مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
سال:1399 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

تاسیس شهر جدید پردیس در سال 1368 به منظور اسکان بخشی از سرریز جمعیت تهران به تصویب رسید. طی این سال ها، اجرانشدن بسیاری از برنامه های «طرح جامع» و اجرای خارج از برنامه برخی طرح ها مانند احداث پروژه های مسکن مهر سبب شده بسیاری از اهداف اولیه طرح در شهر پردیس محقق نشود و رضایتمندی از سکونت در این شهر را با چالش هایی مواجه کند. همچنین نزدیکی به تهران و این واقعیت که بخش عمده ای از ساکنان، به ناچار یا خودخواسته از تهران آمده اند، موجب پیچیدگی فرایندهای ذهنی و نگرشی شده و گونه های مختلف رضایتمندی را پدید آورده است. در این پژوهش، بیشتر بر ابعاد ذهنی و کیفی مفهوم رضایتمندی از سکونت شامل نگرش، انگیزه و تمایلات تاکید شده است. روش پژوهش، ترکیب همزمان گردآوری داده های کمی و کیفی است؛ به نحوی که از مطالعه پیمایشی و مصاحبه گروهی برای توصیف و گونه شناسی رضایتمندی از سکونت استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد سکونت در شهری مانند پردیس، از لحاظ رضایتمندی، با چالش ها و مسایل بسیاری همراه است. از این منظر، پنج گونه سکونتی در شهر پردیس شناسایی شده است: مرددها، توذوق خورده ها، تبعیدی ها، سازگارها و خوشحال ها. همچنین الگوی کنش مرتبط با رضایتمندی در میان تبعیدی ها و توذوق خورده ها نوعی فاصله گیری و کناره گیری، و در میان خوشحال ها، مشارکت در اجتماعات محلی است.

پدیده بی خانمانی را به عنوان یکی از مسایل اجتماعی روز ایران، از جهات مختلف می توان بررسی کرد. در این بین، موضوع امر جنسی در میان افراد بی خانمان، علی رغم اهمیت آن مغفول مانده است. این پژوهش با هدف بررسی وجوه ناظر بر امر جنسی در زیست کارتن خوابی، به کندوکاو در کنش های عاطفی و جنسی افراد بی خانمان می پردازد. رویکرد این پژوهش کیفی، و مبتنی بر نظریه زمینه ای است. در این راستا، با 42 بی خانمان شامل 23 مرد و 19 زن، مصاحبه عمیق صورت پذیرفت. نمونه ها به شکل هدفمند از پاتوق های کارتن خوابی در دو شهر مشهد و تهران برگزیده شدند. از شهر مشهد، پاتوق های اسماعیل آباد، نوده و شهرک شهید رجایی و از شهر تهران، پاتوق های مولوی، فرحزاد، هرندی و چند نمونه دیگر بررسی شدند. داده ها در ابتدا با استفاده از نرم افزار مکس کیودی ای تحلیل شد. نتایج نشان داد که نیازهای مادی به منظور تامین مواد مخدر و همچنین نیازهای عاطفی و جنسی، سبب برقراری روابط میان افراد بی خانمان شده است. افراد مورد مطالعه عموما در قالبی آشفته به پیشبرد کنش های عاطفی و جنسی خود می پردازند. برمبنای نتایج، اعتبارزدایی تدریجی از نهاد خانواده و رفت وبرگشت به مواد مخدر به منظور کسب لذت جنسی در این آشفتگی نقش مهمی ایفا کرده است.

مدارای دینی و علل افزایش یا فرسایش آن، در جهانی آکنده از تنوع قومی، مذهبی و. . . به لحاظ نظری و تجربی به وضوح مشهود است. هدف این مقاله بررسی مدارای دینی بین دو گروه شیعه و سنی شهر زاهدان و عوامل موثر بر آن است. روش تحقیق پیمایش، و ابزار گردآوری آن پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق همه مردان و زنان 18 سال به بالای شهر زاهدان است که با فرمول کوکران، 384 نفر از آن ها برای مطالعه تعیین شدند. روش نمونه گیری، خوشه ای چندمرحله ای است. نتایج نشان داد میانگین مدارای دینی 8/62 است که برمبنای مقیاس صفر تا صد بالاتر از حد متوسط است. میانگین مدارای دینی پاسخگویان در ابعاد همزیستانه، خویشتن دارانه و نسبی گرایانه به ترتیب معادل 8/64، 4/66 و 4/57 بوده است. همچنین یافته ها بیانگر آن است که مدارای دینی با سرمایه اجتماعی و تعلق ملی رابطه مستقیم، و با قوم گرایی رابطه منفی دارد. نتایج تحلیل چندمتغیره نیز نشان داد متغیرهای سرمایه اجتماعی، تعلق ملی، قوم گرایی و سن 21 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین کرده اند. همچنین برازش مدل مطلوب بود که گویای تطابق آن با واقعیت است.

