مدیریت تولید و عملیات
سال:1395 | دوره:7 | شماره:1 (پیاپی 12) |تعداد مقالات:14

با گسترش فناوری و ظهور شرکت های الکترونیکی که انباشت داده های مشتریان در پایگاه داده را به همراه داشته، جذابیت بخش بندی بازار برای پژوهش گران فزونی یافته است. زیرا پایگاه داده مشتری یک داشته ارزشمند شرکت های الکترونیکی است که اگر به خوبی پردازش شود، می تواند شناخت بیشتری از مشتریان ارائه نماید. به همین دلیل روش های متعدد اما غیر منسجمی برای بخش بندی بازار و طبقه بندی مشتریان در علوم مختلف ارائه شده است. این پژوهش، الگوریتم یکپارچه ای برای بخش بندی بازار و طبقه بندی مشتریان ارائه می کند که در آن رویکرد خوشه بندی تجمیعی مبنای مقایسه عملکرد روش های مختلف طبقه بندی، به ویژه برنامه ریزی خطی، قرار می گیرد. این مقایسه نشان می دهد روش برنامه ریزی خطی که کمتر به آن توجه شده است، عملکرد بهتری از نظر درصد بالاتر انتساب مشتریان به خوشه های مشتریان دارد. همچنین برای مواجهه با ناکافی بودن داده های مورد نیاز در پایگاه داده، روش دلفی فازی پیشنهاد شده است.

امروزه بسیاری از شرکت های تولیدی با توجه به تغییرات مداوم در بازارهای کسب و کار، در راستای پوشش تقاضا، افزایش کیفیت و کاهش هزینه ها رقابت می کنند. از این رو، انتخاب فناوری پیشرفته مناسب، فرایندی بسیار مهم برای سازمان های تولیدی به حساب می آید. هدف این پژوهش ارزیابی سیستم های تولید انعطاف پذیر (FMS) در یکی از شرکت های تولید لوازم خانگی در ایران است. در این مقاله، ارزیابی به صورت مساله تصمیم گیری چندمعیاره (MADM) برای رتبه بندی گزینه های تحقیق شامل انعطاف پذیری در حجم تولید، تنوع محصول، فرایند تولید، انتقال مواد و حفظ وضع موجود درنظر گرفته می شود. بدین منظور از روش های تصمیم گیری تحلیل سلسله مراتبی، ساو، تاپسیس، اسمارتر و پرموتاسیون استفاده می شود. در انتها برای ترکیب بهینه نتایج تکنیک ها، با استفاده از روش های ادغام شامل میانگین رتبه ها، بردا و کپ لند رتبه بندی نهایی به دست می آید. نتایج حاکی از آن است که گزینه FMS با رویکرد انعطاف پذیری در انتقال مواد برای این شرکت مناسب است. همچنین، نتایج به دست آمده با نظر و انتظار مدیران شرکت مزبور توافق خوبی نشان داده است.

تکنیک های تصمیم گیری معمولا برای انتخاب بهترین راه حل استفاده می شوند. به منظور ساده سازی فرآیند تصمیم گیری، روش های ریاضی بسیاری پیشنهاد شده اند که روش های رتبه بندی ترجیحی برای غنی سازی ارزیابی ها (PROMETHEE) و تکنیک برنامه ریزی خطی برای تحلیل چند بعدی ترجیحات (LINMAP) از پرکاربردترین روش های تصمیم گیری چندمعیاره هستند. در تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره، همچون مطالعات مکان یابی، گزینه های تصمیم گیری گسسته بوده و هدف انتخاب و یا رتبه بندی گزینه ها با توجه به معیارهای چندگانه است. اما در برخی از مسائل مکان یابی مانند، احداث جایگاه سوخت در طول یک جاده، لازم است، با در نظر گرفتن معیارهای چندگانه و متضاد، مکان بهینه در طول یک پاره خط از اعداد حقیقی تعیین گردد. در پژوهش حاضر به بررسی مسائل تصمیم گیری چند معیاره در حالت گزینه پیوسته (گزینه های تصمیم در طول یک پاره خط) پرداخته شده و علاوه بر استفاده از تکنیک PROMETHEE-IV، تکنیک LINMAP نیز برای مسائل پیوسته توسعه داده شده و نتایج حاصل از دو تکنیک مقایسه گردیده است. نتایج تجزیه و تحلیل داده های مربوط به یک مثال عددی با استفاده از تکنیک IV-PROMETHEE وLINMAP ، به کمک نرم افزارهای اکسل و لینگو نشان دهنده کارایی این دو تکنیک در حل مسائل تصمیم گیری چند معیاره با گزینه های پیوسته است.

