اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1393 | دوره:5 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

به منظور ارزیابی و مقایسه تصاویر ماهواره ای ETM+ و LISSIII در تهیه نقشه تراکم تاج پوشش در جنگل های زاگرس، پنجره ای از تصاویر چندطیفی و پانکروماتیک سنجنده های ETM+ ماهواره Landsat7 و LISSIII ماهواره IRS-P6 از جنگل های قلاجه استان کرمانشاه انتخاب گردید. پس از انتخاب نمونه های تعلیمی و مجموعه باندهای مناسب، اقدام به طبقه بندی داده ها به روش نظارت شده و با استفاده از روش های حداقل فاصله از میانگین، الگوریتم حداکثر تشابه و متوازی السطوح انجام گردید. نتایج ارزیابی نشان داد که میزان صحت کلی و ضریب کاپا برای چهار طبقه تراکمی برای تصاویر ETM+، به ترتیب 52% و 0.25 و برای تصاویر LISSIII، %61 و 0.32 بود. به دلیل عدم تفکیک پذیری مناسب طبقات 1 و 2 و همچنین طبقات 3 و 4 با هم ادغام و مقدار صحت کلی و ضریب کاپا به ترتیب معادل 71% و 0.39 برای ETM+ و 75% و 0.46 برای LISSIII با استفاده از باندهای اصلی به دست آمد. باز بودن تاج پوشش و همچنین اختلاط بازتاب خاک و پوشش گیاهی در این منطقه مانع از دستیابی به نتایج مطلوب تر گردید. نتایج نشان دهنده قابلیت نسبتا بهتر داده های سنجنده LISSIII در مقایسه با ETM+ می باشد و انجام تحقیقات مشابه در مناطق مختلف و استفاده از داده های با قدرت تفکیک طیفی بالاتر توصیه می گردد.

این مطالعه با هدف ارزیابی تغییرات درصد پوشش و کاربری اراضی در فاصله زمانی سال های 1987 تا 2006 در حوزه آبخیز سد آزاد استان کردستان انجام شد. برای این منظور در ابتدا با استفاده از تصاویر ماهواره Landsat، نقشه درصد پوشش گیاهی تهیه و با اصلاح خطای ژئومتری، رادیومتری و اختلاف فصل تصویربرداری، بهترین ترکیب باندی انتخاب و نقشه کاربری اراضی با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال تشابه و طبقه بندی نظارت شده تهیه شد. صحت نقشه های تولیدی با آزمون صحت کلی تعیین گردید. نتایج تحقیق نشان داد که اراضی آبی از 14.33% به 13.70%، دیمزارها از 15.43% به 26.63% و مراتع ضعیف از 24.37% به 42.17% افزایش داشته اند و در مقابل مراتع متوسط حوزه از 28.57% به 14.83% و مراتع خوب با پوشش درختچه ای از 17.30% به 2.64% کاهش یافته اند. صحت طبقه بندی در طبقه اراضی آبی، طبقه دیمزار، مراتع ضعیف، متوسط و خوب به ترتیب 66%، 74%، 82%، 76% و 84% تعیین گردید. سپس با استفاده از مدل EPM میزان هدررفت و تولید رسوب برای حوزه برآورد شد که برای سال 1987 میزان تولید رسوب 8.7 متر مکعب در هکتار در سال و برای سال 2006 این میزان به 10.2 متر مکعب در هکتار در سال افزایش یافته است. در نهایت، برآورد اقتصادی این تغییرات، حاکی از متضرر شدن 10 میلیارد ریالی آبخیز نشینان و متعاقب آن هدررفت خاک در حوزه آبخیز مورد مطالعه بوده است.

