تاریخ اسلام و ایران
سال:1400 | دوره:31 | شماره:50 (پیاپی 140) |تعداد مقالات:7

در اسناد تاریخی و روایات مورخان کلاسیک درباره حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان ها در روزگار اشکانیان گزارش هایی دیده می شود که در آنها، زمان شروع حرکت یا پایان یا هر دو را ذکر کرده اند یا این زمان قابل محاسبه می باشد. از طرفی، گزارش هایی، مانند سفرنامه ها و اسناد مشابه، مسافت میان نقاط مختلف شاهنشاهی اشکانی را در اختیار خواننده قرار داده اند. این دو گونه اطلاعات-یعنی مدت زمان سفر و میزان مسافت-داده های لازم برای محاسبه سرعت حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان ها را در دسترس قرار می دهد. گردآوری این اطلاعات پراکنده و محاسبه سرعت سفر در راستای پاسخ به این پرسش است که میزان سرعت سفر زمینی در روزگار شاهنشاهی اشکانی از سده 1 ق. م تا سده 3 م چقدر بوده است. در این میان، نادقیق بودن برخی داده ها و همچنین دشوار یا ناامن بودن بعضی راه ها جای خطایی برای محاسبات جاری گذاشته است تا محاسبات در نهایت به صورت دامنه ای ارایه شوند. با روش بررسی موردی و تطبیق محاسبات با سرعت هایی که پیش از آن ضبط شده، می توان نتیجه گیری کرد که دامنه سرعت حرکت چاپارها میان 80 تا 277 کیلومتر در شبانه روز، دامنه سرعت لشکرکشی ها بین 10 تا 40 کیلومتر در شبانه روز و بازه سرعت برای کاروان های تجاری 40 تا 60 کیلومتر در شبانه روز و برای هییت های سیاسی 10 تا 15 کیلومتر در شبانه روز برآورد می شود.

شخصیت های دینی و تاریخ ساز به سبب جذابیت و تاثیرگذاری بر مخاطب، سوژه های مناسبی برای ساخت فیلم و ایجاد پیوند میان تاریخ و رسانه هستند. انتقال داده های تاریخی از طریق سینما و تلویزیون به عنوان پرمخاطب ترین رسانه، ضرورت تعامل میان اصحاب رسانه با متخصصان و صاحب نظران تاریخ برای انتقال صحیح اطلاعات به بیننده را ایجاب می کند. این مهم در ارتباط با ساخت فیلم در مورد زندگانی پیامبر اکرم(ص) قبل از بعثت به سبب وجود اسراییلیات در سیره نگاری اولیه دوچندان می شود. فیلم محمد رسول الله(ص) به کارگردانی مجید مجیدی این بخش از زندگانی پیامبر(ص) را به تصویر کشانده است. با توجه به اهمیت و تاثیر این فیلم بر بخش وسیعی از جامعه که می تواند در ذهنیت سازی مردم نسبت به پیامبر(ص) موثر واقع شود، مقاله پیش رو میزان بازتاب اسراییلیات در آن را بررسی میکند. به این منظور، با رویکردی تطبیقی ابتدا اسراییلیات موجود در منابع تاریخی مورد استفاده فیلم را شناسنایی و سپس چگونگی بازتاب آنها در فیلم را مورد تعمق قرار داده است. یافته پژوهش نشان می دهد سازندگان فیلم محمد رسول الله(ص) در اخذ داده های تاریخی متکی به روایت های ابن اسحاق بوده و با کم توجهی به نقد های جدی صورت گرفته در مورد صحت این داده ها، اسراییلیات موجود در آنها را در بخش قابل توجهی از فیلم بازتاب و آن را از واقعیت تاریخی به ابعاد ماورایی و غیر قابل دسترس سوق داده اند. این امر سبب شده چهره واقعی پیامبر(ص) در این دوره از زندگی در لفافه اسراییلیات و ابعاد ماورایی قرار گیرد و از چشم بیننده پنهان بماند.