در این مقاله، یک مدل ریاضی مبتنی بر برنامه ریزی عدد صحیح آمیخته برای مساله زمانبندی جریان کارگاهی انعطاف پذیر با ماشین های موازی نامرتبط و زمان های راه اندازی وابسته به توالی با هدف کمینه سازی مجموع زودکرد و دیرکرد، ارائه شده است. به علت پیچیدگی این مساله، برای حل مسائل با ابعاد بزرگ، از الگوریتم های فراابتکاری استفاده شده است؛ در این پژوهش یک الگوریتم مبتنی بر شبیه سازی تبرید و الگوریتم دیگری مبتنی بر بهینه سازی ذرات ارائه شده است، و برای تنظیم پارامترهای الگوریتم های پیشنهادی از روش طراحی آزمایش های تاگوچی استفاده شده است. برای تحلیل عملکرد الگوریتم های حل، چهل و یک مساله نمونه با ابعاد مختلف طراحی، و هرکدام ده مرتبه اجرا شده است. با توجه به تحلیل نتایج آزمایش های محاسباتی زمان حل الگوریتم مبتنی بر بهینه سازی ذرات کمتر بوده است، ولی کیفیت جواب حاصل از الگوریتم مبتنی بر شبیه سازی تبرید بهتر از الگوریتم مبتنی بر بهینه سازی ذرات بوده است؛ به طور متوسط میزان درصد انحراف نسبی، نتایج آزمایش های محاسباتی الگوریتم مبتنی بر بهینه سازی ذرات 4.4 درصد، و الگوریتم مبتنی بر شبیه سازی 2.3 درصد بوده است.

صندوق های سرمایه گذاری مشترک در بورس های دنیا با هدف افزایش کارایی و رونق سرمایه گذاری در بازارهای سرمایه استفاده می گردند و نقش با اهمیتی در تجهیز منابع مالی و هدایت آن به سوی ظرفیت های تولیدی دارند. فلسفه اصلی تاسیس این صندوق ها جمع آوری وجوه و سرمایه گذاری آنها در مجموعه متنوعی از اوراق بهادار (سهام، اوراق قرضه و سایر انواع اوراق بهادار) است. بررسی کارایی این صندوق ها با توجه به حجم بالای خرید و فروش آنها در بازار سرمایه از جمله مباحث اصلی در مورد آنها است. در این تحقیق بر اساس روش ناپارامتریک تحلیل پوششی داده ها صندوق های سرمایه گذاری موجود تا اردیبهشت 1390 بر اساس مدل های BCC و CCR رتبه بندی شده اند و بر اساس تحلیل میانگین بازدهی به مقیاس در مورد صندوق های سرمایه گذاری در بازار سرمایه ایران بررسی شده است و در نهایت بر اساس مدل اندرسون و پیترسون (A&P) رتبه بندی جامعی از صندوق ها ارائه شده است. نتایج نشان دهنده این است که 16 صندوق بر اساس مدل CCR بر روی مرز کارایی قرار دارند و بر اساس مدل BCC تعداد صندوق های کارا 18 عدد است. در سطح اطمینان 95 درصد نتایج حاصل از دو روش یکسان نیست و در نتیجه بازده به مقیاس صندوق های سرمایه گذاری متغیر است.

بنگاه های کوچک و متوسط قبل از ایجاد هر تغییر یا حرکت به سوی تعالی لازم است به شناخت وضعیت موجود و شکاف ها تا وضعیت مطلوب بپردازند. پژوهش حاضر، با به کارگیری مدل تعالی سازمانی EFQMو تحلیل های آماری مانند آزمون میانگین، آزمون فریدمن و تحلیل های توصیفی - استنباطی به شناسایی مشکلات و حوزه های ضعیف شرکت های کوچک و متوسط تحت پوشش ساپکو پرداخته و از روش آنتروپی شانون برای تعیین وزن هر یک از معیارهای مدل استفاده کرده است. با شناسایی مشکلاتی مانند ضعف در مهارت های مدیریتی، وجود مشکلات مالی برای سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات و توسعه، خرید تکنولوژی، آموزش و استخدام نیروی انسانی با مهارت بالا و... راهکارهایی مانند: سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه، افزایش سطح همکاری با سازمان های همتراز، مدیریت و توسعه منابع انسانی، گذراندن دوره های مدیریتی توسط مدیران ارشد و... ارائه شده است.

