مدیریت اراضی
سال:1399 | دوره:8 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

در راستای توسعه کشاورزی پایدار و حفظ منابع خاک، شناخت خصوصیات، تعیین پتانسیل تولید اراضی و استفاده از اراضی با توجه به خصوصیات آنها برای محصولات مهم زراعی از جمله گندم ضروری می باشد. لذا، این مطالعه با هدف ارزیابی نوع و شدت خصوصیات محدود کننده اراضی و بررسی رابطه بین عملکرد واقعی با پتانسیل تولید گندم در چهار منطقه انتخابی کشور با وسعتی در حدود 60 هزار هکتار و تجزیه و تحلیل نتایج مطالعات تناسب اراضی و تخمین پتانسیل تولید انجام شد. نتایج نشان داد میانگین تاثیر خصوصیات ذاتی خاک برکاهش تولید گندم در مناطق انتخابی حدود 2388 کیلوگرم در هکتار (74/28%) است. تفاوت بین میانگین پتانسیل تولید اراضی با متوسط عملکرد مزارع نیز حدود 2192 کیلوگرم در هکتار (37/26%) است که نسبتا زیاد بوده و نشان دهنده عدم مدیریت صحیح و محقق نشدن عملکرد بهینه تولیدی نسبت به میزان پتانسیل تولید اراضی می باشد. نکته قابل توجه در مناطق انتخابی این است که درصد محصول تولیدی بهره برداران پیشرو در برخی واحدهای خاک خیلی مناسب (S1) برای گندم آبی نسبت به پتانسیل تولید اراضی دارای اختلاف نسبتا کم ولی برای واحد های خاک با تناسب متوسط و کم، نسبتا زیاد می باشد. بنابراین ترویج روش های مدیریت مناسب (کشاورزان پیشرو) در هر منطقه برای افزایش تولید و ارتقاء بهره وری مناسب خاک ضروری است. در صورت اعمال مدیریت بهینه، افزایش عملکرد در مزارع گندم آبی تا حدود 85% پتانسیل تولید اراضیقابل تولید می باشد.

سیستم های اگروفارستری در پاسخ به افزایش تقاضای مواد غذایی و افزایش بهره برداری مناسب از اراضی کشاورزی ایجاد گردیده است. حضور ردیف های درختی در اطراف مزارع با ایجاد شرایط میکرواقلیمی مناسب، نقش موثری در افزایش تولید محصولات زراعی دارد. در پژوهش حاضر تغییرات سطح اراضی کشاورزی بخشی از دشت جیرفت کرمان تحت سیستم اگروفارستری در طی 22 سال با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست مطالعه گردید. بدین منظور، با بهره گیری از روش طبقه بندی نظارت شده، دو طبقه پوشش اراضی شامل اراضی کشاورزی و اراضی بدون پوشش از تصویر سنجنده TM لندست و سه طبقه پوشش اراضی شامل اراضی کشاورزی، پوشش درختی و اراضی بدون پوشش از تصویر ماهواره لندست 8 معرفی گردید. در ادامه تغییرات پوشش های اراضی مذکور در فاصله زمانی 22 سال، با استفاده از روش مقایسه بعد از طبقه بندی بررسی شد. نتایج نشان داد که در 1/5 % از اراضی بدون پوشش و 4/15% از اراضی کشاورزی بادشکن درختی احداث گردیده و 9/26 % از اراضی بدون پوشش به اراضی کشاورزی تبدیل شده است. سطح اراضی زراعی در سال 1992 برابر با 556 هکتار بوده و در سال 2014 به 741 هکتار رسیده است. یافته های این تحقیق بیانگر آن است که مدیریت مناسب در اجرای سیستم اگروفارستری، شرایط مناسبی را برای افزایش سطح اراضی کشاورزی ایجاد نموده است. به منظور اجرای بهتر این سیستم، استفاده از تصاویر با قدرت تفکیک مکانی بالا گزینه مناسبی در بررسی و تعیین مناسب ترین جهت های احداث بادشکن و بهترین نوع گونه درختی در حفاظت از اراضی و ایجاد شرایط مناسب تولیدات زراعی خواهد بود.

افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی به استفاده منطقی از کودهای شیمیایی وابسته است. شناخت جامع و دقیق حاصلخیزی خاک های تحت کشت ازجمله ابزارهای مهم در این زمینه است. در این مقاله مروری به وضعیت حاصل خیزی خاک های تحت کشت گندم دشت قزوین پرداخته و برخی راهکارهای ترویجی برای بررسی چالش ها و محدودیت های مرتبط با تولید گندم ارایه می دهد. بدین منظور از 43120 داده های آزمایشگاهی مربوط به 2695 نمونه خاک استفاده شد. 12 ویژگی فیزیکی و شیمیایی خاک شامل: بافت، pH، آهک، هدایت الکتریکی، کربن آلی، فسفر، پتاسیم آهن، روی، مس، منگنز و بور قابل جذب مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که خاک های تحت کشت گندم دشت قزوین دارای محدودیت های کمی از نظر شوری، پتاسیم قابل جذب، منگنز، مس و بور بوده، اما دارای محدودیت های شدید از نظر کربن آلی، روی و آهن هستند؛ به طوری که 5/93 درصدخاک های دشت کمتر از یک درصد کربن آلی دارند. حدود 74 درصد اراضی تحت مطالعه دچار کمبود آهن و 64 درصد کمبود روی می باشند. این نتایج نشان دادکه وضعیت عناصر غذایی درگندم زاره ای استان از نظر توزیع جغرافیایی یکسان نمی باشد. بنابراین لازم است جهت جلوگیری از افزایش هزینه تولید و دستیابی به عملکرد مطلوب توصیه بر اساس نیاز گیاه انجام و از مصرف یکسان کودهای شیمیایی در اراضی با کمبودهای متفاوت خودداری شود.

بهبود کیفیت، پایداری سیستم کشت و کاهش هزینه های تولید از اهداف کشاورزی نوین است. از طرف دیگر تغییرات اقلیمی در جهان و ایران سبب شده گیاهان زراعی با تنش های مختلفی مواجه گردند. به نظر می رسد مواد محرک رشد گیاهی بتوانند گیاهان را در مواجه با این تنش ها یاری نمایند. این ترکیبات شامل مواد هیومیکی، عصاره جلبک های دریایی، اسیدهای آمینه، مایه تلقیح میکروبی، مواد معدنی مانند عناصر مفید، نمک های غیر آلی مانند فسفیت، مواد ضد تعرق، و غیره هستند. تاثیر این مواد در گونه های مختلف و حتی ارقام یک گونه گیاهی ممکن است متفاوت باشد. لذا نحوه کاربرد مواد محرک رشد در کشاورزی و باغبانی باید با توجه به نتایج بررسی های محلی و منطقه ای اصلاح گردد. استفاده از مواد محرک رشد گیاهی در چند سال اخیر در جهان و ایران، افزایش چشمگیری داشته است. هدف این مقاله، فراهم کردن درک بهتر از این مواد بر اساس یافته های علمی و عملی در کشاورزی و باغبانی است. موارد بیان شده در این مقاله نشان می دهد که مواد محرک رشد گیاهی باعث بهبود و افزایش پایداری تولید محصول شده و همزمان باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش های غیرزنده و افزایش کیفیت محصول شده اند. تحقیقات در زمینه این مواد در آینده باید با تاکید بر تعیین مکانیسم عمل باشد. درک بهتر مکانیسم تاثیر این مواد در بهینه کردن استفاده از این ترکیبات در مدیریت پایدار کشاورزی مفید خواهد بود.

