مدیریت بحران
سال:1391 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

برنامه ریزی کاربری زمین به عنوان یکی از مهم ترین ابزارها و در عین حال اهداف برنامه ریزی شهری جایگاهی حیاتی در تحقق مخاطره نگری در فرآیند توسعه شهری داشته و مطالعه و تجربه برای بهبود روش ها و فرآیندهای تحقق آن، مساله مهم و اولویت مندی برای کاهش خطرپذیری جوامع شهری است. پژوهش حاضر با این رویکرد و استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با هدف بازشناسی معیارها و روش های ارزیابی و کاهش خطرپذیری شهرها در برابر زلزله از طریق راهکارهای مطرح در حیطه برنامه ریزی کاربری زمین، با مطالعه موردی ناحیه 5 از منطقه 3 شهر تهران، که کارشناسان احتمال وقوع زلزله ای شدید را در آن بسیار بالا می دانند، به بررسی و تحلیل این امر پرداخته و با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی عوامل موثر شناخته شده در خطرپذیری از زلزله در قالب رابطه خطرپذیری (آسیب پذیری×مخاطره×در معرض قرار داشتن)، انواع نقشه های خطرپذیری را تولید نموده و بر اساس انطباق کاربری های موجود بر آن ها به ارائه الزامات و گزینه های تغییر و هدایت برنامه ریزی کاربری زمین برای کاهش خطرپذیری از زلزله می پردازد. نتایج این پژوهش نشان دهنده کارآیی استفاده از روش های ارزیابی خطرپذیری به ویژه روش های کمی و مقایسه ای در ارائه چارچوبی عملی و منطقی برای سنجش میزان خطرپذیری و بر اساس آن هدایت دقیق تر و با کیفیت تر تصمیمات برنامه ریزی کاربری زمین و نشان دادن اولویت ها و کمبودهای تشدید کننده در خطرپذیری شهرها از رویدادهای طبیعی به ویژه زلزله است.

شریان های حیاتی همچون شبکه های آب، برق، مخابرات، حمل و نقل، نفت و گاز بیشترین آسیب را در سوانح طبیعی می بینند. حفظ عملکرد یک شهر در پیش و پس از بحران هایی چون زلزله، انفجار ها، جنگ و سیل، به عملکرد شریان های حیاتی وابسته است و با توجه به اندرکنش و وابستگی شدید این شریان ها به یکدیگر، بررسی رفتار شریان های حیاتی و مدل سازی اندرکنش لرزه ای بین آنها ضروری است. در بین شریان های حیاتی، شبکه برق بیشترین تاثیر و اهمیت را دارد که دلیل آن، نقش حیاتی شبکه برق در برقراری سایر شریان ها است و لازم است محاسبات ارزیابی ریسک شریان های حیاتی با وجود اثر برق صورت گیرد.به علت آنکه ارزیابی اثر برق در شریان های حیاتی بسیار پیچیده و پر از جزییات است، از این رو اغلب کارشناسان در محاسبات خود دچار اشتباه می شوند. در واقع حذف یا در نظر گرفتن اثر برق نیاز به دقت و بررسی ریشه ای دارد. حتی اگر از نمودارهای آماده و نمودارهای موجود در دستورالعمل هزوس و ریسک یو ای هم استفاده گردد، باید دقت شود که اثر برق به گونه ای لحاظ گردد که قبلا در رسم منحنی های شکنندگی مورد استفاده قرار گرفته است. هر یک از تجهیزات، زیر مجموعه هایی دارند که در آنها اثر برق وجود دارد و این طور نیست که بتوان به سادگی اثر برق را حذف یا اضافه نمود. در این مقاله، پس از شرح روند دقیق ارزیابی اثر برق و نحوه محاسبه آن در مطالعات اندرکنش لرزه ای، نتایج روی شبکه آب منطقه 6 تهران مدل شده است. از نتایج این پژوهش می توان در تمامی محاسبات که روی شبکه آب و برق صورت می گیرد، شامل برآورد خسارت، ارزیابی ریسک یا اندرکنش شریان ها، استفاده نمود.

