پژوهش های روابط بین الملل
سال:1398 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 31) |تعداد مقالات:10

تأثیر متغیر ایالات متحده آمریکا بر روابط ایران و اروپا نشان دهنده این روند است که بخشی از ادراکات اروپایی از تهدیدات ایران، برساخته بازیگران دیگری است که به دنبال تغییر رویکرد اتحادیه اروپا در قبال ایران هستند. در این چارچوب راهبرد جدید ایالات متحده آمریکا و متحدان منطقه ای، تهدیدسازی از موارد اختلاف ایران و اروپا با هدف اجماع سازی در تحریم ها و اقدام علیه ایران است. برای عملیاتی کردن این رویکرد، ایالات متحده سعی دارد مسائل مورد اختلاف ایران و اروپا را به عنوان تهدید واقعی علیه اروپا از جانب ایران معرفی کند. فرضیه مقاله این است که ایالات متحده با همراهی متحدان منطقه ای خود، مهم ترین محرک امنیتی کردن و تهدیدسازی از ایران برای امنیت اروپا با هدف کشاندن آن به متن سیاست گذاری های دولت ها و نهادهای تصمیم گیر اروپایی است. در این میان اختلافات میان ایران و اروپا در حوزه های موشکی (بالستیک) و حملات ادعایی تروریستی به خاک اروپا از مهم ترین مواردی است که ایالات متحده به دنبال امنیتی کردن و تهدید سازی از آنها برای بازیگران و نهادهای تصمیم ساز اتحادیه اروپا است. نتایج پژوهش نشان می دهد که بخش بزرگی از ادراک تهدید اروپا از ایران برساخته بازیگران دیگری همچون ایالات متحده آمریکا و متحدان منطقه ای آن است که باهدف امنیتی کردن و برساخت تهدید از ایران به منظور ایجاد تنش و مهم تر از آن اجماع سازی در تحریم ها علیه ایران به سبک و سیاق تحریم های سال ٢ ٠ ١ ٢ است. روش مورد استفاده این مقاله توصیفی-تحلیلی بوده و از ابزار کتابخانه ای، اسنادی و منابع الکترونیکی و پایگاه های اینترنتی برای گردآوری داده ها استفاده شده است.

این مقاله در صدد تبیین همپیوندی و هم تکمیلی امور نسبی و جهانشمول در روابط بین الملل است. با این باور که بر اساس "نظریه وحدت در عین کثرت"، می توان دارای وحدت جهان بینی و کثرت روش بود، در نظریه جهانشمولی نسبی نیز می توان در عین بهره مندی از اصول اولیه ثابت و عام و جهانشمول، دارای الگوها و قواعد ثانویه، متکثر، متنوع، متعدد، متغیر و خاص مبتنی بر عدم قطعیت و تحول پذیری بود. مقاله در صدد تسری نظریه "جهانشمولی نسبی" جک دانلی در زمینه حقوق بشر به مفاهیم عمده روابط بین الملل از قبیل: حاکمیت، دولت، قدرت، امنیت، سود، منافع ملی، نظم و ارزش است. در پاسخ به این پرسش که چرا مفاهیم روابط بین الملل در هسته مرکزی خود جهانشمول و مطلق و در پوسته سیال، نرم و ژلاتینی خود نسبی و اقتضایی هستند، مقاله با بهره گیری از روش تبیینی، چنین نتیجه می گیرد که علت ان ماهیت تناقض نمای عصر جهانی-محلی شدن است که در ان دیالکتیک وحدت ارزش ها و کثرت روش ها منجر به برسازی متقابل و تعامل پویای عام و خاص در چارچوب جهانشمولی نسبی می شود.