از یک سو مصرف زیاد نهاده های شیمیایی در اراضی کشاورزی موجب معضلات زیست محیطی، افت کیفیت محصولات کشاورزی، ایجاد مقاومت در امراض و آفات گیاهی و کاهش میزان حاصلخیزی خاک ها شده است. از سوی دیگر امنیت غذایی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی از دغدغه های رایج بسیاری از جوامع می باشد. این در حالی است که بیش از 60 درصد زمین های کشاورزی ایران را خاک های مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهند که از نظر مواد آلی فقیر می باشند، لذا برای بهبود باروری این خاک ها، افزودن مواد آلی به آن ها ضروری است. بخش عمده ای از تحقیقات گذشته در زمینه تاثیر ورمی کمپوست بر عملکرد محصولات مختلف زراعی-باغی-زینتی و دارویی، کاهش آثار تنش ها و اثرات این کود آلی بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک متمرکز شده است. با توجه به مطالعات انجام شده و در راستای کاهش و مصرف متعادل کودهای شیمیایی، کاربرد ورمی کمپوست به میزان پنج تا 10 تن در هکتار در گیاهان دارویی، 20-30 درصد حجمی در گلدان گیاهان زینتی، 20-60 تن در هکتار در گیاهان زراعی، 40-80 تن در هکتار هر دو یا سه سال یکبار در سبزی و صیفی و 30-60 تن در هکتار هر سه سال یکبار در درختان میوه به تنهایی یا به صورت تلفیقی با کودهای شیمیایی توصیه شده است. به نظر می رسد که کاربرد کود ورمی کمپوست با بهبود خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک، سبب کاهش چشم گیر مصرف کودهای شیمیایی شده و اثرات مثبت بسیاری در جهت پایداری تولید محصولات کشاورزی به همراه داشته باشد.

فراهمی عناصر غذایی کم مصرف در خاک و جذب آن ها توسط گیاهان به ویژگی های خاک (مانند مواد آلی، کربنات کلسیم و pH) و برهمکنش های بین ریشه های گیاه و ریزجانداران خاک بستگی دارد. زیست فراهمی عناصر کم مصرف آهن (Fe)، منگنز (Mn)، مس (Cu) و روی (Zn) در خاک های آهکی مناطق خشک و نیمه خشک به دلیل کمبود مواد آلی، pH بالا و رسوب توسط کربنات ها، اندک می باشد. یکی از محدودیت های عمده تغذیه گیاهان در خاک های آهکی، زیست فراهمی اندک عناصر غذایی کم مصرف می باشد. نتایج مطالعات نشان داده که در شرایط کمبود عناصر غذایی، اسیدهای آلی با وزن مولکولی کم مانند اسید سیتریک، اسید اگزالیک و اسید مالیک توسط ریشه گیاهان آزاد شده و سبب افزایش حلالیت عناصر کم مصرف می شوند. اسیدهای آلی ترشح شده در ریزوسفر گیاهان، در افزایش تحرک و زیست فراهمی عناصر غذایی کم مصرف در خاک و به دنبال آن افزایش جذب آن ها توسط گیاهان موثر شناخته شده اند. افزون بر این، اسیدهای آلی با وزن مولکولی کم در سمیت زدایی فلزات سنگین و بهبود فعالیت میکروبی خاک موثر هستند. بنابراین مطالعه حاضر به بررسی تاثیر اسیدهای آلی با وزن مولکولی کم در افزایش زیست فراهمی عناصر کم مصرف شامل آهن، منگنز، مس و روی می پردازد.