نگاه به ورزش در ایران بیشتر تحت تاثیر رویکرد آسیب شناختی به ورزش به خصوص ورزش فوتبال است. کشتی ورزشی سنتی در ایران است که رو به سوی مدرن شدن دارد. بر اثر تغییرات گسترده ای که در مسایل اجتماعی-فرهنگی در جهان رخ داده و هویت بخشی ورزش کشتی که در سطح ایران عموما و استان مازندران خصوصا، مطالعه اجتماعی و انسان شناختی بیش از پیش ضروری می نماید. از طرفی، میدان ورزش کشتی محیطی مناسب برای شناسایی فرهنگ، جامعه و انسان در شهرستان ساری است؛ بنابراین هدف پژوهش کیفی حاضر مطالعه کارکردهای اجتماعی-فرهنگی ورزش کشتی در شهرستان ساری است. مقاله حاضر به روش کیفی انجام شده و در آن، از نظریه کارکردگرایی و تکنیک های مصاحبه عمیق، گروه متمرکز و مشاهده استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد ورزش کشتی از کارکردهای متنوع و عمیقی در شهر ساری برخوردار است؛ به طوری که این ورزش ریشه در اعتقادات مذهبی این منطقه دارد و علاوه بر جلوگیری از آسیب های اجتماعی، دارای کارکردهایی از قبیل گذران اوقات فراغت، آمادگی جسمانی و نیز کانالی برای تخلیه انرژی و مسیری برای هدایت پرخاشگری در شهر ساری است.

پژوهش حاضر ویژگی های فضاهای شهری و نقش آن را در احساس امنیت شهروندان مناطق 3 و 12 شهر تهران بررسی می کند و با استفاده از رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی به کشف و بررسی استدلال های ذهنی و معنایی احساس ناامنی در فضاهای بی دفاع شهری در مناطق 3 و 12 شهر تهران می پردازد. داده های این مطالعه کیفی از طریق مصاحبه عمیق گردآوری، و از روش نظریه مبنایی برای تحلیل داده ها استفاده شد. به کمک روش نمونه گیری نظری و هدفمند، با 23 نفر از شهروندان تهرانی مصاحبه شد و درنهایت داده های گردآوری شده کیفی در قالب 23 خرده مقوله، 10 مقوله محوری و 1 مقوله هسته کدگذاری و تحلیل شدند. مقوله های کشف شده شامل اشاعه ترس، خلا قانونی، سابقه و تکرار ناامنی، بی اعتمادی، بافت های آسیب زا، هرج ومرج و سوءمدیریت مسایل شهری، انزوای اجتماعی، هویت محله ای، ذهنیت های منفی و تجارب منفی هستند. با انتزاع این مقوله ها در مرحله کدگذاری گزینشی، یک مقوله هسته ای به دست آمد: «احساس ناامنی در فضاهای بی دفاع شهری به علت وجود بافت های آسیب زا و ذهنیت های منفی در قالب هویتی خاص در بستر ضعف نظارتی و تجارب منفی با راهبردهای سابقه و تکرار ناامنی و خلا قانونی به هرج ومرج و بی اعتمادی و انزوای اجتماعی منجر شده است. » این مقوله همه مباحث شهروندان تهرانی را درباره احساس ناامنی در فضاهای بی دفاع شهری پوشش می دهد. درنهایت مدلسازی معادله ساختاری به کمک نرم افزار AMOS Graphics نیز الگوی کیفی پژوهش را با ضرایب بسیار بالایی تایید کرد.