ضرورت تحول در جایگاه اجتماعی و فردی زنان به عنوان یکی از مهم ترین شروط رهایی از عقب ماندگی و پیمودن مسیر تجدد، جایگاه ویژه ای در اندیشه روشنفکران عصر قاجاریه به ویژه بعد از مشروطه داشت. این روشنفکران تلاش داشتند از طریق ابزارهای مختلف از جمله نشریات به بررسی و معرفی جایگاه زن آمریکایی بپردازند. پژوهش حاضر بنا دارد به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر مطبوعات و مدارس میسیونری این دوره، روند آگاهی و شناخت ایرانیان از جایگاه زن آمریکایی و آثار و نتایج آن را مورد بررسی قرار دهد. یافته-های تحقیق حاکی از آن است که مطبوعات این دوره که راز عقب ماندگی زنان ایرانی را در بی بهرگی از آموزش می دانستند، ضمن توصیف موقعیت اجتماعی زنان به ویژه زنان آمریکایی، بر لزوم آموزش زنان ایرانی و تغییر وضعیت آنها تاکید ورزیدند. در نتیجه، روند تحصیل دختران ایرانی در مدارس آمریکایی که قبلا آغاز شده بود، ادامه پیدا کرد و تا آنجا پیش رفت که حتی ادامه تحصیل در آمریکا نیز مورد توجه قرار گرفت و نمایندگان سیاسی ایران در آمریکا نیز به تسهیل زمینه های این امر یاری رساندند. در نتیجه تعدادی از دختران ایرانی عازم آن کشور شدند.

اقتصاد ایران در دهه منتهی به انقلاب مشروطیت با بحران روبرو بود. کسری بودجه، افزایش دیون خارجی، فساد ساختاری، بیکاری و مهاجرت نیروی کار به کشورهای خارجی و فقدان زیرساخت های اقتصادی از شاخص های آن بحران بود. پیامدهای بحران یاد شده بیش از هر بخش در افزایش قیمت کالاهای ضروری تجلی یافت. پژوهش حاضر می کوشد با مطالعه زمینه های بروز بحران افزایش قیمت ها و جلوه های آن، به این پرسش پاسخ بدهد که؛ دولت قاجار در دوره مظفرالدین شاه برای مهار بحران افزایش قیمت ها چه گام هایی برداشت و نتایج اقدامات آن دولت چه بود؟ فرضیه نوشتار حاضر این است که، در دولت قاجار، سیاست اقتصادی واحدی برای مهار افزایش قیمت ها وجود نداشت، و اقدامات انجام شده به صورت بخشی و متکی بر توانایی های فردی دولتمردان بود. از این رو، چنان که یافته های پژوهش نشان می دهد، اقدام به تشکیل مجلس انتظام نرخ، معافیت و تخفیف مالیاتی، منع صادرات، افزایش واردات، پرداخت مابه التفاوت قیمت کالاهای ضروری، تشدید نظارت بر نرخ ها، عزل برخی از دولتمردان و به کارگیری قوه قهریه، در کوتاه مدت از سرعت افزایش قیمت ها کاست، اما در میان مدت فاقد نتیجه بود و منجر به ناخرسندی های اجتماعی و شورش های معیشتی شد. روش پژوهش حاضر، تاریخی، با رویکرد توصیفی تحلیلی است.

از همان اوان هجوم مقتدرانه مغولان به قلمرو سلطان محمد خوارزمشاه، پیشنهادهای متعددی جهت مقابله و دفع یورش، مطرح شد. یکی از مهم ترین پیشنهادها-که به جهات مختلف ارزشمند بود-از جانب اتابک لر «ملک نصره الدین هزاراسب» ارایه گردید. وی، تنگ مشهور و استراتژیک «تکو» (Takow) در نزدیکی های بهبهان-میان بهبهان و دهدشت کهگیلویه-را جهت جلوگیری و مواجهه با مغولان، پیشنهاد داد. این تنگ وسیع و طولانی؛ مشحون از آب روان و چشمه سارهای جاری و راکد، قله ها و کمرهای سخت گذر و غیرقابل تسخیر، غارها و اشکفت های بزرگ جهت انبار و ذخیره غذایی، پرتگاه ها و سراشیبی های تیز برای پرتاب سنگ های گران و ویرانگر و مواردی از این دست بود. به علاوه، اتابک لر معتقد بود، دست کم می توان صد هزار نیروی جنگی از اقوام لر و شول و فارس گرد کرد و در تنگ مذکور به مبارزه و مقاومت پرداخت. اما، سلطان قبول نکرد و هم چون پیشنهادهای دیگر، مطرود و مردود ساخت و سلوک تواری و تقدیر را پی گرفت. این مقاله، با استفاده از شیوه تحقیق تاریخی و روش توصیفی-تحلیلی، گزارش های منابع دست اول را گردآوری و ارزیابی کرده و با نقد نظر محققان کنونی، در پی پاسخ بدین پرسش اصلی است که، مکان پیشنهادی اتابک لر جهت مقابله مغولان کجا واقع شده و محاسن و مزایای تنگ مذکور چه بوده و چرا سلطان محمد نپذیرفته است؟

