مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات (مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات)
سال:1400 | دوره:32 | شماره:1 (پیاپی 125) |تعداد مقالات:6

هدف به دست دادن فهم عمیق بازنمایی گرایی در سازماندهی و بازیابی اطلاعات که به عنوان اصل و پارادایمی پذیرفته شده در این رشته علمی است، از راه تحلیل بنیان های فلسفه ذهن و فلسفه زبان. بر این اساس خاستگاه و اندیشه های مرتبط با بازنمایی گرایی در علم اطلاعات و بازیابی اطلاعات توضیح داده شده است. روش روش این مطالعه، استنتاج منطقی است. رویکرد در این روش نظری و استدلالی است. بر این اساس، ویژگی و ماهیت آن نظرپردازانه بودن است. یافته ها بازنمایی گرایی یا ریالیسم غیرمستقیم ریشه در دکارت گرایی قرن هفدهم، تجربه گرایی قرن هجدهم لاک و هیوم و در ایدیالیسم کانت دارد. زبان در این دوران که به فلسفه اولیه مدرن شهرت دارد، وجود مادی ندارد و کاملا در خدمت به نظم درآوردن تصورات قرار می گیرد. تاکید بازنمایی گرایی در فلسفه ذهن بر این است که ایده ها و تصورات بر زبان برتری دارند و زبان تنها بازنمایی کننده افکار است. در فلسفه زبان نیز بازنمایی گرایی یعنی زبان مانند آینه، بازنمای مفاهیم است و معنی نیز مطابق این رویکرد بازنمایی گرا به زبان، ثابت است. نتیجه گیری بنیان های فلسفی بازنمایی گرایی مستلزم واکاوی دیدگاه های معرفت شناختی نسبت به مساله شناخت و ارتباط آن با واقعیت است. بازنمایی، به عنوان یک پارادایم و اصلی اساسی در حوزه سازماندهی دانش و بازیابی اطلاعات مطرح است. به منظور فهم بازنمایی گرایی در این حوزه و پیوند آن با زبان و معنی باید به این نظریه و ریشه های آن در فلسفه ذهن توجه کرد تا بتوان با بهبود و یا تغییر رویکرد بازنمایی گرا به زبان برای بهبود نظام های سازماندهی و بازیابی گام برداشت چرا که اساسا وظیفه اصلی هر نظام سازماندهی و بازیابی، بازنمایی دقیق و شفاف از اطلاعات و دانش است. نتیجه این مطالعه نشان داد که داده های ارایه شده درباره نظریه بازنمایی گرایی مبین و موید نگاه حاشیه ای و نه در مرکز به زبان در دوران غلبه ی این نظریه در فلسفه بوده است. امید است تا دستاوردهای بازنمایی گرایی در فلسفه ذهن و زبان، آورده ی مناسب برای علم اطلاعات و به ویژه نظام های سازماندهی و بازیابی اطلاعات به نفع بازیابی بهتر و دقیق تر داشته باشد تا متخصصان سازماندهی و بازیابی از این دستاورد برای بهبود نظام های معنایی بهره ببرند لذا می توان با بهبود و یا تغییر رویکرد بازنمایی گرایانه به زبان در علم اطلاعات، نسبت به بهبود کلی نظام های معنایی سازماندهی و بازیابی گام برداشت.