فروپاشی اتحاد شوروی و شکل گیری ساختار نوین قدرت در نتیجة تحولات آخرین دهة قرن بیستم، بسیاری از کنشگران را بر آن داشته تا در جهت تضمین امنیت و بقای خود، راهبردهای امنیتی جدیدی را اتخاذ نمایند. اروپا به عنوان یکی از بازیگران بین المللی فعال از روند مزبور تأثیر پذیرفته و تلاش داشته تا راهبردهای امنیتی مقتضی را اتخاذ کند. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد است تا با بهره گیری از نظریة واقع گرایی ساختاری والتز و مدل تعدیل شده برت هنسن و پیتر تافت و آندره ویول به تبیین ماهیت پویش های امنیتی خاورمیانه ای اروپا در بستر ساختار نظام بین الملل نوین بپردازد. دورة زمانی این پژوهش بین سال های 2011 تا 2017 بوده و سه تحولِ بهار عربی، موضوع هسته ای ایران و صلح فلسطین و اسرائیل به منظور سنجش همگرایی یا واگرایی در روابط امنیتی-سیاسی فراآتلانتیکی مورد توجه قرار گرفته است. نگاهی اجمالی به راهبردهای امنیتی خاورمیانه ای اروپا حاکی از آن است که راهبرد امنیتی اروپا در قبال برنامه هسته ای ایران ترکیبی از دنباله روی نرم و موازنه نرم بوده در حالی که در بهار عربی، دنباله روی سخت و در منازعه کنونی اعراب و اسرائیل موازنه نرم وجه غالب راهبرد امنیتی اروپا بوده است. یافته های مقاله حاکی از آن است که در پرتو بهره گیری از 3 متغیر مستقلِ قدرت نسبی، امنیت نسبی و ایدئولوژی نسبی می توان راهبردهای امنیتی اروپا را تبیین و استنتاج نمود. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای انجام می گیرد.

مسئله علیت وبحث امکان یا عدم امکان تبیین علی سیاست بین الملل یکی از مهم ترین موضوعات فرانظری در حوزه روابط بین الملل است که توجه بسیاری از اندیشمندان و مکاتب نظری این رشته را به خود جلب نموده است. در این پژوهش تلاش داریم تا یک شمای کلی را از مجادله و مباحثه نظریه پردازان روابط بین الملل در رابطه با مسئله علیت ترسیم نماییم و نشان دهیم که در حوزه نظریه پردازی روابط بین الملل به طورکلی چه طیفی از نگرش ها و رویکردها در این رابطه شکل گرفته است. بدین منظور ما ابتدا یک چارچوب کلی را از مباحث فرانظری روابط بین الملل ارائه داده ایم سپس نظریه های مختلف را در این قالب جای داده و نگرش آن ها را پیرامون مسئله علیت تشریح نموده ایم. این چارچوب کلان شامل سه طیف پوزیتیویسم، پست پوزیتیویسم و آنتی پوزیتیویسم می باشد. پوزیتیویسم نگرش های جریان اصلی را در برمی گیردکه مبتنی بر هستی شناسی واقع گرا و معرفت شناسی مبنا گرایانه است، پست پوزیتیویسم شامل رویکردهای میانه است و آنتی پوزیتیویسم به نگرش های رادیکال و پست مدرن اشاره دارد که در تقابل کامل با پوزیتیویسم قرار می گیرد.

در دوران پس از جنگ سرد، چالش های در حال رشد در نظام بین الملل و منطقه شرق آسیا الزامات جدید رفتاری را برای ژاپن تعریف کرد و همین مسئله منجر به تغییر در تنظیمات و پایه های سیاست های امنیتی در ژاپن شد. در این فرایند ژاپن گام های مثبتی در مسیر عادی سازی سیاست دفاعی خود برداشت که منجر به فاصله گرفتن از یک سیاست خارجی منفعل و وابسته در نظام بین الملل و نزدیک شدن به یک دولت با توانمندی بالای اثرگذاری درصحنه بین المللی و منطقه ای شد. از میان برداشتن ممنوعیت صدور تسلیحات، تفسیر قانون اساسی ژاپن (بند 9) در سال 2015، تغییرات در دستورالعمل همکاری دفاعی با آمریکا با تأکید بر ژاپن فعال تر بخشی از شاخص های تغییر در سیاست امنیتی ژاپن در سال های اخیر است. با مرور گزاره های فوق این سؤال مطرح می شود که این تحول مستمر و پیش رونده باهدف احیای نقش ژاپن در روندهای امنیتی چه پیامدهایی در سطوح ملی و بین المللی به همراه دارد؟ در پاسخ به این سؤال فرضیه پژوهش حاضر بر این مبنا استوار است که در بعد ملی تقویت بازدارندگی این کشور و گسترش نقش آن در حوزه تسلیحات و در بعد بین المللی تقویت هژمونی آمریکا و تغییر و گسترش همکاری و نفوذ نظامی ژاپن در جامعه بین المللی و مناطق مختلف ازجمله مهم ترین پیامدهای متصور برای تغییرات راهبردی ژاپن است. روش پژوهش مقاله پیش رو توصیفی و تحلیلی است و روش گرداوری داده ها نیز کتابخانه ای و مبتنی بر اسناد و آمارهای بین المللی خواهد بود.

