تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
سال:1394 | دوره:6 | شماره:19 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:پیش از ظهور اسلام، سنتی حکمفرما بود که قرآن کریم از آن به «جاهلیت اولی» تعبیر کرده است. برخی مفسران، قید «اولی» را حمل بر وجود دو جاهلیت اولی و ثانیه (یا اخری) کرده اند. در این نوشتار برای تبیین دیدگاه یاد شده به این سووال کلیدی که «مولفه های فرهنگ جاهلیت از منظر قرآن و مصادیق آن در عصر حاضر کدام است؟» با استفاده از روش تحلیل محتوا پاسخ داده شده است. حاصل این پژوهش، بر وجود مولفه هایی برای فرهنگ جاهلیت چون پندارهای باطل نسبت به خداوند، احکام جاهلانه، تعصب و تبرج دلالت دارد. از آنجا که این مولفه ها، محدود به زمان یا جغرافیای خاصی نیستند، در هر زمان و مکان دیگری نیز سازنده فرهنگ جاهلیت خواهند بود که از مصادیق آن در جوامع امروزی می توان به تبعیض نژادی، سکولاریسم، قوانین و احکام قضایی ناعادلانه، تفاخرات و آشکار ساختن زینت ها در انظار عمومی و ... اشاره نمود. چکیده عربی:کان هناک تقلیدا سائدا قبل ظهور الاسلام عبر عنه القرآن الکریم بـ "الجاهلیة الاولی". اعتبر بعض المفسرین کلمه "الاولی"المقیده بانها دلالة علی وجود جاهلیتین الاولی و الثانیة او الأخری. فی هذا المقال و بغیة تبیین وجهة النظر المذکورة تم الاجابة علی هذا السئوال المحوری و هو: «ما هی عناصر الثقافة الجاهلیة من منظور القرآن و مصادیقها فی العصر الحاضر؟» و ذلک بالاستفادة من اسلوب تحلیل الفحوی المعروفة.حصیلة هذا البحث یشیر الی وجود عناصر للثقافة الجاهلیة مثل التصورات الخاطئة حول الله، الاحکام المتسمة بالجهالة و التعصب و التبرج. نظرا لان هذه العناصر غیر محددة بزمان او جغرافیة خاصة، فانها ستکون فی ای زمان و مکان آخر من عوامل بناء و تبلور الثقافة الجاهلیة حیث من مصادیقها فی المجتمعات المعاصرة یمکن الاشارة الی التمییز العنصری، العلمانیه، القوانین و الاحکام القضائیة الجائرة و مجمل التفاخر و ابداء الزینة علی العلن و امثالها.

چکیده فارسی:در صنایع دستی، نقوش همواره جایگاه خاصی داشته اند؛ از آثار منقوش بر سفالینه های تمدن های کهن گرفته تا دست ساخته های امروزین. در این میان، مطالعه تطبیقی نقوش منبرها و روابط بین آنها، علاوه بر شناسایی ارزش این آثار، زمینه ساز پژوهش های دیگر نیز خواهد بود. این پژوهش بر آن است تا چگونگی و میزان ارتباط بین طرح ها و نقوش منبر مسجد جامع نایین و منبر مسجد جامع سوریان را ـ که در قرن هشتم هجری ساخته شده ـ تبیین نماید. این پژوهش با روش توصیفی ـ تطبیقی تدوین شده و داده ها را با مطالعات کتابخانه ای و میدانی گردآوری نموده است. یافته های تحقیق نشان می دهد ساختار کلی طراحی و کتیبه دو منبر از الگویی واحد پیروی می کنند و از نظر طرح و نقش اسلیمی، ختایی و هندسی دارای یک قالب مشترک هستند، اما به لحاظ ظرافت طراحی، همسان نیستند که، تفاوت های موجود را باید در شیوه و سبک هنرمندان دانست. چکیده عربی:النقوش فی الصناعات الیدویة لها دوما مکانة خاصة؛ بدأ من الاثار المنقوشة علی الخزف فی الحضارات القدیمه و حتی الصناعات الیدویة فی عصرنا الحاضر. بهذا الصدد فان دراسة تطبیقیة لنقوش المنابر و العلاقات بینها، علاوة علی التعرف علی قیمة هذه الاثار، فانها ستمهد الارضیة للمزید من الدراسات المستقبلیة الاخری، یسعی هذا المقال لتبیین کیفیة و مدی الترابط بین التصامیم و نقوش منبر المسجد الجامع فی مدینه نائین و منبر المسجد الجامع بسوریان المبنی فی القرن الثامن الهجری. لقد تم تدوین هذه الدراسة بالاسلوب الوصفی - التطبیقی و تم جمع المعطیات عبر المطالعة المکتبیة و المیدانیة. تشیر نتائج البحث بان هیکله التصمیم العامة و کتابات المنبرین اتبعت اسلوبا و نموذجا واحدا و من جهة التصمیم و النقش النباتی الختائی و الهندسی لها اطار مشترک واحد و لکن من ناحیة دقت و جمالیة التصمیم لا یتشابهان، حیث ان التباینات الموجودة یجب اعتبارها ضمن اسلوب و طریقه الفنانین.

