بوده است. بدلیل ورود توده های هوایی سیبری و مدیترانه ای به منطقه بیش ترین بارش فصلی در دوره های سرد، فصول پاییز و زمستان بوده است. بیش ترین و کم ترین دامنه تغییرات بارندگی در ماه های آبان و بهمن و رژیم بارش در منطقه، نامنظم با ضریب تغییرات سالانه درازمدت بالاتر از 40 درصد بوده است.

نوسان سطح تراز آب دریای خزر طی 95 سال (1882 - 1977 میلادی) به میزان 3.75 متری (-24.50 بالاترین سطح تراز و -28.25 پائین ترین سطح تراز) مشکلات بسیار عمده ای را برای کاربری ها و جوامع انسانی حاشیه دریای خزر به وجود آورد. مشخص شدن نوسان خط تراز و محدوده حریم دریا، برنامه ریزی آتی شهرهای ساحلی را تضمین می نماید. در این تحقیق منطقه ساحلی از بابلسر تا چالوس به طول 120 کیلومتر جهت بررسی انتخاب گردید. در ابتدا جهت بررسی وتحلیل از آمار نوسان سطح تراز آب دریای خزر در ایستگاه های باکو، بندرانزلی و نوشهر در دوره ثبت ابزاری استفاده گردید. تصاویر ماهواره ای سال های 1976، 1988، 2000، 2006 و 2013 دانلود گردید و در نرم افزار ENVI ترکیب باند گردید و جهت تحلیل درنرم افزار Arc GIS خروجی Geo Tiff گرفته شد. و همچنین وسعت اراضی مستغرق شده در سال های 1356 تا 1374 در 8 منطقه مورد تحلیل قرار گرفته و مخاطرات ژئومورفولوژیک شهرهای ساحلی و فرسایش بستر دریا با توجه به درصد شیب شهرهای ساحلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و ملاحظه گردید که در بابلسر شیب منطقه ساحلی 0.12 درصد و پتانسیل خطر آبگرفتگی آن بیشتر و در سی سنگان شیب منطقه ساحلی 8.9 درصد و پتانسیل آبگرفتگی آن کمتر است، با پیشروی آب دریا و عدم رعایت حریم دریا، پلاژها، ویلاها، شهرک های ساحلی وزمین های کشاورزی بسیاری به زیر آب رفتند. از نظر قدرت فرسایش امواج ملاحظه گردید که در بابلسر عمق 20 متری دریا در فاصله 12 کیلومتری از ساحل قرار گرفته و امواج در این قسمت در فواصل بسیار دور می شکند و قدرت فرسایش امواج کاسته می شود، اما درسی سنگان عمق 20 متری دریا در فاصله 2 کیلومتری از خط ساحلی قرار دارد و امواج دیرتر می شکند و شرایط فرسایندگی امواج بیشتر است.