ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی
سال:1392 | دوره:3 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

زمینه: آفرینندگی توانایی همگانی و بالاترین توانایی شناختی است که برخی کمک به بهبود آن را هدف اصلی سامانه های آموزشی دانسته اند. برای رسیدن به این هدف باید برنامه ها و روش هایی داشت که به پرورش آفرینندگی یاری برسانند. نگاهی به برنامه های آموزشی کشور ما نشان می دهد، توجه به توانایی آفرینندگی در آنها جایگاه چندانی ندارد. این کاستی به ویژه در برنامه های پیش دبستانی که کارکردی بنیادی دارند، مساله آفرین است.هدف: در این پژوهش هدف، حل مساله کمبود آفرینندگی و کمک به بهبود این توانایی در آموزنده ها است.روش: این پژوهش از نوع آزمایشی (با گروه گواه) است. نمونه پژوهش گروهی از آموزنده های پیش دبستانی بودند که به شیوه تصادفی به دو گروه 10 نفری آزمایش و گواه تقسیم شدند. برنامه آموزشی داستان آفرینی در بیست نشست آموزشی ساخته و آزموده شد. کارایی برنامه با کاربرد آزمون خلاقیت سنج تصویری تورنس در پیش آزمون و پس آزمون برآورد شد.یافته ها: پس از اجرای دوره آموزشی تفاوت آماری معناداری بین دو گروه آزمایش و گواه در زمین آفرینندگی مشاهده شده است.نتیجه گیری: کاربرد دوره آموزشی داستان آفرینی به بهبود توان آفرینندگی کودکان یاری می رساند.

هدف: از آنجا که محیط کلاس درس در فرایند تدریس و یادگیری و همچنین رشد شناختی و عاطفی دانش آموزان نقش مهمی دارد، بنابراین، هدف اساسی این پژوهش ارزیابی جو روانی- اجتماعی کلاس درس برای شناسایی ساختار درونی مدرسه و ارتباط آن با خلاقیت دانش آموزان در سال تحصیلی 90 – 89 می باشد.روش: این پژوهش با توجه به هدف خود از نوع مطالعات کاربردی و بر حسب روش و گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی- پیمایشی بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه دانش آموزان پایه پنجم مدارس ابتدایی دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 90-89 است. تعداد 378 دانش آموز پسر در پژوهش حاضر شرکت داشتند که با ترکیبی از روش های نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و طبقه ای نسبی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها نیز شامل دو پرسشنامه محقق ساخته (پرسشنامه جو روانی- اجتماعی کلاس و پرسشنامه خلاقیت) بوده است. برای تحلیل داده ها از آمار استنباطی (آزمون دو جمله ای و رگرسیون چندگانه گام به گام)، و نرم افزار «اس.پی.اس.اس.» استفاده گردید.یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که دانش آموزان پایه پنجم مولفه های (برخورداری از حمایت معلم، نظم و سازماندهی به مطالب) را مطلوب و مولفه های از قبیل (مشارکت، وابستگی متقابل میان دانش آموزان، اهمیت دادن به کار و تکلیف، کاربست قوانین و مقررات) را نسبتا مطلوب و مولفه (نوآوری آموزشی) را نامطلوب ارزیابی کردند. همچنین نتایج رگرسیون چندگانه گام به گام در این پژوهش نشان داد که سه مولفه جو روانی- اجتماعی از قبیل نوآوری آموزشی، برخورداری از حمایت معلم، وابستگی متقابل میان دانش آموزان قدرت پیش بینی خلاقیت را دارند.نتیجه گیری: از آن جا که جو کلاس درس تصمیم گیرنده اصلی یادگیری و رفتار کلاسی می باشد و نیز بر اساس نتایج این پژوهش تا حدودی قادر به پیش بینی خلاقیت دانش آموزان است، باید معلمان، و همچنین دانش آموزان به منظور ترغیب خلاقیتشان محیط گرم، صمیمی، و یادگیری عاطفی را ترویج دهند، و از این طریق منجر به اصلاح و بهبود مدرسه شوند.