تحقیق حاضر با هدف شناخت موانع پیش روی سازمان های مردم نهاد حمایتی برای شناساندن مسایل اجتماعی به جامعه و به اصطلاح آشناسازی انجام شده است. این مطالعه با کمک رویکرد برساخت گرایی اجتماعی انجام گرفته که طبق آن، مسیله اجتماعی مشکلی نامطلوب و شایع است که در اعتقاد عمومی قابل حل است. روش مورد استفاده در این پژوهش نظریه مبنایی و تکنیک جمع آوری داده ها، مصاحبه عمیق نیمه ساخت یافته و مشاهده است. جامعه مورد مطالعه سمن های حمایتی استان تهران است و داده ها از طریق مصاحبه با 23 نفر از موسسان و همکاران اصلی سمن ها و مشاهده 34 سمن حمایتی به دست آمده است. مطابق یافته ها، محوری ترین چالش پیش روی سمن های حمایتی برای آشناسازی مسایل اجتماعی «اثرگذاری محدود» است. نداشتن پشتوانه حقوقی و قانونی و نبود شیوه های اقناع کننده برای ادعاسازی، از جمله دلایل شکل گیری این مانع است. اعتبار اجتماعی سمن ها نزد اذهان عمومی و نوع ارتباط و نسبت آن ها با نهادهای رسمی نیز در آشناسازی مسایل اجتماعی نقش دوگانه ای دارد؛ درواقع از جهاتی محدودکننده و از جهاتی تسهیل کننده است. در این فضا سمن ها عمدتا مسایل را به صورت فردی تحلیل و به مخاطب ارایه می کنند. همچنین این مسایل را به خوبی ملموس و قابل لمس نمی سازند. از سوی دیگر سمن ها با برجسته ساختن ابعاد وخیم و زننده آسیب های اجتماعی، متهم به تحریف واقعیت ها و نوعی سیاه نمایی هستند. این چالش ها مانع عمومی شدن مسایل اجتماعی مورد توجه سمن ها و متقاعدشدن بخش محدودی از جامعه می شود. درنتیجه مشکلات اقشار آسیب پذیر از زندگی روزمره مردم جدا می ماند و موج اجتماعی برای مقابله با معضلات اجتماعی در سطح جامعه شکل نمی گیرد.

مطالعه جامعه شناختی در هنر امکانات جدید و ممتازی را برای برنامه ریزان اجتماعی و اعضای جامعه هنری فراهم می سازد. بررسی جامعه شناختی تجربه محمود فرشچیان در خلق نگاره های شیعی که بعضا با اقبال عمومی مواجه شده، علاوه بر فهم معانی آثار، یافته هایی برای خودآگاهی جامعه هنری و برنامه ریزان اجتماعی خواهد داشت و به پرسش های مهمی پاسخ خواهد داد: چگونه یک اثر هنری خود را به عنوان یک پدیده فراگیر اجتماعی مطرح کند، دیده شود و اثرگذاری کند؟ چه زمینه های شخصیتی در هنرمند وجود دارد که اثر هنری او را به یک پدیده فراگیر اجتماعی مبدل می کند؟ شرایط فرهنگی جامعه چه تاثیری بر شخصیت هنرمند و آفرینش های هنری او دارد؟ هنرمند و اثر هنری او چه نسبتی با جامعه دارند؟ بررسی جامعه شناختی نگاره «پناه» با هدف توضیح مکانیسم اجتماعی به وجودآمدن آن با استفاده از نظریه سید سعید زاهد نشانگر آن است که اثر مذکور برآیند کنش هنرمند در زمینه شخصیت، فرهنگ و شرایط اجتماعی بوده است. شخصیت و زمینه فرهنگی به طور مستقیم بر ادراک هنری هنرمند یعنی الهام، تخیل و نوآوری موثر است و زمینه اجتماعی و ساختار رسمی جامعه نیز به طور غیرمستقیم و ناخودآگاه بر آن اثرگذار شده اند. التفات هنرمند به خفقان حاکم بر مردم در نیمه های دهه 1350 از رهگذر الهام و تخیل به مضمون «پناه جویی شیعیان» تبدیل شده و سپس از مجرای نوآوری، ساختار بصری یافته است. ساختار بصری نگاره پناه به واسطه تمهیدات تجسمی ای مانند ترکیب بندی متمرکز، فضای خلوت، بازنمایی غیرفیگوراتیو پیکره امام با خطوط منحنی و پرهیز از چهره پردازی و تلون برای کاهش مادیت اشکال و فضا به فرم مبدل شده و حزن جمعی و بی یاوری آن ها را بازنمایی کرده است.

موضوع سرمایه اجتماعی طی سال های اخیر وارد مباحث اقتصادی شده و در کنار سرمایه های فیزیکی و انسانی به آن توجه جدی شده است. همچنین مطالعات نشان می دهد سرمایه اجتماعی، نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی و انسانی در جوامع ایفا می کند و بدون آن، پیمودن راه های توسعه اجتماعی و اقتصادی، ناهموار و دشوار است. در این مطالعه به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی جامعه کار و تولید با استفاده از روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه در استان تهران پرداخته شده است. به منظور سنجش پایایی و روایی ابزار مطالعه، به ترتیب از ضریب آلفای کرونباخ و دو نوع اعتبار صوری و سازه استفاده شد. یافته های تحقیق نشان می دهد سرمایه اجتماعی شامل اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، هنجارهای اجتماعی، حمایت اجتماعی و روابط اجتماعی در بین افراد از میزان مطلوبی برخوردار نیست. در این بین وضعیت مشارکت اجتماعی بدتر از سایر مولفه هاست. همچنین نتایج بیانگر آن است که وضعیت اعتماد اجتماعی، مسیولیت پذیری افراد و رعایت هنجارها در کنار شرایط رفتاری و ساختاری مناسب از جمله عواملی هستند که موجب افزایش سرمایه اجتماعی در چنین محیط هایی می شوند. علاوه بر این، شبکه های اجتماعی و پیوندهای قوی در پیداکردن شغل و کاهش ریسک بیکاری موثر هستند.