چکیده فارسی: این پژوهه با روشی توصیفی ـ تحلیلی می کوشد تا سبک مواجهه ائمه علیه السلام با مدعیان دروغین مهدویت را واکاوی کند. این جستار در پاسخ گویی به این پرسش که سبک مواجهه امامان معصوم علیه السلام با مدعیان دروغین مهدویت به چه نحوی بوده، تاکید دارد که سبک مواجهه آنان از سنخ «مدیریت بحران» بوده است؛ بدین معنا که ائمه علیه السلام در مقابله با مدعیان دروغین به دنبال اتخاذ تصمیماتی بودند که به کاهش روند پیدایش مدعیان و به کنترل و دفع آنان بینجامد. در این راستا با دو گونه «مدیریت دفعی در مرحله پیشینی» و «مدیریت رفعی در مرحله پسینی» روبه روییم. در ادامه سازوکارهای ائمه علیه السلام در هر قسمت بررسی می شود. بررسی های این مقاله مقدمه ای است برای پاسخ به این پرسش که باید از چه الگویی برای تقابل با مدعیان دروغین مهدویت بهره جست؟ چکیده عربی:یسعی هذا المقال باسلوبه الوصفی ـ التحلیلی لدراسه اسلوب مواجه الائمه علیهم الاسلام لادعیاء المهدویة الکاذبین. هذا البحث للاجابه علی هذا التساؤل و هو کیف کان اسلوب مواجهة الائمة المعصومین علیهم السلام لادعیاء المهدویة الکاذبین و مؤکدا علی ان اسلوبهم فی المواجهه کان من نوع «اداره الأزمة»؛ بمعنی أن الائمة علیهم السلام کانوا فی مجابهة الأدعیاء الکاذبین بصدد أتخاذ قرارات من شانه تقلیص مسیرة ظهور الأدعیاء و احتوائهم و من ثم التصدی و دفع شرورهم. فی هذا السیاق نواجه نمطین من أنماط الادارة و هی «ادارة المواجهة الدفاعیه فی المرحلة الاولی» و «ادارة الاستئصال الجذری فی المرحلة التالیة». و یواصل المقال بدراسة اسالیب و طرق الائمه فی المرحلتین. نتائج هذه الدراسة هی مقدمة للاجابة علی هذا السؤال القائل ما هو المنوذج الذی یجب ان یتبع لمواجهة هؤلاء الادعیاء الکاذبین.

چکیده فارسی: بررسی تکنیک های غافقی در شکافتن، قطع کردن و داغ کردن در کتاب المرشد، موضوع اصلی این تحقیق است. توصیف دقیق غافقی از هر بیماری، نشانه شناختی واضح و متمایز از انواع بیماری های چشمی است. او در جراحی با تکنیک شکاف عرضی در بیماری های پلکی، قرنیه و ملتحمه، دو روش سلخ یا عدم سلخ را مبنا قرار داده بود. در قطع کردن، تکنیک های غافقی، کشط کردن، لقط کردن و تشمیر (پلک پردازی) است. تکینک وی در داغ کردن نیز بر اساس شکل ظاهری داغه (مکواه) است که شامل داغ کردن با مکواه سوزنی شکل (نوک تیز) و داغ کردن با مکواه عدسی شکل (سرپهن) است. مسیر آموزشی این کتاب نیز از طب نظری آغاز شده و پس از بیماری شناسی، به طب عملی (تجربی) پرداخته که توصیف دقیق از تکنیک استفاده از ابزار مناسب و تاکید بر رعایت تمام اصول احتیاطی، در تمام مراحل درمانی، تا حد بسیاری منطبق بر روش های نوین این دانش است. چکیده عربی:الموضوع الاساس لهذا البحث هو دراسة تقنیات الغافقی فی الفتح، القطع و الکی فی کتاب المرشد. الوصف الدقیق الذی یصف به الغافقی لکل سقم و مرض، لدلالة علی المامه المتمیز و الواضح لانواع امراض العیون. بادر الغافقی فی الجراحة علی اعتماد طریقة السلخ او عدمه فی تقنیه الفتح العرضی فی امراض الجفون، القرنیة و الملتحمه. فی الکی ایضا یعتمد علی الشکل الظاهری للمکواة حیث یشمل الکی بالمکواة المدببة (حاله الابرة) و الکی بالمکواة العدسیه الشکل (العریضة). کما أن المسار التعلیمی لهذا الکتاب یبدأ بالطب النظری و بعد معرفة الامراض، یبادر الی الطب العملی حیث ان وصفه الدقیق لتقنیه الاستفادة من الآلة المناسبة و التاکید علی مراعات جمیع الجوانب الاحترازیة، فی جمیع مراحل العلاج، ینطبق الی حد کبیر علی الاسالیب الحدیثة لهذا العلم.