دانش برآورد فرسایش، لازمه کنترل فرسایش خاک می باشد. هدف تحقیق حاضر، برآورد مقدار سالانه فرسایش در سری 102 حوزه دره حسن آباد چالوس با مطالعه خصوصیات آناتومیک ریشه های بیرون زده از خاک گونه لور بود. به همین منظور 8 درخت لور انتخاب و ریشه های نیمه بیرون زده آنها بریده شد. ضمنا اطلاعاتی مثل مختصات نقطه ای که درخت در آن قرار داشت، شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا و درصد پوشش گیاهی برای هر درخت به طور جداگانه یادداشت شد. از ریشه های بریده شده به کمک میکروتوم مقاطع عرضی (20 میکرومتر) تهیه و اولین سال رخنمون آنها تعیین شد و نهایتا میانگین فرسایش سالانه محاسبه و ارتباط آن با شیب، جهت و در صد پوشش گیاهی بررسی شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که میزان فرسایش در منطقه مورد مطالعه به طور متوسط سالانه 0.4 میلیمتر در سال می باشد. مقدار فرسایش سالانه با شیب، جهت شیب و درصد پوشش گیاهی ارتباط آماری معنی داری نشان داد. به طوری که فرسایش بدست آمده رابطه مستقیم با شدت شیب و رابطه معکوس با درصد تاج پوشش گیاهی نشان داد و بالاترین مقدار فرسایش از ریشه هایی بدست آمد که از جهت جنوبی تهیه شده بودند. تحلیل دندروژئومورفولوژیکی ریشه های درخت لور از دقت خوبی برای برآورد فرسایش در منطقه مورد مطالعه برخوردار است ولی از آنجاییکه پاسخ گونه های مختلف به انواع فرسایش می تواند متفاوت باشد، مطالعات بیشتری در زمینه باید صورت گیرد.

به منظور ارزیابی تاثیر گونه جاشیر (Prangos uloptera) و گونه های همراه بر اجزاء ماده آلی خاک و توزیع خاکدانه ها، مراتع کوهستانی خانقاه سرخ ارومیه انتخاب گردید. نمونه گیری به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. ابتدا دو منطقه مرتعی در کنار هم، با گونه غالب جاشیر انتخاب و سپس چهار عرصه معرف در سطح هر یک از مناطق، جهت نمونه برداری انتخاب شد. نمونه های خاک از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتیمتری و در مجموع 32 نمونه خاک از هر منطقه و دو عمق جمع آوری شد. کربن آلی ذره ای (POM-C) و نیتروژن آلی ذره ای (POM-N)، درصد خاکدانه های درشت و ریز و کربن موجود در آنها، آزمایش و آنالیز شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که به جز درصد خاکدانه های درشت، تمامی فاکتورهای مورد بررسی، در اثر افزایش تنوع گونه ای همراه با پایه جاشیر در منطقه مرتعی دوم افزایش یافتند. کربن و نیتروژن آلی ذره ای، کربن همراه با خاکدانه های درشت و درصد خاکدانه های ریز به طور معنی داری تحت تاثیر تنوع گونه ای بالای گیاهان همراه با جاشیر در منطقه مرتعی دوم قرار گرفتند. نتایج این تحقیق، تاثیر سریع تغییرات مدیریتی بر مواد آلی ذره ای را نشان داد و همچنین تغییر پذیری مواد آلی ذره ای خاک در واکنش به تغییرات مدیریتی پوشش گیاهی را ثابت نمود. افزایش مواد آلی ذره ای می تواند ناپایدار باشد، بنابراین تنوع گونه ای اکوسیستمهای مرتعی باید از طریق مدیریت بهینه پوشش گیاهی برای مدت زمان طولانی، حفظ گردد تا افزایش مثبت کربن آلی در خاک حاصل گردد.

رویش درختان چه از نظر اکولوژیکی و چه از نظر اقتصادی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. یکی از روش های بررسی رویش، آنالیز تنه است که جایگاهی ویژه در بین روش های ارزیابی رشد دارد. در تحقیق حاضر، رویش قطر، سطح مقطع، ارتفاع و حجم دو گونه صنوبر دلتوئیدس و دارتالاب در یک رویشگاه مورد بررسی قرار گرفت. پس از قطع درخت معرف برای هر گونه، در فواصل 2 متری دیسک تهیه و در آزمایشگاه، ضخامت دوایر سالانه اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که بیشترین رویش جاری قطری در صنوبر و دارتالاب به ترتیب در سنین 4 و 6 سالگی برابر با 5.1 و 4.5 سانتی متر، بیشترین رویش جاری سطح مقطع در صنوبر و دارتالاب به ترتیب در سنین 9 و 10 سالگی و با مقدار 0.01 و و 0.014 مترمربع، بیشترین رویش جاری ارتفاع در صنوبر و دارتالاب به ترتیب در سنین 6 و 9 سالگی با مقدار 3.1 متر 1.3 متر و بیشترین رویش جاری حجم در صنوبر و دارتالاب به ترتیب در سنین 8 و 12 سالگی با مقدار0.094  و 0.1 مترمکعب محاسبه شد. نتایج نشان داد که این دو گونه، هردو در چنین رویشگاهی رشد بسیار مناسبی برای تامین اهداف زیست محیطی مانند گسترش فضای سبز و اقتصادی مانند فروش چوب دارند.