از نخستین دهه های سده بیستم، مقارن با ورود استعمار فرانسه(1881-1956م) زنان و حقوق آنها کانون توجه قرار گرفت. در این دوره، به دنبال نفوذ و رشد جریان اصلاح طلبی دینی در منطقه، گفتمان غالب در تونس، گفتمان نوگرایی اسلامی بود. حامیان حقوق زن نیز، با رویکردی اسلامی به دفاع از فمینیسم پرداختند و با تفسیرهای جدید از متون دینی، مفاهیم دینی را در خدمت نهضت فمینیسم قرار دادند. موضوعاتی چون حجاب، آموزش و اشتغال زنان، تعدد زوجات و حق طلاق به چالش کشیده شد اما این مسیله از سوی مردم و برخی علمای سنت گرا با واکنش منفی مواجه شد. مسیله اصلی پژوهش حاضر این است که اولا چه عواملی منجر به تحول وضعیت زنان و شکل گیری جنبش های حمایت از زنان در دوره استعمار شد و ثانیا این تحولات چه پیامدهایی داشت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که عواملی چون ورود مدرنیته به تونس، نقش استعمار، حمایت نوگرایان اسلامی از حقوق زنان و تشکیل انحادیه ها نقش موثری در اصلاح وضعیت اجتماعی زنان داشت و مواردی چون احداث مدارس دخترانه، افزایش نسبی سواد زنان، مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی از جمله پیامدهای مهم اصلاحات بود. این اصلاحات زمینه ساز تحولات گسترده تر بعدی یعنی حمایت دولت از فمینیسم و ظهور جنبش زنان به شکل سکولار در دوره استقلال تونس گردید.

جنگ های ایران و یونان در دوران هخامنشی، از جمله مباحث بسیار مهم تاریخی است که بنا به دلایلی پارسیان در این جنگ ها ناکام ماندند. از جمله عوامل بسیار تاثیر گذار در هر جنگی مباحث جغرافیایی منطقه ی نبرد است. پژوهش پیش رو نقش عوامل جغرافیایی را در عملکرد هخامنشیان در مقابل یونانیان مورد بررسی و تحلیل قرار داده است و هدف از انجام این پژوهش تحلیل چگونگی تاثیر عوامل جغرافیایی اعم از نظامی و طبیعی در جنگ های ایران و یونان و نتایج تصمیم گیری های فرماندهان نظامی هخامنشی بدون توجه به این عوامل در این جنگ ها است. این مقاله تلاش نموده تا به این پرسش پاسخ دهد که هخامنشیان در حملات خود به یونان در چه دام های جغرافیایی گرفتار آمدند که بر نتیجه نبرد تاثیر گذار بود. نتایج بررسی حاکی از آن است که علی رغم آن که هخامنشیان در حملات خود بسیاری از جوانب را در نظر گرفته بودند اما در چندین موقعیت در رابطه با در نظر گرفتن و شناسایی موانع جغرافیایی سهل انگاری کردند که موجب تضعیف یا شکست آنان شد. مقاله حاضر گردآوری داده ها را از طریق مطالعات کتابخانه ای به سرانجام رسانده و نتایج را از طریق تحلیل توصیف تاریخی ارایه می کند.