شوری آب آبیاری یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده توسعه کشاورزی فاریاب در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا است. استفاده از آب های شور بدون رعایت اصول علمی و مدیریت مناسب، موجب افزایش شوری خاک و از بین رفتن حاصل خیزی آن می شود. این آزمایش در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با پنج تیمار آبیاری با آب رودخانه کارون، آبیاری با آب شور پنج دسی زیمنس بر متر، آبیاری با آب شور هشت دسی زیمنس بر متر، دو مرتبه آبیاری با آب رودخانه کارون و یک مرتبه آبیاری با آب شور پنج دسی زیمنس بر متر و دو مرتبه آبیاری با آب رودخانه کارون و یک مرتبه آبیاری با آب شور هشت دسی زیمنس بر متر در سه تکرار طی سال های 97-1396 در پژوهشکده خرما و میوه های گرمسیری انجام شد. نتایج نشان داد که شوری آب آبیاری موجب کاهش معنی دار تعداد برگ، طول برگ، عرض برگ، تعداد برگچه، طول برگچه و محیط تنه گیاه در سطح احتمال پنج درصد شد. بیش ترین و کم ترین صفات رویشی گیاه به ترتیب در آبیاری با آب رودخانه کارون و آب شور هشت دسی زیمنس بر متر حاصل شد، به طوری که میانگین تعداد برگ و برگچه به ترتیب 0/73 و 2/69 درصد کاهش یافت. اما هنگام آبیاری به صورت دو مرتبه آبیاری با آب رودخانه کارون و یک مرتبه آبیاری با آب شور پنج دسی زیمنس بر متر، صفات رویشی نهال های خرما از جمله تعداد برگ و برگچه کاهش معنی دار در سطح احتمال پنج درصد نسبت به آبیاری با رودخانه کارون نداشتند. با توجه به نتایج این تحقیق، در صورت مدیریت عملیات آبیاری، امکان آبیاری با آب شور تا سطح پنج دسی زیمنس بر متر برای نهال های خرما وجود دارد.

کاربرد رو به افزایش نهاده های کودی در اکوسیستم های خاکی علاوه بر جوامع گیاهی می تواند بر جوامع میکروبی خاک نیز اثرگذار باشد. مطالعات انجام شده در اکوسیستم های طبیعی نشان داده است که افزایش کود های نیتروژنی عموما سبب کاهش زیست توده میکروبی خاک می گردد در حالیکه این اثرات بلند مدت در سیستم های تحت مدیریت انسان مانند اکوسیستم های کشاورزی کاملا شناخته شده نیست. هدف از این مقاله بررسی و تحلیل واکنش ریزجانداران خاک به کودهای شیمیایی نیتروژنی با استفاده از داده هایی است که از آزمایش های بلند مدت کودی در سیستم های زراعی بدست آمده است. آزمون متاآنالیز انجام شده بر پایه 107 مجموعه داده جمع آوری شده از 64 آزمایش بلندمدت از سرتاسر جهان نشان داد که کاربرد کودهای شیمیایی سبب افزایش 1/15 درصدی زیست توده میکروبی (Cmic) در مقایسه با تیمارهای شاهد می شود. کاربرد کودهای شیمیایی همچنین میزان کربن آلی خاک (Corg) را افزایش می دهد و این نتایج نشانگر این موضوع است که Corg عامل اصلی موثر در افزایش کلی Cmic در نتیجه کاربرد کودهای شیمیایی است. شدت تاثیرگذاری کوددهی بر Cmic وابسته به pH است. در حالی که کوددهی منجر به کاهش Cmic در خاک هایی با pH کمتر از پنج می شود، اما اثر مثبت معنی داری در خاک های با pH بالاتر از خود بر جای می گذارد. طول مدت آزمایش نیز در پاسخ Cmic به کوددهی موثر است و افزایش Cmic در آزمایش هایی با زمان حداقل بیست سال بخوبی نشان داده شده است. به نظر می رسد که کاربرد کودهای نیتروژنی در سیستم های زراعی نمی تواند بخودی خود تاثیرات منفی بر Cmic داشته باشد. هرچند کاربرد کودهای آمونیاک و اوره می تواند بصورت موقتی سبب افزایش pH، پتانسیل اسمزی و غلظت آمونیاک به میزانی که برای جوامع میکروبی خاک بازدارنده است، گردد. اگرچه تاثیر کودها محدود به نقاط مصرف است با این حال ممکن است در کوتاه مدت، ساختار جمعیتی و زیست توده میکروبی را به شدت تحت تاثیر قرار دهند. کاربرد مکرر کودهای نیتروژنی در بلندمدت، حتی زمانی که تغییرات pH در خاک ناچیز باشد ممکن است سبب تغییر ساختار جمعیتی ریزجانداران خاک گردد. چگونگی پاسخ گروه های میکروبی به کاربردهای مداوم کودهای شیمیایی بسیار متغیر بوده و به عوامل محیطی و مدیریت محصول بستگی دارد.