زمینه: پیشرفت های سریع در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر، به سمت نیازهای انسان نیز رهنمون شده است. یکی از نیازهای اساسی و سازنده انسان، خلاقیت است که در رشد و تکامل فرد و تمدن بشری نقش موثری دارد. تاکنون اثر متغیرهای زیادی بر خلاقیت مورد بررسی قرار گرفته شده است، اما تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر پرورش تفکر خلاق نادیده گرفته شده است.هدف: هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، بر پرورش تفکر خلاق بوده است.روش: در این پژوهش از روش شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با دو گروه آزمایش و کنترل استفاده شده است. در اجرای پژوهش ابتدا آزمون خلاقیت به هر دو گروه (آزمایش و کنترل) داده شد و سپس نمرات حاصل از آزمون با روش آماری t مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها: یافته های این پژوهش، اثربخشی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش را در خلاقیت به طور کلی و در عنصر ابتکار نشان داد. اما فرضیه های مربوط به عناصر دیگر خلاقیت یعنی سیالی، انعطاف پذیری و بسط از نظر آماری تایید نشدند.بحث و نتیجه گیری: به طور کلی نتیجه این پژوهش نشان داد که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش نوید بخش رشد و شکوفایی خلاقیت به ویژه در عنصر ابتکار آن است.

زمینه: نیاز به کارآفرینی اجتماعی در کاهش تبعات بحران بر اقشار آسیب پذیر، امری ضروری است. با توجه به آنکه بسیاری از مقوله های اجتماعی و محیطی حساس به زمان هستند، کوتاهی در تشخیص اهمیت کارآفرینی اجتماعی و عدم حمایت کافی از آن در این برهه زمانی اشتباه بسیار بزرگی است.هدف: هدف این تحقیق بررسی نقش سبک رهبری تحولی مدیران در پیش بینی کارآفرینی اجتماعی کارکنان و همچنین تطبیق و مقایسه دانشگاه های دولتی با دانشگاه های غیردولتی شهر مشهد از این حیث بود.روش: روش پژوهش توصیفی-پیمایشی بود. پژوهش دارای دو جامعه آماری بود، شامل کلیه کارکنان رسمی و قرارداد مشخص شاغل در واحدهای ستادی دانشگاه های دولتی و غیردولتی شهر مشهد که در سال تحصیلی 1389-1390 دارای حداقل 3 سال سابقه کاری و 6 ماه سابقه کار با مدیر مافوق خود بودند. نمونه دانشگاه های دولتی دانشگاه فردوسی و نمونه دانشگاه های غیردولتی دانشگاه های خیام و سجاد بود که هدفمند انتخاب شدند. تعداد آزمودنی های آنها به ترتیب برابر با 145، 25 و 19 نفر بودند. ابزار پژوهش، دو پرسشنامه سنجش رهبری تحولی بس و اولیو (1985) و پرسشنامه محقق ساخته کارآفرینی اجتماعی براساس نظریه دیز (1998) بود که ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه ها به ترتیب 0.98 و 0.94 به دست آمد و روایی تحلیل عاملی آنها نیز به تایید رسید.یافته ها: در هر دو جامعه پژوهش: 1) میزان انطباق رفتاری مدیران با سبک رهبری تحولی و همچنین میزان کارآفرینی اجتماعی کارکنان در سطح بالایی وجود دارد. 2) بین سبک رهبری تحولی و کارآفرینی اجتماعی رابطه معنی داری هست و سبک رهبری تحولی مدیران قابلیت پیش بینی کارآفرینی اجتماعی کارکنان را دارا است. 3) بین رفتار منطبق مدیران با سبک رهبری تحولی بر حسب جنسیت کارکنان تفاوت معنی داری وجود ندارد. 4) بین رفتار منطبق مدیران با سبک رهبری تحولی و سن کارکنان رابطه معنی داری وجود ندارد.نتیجه گیری: نظر به اهمیتی که سبک رهبری تحولی و شاخص های آن دارد، و از طرفی قرابتی که اهداف کارآفرینی اجتماعی با اهداف سازمان های آموزشی دارد، سازمان های گوناگون به ویژه سازمان های آموزشی می توانند در پیشبرد اهداف خود نتایج این پژوهش را به کار گیرند و زمینه های تحقیق و توسعه آنها را مهیا سازند.