نظم، و منطقه به مهمترین مفاهیم در رشته روابط بین الملل تبدیل شده اند، به گونه ای که کمتر تحلیلی را می توان دید که از این دو مفهوم یاد نشده باشد؛ در این میان، آنچه اهمیت یافته، ولی کمتر آماج تامل نظری واقع شده است وضعیت نظمهای منطقه ای در عرصه بین المللی است، چراکه به نظر می رسد باعث تقارب این دو مفهوم و تبدیل آنها به یک ابرمفهوم گردیده است. در این راستا، این نوشتار این پرسش نظریِ را مطرح می کند که "چرا با پیدایش جامعه ی دولتها در سطح منطقه ای، نظم منطقه ای درونزاد در جوامع بین المللی منطقه ای غیراروپایی شکل نمی گیرد؟ برای پاسخ به این پرسش، با بهره گیریِ از مفاهیم مکتب انگلیسی استدلال می شود که به نظر می رسد تفاوت در تجربه های حاکمیتیِ دولت های واقع در جوامع بین المللیِ منطقه ای غیراروپایی، «شکل بندی های دولت و منازعات درون منطقه ای» را به گونه ای رقم زده است که باعث گردیده است، با وابستگیِ امنیتیِ آن دولتها به کنشگران فرامنطقه ای از یک سو و مداخله ی کنشگران فرامنطقه ای از سوی دیگر، نظم منطقه ای درونزاد در جوامع بین المللیِ منطقه ایِ غیراروپایی شکل نگیرد. بهره گیری از مکتب انگلیسی نشان می دهد که در پیشبرد استدلالهای این نوشتار، از روش توصیفی تحلیلی با تمرکز بر تحلیل محتوای کیفیِ آثار نظریِ مرتبط استفاده خواهد شد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که موفقیتِ این الگوی نظری در کاربست برای مناطق مختلف جهان می تواند می تواند سهم ارزنده ای در بالندگی نظریِ مطالعات منطقه ای از یک سو و بهره گیری از مفاهیم مکتب انگلیسی در تحلیل موضوعات منطقه ای و بین المللیِ روز داشته باشد و با پیوند زدنِ آنها به یکدیگر، افقی جدید در این دو حوزه مطالعاتی بگشاید.

روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروری بازیگری است در ردیف قدرت های منطقه ای و رو به سمت قدرت جهانی شدن که شاهد تغییر در اولویت های راهبردی آن بوده ایم. جمهوری اسلامی ایران بعد از فروپاشی شوروی، جایگاه متمایزی در سیاست خارجی روسیه دارد. روابط ایران و روسیه فارغ از الزامات ناشی از همجواری جغرافیایی، سوابق تاریخی، همکاری های اقتصادی و روابط منطقه ای همواره یکی از مسائل مورد توجه در سه سطح داخلی در میان نخبگان ایران و روسیه، سطح منطقه ای و بین المللی بوده است. در دوران ریاست جمهوری پوتین به ویژه از سال 2012، ایران از اهمیت قابل توجهی در سیاست خارجی روسیه برخوردار شد و جهت گیری آن به سمت مشارکت راهبردی روسیه در منطقه خاورمیانه و جمهوری اسلامی ایران سوق پیدا کرد. در پرتو این رویکرد، روابط گسترده ایران و روسیه در زمینه های سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی در سطح دو متحد استراتژیک ارتقا یافت. سوال اصلی که در این پژوهش مطرح می شود این است که رویکرد حاکم بر سیاست خارجی اتحادیه اروپا و روسیه در قبال جمهوری اسلامی ایران بین سالهای 2012 تا 2018 چگونه بوده است؟ در پاسخ باید گفت که رویکرد اصلی سیاست خارجی روسیه در قبال جمهوری اسلامی ایران متاثر از تفاوت هویتی روسیه از غرب و شباهت ها با جمهوری اسلامی ایران در تقابل با غرب بوده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری داده ها منابع کتابخانه ای و اینترنتی است.

