پژوهش نامه اخلاق
سال:1391 | دوره:5 | شماره:18 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:شکاف میان نظر و عمل اخلاقی یکی از مسائل مهم فلسفه اخلاق و از جمله مهم ترین دغدغه های فیلسوفان تعلیم و تربیت است. با تحلیل رابطه میان معرفت و عمل و تعیین عناصری که به نحوی در عمل ارادی آدمی دخیلند و نحوه تعامل آنها می توان به دلایل و ریشه های بروز این شکاف پی برد و نظریه های تربیتی را به گونه ای اصلاح نمود که برون داد آنها افرادی عالم و عامل باشد.در این مقاله مبادی عمل ارادی با تاکید بر نقش ادراکات اعتباری دلیل بروز شکاف مورد کاوش قرار گرفته و راه حل کلی برای از میان برداشتن این شکاف پیشنهاد شده است.بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی شکاف میان نظر و عمل به وجود اشکال در سیستم اعتبارسازی انسان در لحظه عمل مربوط می شود که ناشی از ضعف اراده و مقاومت نفس در برابر هواهای نفسانی است. از نظر علامه، ایمان (و تقوا) می تواند اراده اخلاقی را تقویت، و شکاف میان نظر و عمل را از میان بردارد.   چکیده عربی:الفارق بین النظر والعمل الأخلاقی من القضایا المهمة فی فلسفة الأخلاق و من أهم الهواجس التی تشغل بال فلاسفة التعلیم والتربیة. و من خلال تحلیل العلاقة بین العلم والعمل وتعیین العناصر التی تؤثر بنحو ما فی العمل الإرادی للإنسان، و کیفیة التداخل فی ما بینها، یمکن التوصل إلی معرفة أسباب و دواعی حصول هذه الهوة، ثم اصلاح النظریات التربویة بالنحو الذی تؤدی معطیاتها إلی أن یکون الشخص عالما و عاملا فی الوقت ذاته.فی هذه المقالة تبحث مبادئ العمل الإرادی مع الترکیز علی دور الإدراکات الاعتباریة و سبب نشوء الهوة التی وضعت علی طاولة البحث هنا، و اقتراح الحل الکفیل بازالة هذه الهوة.علی أساس رأی العلامة محمدحسین الطباطبائی إن الهوة بین الجانب النظری والعملی تعود إلی وجود خلل فی منظومة الاعتبارات عند الإنسان فی لحظة العمل، ناجمة عن ضعف الإرادة ومقاومة النفس فی مقابل الأهواء النفسیة. فی رأی العلامة محمدحسین الطباطبائی یمکن للإیمان والتقوی تقویة الإرادة الأخلاقیة، وازالة الهوة بین مجالی العلم والعمل.

چکیده فارسی:دین به عنوان مجموعه ای از باورها، بینش ها و رفتارها بر اساس نیازهای فطری انسان شکل می گیرد. این باورها و نگرش ها می توانند به مثابه اصلی ترین عامل در تامین بهداشت روانی فرد نقش آفرینی می کنند که مهمترین آنها کسب آرامش روحی و روانی در ارتباط انسان با خداست. امر نزولی بودن آرامش، مسیر بودن آرامش برای نیل به هدف، و در مراتب بودن آرامش در دنیا و آخرت و اولویت بندی ارزشی آن به عنوان مشخصه هایی است که این مقاله برای آرامش بر می شمرد. توجه به تعالی ایمان از طریق جهان بینی ایمانی، یاد خدا، و انس با قرآن همچنین استفاده از ظرفیت اخلاق به ویژه صفاتی چون بخشش، خوش بینی، قناعت، صداقت، خوش خلقی، تنوع معقول در زندگی و بذله گویی از راهکارهای کسب آرامش است. توجه به رویدادهای طبیعی و استفاده صحیح از مواهب الهی مثل نعمت شب و روز، آسمان و زمین در این جهت موثر است.   چکیده عربی:الدین بصفته مجموعة من الاعتقادات، والرؤی، والسلوکیات، یقوم علی أساس المتطلبات الفطریة للإنسان. و هذه المعتقدات والرؤی یمکن أن تمثل أهم العناصر التی تلعب دورا فی الصحة النفسیة للفرد، وأبرز ما فی ذلک نیل السکینة النفسیة من خلال الارتباط بالله. و من الخصائص التی تسردها هذه المقالة للسکینة کونها نزولیة، و جعل السکینة طریقا لنیل الهدف المنشود، و ما لها من مراتب فی الدنیا والآخرة، والأولویة القیمیة لها. إن الاهتمام بسمو الإیمان عن طریق الرؤیة الکونیة الإیمانیة، و ذکر الله، والانس بالقرآن، و کذلک الاستفادة من الجوانب الأخلاقیة و خاصة بعض الخصال مثل الکرم، والتفاؤل، والقناعة، والصدق، و حسن الأخلاق، والتنوع المعقول فی الحیاة، والطرائف، و غیر ذلک، کل هذه الامور تعد من السبل المؤدیة إلی نیل السکینة. إن النظر إلی الوقائع الطبیعیة، و حسن الاستفادة من النعم الإلهیة مثل اللیل والنهار، والسماء والأرض، لها تأثیرها فی هذا الجانب.