زمینه: روی آوردن به کسب و کارهای کارآفرینانه، به دلیل نقش عمده آنها در تولید اشتغال و ثروت یکی از عوامل کلیدی رشد و توسعه اقتصادی در عصر مدرن است. کارآفرینان در این فرایند با شناسایی فرصت های جدید، تحلیل نیازهای مشتریان و سازماندهی منابع و سرمایه ها منجر به بقای کسب و کار خواهند شد. چگونگی ساز و کارهای رفتاری کارآفرینان در این فرایند، یک شکاف مطالعاتی است.هدف: هدف از انجام این تحقیق، بررسی رابطه عناصر سرمایه فکری بر رفتارهای متفاوت کارآفرینان در فرایند شناسایی فرصت های کارآفرینانه است.روش پژوهش: جامعه آماری پژوهش از تولیدکنندگان برتر کشاورزی و کارآفرینان استان کرمانشاه تعداد 188 نفر بود و از تعداد 106 نفر به عنوان نمونه از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه بود.یافته ها: نتایج مدل سازی معادله ساختاری بیانگر رابطه مثبت و معنی دار بین سرمایه های فکری و رفتارهای شناسایی فرصت بود. دانش و آگاهی، انگیزه درونی، خلاقیت و تجربه مدیریتی به ترتیب مهم ترین عناصر تشکیل دهنده سرمایه فکری را تشکیل دادند. کارآفرینان قابلیت خوبی در شناسایی فرصت داشته و مرور رقابتی فرصت ها، خلق راه حل های نوآورانه و جستجوی فعال به عنوان مهم ترین رفتارهای شناسایی فرصت، شناخته شد.نتیجه گیری: فرهنگ سازی کار گروهی، تقویت سامانه های اطلاعاتی داخلی، برگزاری کارگاه تکنیک های خلاقیت و کسب تجربه های مدیریت کسب و کار، برای بهبود رفتارهای خلاقانه در شناسایی فرصت ها می تواند ضروری بنماید.

زمینه: پیشرفت ابعاد گوناگون جامعه بشری، در گرو خلق اندیشه های نو می باشد. تفکر منطقی را می توان منوط به داشتن ذهنیت فلسفی وی دانست. ذهن فلسفی به مدیر و کارکنان بینش و دانشی می دهد تا بتواند در مواجه با مسائل سازمان از تنگ نظری، خود محوری و یک جانبه نگری مصون بمانند.هدف: هدف اصلی مورد بررسی در این پژوهش؛ بررسی رابطه بین ذهنیت فلسفی و میزان خلاقیت سازمانی کارکنان مرکز آموزش مدیریت دولتی می باشد.روش: پژوهش از نوع همبستگی است و در زمره تحقیقات کاربردی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر همه کارکنان مرکز آموزش مدیریت دولتی در سال 1391 (تعداد آنها برابر با 145 نفر) است. از جامعه آماری یاد شده، نمونه ای به حجم 110 نفر به صورت تصادفی انتخاب شد. در پژوهش حاضر با بهره گیری از دو پرسشنامه استاندارد، سنجش خلاقیت کارکنان رندسیپ (1979) و هم چنین پرسش نامه ذهنیت فلسفی میرسپاسی و سلطانی (1375) به بررسی متغیرهای فوق پرداخته شد.یافته ها: بین ذهنیت فلسفی و ابعاد آن (جامعیت، تعمق و انعطاف پذیری) با خلاقیت کارکنان مرکز آموزش مدیریت دولتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج رگرسیون گام به گام حاکی از آن بود که از بین مولفه های ذهنیت فلسفی متغیرهای جامعیت و انعطاف پذیری بهترین پیش بینی کننده برای خلاقیت کارکنان مرکز آموزش مدیریت دولتی هستند.نتیجه گیری: بر اساس یافته های تحقیق می توان اذعان داشت که هر چه میزان ذهنیت فلسفی و ابعاد آن (جامعیت، تعمق و انعطاف پذیری) در بین کارکنان مرکز آموزش مدیریت دولتی بیشتر باشد، خلاقیت بیشتری از خود نشان می دهند. از تحلیل داده ها می توان چنین نتیجه گرفت که بعد جامعیت ذهنیت فلسفی رابطه بیشتری با خلاقیت دارد و ابعاد انعطاف پذیری و تعمق در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.

زمینه: پرورش خلاقیت یکی از مهم ترین هدف های آموزش عالی به شمار می آید.هدف: این تحقیق با هدف تعیین تاثیر تکنیک ایده جویی (اسکمپر) بر تفکر خلاق دانشجویان دختر رشته های فنی- مهندسی دانشگاه تبریز انجام گرفت.روش: جامعه آماری این پژوهش دانشجویان دختر رشته های فنی- مهندسی دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 91-1390 بودند که تعدادشان 1070 نفر بود. طرح پژوهش از نوع شبه تجربی با گروه گواه و به صورت پیش آزمون و پس آزمون بود و 60 دانشجو به روش نمونه گیری در دسترس (داوطلبانه) انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (30 دانشجو) و کنترل (30 دانشجو) جایگزین شدند. ابزار پژوهش استفاده شده آزمون خلاقیت تصویری تورنس (فرم الف) بوده است. داده های پژوهش با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شد.یافته ها: نتایج پژوهش بیانگر آن است که آموزش تکنیک ایده جویی (اسکمپر) به دانشجویان موجب افزایش خلاقیت آنها در مولفه های گوناگون سیالی، انعطاف پذیری، ابتکار و بسط می شود. یعنی می توان گفت روش ایده جویی یک روش موثر در پرورش خلاقیت دانشجویان می باشد و موجب افزایش تفکر خلاق آنها می شود.