چکیده فارسی: زنان در تاریخ سیاسی ایران اغلب دارای جایگاه درخوری نبوده و نقش موثری نیز در فضای سیاسی نداشتند. اما، دوران مغولان و تیموریان از این لحاظ یک استثنا به شمار می آید. زنان در این دوران، نقش موثری در حوادث سیاسی ایفا نمودند و اشخاص قدرتمند و مشهور و ماندگاری از میانشان برآمدند. این زنان گاه در عرصه سیاست و نظامی گری وارد می شدند؛ گاه برای بر تخت نشاندن فرزند خود، دسیسه چینی و زمانی دیگر برای بخشش خطای بزرگان شفاعت می کردند؛ گاه سلاطین و شاهزادگان را به جنگ وامی داشتند و گاهی نیز سفیران صلح می شدند. پژوهش حاضر تصویری روشن و مستند از فعالیت ها و نقش زنان در تحولات سیاسی دوره تیموری به دست دهد. در این پژوهش، همسران، مادران، خواهران و دختران سلاطین تیموری حاکم در قلمرو ایران مورد توجه اند و همسران امیران و وزیران دربار که از خاندان تیمور نبوده و منابع نیز به آنان نپرداخته اند و نیز تیموریان هند، موضوع این پژوهش نیستند. چکیده عربی:لم یکن للمرأة علی الاغلب فی تاریخ ایران السیاسی مکانة ذات شأن و لم یکن لها دور مؤثر فی الاجواء السیاسیة؛ الا أن الفتره المغولیة و التیموریة تعد مستثناة من هذه القاعدة - المرأة فی هذه الفترة لعبت دورا مؤثرا فی الاحداث السیاسیة و ظهر من بین نساء هذه الحقبة شخصیات مقتدره و مشهوره و خالدة. لقد دخلت المرأة فی المعترک السیاسی و احیانا مارست الشوون العسکریة، فاحیانا کانت تتآمر کی یعتلی ابنها العرش وحینا آخر تتوسط للعفو عن زله کبار الشخصیات فی البلاط وفی بعض الاوقات کانت تدفع بالسلاطین و الامراء الی الحرب، و احیانا کانت سفیرة للسلام. الدراسة الحالیة تقدم تصویرا واضحا و موثقا للنشاطات و دور المرأة فی التطورات السیاسیة فی العصر التیموری. تتمرکز هذه الدراسة علی زوجات، امهات، اخوات و بنات السلاطین التیموریین الذین حکموا فی ایران، فی حین لم تشمل هذه الدراسه زوجات الامراء و الوزراء فی البلاط ممن لم یعدوا من اسرة تیمور و لم تشر المصادر الیهم و کذلک التیموریین فی الهند.

چکیده فارسی:کتاب فتوح خراسان، اثر ابوالحسن مدائنی (225 ـ 135 ق) از کهن ترین آثاری است که درباره تاریخ خراسان تالیف شده است. اگرچه از این کتاب نیز همانند دیگر آثار مدائنی و بسیاری از مورخان سده های نخستین هجری نسخه ای به دست ما نرسیده است، به نظر می رسد چنین کتابی نباید از سوی مورخان دوره های بعد نادیده گرفته شده باشد و احتمالا اجزایی از آن در آثار این نویسندگان نقل شده و محفوظ مانده است. نویسنده بر اساس این فرض، با پژوهشی کتابخانه ای به جستجویی گسترده در منابع تاریخی پرداخته و بخش های بسیاری از این کتاب را در لابه لای سطور و صفحات این آثار، به خصوص تاریخ الامم و الملوک طبری، مشاهده و استخراج نموده است. این مستخرجات در قالب 160 خبر مستقل تدوین شد. با تحلیل محتوای این اخبار، اطلاعات بسیاری درخصوص راویان مدائنی در این اثر، آغاز و انجام کتاب، محتوا و ویژگی ها و نیز امتیازات آن به دست می آید. چکیده عربی:کتاب فتوح خراسان من تصنیف ابوالحسن المدائنی (225- 135ق) من أقدم الکتب المدونه حول تاریخ خراسان. بالرغم من ان هذا الکتاب شأنه کسائر آثار المدائنی و الکثیر من مؤرخی القرون الهجریة الاولی لم تصلنا منه نسخه ما، الا انه یبدو أن مثل هذا کتاب لم یغب عن أنظار و اهتمامات مؤرخی الفترات اللاحقه و من المحتمل ان اجزاءا منه قد تم نقله و الحفاظ علیه من قبل هؤلاء الکتاب و المؤرخین. علی اساس هذا الفرض بادر کاتب المقال من خلال دراسة مکتبیه للبحث و الاستقصاء الواسع فی المصادر التاریخیة و شاهد و استخرج اقسام کثیرة من هذا الکتاب من بین السطور و صفحات هذه الاثار و لاسیما تاریخ الامم و الملوک للطبری. تم تدوین هذه المستخرجات فی اطار 160 خبرا مستقلا، من خلال تحلیل مضمون هذه الاخبار، فقد تم الحصول علی معلومات کثیرة بشان رواة المدائنی فی هذا الکتاب، بدایه و نهایه الکتاب، مضمون و سمات و خصوصیات و کذلک میزات هذا الاثر التاریخی.