هدف این مقاله نتایج پژوهشی را درباره تحول علم اطلاعات، مفاهیم و مسایل آن گزارش می کند و نشان می دهد که پدیده جدید پساحقیقت پرسش های نوی را در عرصه این علم مطرح کرده است. به طور مشخص این مقاله به شناسایی و ترسیم ویژگی های پدیده پساحقیقت می پردازد تا نشان دهد این پدیده واقعیت نوی را که مقوله های پیشین را به چالش می کشد، درباره اطلاعات به نمایش می گذارد. سخن از علم اطلاعات با ترسیم سه مدل عمده مطالعه در این عرصه آغاز می شود: مادی، شناختی، و اجتماعی. در بحث از پساحقیقت، از سبب های پیدایش، ویژگی ها، و پیامدهای آن سخن می رود. سبب های پیدایش شامل نفی علم، تعصب ورزی انسان از تایید آنچه که با باورهایش درتعارض است، سلب نقش میانجی اطلاعات، شکل گیری اثرات حباب گونه در نتیجه منطق و الگوریتم های شبکه های اجتماعی و موتورهای جستجو، و ربایش ایده نسبی سازی حقیقت است که جنبش فلسفی پست مدرن به راه انداخته است. در خصوص ویژگی های این پدیده آنچه که در درجه نخست خود را می نمایاند شکل های عمدی و لحظه ای تولید اطلاعات گمراه کننده در بستر پلتفرم های گوناگون-عمدتا نرم افزارهای پیام رسان است-که به صورت زیرزمینی کار می کنند. در ارتباط با پیامدها، از قوت گرفتن رژیم های اقتدارگرا، ضعیف شدن نهادها[ی مدنی] و تسلیم شدگی انسان ها سخن خواهد رفت. روش روش شناسی ای که در این پژوهش به کار گرفته شده مرور ادبیات و بحث معرفت شناختی است. در مورد علم اطلاعات، کتاب ها و مقاله های نویسندگان کشورهای گوناگون را بررسیده ام. هدف آنها مشخصا ترسیم نقشه علم اطلاعات در قالب جریان های نظری و پارادایم ها بود. از این رو، به منظور تحلیل، آثاری که تنها تاریخ علم اطلاعات را از یک دیدگاه نظری بررسیده بودند، در مطالعه وارد نکردم. برای شناسایی پساحقیقت، عمدتا کتاب های جدید را به خاطر عمق بحثشان از موضوع و تحلیل هاشان از این پدیده و شناسایی سبب های پیدایش، ویژگی ها، و پیامدهای آن بررسی کردم. یافته ها نتیجه برابرنهادن بحث چارچوب مفهومی علم اطلاعات با مسایل مرتبط با پساحقیقت نشان داد که نیاز است علم اطلاعات علاوه بر مباحثی نظیر ربط، بازیابی، و نسبت اطلاعات با دانش، موضوع «حقیقت» داشتن اطلاعات را در مرکز توجه قرار دهد. پدیده پساحقیقت ابعاد فنی، انسانی، و اجتماعی دارد. علم اطلاعات ابزارها و مفاهیم موردنیاز برای کشف این ابعاد را دارد. نتیجه گیری پدیده پساحقیقت خود را به صورت چالشی عمده برای علم اطلاعات عرض اندام می کند. از این رو به پژوهش بیشتر برای فهم آن و پرورش راهبرد برای طرف شدن با آن نیاز است.

هدف پیشنهاد شاخص های عملکرد برای کتابخانه ملی ایران بر اساس اهداف و راهبرد های سازمان. روش در مرحله نخست با بهره گیری از استانداردهای ایزو 28118 و ایزو 21248، شاخص های عملکرد 7 کتابخانه ملی اسپانیا، ژاپن، سوییس، فرانسه، استرالیا، کانادا و بریتانیا شناسایی و سپس شاخص هر یک از کتابخانه ها مقایسه و در 9 بعد مرتب و دسته بندی شد. با درهم آمیختن: الف) شاخص های ایزو؛ ب) شاخص های کتابخانه های ملی هفتگانه؛ ج) شاخص های اداره برنامه ریزی و توسعه سازمان؛ د) نظرهای خبرگان سازمانی، یک سیاهه وارسی شامل 192 شاخص در 11 بعد تهیه کردیم. در مرحله دوم نظرات 13 تن از خبرگان معاونت کتابخانه ملی و معاونت پژوهش و منابع دیجیتال درباره مناسب بودن آنها برای کتابخانه ملی ایران به صورت هدفمند پرسیده و گزارش شده است. خبرگان نظر خود را درباره میزان اهمیت شاخص های عملکردی از طریق متغیرهای کلامی(خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، و خیلی زیاد) و با رویکرد فازی ابراز کردند. توابع عضویت مثلثی و تیوری فازی برای حل مسایل استفاده شد. از سیاهه های وارسی تکمیل شده 32 شاخص استخراج و تحلیل شد. به پیروی از ایزو 21248 و با استفاده از رویکرد تحلیل محتوا آنها را در 4 بعد کارت امتیازی متوازن (شامل منابع، دستیابی، و زیرساختار؛ استفاده؛ کارایی؛ پتانسیل و توسعه) دسته بندی کردیم. تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک دلفی فازی و نرم افزار آماری SPSS نسخه ی 16 انجام شد. یافته ها از میان 192 شاخص عملکرد پیشنهادشده به خبرگان سازمانی 32 شاخص تایید شد و در قالب مناظر چهارگانه کارت امتیازی متوازن، شامل 11 شاخص در بعد منابع، 8 شاخص در بعد استفاده، 10 شاخص در بعد کارایی، و 3 شاخص در بعد پتانسیل و توسعه، پیشنهاد شده است. از میان 32 شاخص منتخب برای ارزیابی عملکرد کتابخانه ملی، 8 شاخص مربوط به دو ایزو (28118 و 21248) است بنابراین 25% شاخص های عملکرد پایش شده در این پژوهش با ایزو مطابقت دارند. نتیجه گیری با استخراج و انتخاب شاخص های عملکرد و دسته بندی آنها در4 بعد کارت امتیازی متوازن، این امکان برای کتابخانه ملی ایران فراهم می شود که ضمن ارزیابی عملکرد خود بتواند نتایج و روش های به کار رفته را با سایر کتابخانه های ملی مقایسه کند و با مرور و پایش های مکرر، در خصوص شاخص های روا به اجماع برسد.