چکیده فارسی:اخلاق حاکمان و دولتمردان اقتضا دارد که در تقسیم و توزیع امکانات و مزایای اقتصادی و اجتماعی بین شهروندان، «عدالت توزیعی» را مراعات کنند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد نظریه ها در عدالت توزیعی و نشان دادن ناکارآمدی هریک از آنها، بیان می گردد که هریک از عناصر «کار»، «نیاز» و «برابری همگانی» که در نظریه های مربوط به عدالت توزیعی معیارهای توزیع عادلانه اند، می توانند ابزاری برای شناخت حقوق افراد به حساب آیند نه معیاری عمومی و کلی. به تعبیر دیگر مبنای عدالت توزیعی، حقوق افراد و رعایت استحقاق های ناشی از «کار» و «نیاز» و ... است، بر این اساس نسبت «عدالت توزیعی» با «رفتار برابر و یکسان بین افراد» نسبت عموم و خصوص من وجه است. این دیدگاه با نگرشی بر اخلاق حکومتی امام علی (علیه السلام) قابل تایید و تبیین است.   چکیده عربی:أخلاق الحکام و رجال الدولة تقتضی مهم الالتزام بالعدالة فی توزیع الامکانات والامتیازات الاقتصادیة والاجتماعیة بین المواطنین، وهو ما یمکن أن نطلق علیه اصطلاح «العدالة التوزیعیة». نأتی فی هذه المقالة علی بحث و نقد النظریات المطروحة فی مجال العدالة التوزیعیة و نبین عجز و مساوئ کل واحدة منها، حیث إن کل واحد من عناصر «العمل»، و «الحاجة»، و «المساواة العامة» تعد معاییر توزیع عادلة فی النظریات المتعلقة بالعدالة التوزیعیة، و یمکن النظر إلیها کأدوات لمعرفة حقوق الافراد، و لیست معیارا عاما و کلیا. و بعبارة أخری إن أساس العدالة التوزیعیة یقوم علی حقوق الأفراد و رعایة الاستحقاقات الناجمة عن العمل والحاجة و ما إلی ذلک. و علی هذا الأساس فان نسبة العدالة التوزیعیة مع «العمل المتساوی بین الأفراد» نسبة عموم وخصوص من وجه. و هذه الرؤیة یمکن تبیینها و تأییدها من خلال النظر إلی الأخلاق الحکومیة للإمام علی (ع).

چکیده فارسی:این مقاله به بررسی و نقادی راه حل های تزاحم اخلاقی از دیدگاه دیوید راس (W.D.Ross) پرداخته است. از نگاه او تزاحم در وظایف فعلی امکان وقوع دارد، و فاعل اخلاقی وظیفه دارد آن دسته افعالی را که واجد الزام آوری بیشتری هستند، مقدم بدارد. او مبنای وظایف اخلاقی را «روابط خاص» می داند که از این طریق می توان اولویت و میزان الزام آوری را استکشاف نمود. بر اساس دیدگاه برخی از ناقدان راس، همانند: پالمر، مک ناوتن، گنسلر، و هولمز و دیگران، و نیز مقایسه این دیدگاه، با متون دینی، دیدگاه راس ناقص و وجود مفاهیمی چون مصلحت و مفسده نفس الامری افعال در متون دینی و همچنین نقش انگیزه فاعل، و توجه به نتیجه افعال و لحاظ کردن اولویت موجود در نتایج حاصل که میزان ارزشمندی افعال را معین می کند، و بالاترین درجه آن قرب الهی است، پاسخی جامع تر و غنی تر را در این زمینه فراهم می نماید، و دیدگاه راس به دلیل نقص در تبیین سلسله وظایف و غیر منطقی بودن ترتیب آن و عدم ارائه معیاری فراگیر برای ترجیح افعال متزاحم، در واقع راه حل مناسبی برای حل این مساله نیست.   چکیده عربی:تتناول هذه المقالة بحث و نقد سبل الحل عند حصول التزاحم فی أولویات الأفعال الأخلاقیة، من وجهة نظر دیفید روس. یری روس أنه قد یقع التزاحم فی الوظائف الفعلیة، وهنا یکون علی الفاعل الأخلاقی تقدیم الأفعال الأکثر إلزاما. و هو یری أن أساس الواجبات الأخلاقیة «العلاقات الخاصة»، حیث یمکن عن طریق ذلک اکتشاف الأولویة و مدی الزامیتها. یقول بعض منتقدی روس من أمثال: پالمر، ماک ناوتن، گنسلر، و هولمز و غیرهم، و کذلک یتضح من خلال المقارنة بین هذا الرأی و بین ما ورد فی النصوص الدینیة، أن رأی روس ناقص، و أن وجود مفاهیم مثل المصلحة والمفسدة الذاتیة للأفعال فی النصوص الدینیة، و کذلک دور الدافع لدی الفاعل، و ملاحظة نتائج الأفعال، و کذلک الأخذ بنظر الاعتبار الأولویة الموجودة فی النتائج الحاصلة التی تعین مدی قیمة الأفعال، التی یعتبر أعلاها التقرب إلی الله، تقدم فی هذا المجال إجابة أشمل و أغنی، و أن رأی روس بسبب ما یتصف به من نقص فی تبیین سلسلة الواجبات، و عدم منطقیة ترتیبه، و عدم تقدیم معیار شامل لترجیح الأفعال عند التزاحم، فهو فی الواقع لا یعد طریقا مناسبا لحل هذا الإشکال.