با توجه به وجود تغییرات مداوم در اکوسیستم های طبیعی بویژه مراتع، تنوع عوامل تاثیرگذار و هزینه زیاد اندازه گیری مستقیم، کاربرد تکنیک های جدید در مطالعات مختلف ضروری می باشد. در این تحقیق کارایی تکنیک های آمار مکانی در ارزیابی تغییرات پوشش تاجی گونه Festuca ovina L. مورد بررسی قرار گرفت. پوشش تاجی با استفاده از پلات های نمونه برداری در 45 رویشگاه ثبت شد. سپس از روش معکوس وزنی فاصله و کریجینگ برای درونیابی و تخمین پوشش تاجی گونه مورد مطالعه با استفاده از نرم افزارهای GS+5 و ArcGIS10 استفاده شد. نتایج نشان داد بهترین واریوگرام، واریوگرام نمایی و بهترین روش میانیابی روش کریجینگ ساده (SK) و معمولی (OK) در مقایسه با سایر روشها با توجه به ارزیابی صحت نقشه های تهیه شده می باشد. دامنه تاثیر درصد تاج پوشش گونه F .ovina (48300 متر) نزدیک به دامنه تاثیر برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل اسیدیته عمق دوم (51500 متر)، ماده آلی عمق دوم (47710 متر)، رس عمق اول، شن عمق اول و دوم (49400 متر) می باشد. تغییرات مکانی خصوصیات ذکر شده خاک، درصد تاج پوشش گونه F. ovina را تحت تاثیر قرار داده و در فواصل بیشتر از دامنه تاثیر، وابستگی مکانی بین نمونه ها وجود ندارد. به منظور بررسی روابط بین ویژگی های ذکر شده خاک و درصد تاج پوشش گونه F. ovina، فاصله بهینه نمونه برداری را میتوان 47710 تا 49400 متر در نظر گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که از روش آمار مکانی می توان در ارزیابی تغییرات پوشش تاجی گونه های مرتعی استفاده کرد.

انتخاب مبدا مناسب بذر از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر تولید و پرورش نهال در نهالستان و گلخانه به شمار می رود. پژوهش حاضر به منظور بررسی مشخصات ریخت شناسی بذر توسکا در یک گرادیان ارتفاعی و همچنین مطالعه مشخصات جوانه زنی بذر و رویش نهال های حاصله انجام گردید. بذرهای توسکا ییلاقی در یک گرادیان ارتفاعی شامل 6 ارتفاع از سطح دریا متفاوت (50، 400، 800، 1200، 1400 و 1700 متر) در محدوده طرح جنگلداری گلبند نوشهر جمع آوری شد. مشخصات ریخت شناسی شامل طول بذر، پهنای بذر، نسبت طول به پهنای بذر و وزن هزار دانه اندازه گیری شد. همچنین خصوصیات جوانه زنی بذور شامل طول دوره جوانه زنی، درصد جوانه زنی، میانگین جوانه زنی روزانه و سرعت جوانه زنی در سه تکرار 25 تایی در ژرمیناتور مورد آزمایش قرار گرفت. تعداد 30 بذر سالم از هر مبدأ ارتفاعی در سه تکرار در قالب طرح کاملا تصادفی در گلخانه کاشته شده و در اواخر فصل رویش خصوصیات رویشی شامل ارتفاع کل، قطر یقه و درصد زنده مانی تمام نهال ها اندازه گیری شد. نتایج مقایسه میانگین ها نشان دهنده وجود اختلاف آماری معنی دار در صفات ریخت شناسی ارتفاعات مختلف مبدأ جمع آوری بذر بود. همچنین نتایج بیانگر اختلاف آماری معنی دار در مورد میانگین جوانه زنی روزانه و درصد جوانه زنی بود. مشخصات رویشی نهال های مبدأهای ارتفاعی مورد مطالعه نیز اختلاف آماری معنی داری با یکدیگر داشتند. با توجه به نتایج تحقیق حاضر ارتفاع 800 و 1400متر از سطح دریا به عنوان بهترین مبدأهای جمع آوری بذر توسکا ییلاقی جهت پرورش در نهالستانهای جلگه ای مشابه به محل این آزمایش معرفی می شوند. با توجه به نتایج تحقیق حاضر انجام مطالعات تکمیلی در سطح مولکولی در خصوص امکان وجود تفاوت های ژنتیکی بین توده های مورد مطالعه ضروری به نظر می رسد.