در این مقاله، مساله زمان بندی ماشین های موازی پردازشگر دسته ای با هدف حداقل کردن حداکثر زمان تکمیل کارها بررسی می شود. نوآوری این پژوهش، به کارگیری زمان های پردازش و در دسترس بودن کارها به صورت احتمالی است. در تحقیقات پیشین اثبات شده است که مساله مورد بررسی دارای پیچیدگی سخت است. بنابراین، از روش های ابتکاری برای حل مساله استفاده می شود. مساله مورد مطالعه، دو مرحله تصمیم گیری دارد. در مرحله اول ابتدا کارها به دسته هایی طبقه بندی می شوند و در مرحله بعد، دسته های به دست آمده به ماشین های موازی تخصیص می یابند. در این مقاله، از دو روش ابتکاری برای ایجاد دسته ها و از سه روش ابتکاری برای ترتیب دهی توالی دسته ها استفاده خواهد شد. به علت احتمالی بودن زمان های پردازش و در دسترس بودن کارها، با استفاده از رویکرد شبیه سازی، 10000 نمونه مساله به صورت تصادفی تولید می شود. 6 حالت ترکیبی روش های ابتکاری با حل نمونه مسائل به دست آمده از شبیه سازی مقایسه می شوند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که ترکیب روش های ابتکاری MBF در فاز اول و روش ERT-LPT در فاز دوم از کارایی بهتری در رسیدن به جواب های مناسب برخوردار است.

در این مقاله، مساله زمان بندی کارگاه فولادسازی - ریخته گری پیوسته بررسی شده است. این مساله حالتی خاص از مساله کارگاه جریان ترکیبی است که انواع محدودیت های خاص صنعت فولاد، آن را به مراتب پیچیده تر می سازد. در این مقاله الگوریتمی فراابتکاری بر پایه الگوریتم مورچگان(ACO)  که در داخل آن یک الگوریتم ابتکاری زمان بندی به کار رفته؛ برای مساله طراحی شده است. در الگوریتم پیشنهادی، "تخصیص منبع و تعیین توالی " با استفاده از الگوریتم جامعه مورچگان و زمان بندی توسط یک الگوریتم ابتکاری پیشرو-پسرو، انجام می شود. در نظر گرفتن محدودیت های واقعی محیط تولیدی در تعریف مساله، طراحی الگوریتم ابتکاری زمان بندی، ارائه الگوریتمی ترکیبی از ACO و الگوریتم ابتکاری ارائه شده و طراحی ویژه ACO از نظر نوع تعریف ماتریس فرومون و اطلاعات ابتکاری آن، نوآوری های اصلی این پژوهش هستند. این الگوریتم در مجتمع فولاد خوزستان پیاده سازی و نتایج آن با الگوریتم ابتکاری موجود در یکی از نرم افزارهای تجاری خارجی و مورد استفاده در مجتمع فولاد مبارکه مقایسه شده است. بر اساس نتایج آزمون، الگوریتم پیشنهادی نه تنها قابلیت استفاده در چارچوب زمان های محدود در دسترس برای زمان بندی را دارد، بلکه تابع هدف واحد فولادسازی را به طور میانگین تا 65% بهبود می دهد.

