تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
سال:1396 | دوره:8 | شماره:26 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی: بررسی متن محورِ آثار کهن این امکان را فراهم می آورند تا در بررسی علمی سیر تحول تاریخ نگاری در عرصه های مختلف، مبنایی برای تشخیص برخی تفاوت های محتوایی ایجاد شده در متون داشته باشیم. تکیه ابومخنف در نگارش کتاب مقتل الحسین بر جزئیات و محاورات و نیز نزدیکی دوره حیات او به واقعه کربلا، مجموعه ای نادر از عملکرد امام× در مراحل مختلف شکل گیری واقعه کربلا را در اختیارمان قرار داده است. بر این اساس، پاسخ به این پرسش که وجه تعلیمی مکتب امام حسین× از آغاز حرکت ایشان از مدینه تا رسیدن به کربلا و شهادتشان بر چه شاخصه هایی استوار بوده است، منظور نظر تحقیق حاضر قرار گرفته است. نتیجه این پژوهشِ توصیفی تحلیلی، حاکی از آن است که آگاهی دادن به مخاطبان شاخصه اصلی مکتب امام حسین× در مسیر حرکت ایشان بوده است. ایشان این مهم را با محوریت دو موضوع به انجام رسانیده اند: بیان ویژگی های رهبر مسلمانان و عدم مشروعیت حکومت وقت. چکیده عربی: دراسه نص محور التصانیف القدیمة یهیأ الامکان عند الاستقصاء العلمی لمسار تطور کتابة التاریخ فی المجالات المختلفه، الی ایجاد معیار لتشخیص بعض التباین فی فحوی النصوص الموجودة. ان اعتماد ابو مخنف فی کتابة و تدوین کتاب مقتل الحسین علی التفاصیل والحوارات و کذلک القرب الزمنی لفترة حیاته من واقعه الطف، یضع تحت تصرفنا مجموعة نادره من اداء الامام× فی المراحل المختلفة لبلورة و ترسیم واقعة کربلاء الدامیة. علی هذا الاساس فان الاجابة علی هذا السؤال وهو ما هی الاوجه التعلیمیه لمدرسة الامام الحسین× منذ بدایة تحرکهم من المدینه و حتی وصولهم الی کربلاء و استشهادهم و ما هی المیزات والمعاییر التی تعتمد علیها؛ و هذا هو الهدف من هذا البحث. ان النتیجة لهذا البحث الوصفی التحلیلی، یدل علی أن توعیه المخاطبین هی المیزة الاساسیة لمدرسة الامام الحسین× خلال مسیرتهم. لقد اتموا هذه المهمة بالترکیز علی موضوعین: تبیین صفات قائد المسلمین و عدم شرعیة السلطه آنذاک.

چکیده فارسی: علم لدنی از ویژگی های مهم امامان شیعه است. براساس منابع روایی و اسناد تاریخی امام زین العابدین× به عنوان چهارمین امام منصوص شیعه از علمی سرشار برخوردار بوده است. با رجوع به منابع متقدم می توان دریافت آن حضرت با احراز جایگاه امام، مفسر و محدث، ضمن گره گشایی از مسائل دینی مختلف و با تکیه بر قرآن کریم و با استعانت از علم خویش به پرسش های مطرح عصر خود پاسخ داده و مرجعیت یافته است. یافت انعکاس سیره علمی امام زین العابدین در منابع متقدم اهل سنت، دغدغه اصلی این جستار است، اینکه: امام زین العابدین× در پهنه علوم گوناگون دینی؛ یعنی فقه، حدیث، فتوا و تفسیر از دید اهل سنت چه جایگاهی داشته است؟ بر پایه یافته های این تحقیق، در منابع متقدم اهل سنت از ایشان به عنوان شخصیتی دانش پرور، فقیه، محدث و مفسر یاد شده است که آراءش مورد توجه دانشمندان متقدم قرار گرفته است. روش این پژوهش، توصیفی است. چکیده عربی: العلم اللدنی من الخصائص الهامه لائمة الشیعة. حسب المصادر الروائیة و الوثائق التاریخیة فان الامام زین العابدین× بصفته الامام الشیعی الرابع المنصوص علیه کان یتمتع بعلم جم. بالرجوع الی المصادر المتقدمة یمکن الادراک بان حضرته من خلال احرازه لمقام الامام، المفسر والمحدث، و ضمن حله للقضایا الدینیة المختلفة و یجیب بالاعتماد علی القرآن الکریم و بالاستعانه بعلمه علی الاسئلة المطروحة فی عصره، ینال المرجعیة. ایجاد انعکاس السیرة العلمیة للامام زین العابدین فی مصادر اهل السنه المتقدمة، هو الهاجس الاساس لهذا البحث. یاتری ماهی المکانه التی کان یحظی بها الامام زین العابدین× فی میادین العلوم الدینیة المختلفة؛ یعنی الفقه، الحدیث، الفتوی و التفسیر من منظار اهل السنة؟ علی ضوء نتائج هذا البحث، تذکر المصادر المتقدمة لاهل السنة حضرته باعتباره شخصیة مربیة للعلم، فقیه، محدث و مفسر و ان آرائه کانت محط اهتمام العلماء المتقدمین. اسلوب هذا البحث هو اسلوب وصفی.

چکیده فارسی: در عرصه سیاسی مهم ترین نتیجه مهاجرت سادات علوی به شمال ایران در قرن سوم هجری، تأسیس حکومت شیعی علوی در طبرستان بود. در اوایل قرن چهارم هجری با شکل گیری و بنیان گرفتن مکتب ناصریه، شهرهایی چون آمل و هوسم از مراکز اصلی ترویج فرهنگ شیعی در سراسر طبرستان و دیلم به شمار می رفتند. این نوشتار بر آن است با شیوه توصیفی و تحلیلی، تلاش ناصرکبیر در نشر اندیشه شیعی طبرستان را مورد بررسی قرار دهد. در مجموع می توان چنین نتیجه گرفت، محبوبیت علویان در بین عامه مردم طبرستان از یک سو و تلاش ناصرکبیر در نشر اسلام و اندیشه شیعی، سبب ساخت و راه اندازی مدارس، کتابخانه ها، محافل بحث و مناظره و تدریس علوم دینی شد. تمامی این موارد در اعتلای فرهنگ شیعی تأثیرگذار بوده است. اهمیت این تلاش ها در این است که با توجه به جو سیاسی و تسنن حاکم، این منطقه در احیای فرهنگ شیعی تلاش نموده است. چکیده عربی: ان اهم نتیجه فی المجال السیاسی لهجرة السادة العلویة الی شمال ایران فی القرن الثالث الهجری، هو تاسیس حکومة شیعیة علویة فی طبرستان. فی بدایة القرن الرابع للهجرة مع بلورة و تاسیس المدرسة الناصریة، کانت المدن مثل آمل و هوسم تعد من المراکز الرئیسیة لأشاعة و ترویج الثقافه الشیعیة فی جمیع انحاء طبرستان و الدیلم. المقال الحالی یسعی بطریقه وصفیه تحلیلیه الی دراسة مساعی الناصر الکبیر لاشاعة الفکر الشیعی بطبرستان. اجمالا یمکن الاستنتاج بان شعبیه العلویین بین عامه الناس بطبرستان من جهة و سعی الناصر لترویج الاسلام و الفکر الشیعی، ادی الی بناء و تشیید المدارس، المکتبات، اوساط البحث و المنظارة و تدریس العلوم الدینیة. ان جمیع هذه الحالات کانت مؤثرة فی رقی الثقافة الشیعیة. ان اهمیة هذه المساعی تکمن فی انه بالرغم من الاجواء السیاسیة و ان الحاکم من اهل السنة، فان هذه المنطقه سعت فی احیاء الثقافة الشیعیة.