هدف تبادلات علمی و دسترسی راحت به اطلاعات موردنیاز لازمه رشد و پویایی علمی جامعه است. شبکه های اجتماعی علمی به عنوان بستری برای تبادلات علمی می توانند نقش بسیار در رشد و توسعه جامعه داشته باشند. با گسترش کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره شاهد شکل گیری نسل جدید ابزارهای اینترنتی هستیم که امکانات بی شمار برای ارتباط دوسویه فراهم آورده است. شبکه های اجتماعی علمی نیز محیطی برای معرفی و ارتقای فعالیت های علمی هستند و هرگاه بتوانند اطلاعات مرتبط فراهم کنند، با استقبال بیشتر متخصصان روبه رو خواهند شد. گردهم آمدن متخصصان بیشتر در این شبکه ها به معنای پویایی علمی بیشتر است. مطالعه حاضر به توصیف تجربه متخصصان علم اطلاعات در مورد ربط اطلاعات در شبکه علمی ریسرچ گیت پرداخته است. روش انتخاب روش کیفی با طرح پدیدارنگاری تفسیری در این پژوهش از آن رو است که ما به تجارب افراد از یک پدیده پرداخته ایم و می کوشیم توصیفی عمیق از یک پدیده معین نزد گروهی خاص از افراد داشته باشیم. یکی از زمینه های مناسب برای انجام پژوهش های با پارادایم تفسیری از نوع روش پدیدارنگاری، پژوهش های بازیابی اطلاعات است که در علم اطلاعات و دانش شناسی اهمیت زیاد دارد. پژوهش حاضر در پی شناخت و توصیف تجربه متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی از عضویت در شبکه ی اجتماعی علمی ریسرچ گیت است. مشارکت کنندگان را 22 متخصص علم اطلاعات دارای مدرک دکتری و اعضای هییت علمی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه های پیام نور کشور تشکیل داده اند که در شبکه اجتماعی علمی ریسرچ گیت عضو هستند. مشارکت کنندگان با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. داده ها با استفاده از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری و سپس با استفاده از روش دیکلمن کدگذاری و تحلیل شد. یافته ها نتایج تحلیل مصاحبه ها منجر به استخراج 551 کد اولیه و چهار مقوله شامل ربط مدرک، ربط جانشین مدرک، ربط درخواست ها و پرسش ها و نبود بازخورد ربط شد. نتیجه گیری نتایج پژوهش حاضر ضمن تاکید بر اهمیت ربط اطلاعات نشان می دهد که شبکه ریسرچ گیت نقش مهمی در رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران دارد و همچنین این شبکه سامانه اطلاعاتی نمی باشد، اما رفع نیازهای علمی و ارتقای علم را از اهداف مهم خود می داند.

هدف هدف نخست تعیین میزان انطباق ساختاری بین استاندارد توصیف آرشیوی کدگذاری شده (ای. ا. دی. ) و مارک ایران است. هدف دیگر تعیین عناصر ای. ا. دی. با اولویت بالاست تا با مقداردهی فیلدهای معادل آن عناصر در مارک ایران آمادگی انتقال رکوردهای آرشیوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به ای. ا. دی. فراهم شود. روش گام های پژوهش عبارت بود از: 1) تدوین نگاشت بین ای. ا. دی. با یونی مارک و سپس با مارک ایران؛ 2) کمی سازی استاندارد ای. ا. دی.؛ 3) امتیازگذاری وزنی عناصر ای. ا. دی.؛ 4) تعیین میزان انطباق ساختاری ای. ا. دی. با یونی مارک و سپس مارک ایران و 5) تعیین عناصر ای. ا. دی. با اولویت بالا. یافته ها داده های نگاشت بین ای. ا. دی. و یونی مارک و نیز مارک ایران نشان داد از 107 عنصر ای. ا. دی.، 77 عنصر در یونی مارک و 72 عنصر در مارک ایران دارای فیلد معادل اند. میزان انطباق ساختاری یونی مارک با ای. ا. دی. 73 درصد و با مارک ایران 68. 