در طول جنگ سرد، شوروی، بلغارستان و رومانی بعنوان اعضایی از بلوک شرق و ترکیه در ساحل جنوبی بعنوان عضوی از بلوک غرب تنها دولت های ساحلی دریای سیاه محسوب می شدند، و قدرت و نفوذ به مراتب بیشتر شوروی وضعیت ژئوپولیتیکی حوزه دریای سیاه را به گونه ای متأثر ساخته بود که فضای برای نقش آفرینی مؤثر منطقه ای ترکیه در این عرصه وجود نداشت. پس از تجزیه شوروی، گرجستان و اوکراین نیز به عنوان دولت هایی مستقل به دولت های ساحلی دریای سیاه پیوستند و استقلال جمهوری های حوزه مجاور قفقاز و آسیای میانه، سیاست روسیه در خصوص خارجه نزدیک و بازبینی آن پس از دهه 1990، گسترش اتحادیه اروپا و ناتو به شرق، ترانزیت انرژی های فسیلی، فرصت ها و چالش های جدیدی را برای ترکیه در این حوزه ایجاد کرده است. در این زمینه این مقاله به بررسی این فرضیه پرداخته است که هدف سیاست خارجی ترکیه در حوزه دریای سیاه ارتقاء موضع و جایگاه خود به عنوان قدرتی منطقه ای از طریق بسط مزیت تسلط بر تنگه های دریایی بسفر و داردانل، بسط نقش خود در انتقال انرژی های فسیلی و گسترش همکاری های اقتصادی و سیاسی متوازن با روسیه و اتحادیه اروپا به عنوان دو بازیگر بزرگ و مزیت پیوندهای اتنیکی بوده است. که به شیوه تبیینی و از چشم انداز ژئوپولیتیکی مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف اساسی پژوهش حاضر بررسی تأثیر نفت بر توسعه اجتماعی ایران با تأکید بر شهرنشینی و تحرک اجتماعی است. با توجه به داده های پژوهش، میان افزایش درآمد نفت از یکسو و تحرک اجتماعی و گسترش شهرنشینی (با رویکرد تحقیقات مقایسه ای و تطبیقی) از سوی دیگر رابطه وجود دارد. محدوده زمانی تحقیق از دهه 1320 تا ابتدای دهه 1390 می باشد. پژوهش از نظر روش از نوع تحقیقات میکس یا ترکیبی (کمی و کیفی)، از نظر هدف، جزو تحقیقات کاربردی و از حیث ماهیت نیز توصیفی می باشد. در این پژوهش از مطالعات کتابخانه ای و به طور خاص بررسی اسناد رسمی استفاده شده است. برپایه داده های پژوهش و با در نظر گرفتن نظریه بلایا یا نفرین منابع، درآمد نفت به عنوان متغیر مستقل، از طریق سیاست های دولت ها (متغیر میانجی) به گسترش شهرنشینی و تحرک اجتماعی در ایران کمک کرده است با این حال مهاجرت بی رویه بی شهرها به ویژه شهرهای بزرک و کلانشهرها باعث پیدایش حاشیه نشینی گردیده است. از سوی دیگر تخصیص درآمد نفت به شهرها باعث افزایش نابرابری میان شهر و روستا گردیده و عدالت اجتماعی را کاهش داده است. بر اساس نتایج این پژوهش کشورهای نفت خیز می توانند با مدیریت صحیح درآند نفت از دام نفرین منابع بگریزند. نتایج این مقاله می تواند الگویی برای توسعه درون زا در کشورهای نفت خیز ارائه نماید.

اعتبارات اسنادی یکی از مهم ترین روش های پرداخت ثمن کالا در تجارت بین الملل است. با وجود مزایای مهم و قابل توجه اعتبارات اسنادی، این روش پرداخت به طور کامل ریسک انجام معامله در تجارت بین الملل را از بین نمی برد. یکی از مهم ترین ریسک های موجود در پرداخت بر مبنای اعتبارت اسنادی ریسک تقلب است. ریسک تقلب در رابطه با امکان اتفاق افتادن تقلب در روند پرداخت وجه اعتبار است که تقلب بر دو نوع است: تقلب یا در رابطه با اسناد ارائه شده به بانک صورت می گیرد و یا در رابطه با معامله پایه مر بوط به اعتبارنامه اسنادی. محاکم کشورهای مختلف در رابطه با این دو نوع تقلب با توجه مقررات یوسی پی که مقررات حاکم بر اعتبارات اسنادی است. ضمن بیان مفهوم تقلب در اعتبارات اسنادی به عنوان یکی از مهم ترین ریسک های مربوط به این روش پرداخت، نتیجه تقلب صورت گرفته در روند پرداخت بر مبنای اعتبار اسنادی را هم در رابطه با تقلب های رخ داده در معامله پایه و هم در رابطه با تقلب رخ داده در اسناد ارائه شده جهت انجام پرداخت ثمن کالاها بررسی نماییم. با توجه به اصل استقلال معامله پایه از روند پرداخت بر مبنای اعتبار اسنادی به نظر می آید که محاکم تمایلی کمتری به پذیرش ادعاهای مربوط به تقلب در معامله پایه برای صدور دستور عدم پرداخت وجه اعتبار دارند. نویسندگان در این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه ایی به انجام تحقیقی در این زمینه پرداخته اند.