چکیده فارسی: تحلیل گفتمان حاصل تعامل کنش های زبانی و غیرزبانی، اندیشگانی، فرهنگی و تعامل یا تقابل ایدئولوژی ها است که لایه های درونی در متن را تحلیل تا به معناهای عمیق آن دست یابد. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان بر پایه برجسته سازی و حاشیه رانی ایدئولوژیک ون دایک، به تحلیل مناظره امام رضا× و جاثلیق در اثبات نبوت پیامبر| می پردازد. امام× در انتخاب واژگان از کلماتی استفاده کرده که بار معنایی عمیقی دارند، و از دلالت های زبانی برای انتقال معنا استفاده نموده، لذا انتخاب و چینش کلمات و انواع تأکید ها و مطلع و مقصد کلمات می تواند در برجسته سازی مفاهیم اصلی که مورد نظر امام× بود، نقش بسزایی را ایفا نماید، و با استفاده از استفهامی که باعث تردید یا زیر سؤال بردن اعتقادات طرف مقابل می شود، به حاشیه رانی گفتمان وی بپردازد. چکیده عربی: تحلیل الحوار هو حصیله تعامل الافعال اللغویة و غیر اللغویة، الفکریة، الثقافیه و تعامل او تقابل الایدیولوجیات حیث یتم تحلیل الطبقات الداخلیة فی النص للوصول الی معانیها العمیقه. یعالج المقال الحاضر باسلوب وصفی-تحلیلی بالاستفاده من نزعة تحلیل الحوار علی اساس التضخیم و السوق الی الهامش ایدیولوجیة وان دایک، تحلیل مناظرة الامام الرضا× و الجاثلیق فی اثبات نبوة النبی|. فی انتقاء الکلمات استفاد الامام× من مفردات لها معانی عمیقه، و استفاد من الدلالات اللغویة لنقل و ایصال المعنی، لذلک فان انتقاء و ترتیب و تنظیم الکلمات و شتی انواع التاکیدات و مطلع و غایه الکلمات بامکانها تضخیم المفاهیم الرئیسیة التی کانت مطمح وجهه نظر الامام× و ان تلعب دورا لائقا و مهما، و بالاستفاده من التسائل الذی یؤدی الی التردید و الشک او التشکیک باعتقادات الطرف الاخر و بالتالی سوق حواره الی الهامش.

چکیده فارسی: دیوان برید در نهاد اداری خلافت اسلامی (امویان و عباسیان) کارکردی مهم در عرصة خبریابی و خبررسانی و امنیت قلمرو خلافت داشت. ضرورت ادارة قلمرو گستردة خلافت، کسب اخبار و حوادث از ایالات و انتقال آنها به دارالخلافه، مراقبت از نحوة عملکرد کارگزاران، انجام خدمات پستی و اقدامات جاسوسی موجب اهمیت این دیوان در سازمان اداری خلافت اسلامی شد. در این پژوهش که از نوع تاریخی است در مرحله گردآوری به روش کتابخانه ای و در مرحله تبیین به شیوة توصیفی تحلیلی، جایگاه نهاد برید در خلافت اسلامی و کارکردهای آن در امور پستی ارتباطی و اطلاعاتی امنیتی بررسی شده است. یافتة پژوهش نشان می دهد که کارکرد سیاسی امنیتی دیوان برید، جایگاه و اهمیت آن را در نظام خلافت چنان برجسته نمود که صاحبان برید در دربار خلفا از منزلت بالایی برخوردار شده و امنیت داخلی و حفظ قدرت خلفا به نحوة عملکرد این نهاد پیوند یافت. چکیده عربی: کان لدیوان البرید فی التنظیمات الاداریة للخلافة الاسلامیة (الامویه و العباسیة) اداءا هاما فی مجال ایصال الاخبار و کسب الاخبار و الحفاظ علی الامن فی البلاد. ان ضروره و لزوم اداره بلاد الخلافه الواسع، الحصول علی الاخبار والاحداث من الولایات و انتقالها الی دار الخلافه، الاشراف علی کیفیه اداء العمال، اداء الخدمات البریدیة و الاعمال الجاسوسیة ادی الی اهمیة هذا الدیوان فی المنظومة الاداریة للخلافة الاسلامیه. فی هذا البحث الذی هو من النوع التاریخی و انه فی مرحله التجمیع باسلوب مکتبی و فی مرحله التبیین باسلوب وصفی تحلیلی، یتم دراسة مکانة موسسة البرید فی الخلافه الاسلامیه و اداءه فی الشوون البریدیه التواصلیه و الاستخباراتیه-الامنیة. حصیله البحث تشیر الی ان الاداء السیاسی الامنی لدیوان البرید، رقی بمکانه و اهمیة هذا الدیوان فی نظام الخلافه الی درجه ان اصحاب البرید فی بلاط الخلافه کانوا یحظون بشأن و منزلة سامیه و ان الامن الداخلی و الحفاظ علی قدرة الخلفاء ارتبط بکیفیه اداء هذه المنظمه.

چکیده فارسی: بازشناسی مؤلفه های مهدی باوری پاره ای از زیدیان هم زمان با ظهور محمدعبدالله بن حسن مثنی ملقب به نفس زکیه (145 100) موضوع اصلی پژوهش پیش روست. در این مقال بررسی تحلیلی عناصر مهدی انگاری نفس زکیه پی گرفته شده است که از کارکردهای ویژه ای در قیام محمد و همچنین تبیین روند باور به مهدویت در میان زیدیه برخوردار است. به نظر می رسد مهدی باوری نفس زکیه از مؤلفه ها و شاخص هایی چون اهتمام به نام و نسب و ویژگی های ظاهری تشکیل شده است. چنان که تا اندازه ای به نشانه های ظهور مهدی نیز توجه گردیده است. همچنین نمی توان نقش خواص و برخی از جریان های غالی را نادیده گرفت. بنابراین تحقیق حاضر با استفاده از منابع معتبر تاریخی، حدیثی و فرقه شناختی و همچنین مصادر درون گروهی و بهره مندی از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از مصادر متقدم و ارائه تحلیل های مستند تلاش می کند تا تصویری روشن از عناصری ترسیم کند که به مهدی انگاری محمد کمک کردند. چکیده عربی: اعادة التعرف علی عناصر الاعتقاد بالمهدویة لبعض الزیدیه تزامنا مع ظهور محمد بن عبدالله بن الحسن المثنی الملقب بالنفس الزکیة (145-100) هو الموضوع الرئیسی لهذا البحث. یتم فی هذا المقال القیام بدراسه تحلیلیه لعناصر الاعتقاد بمهدویة النفس الزکیة التی تعد من المظاهر العلمیة الخاصة فی نهضة محمد و کذلک تبیین مسار الاعتقاد بالمهدویه بین الزیدیة. یبدو ان الاعتقاد بالمهدویة لدی النفس الزکیة یتألف من عناصر و معاییر مثل الاهتمام بالاسم و النسب و المیزات الظاهریة. کما تم الاهتمام الی حد ما بعلائم ظهور المهدی. کذلک لایمکن غض النظر عن دور الخواص و بعض التیارات المغالیة. بناءا علی ذلک فان البحث الحاضر یسعی بالاستفاده من المصادر التاریخیة المعتبرة، الحدیثیة و معرفة الفرق و کذلک المصادر داخل المجموعات و بالاستفاده من فرز و تحلیل المعلومات الحاصلة من المصادر المتقدمة و تقدیم التحالیل الموثقة لترسیم صوره واضحة للعناصر التی ساهمت فی اعتقاد محمد بالمهدویة.