7 درصد است. از 107 عنصر ای. ا. دی. تعداد 75 عنصر دارای اولویت بالا شناخته شد. نتیجه گیری خدمت عمده این پژوهش در افزودن دانش به حوزه سازماندهی اطلاعات در کشور و جهان تدوین نگاشت بین استاندارد ای. ا. دی. با یونی مارک و مارک ایران است. این نگاشت صرفا ابزار سنجش میزان انطباق ساختاری این دو استاندارد نیست و به خودی خود ارزشمند است. در این نگاشت از فیلدهای بلوک 4 برای برقراری ارتباط بین رکوردهای آرشیوی استفاده شده است. این درحالی است که آرشیویست های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برای تنظیم و توصیف اسناد از این فیلدها استفاده نمی کنند و اکثر رکوردها را در سطح پرونده ایجاد می کنند. بنابراین یکی دیگر از اولویت ها در تنظیم و توصیف مواد آرشیوی سازمان تهیه شیوه نامه برای به کار گیری و برقراری ارتباط بین سطوح چهارگانه اسناد با استفاده از فیلدهای بلوک 4 است. 73 درصد انطباق ای. ا. دی. با یونی مارک می تواند نویدی برای کشورهایی باشد که رکوردهای آرشیوی خود را در یونی مارک ذخیره کرده اند و هم اکنون می خواهند برای حرکت به سمت داده های پیوندی و متصل شدن به وب معنایی دادهای خود را به ای. ا. دی. منتقل کنند. اما نبود فیلد معادل برای 30 عنصر به ویژه برای فیلدهای الزامی ای. ا. دی. مهم است. ما عناصر بدون فیلد معادل را برای کمیته مارک ایران ارسال خواهیم کرد تا این کمیته برای آن عناصر فیلدهای جدیدی را پیشنهاد وبرای کمیته دایمی یونی مارک ارسال کند.

هدف. با توجه به نوبودن مفهوم تفکر پلتفرمی بویژه در حوزه کتابخانه ها و به منظور برجسته سازی تفاوت کتابخانه پلتفرمی و خدمات آن ها این پژوهش در پی شناسایی مقوله ها و مولفه ها و گویه های مهم در تفکر پلتفرمی برای اثربخشی خدمات کتابخانه های عمومی از نگاه متخصصان است تا بتوان از آن به عنوان الگویی برای پیاده سازی تفکر پلتفرمی به شکلی تاثیرگذار در کتابخانه های عمومی استفاده کرد. روش تکنیک دلفی، با مشارکت 15 متخصص علم اطلاعات و کتابخانه های عمومی انجام شده است. پرسش نامه ای بر اساس مفاهیم و مولفه های مرتبط با تفکر پلتفرمی برای کتابخانه های عمومی مبتنی بر ادبیات موضوع برپایه متون تخصصی در زمینه تفکر پلتفرمی و با توجه به دیدگاه های صاحبنظران و تجارب مدیریتی نویسنده نخست در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد تدوین کردیم و روایی آن تایید شد. به منظور اطمینان از پایایی پرسش نامه و همسانی درونی پرسش های آن، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار کلی آلفای کرونباخ برای پرسش نامه 877/0 به دست آمد که رقم مناسبی است. نتایج دور اول دلفی سبب شد تا پرسش نامه ای که برای ترسیم مدل تفکر پلتفرمی در کتابخانه های عمومی برای متخصصان ارسال شده بود، از دو ستون مولفه و گویه به سه ستون مقوله، مولفه و گویه تغییر کند. در دور دوم دلفی، از بین همان افراد قبلی، تعداد متخصصان مشارکت کننده، 14 نفر بود. پس از دریافت و واکاوی بازخوردهای دو دور پرسش نامه دلفی، مقوله ها و مولفه ها و گویه های تفکر پلتفرمی برای توسعه خدمات کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد شناسایی شدند. یافته ها میانگین تایید مقوله ها، مولفه ها، و گویه های تفکر پلتفرمی توسط متخصصان 5/87 % بود. دور دوم دلفی نشان داد که مشارکت کنندگان تمام مقوله ها، مولفه ها و گویه ها را برای تفکر پلتفرمی در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد تایید کردند. درنهایت 6 مقوله، 17 مولفه و 89 گویه برای ارایه ی تفکر پلتفرمی برای توسعه و اثربخشی خدمات کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد یافته شد. نتیجه گیری باتوجه به نتایج به دست آمده بعد از تحلیل داده ها در دو دور دلفی، موضوعات اصلی در قالب مقوله و در زیرمجموعه آن، مولفه ها قرار گرفتند و مصداق های پرسش نامه ی اولیه، تفکیک شده و در ذیل هر مولفه، تعدادی گویه تدوین گردید و بهره گیری از مقوله ها و مولفه ها برای ترسیم مدل تفکر پلتفرمی برمبنای آن ها امکان پذیر شده است.