حین اجرای پروژه ها، کاهش نوسان در الگوی استفاده از منابع، به ویژه در مواردی که حتی تغییرات بسیار کم در سطح استفاده از منبع می تواند منجر به بار مالی و یا ریسک های بالا گردد از اهمیت به سزایی برخوردار است. روش های سنتی تسطیح منابع، در حل مسایل چندهدفه مقید کارآیی چندانی ندارند. در این مقاله تلاش شده است تا با ارایه ی روشی برمبنای توسعه ای از الگوریتم تکاملی - تفاضلی مبتنی بر فرایند الکتر، مشکلات روش های سنتی رفع شود. روش پیشنهادی علاوه بر رفع چالش های متداول ناشی از نرمال سازی و وزن دهی توابع هدف، با استفاده از شبه معیار به جای معیار امکان در نظرگرفتن ابهام و یا عدم قطعیت در مصرف منابع را فراهم می آورد. ساختار مدل پیشنهادی متناسب با شرایط واقعی پروژه ها طراحی شده است. نتایج حاصل از مثال عددی مبین عملکرد بهتر مدل پیشنهادی نسبت به روش های سنتی، در حل مسایل تسطیح تک هدفه و تسطیح چندهدفه است.

در این مقاله، به بررسی ترکیب تحلیل پوششی داده ها با شرایط لنگی مکمل قوی در حالت فازی پرداخته می شود. در مطالعات پیشین، از تحلیل پوششی داده ها برای ارزیابی واحدها استفاده شده است، ولی روش تحلیل پوششی داده ها روش کاملی نیست، چون از تمام اطلاعات ورودی و خروجی به نحو کامل بهره نمی برد. به همین علت، ترکیب این روش با سایر روش ها باعث بهتر شدن دقت و کیفیت این روش خواهد شد. ترکیب تحلیل پوششی داده ها با شرایط لنگی مکمل قوی روشی ایجاد خواهد نمود که در تصمیم گیری و ارزیابی واحد های تصمیم گیرنده بسیار مفید خواهد بود. در این تحقیق، این مدل ترکیبی در حالت فازی به کار گرفته خواهد شد و مدلی جدید پیشنهاد خواهد شد که کاربردی تر و به شرایط واقعی نزدیک تر باشد.

بقا در محیط کسب و کار جهانی و رقابتی، نیازمند تغییر فرآیندهای کسب و کار موجود در ساختارهای چابک و متمایل به مشتری بوده و تکنولوژی به عنوان یک نیروی محرک حیاتی، اهداف عملکردی و تصمیم گیری بهتر کسب و کار را در یک شکل بهنگام تسهیل می کند. هدف از این پژوهش نیز، بررسی تاثیر فعالیت های مدیریت تکنولوژی بر قابلیت های چابکی است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت همبستگی و از نظر گردآوری داده ها توصیفی پیمایشی است. جامعه ی آماری این پژوهش، کارشناسان کارخانه فولاد کویر کاشان به تعداد 90 نفر تشکیل دادند که از این تعداد 72 نفر حاضر به همکاری شدند. به منظور آزمون مدل پژوهش از پرسشنامه حاوی 36 سوال به منظور سنجش سازه های تحقیق استفاده شد. پرسشنامه مذکور از مطالعات قبلی شناسایی شد و با انجام تعدیلات جزئی به کار برده شد و سپس روایی محتوا و صوری آن از طریق بازبینی توسط خبرگان مربوطه بررسی و تایید شد و پایایی کل پرسشنامه نیز به روش آلفای کرونباخ 0.95 برآورد گردید. برای تحلیل داده ها نیز از نرم افزارهای آماری SPSS و Smart PLS استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که فعالیت های مدیریت تکنولوژی شامل شناسایی، اکتساب، بهره برداری، یادگیری، محافظت و انتخاب تکنولوژی بر قابلیت های چابکی تاثیر مثبت و معنی داری داشته است.

در این مقاله، مساله مسیریابی وسایل نقلیه با حمل برگشتی همراه با یک سری محدودیت های عملیاتی بررسی می شود. مشتریان به دو گروه مشتریان خط رفت که تحویل کالا به آن ها صورت می گیرد و مشتریان خط برگشت که کالا از آن ها دریافت می شود، تقسیم می شوند. همچنین، اولویت خدمت رسانی با مشتریان خط رفت است. نکته حائز اهمیت در این تحقیق آنکه، امکان تقسیم تقاضا برای مشتریانی که تقاضای آن ها از بزرگترین وسیله نقلیه موجود بیشتر است و همچنین، محدودیت عملیاتی جدید عدم دسترسی به بعضی از وسایل نقلیه برای تعدادی از مشتریان، به صورت توأمان در نظر گرفته می شود. دپوی مرکزی شامل ناوگانی از وسایل نقلیه با ظرفیت های مختلف و به تعداد نامحدود بوده و تقاضای مشتریان به صورت پویا است و در هر دوره قابل تغییر است. این مساله از نوع چند جمله ای نامعین سخت (NP-hard) است و با توجه به ساختار خاص آن و بررسی ادبیات موضوع، یک الگوریتم کلونی مورچه چندگانه جدید (NM-ACO) برای حل آن پیشنهاد می شود. در این مقاله، پس از آشنایی با کلیات و بیشینه تحقیق، مدل ریاضی جدیدی برای مساله مورد نظر ارایه می شود و در ادامه الگوریتم کلونی مورچه چندگانه پیشنهادی که شامل دو فاز تخصیص و مسیریابی است، تشریح می گردد. در پایان، به تحلیل نتایج عددی حاصل از این الگوریتم برای مسایل آزمون طراحی شده پرداخته می شود.

در این مقاله مساله ترکیبی انتخاب و زمان بندی پروژه در حالت محدودیت منابع، با معیار حداکثرکردن مقدار ارزش فعلی پروژه مدل سازی، تحلیل و حل می شود. در این پژوهش، وضعیتی بررسی و مطالعه می شود که از بین چندین پروژه در دسترس و موجود، باید برخی انتخاب و اجرا شوند تا با توجه به محدودیت منابع بیشترین سود حاصل گردد. مدل های انتخاب پروژه عموما زمان بندی پروژه ها را به عنوان بخشی از فرآیند انتخاب در نظر نمی گیرند. از طرفی، به جز مواردی که تنها یک پروژه در هر دوره فعال است، اولویت بندی پروژه های انتخاب شده بدون در نظر گرفتن زمان بندی آنها بهینه نیست. زمان بندی پروژه ها در سطح فعالیت های پروژه بر پیچیدگی تصمیم گیری در مورد انتخاب سبد می افزاید و فضای جستجو را برای انتخاب سبدی از پروژه ها گسترش می دهد. در این مقاله برای حل مساله در ابعاد بزرگ، یک روش فراابتکاری مبتنی بر روش انبوه ذرات ارائه می گردد. به منظور صحه گذاری بر مدل ارائه شده، چندین مساله نمونه در ابعاد کوچک و بزرگ حل شده و نتایج بررسی شده است. نتایج نشان دهنده عملکرد مناسب الگوریتم ارائه شده است.

بخش های خانگی و تجاری بیشترین سهم مصارف گاز طبیعی در کشور را به خود اختصاص داده است. بنابراین، پیش بینی میزان مصارف این دو بخش برای شرکت ملی گاز ایران بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله، برای مصارف خانگی و تجاری گاز طبیعی شهر اصفهان ساختار مناسبی از مدل شبکه عصبی انتخاب و طراحی شده است. برای یافتن یک ساختار مناسب شبکه عصبی، سه ساختار متفاوت با نام های دینامیک، هرس کامل و شبکه شعاع بر اساس تابع بررسی شده است. داده های واقعی مصارف گاز 10 سال (1381 تا 1390) برای پیش بینی مصارف (1391 تا 1395) استفاده شده است. به منظور پیش بینی مصارف خانگی و تجاری گاز طبیعی، متغیرهای مستقل جمعیت، دما، تعداد مشترکین و قیمت گاز انتخاب شده اند. ساختارهای شبکه عصبی با یکدیگر و با سایر روش های سنتی پیش بینی از جمله رگرسیون و سری های زمانی مقایسه گردید. نتایج حاکی از آن است که ساختار منتخب هرس کامل مدل شبکه عصبی برای این داده ها از سایر ساختارها و مدل های پیش بینی سنتی کارآمدتر و دقیق تر است و این مدل تا سال 1395 برای بخش خانگی افزایش مصرف و برای بخش تجاری کاهش در مصرف گاز طبیعی شهر اصفهان را پیش بینی کرده است. بر اساس بررسی های انجام شده، تاکنون پژوهشی برای پیش بینی مصارف گاز طبیعی خانگی و تجاری شهر اصفهان با مقایسه بین ساختار های مختلف طراحی مدل شبکه عصبی و انتخاب بهترین ساختار، صورت نگرفته است.