چکیده فارسی:غزالی در مکتوبات مختلف خویش، تعاریف متعددی برای سعادت ارائه داده است. در نظام فکری غزالی، یکی از واژه های قریب به معنای سعادت، واژه کمال است، که به ما در دریافت چیستی سعادت مدد می رساند. غزالی کمال را از یک جهت به کمال بالذات و بالعرض و از حیث دیگر به حقیقی و وهمی تقسیم می کند و دستیابی به کمال حقیقی را سعادت معرفی می کند. او سعادت را به اقسام مختلفی ـ مطلقه و مقیده، دنیوی (مجازی) اخروی (حقیقی) ـ تقسیم می کند و بر این باور است که سعادت امری ذومراتب است. بر همین مبنا است، که او اگرچه ایمان را به تقلیدی و کشفی تقسیم می کند و هر دو دسته را اهل نجات و بهره مند از سعادت معرفی می کند، اما سعادت مومنانی که ایمان آنها از نوع کشفی است، برتر از سعادت افرادی معرفی می کند، که ایمان آنها از نوع ایمان تقلیدی است.   چکیده عربی:قدم الغزالی فی مؤلفاته و أعماله المختلفة تعاریف متعددة للسعادة. فی المنظومة الفکریة للغزالی، هناک کلمة مقاربة فی المعنی لکلمة السعادة، و هی کلمة الکمال، التی تساعدنا علی التعرف علی معنی السعادة. و هو یقسم الکمال إلی کمال بالذات و کمال بالعرض، و یقسمه من حیث آخر إلی کمال حقیقی و کمال و همی. و یعرف السعادة علی أنها الوصول إلی الکمال الحقیقی. و هو یقسم السعادة إلی أقسام مختلفة مثل السعادة المطلقة والسعادة المقیدة، والدنیویة (المجازیة) والاخرویة (الحقیقیة). و یری أن السعادة أمر ذو مراتب. و علی هذا الأساس، فهو و إن کان یقسم الإیمان إلی نوعین: تقلیدی وکشفی، و یعتبر أصحاب کلا منهما من أهل السعادة والنجاة، الا أن سعادة المؤمنین من ذوی الایمان الکشفی، أفضل من سعادة ذوی الإیمان التقلیدی. 

چکیده فارسی:نقص ذاتی نفس، حجاب ها، تقلید یا همرنگی با جماعت و مدخلیت جسم، از جمله موانعی هستند که در نظر ملاصدرا، مانع فعالیت دستگاه عقل و در نتیجه باعث منحرف شدن انسان از ارزش های اخلاقی هستند. از دیدگاه ملاصدرا عمده بی اخلاقی ها ناشی از جهالت و غفلت به جهت تسلط قوای غیر عقلانی بر عقل می باشد. تبیین عامل بی اخلاقی ها، فرآیند مغلوب شدن عقل و در نتیجه بروز بی اخلاقی مساله این مقاله است که به روش توصیفی - تحلیلی به آن پرداخته و در برخی موارد از آیات و روایات به عنوان موید استفاده شده است.   چکیده عربی:النقص الذاتی للنفس، والحجب والتقلید، و مسایرة الجماعة، والدوافع البدنیة، تعد فی رأی الملاصدرا، من العوامل التی تحول دون نشاط القوة العقلیة، و هو ما یؤدی بالنتیجة إلی انحراف بنی الإنسان عن القیم الأخلاقیة.فی رأی الملا صدرا یعود السبب الأساسی لفقدان الأخلاق إلی الجهل والغفلة و هو ما یأتی بسب تسلط القوی غیر العقلانیة علی العقل. إن تبیین سبب فقدان الأخلاق، و عملیة اندحار العقل وبالنتیجة ظهور حالة الانحدار الأخلاقی هو الموضوع الذی تتناوله هذه المقالة بالاسلوب الوصفی التحلیلی، و تستند فی بعض الحالات إلی الآیات القرآنیة والاحادیث الشریفة لاثبات ما تذهب إلیه.