برای بررسی رفتار پیچیده خودکشی پژوهش های زیادی انجام گرفته است. در این پژوهش ها ابعاد اجتماعی، روان شناختی و زیستی متفاوتی به عنوان پیش بین های رفتار اقدام به خودکشی شناسایی شده اند. هدف این پژوهش، شناسایی عوامل اقدام به خودکشی در شهرستان ایذه و مسجدسلیمان است. جامعه آماری این پژوهش همه افرادی هستند که طی سال های 1395 و 1396 در شهرستان ایذه و مسجدسلیمان اقدام به خودکشی کرده اند. نمونه این پژوهش 103 نفر (72 زن و 31 مرد) از افرادی هستند که اقدام به خودکشی کرده اند و به صورت نمونه گیری هدفمند در دسترس انتخاب شدند. طرح پژوهش حاضر، همبستگی از نوع تحلیل ماتریس همبستگی است. برای تحلیل پرسش پژوهش از روش تحلیل عامل اکتشافی (EFA) استفاده شد. همچنین در این پژوهش بررسی علل اقدام به خودکشی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته و پرسشنامه انگیزه اقدام به خودکشی (IMSA) صورت گرفت. با استفاده از روش آماری تحلیل عوامل اکتشافی، 9 عامل (54 ماده) با عناوین درد روانی و ناامیدی، فشار به اطرافیان/تنهایی، کمک طلبی، رهایی از درد، حل مسیله، تکانشگری، خیرخواهی برای خانواده، ابراز خشم/تنفر و مشکلات مالی/اشتغال به عنوان عوامل زیربنایی اقدام به خودکشی در شهرستان ایذه و مسجدسلیمان شناسایی شدند. به نظر می رسد از بین عوامل مختلف، متغیرهای روانی و میان فردی بیشترین تاثیر را در اقدام به خودکشی دارند و از این بین، درد روانی و ناامیدی مهم ترین عوامل اثرگذار در اقدام به خودکشی است.

بررسی نگرش سیاسی شهروندان به طور عام و دانشجویان به طور خاص از ضرورت هایی است که هر نظام سیاسی و دولت دوراندیشی باید به آن توجه کند. تداوم برنامه های هر دولت و حکومتی منوط به نگرش سیاسی شهروندان است. نگرش سیاسی ابعاد مختلفی دارد که براساس دیدگاه آلموند و وربا می توان آن را بخش مهمی از فرهنگ سیاسی قلمداد کرد. هدف اصلی این پژوهش سنجش نگرش سیاسی دانشجویان بر طیفی از نگرش سیاسی مثبت (امیدواری به حیات سیاسی-اجتماعی کشور) تا نگرش سیاسی منفی (ناامیدی از حیات سیاسی-اجتماعی کشور) و عوامل اجتماعی موثر بر آن است. جمعیت آماری پژوهش تشکل های دانشجویی فعال در سطح دانشگاه های جامع شهر تهران است که از میان آن ها، دانشگاه های تهران، خوارزمی و آزاد واحد علوم و تحقیقات به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. به شیوه نمونه گیری کوکران از 1311 دانشجوی عضو تشکل های فعال دانشجویی 381 نفر به عنوان نمونه انتخاب، و از طریق پیمایش با ابزار پرسشنامه بررسی شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد بیشتر دانشجویان یعنی حدود 70 درصد در میانه طیف نگرش سیاسی قرار دارند. حدود 20 درصد نیز دارای نگرش سیاسی مثبت، و تنها 8 درصد از دانشجویان عضو تشکل های دانشجویی دارای نگرش سیاسی منفی هستند. عوامل اجتماعی مانند سرمایه اجتماعی، میزان دینداری و نوع تشکل های دانشجویی قدرت تبیین کنندگی بالاتری در مقایسه با مشخصات عمومی دانشجویان مانند سن، جنسیت، وضعیت تاهل و مقطع تحصیلی دارند.