زمینه: یکی از اساسی ترین عناصر پیشرفت بشری خلاقیت می باشد که عوامل گوناگونی موجب افزایش و همچنین موجب کاهش میزان خلاقیت می شوند که بر اساس پیشینه موجود، یکی از این عوامل آلکسی تایمیا می باشد.هدف: نوع ارتباط و تاثیر آلکسی تایمیا بر میزان خلاقیت در پژوهش های داخلی موجب ارزیابی قرار نگرفته است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر پیش بینی خلاقیت بر اساس مولفه های آلکسی تایمیا در میان دانشجویان دانشگاه تبریز می باشد.روش: به منظور دست یابی به هدف پژوهش، از میان دانشجویان دانشگاه تبریز، تعداد 211 دانشجو به عنوان آزمودنی با روش نمونه گیری تصادفی- نسبتی انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از دو پرسشنامه خلاقیت عابدی و مقیاس آلکسی تایمیای تورنتو (TAS-20) استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزار «اس پی اس اس» نسخه 18، تجزیه و تحلیل شد و از روش های آماری همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شد.یافته ها: بر اساس نتایج، خلاقیت به طور معکوس با مولفه های آلکسی تایمیا رابطه دارد. همین طور مولفه های دشواری در تشخیص احساسات، دشواری در توصیف احساسات، تفکر برون مدار آلکسی تایمیا به طور معنی دار قادر به پیش بینی خلاقیت می باشند. در این میان فقط ضریب بتای خرده مولفه ناتوانی در تشخیص احساسات به طور معنی دار قادر به تبیین خلاقیت بود.نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاضر نشانگر ارتباط معکوس خلاقیت با ابعاد آلکسی تایمیا بود، بنابراین می توان برنامه هایی طراحی کرد که در آن با افزایش میزان خلاقیت افراد، مولفه های آلکسی تایمیا را به کم ترین مقدار رساند.

زمینه: کارآفرینی دانشگاهی به عنوان یک رویکرد و همچنین به عنوان رسالت سوم دانشگاه ها و آموزش عالی در سال های اخیر مورد توجه می باشد.هدف: پژوهش حاضر سعی دارد تا با رویکردی تفسیر گرایانه چالش ها و راهکارهای بهبود کارآفرینی دانشگاهی را از نگاه پژوهشگران و اساتید دانشگاه شناسایی کند.روش: رویکرد پژوهشی به کاربرد شده از نوع روش شناسی کیفی می باشد و از روش مردم نگاری برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است. داده های این پژوهش با استفاده از روش مشاهده مشارکتی و تکنیک مصاحبه باز و عمیق جمع آوری شده و سپس با استفاده از تکنیک مثلث سازی ترکیب شده اند. روش نمونه گیری مورد استفاده در این پژوهش از نوع نمونه گیری کیفی- هدفمند است و با استفاده از شاخص اشباع نظری تعداد 16 نفر از پژوهشگران و اساتید دانشگاه در حوزه علوم انسانی (علوم مدیریت) به عنوان نمونه پژوهش مورد مصاحبه قرار گرفتند. نگرش و دیدگاه آنها نسبت به چالش ها و راهکارهای بهبود کارآفرینی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و نتیجه گیری از یافته های تحقیق از «نظریه زمینه ای» استفاده شده است، به عبارت دیگر در این پژوهش به جای آزمون نظریه و تایید یا رد آن به ارائه نظریه به صورت محدود پرداخته می شود. یافته های اصلی این پژوهش با استفاده از نظریه زمینه ای شامل مقولاتی همچون تحول در نقش دانشگاه ها (پذیرش نقش جدید)، بسترسازی، شبکه سازی، ارتقاء فعالیت های دانشگاهی و تغییرات مدیریتی می باشد.نتیجه گیری: می توان تمامی مقولات را زیر مقوله کارآفرینی دانشگاهی قرار داد. به عبارت دیگر کارآفرینی دانشگاهی «مقوله هسته» در این نظریه زمینه ای می باشد. با استفاده از این مقولات مدل پارادایمی ارائه شده است.