اکوتوریسم شاخه ای از توریسم (گردشگری) است. برای رسیدن به اکوتوریسم موفق باید از رهگذر توسعه پایدار عبور کرد. دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار بر تمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است. منطقه رضی آباد شهریار با وجود منابع اکولوژیکی، اکوسیستم های متفاوت از شهرهای پرتراکم مجاور، آبهای زیرزمینی فراوان و پرآب، آب و هوای مطلوب و بویژه باغات انبوه به عنوان یکی از قطبهای تولیدات محصولات کشاورزی کشور و استقرار مکانی - فضایی ویژه (همجواری با کلانشهر تهران)، از قابلیت توریستی - اگرواکوتوریستی ویژه ای بر خوردار می باشد. نتایج این پژوهش که به منظور امکانسنجی توریستی - اگرواکوتوریستی محدوده مطالعاتی با استفاده از مدل SWOT و تهیه جدول QSPM آماده گردیده است، نشان دهنده این است که محدوده، دارای نقاط قوت داخلی و قابلیتهای بالقوه توریستی اگروتوریستی بالایی است. بنابراین ضرورت اعمال استراتژیها و راهکارهای اساسی در جهت اولا: تاکید بر نقاط قوت و بویژه جنبه اگرواکوتوریستی با از بین بردن یا کاهش تهدیدها، موانع پیش روی توسعه گردشگری و ثانیا: استفاده از اصل مزیت نسبی و بهره گیری از عوامل بیرونی بخصوص مجاورت با کلانشهر تهران به عنوان فرصتی بهینه در راستای پایداری سکونتگاههای روستایی منطقه تاکید دارد. این مطالعه نشان می دهد که روند کنونی بهره برداری از طبیعت علیرغم برخی فعالیتها و تمهیدات محدودکننده، فراتر از ظرفیت تحمل اکوسیستم بوده و بیم آسیب های جدی و نابودی توانهای طبیعی و البته اقتصادی منطقه می رود.

آب یکی از اصلی ترین عوامل فرسایشی خاک می باشد و در مسیر حرکت خود عناصر و مواد غذایی را همراه با بار معلق حمل می کند. رسوبات معلق ناشی از فرسایش زمینه ساز انتقال و هدر رفت عناصر و مواد غذایی موجود در خاک بوده که تاثیر زیادی بر کاهش حاصلخیزی خاک دارد. لذا میزان بار معلق در دبی های مختلف و به تبع آن مواد آلی و فسفر موجود در آن مورد مطالعه قرار گرفت تا بر اساس آن بتوان میزان مواد معلق، مواد آلی و فسفر خارج شده از حوزه آبخیز مورد نظر را مورد مطالعه و بررسی قرار داد. این تحقیق در حوزه آبخیز جنگلی تیلن رود با تیپ غالب ممرز- راشستان طی تابستان 1392 صورت گرفت. اندازه گیری دبی به روش سرعت – سطح مقطع، تعیین بار معلق به روش تخلیه آب و صاف کردن، میزان مواد آلی به روش سوزاندن تر و میزان فسفر با دستگاه فتومتر با طول موج 640 نانومتر به تعداد 108 نمونه اندازه گیری گردید. سپس ارتباط بین متغیرهای مورد بررسی با استفاده از رگرسیون دو متغیره در طول فصل تابستان ارزیابی گردید. نتایج نشان داد مقدار همبستگی بین دبی با بار معلق، فسفر و ماده آلی طی فصل تابستان با ضریب همبستگی بین دبی آب با بار معلق رسوب، فسفر و ماده آلی به ترتیب برابر با 0.53، 0.74 و 0.56 به دست آمد، اما هیچ گونه رابطه معناداری برای ماه های مورد بررسی در این فصل به دست نیامده است.