یکی از مهم ترین مسایلی که مورد توجه سازمان های مدیریت بحران قرار دارد، انتخاب مکان هایی جهت استقرار موقت سانحه دیدگان است. در این پژوهش منطقه شش شیراز با توجه به استعداد لرزه خیزی بالا به عنوان الگویی جهت مکان یابی محل های استقرار موقت سانحه دیدگان زلزله احتمالی مورد مطالعه قرار گرفته است. بر این اساس در چارچوب روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، پس از مشخص شدن معیارهای موثر در امر مکان یابی مساکن موقت، اقدام به وزن دهی معیارها و شاخص های مورد مطالعه طبق نظر کارشناسان خبره مدیریت بحران و با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون تعدیل شده با قضاوت ذهنی می شود. سپس با استفاده از مدل TOPSIS و نرم افزار Excel، مکان های مستعد جهت اسکان موقت بر حسب اولویت رتبه بندی می گردد. نتایج نشان می دهد معیارهای فاصله از رودخانه، مساحت زمین و فاصله از معابر در بین سایر معیارها از اهمیت بیشتری برخوردارند. همچنین بهترین مکان ها جهت عملیات اسکان موقت، بوستان ها و زمین های بایر این منطقه شهری است، بنابراین فرضیه تحقیق مورد تایید قرار می گیرد.

با توجه به اینکه رفتار شبکه خطوط لوله مدفون انتقال سوخت نسبت به وقوع زلزله های احتمالی مشکوک است، احتمال خسارت های مستقیم و غیر مستقیم بالایی بر این شبکه وجود دارد. زیرساخت مذکور یکی از مهم ترین شریان ها در محیط های شهری محسوب می شود. از این رو بررسی آنالیز عملکرد لرزه ای این خطوط بسیار حایز اهمیت است. در شهر کرمانشاه، سه مسیر خطوط لوله مدفون سوخت رسانی از زیر شهر عبور می کند. به منظور انجام برآورد خسارت لرزه ای خطوط لوله مدفون سوخت شهر کرمانشاه از برنامه تحلیل خسارت خطوط لوله نوشته شده در محیط نرم افزار (GIS) استفاده شده است. در این برنامه به طور خودکار، پارامترهای لرزه خیزی منطقه ( PGAو PGV)، تعداد نشت و شکست، تعداد اشتعال، مساحت منطقه تحت تاثیر آتش و انفجار، تعداد جمعیت در معرض آتش و انفجار و تعداد واحدهای در معرض آتش و انفجار پس از زلزله محاسبه گشت. در انتها نقشه ریسک منطقه در سه حالت خرابی شبکه خطوط برق هوایی، برای هر سناریو آنالیز شد و نتایج سه حالت جرقه در اثر شبکه برق به صورت کمی و گرافیکی با یکدیگر مقایسه شدند. در نقشه ریسک منطقه، اثر شبکه برق در کاهش و افزایش میزان خسارات وارده به منطقه بسیار آشکار بود؛ به گونه ای که تعداد اشتعال های وارده به خطوط لوله سوخت شهر کرمانشاه پس از مقاوم سازی شبکه برق، در سناریوی اول از 21 به 2 اشتعال و برای سناریوی دوم از 2 به صفر اشتعال تقلیل یافت.

از میان کاربری ها و خدمات موجود در شهر، استقرار بهینه فضا - مکانی ایستگاه های آتش نشانی به دلیل اهمیت و توجه روز افزون به ارائه خدمات ایمنی و تمهیدات پیش گیری و مقابله با حوادث آتش سوزی و مدیریت بحران در شهرها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بی شک خدمات رسانی به موقع ایستگاه های آتش نشانی بیش از هر چیز مستلزم استقرار آنها در مکان های مناسب بوده، تا بتوانند در اسرع وقت و بدون مواجهه با موانع و محدودیت های محیط شهری از یک سو، و نیز با ایجاد کمترین آثار منفی بر زندگی ساکنان شهر از سوی دیگر، به محل حادثه برسند. تهران بزرگ با جمعیت بیش از هشت میلیون نفر به عنوان بزرگ ترین شهر کشور، به علت گسترش موازی و نیز افزایش جمعیت، زمینه های ایجاد حریق را در سطح شهر افزایش داده است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و نیز بهره گیری از روش های تلفیقی تحلیل شبکه و MCDM در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، توزیع فضایی- مکانی استقرار و شعاع عملکرد ایستگاه های آتش نشانی موجود در منطقه 6 شهر تهران مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد پراکنش فضایی ایستگاه های آتش نشانی برای مدیریت بهینه بحران در وضعیت موجود از الگوی مناسبی برخوردار نبوده و ایستگاه های موجود در مدت زمان استاندارد 3 دقیقه نمی توانند کل منطقه را تحت پوشش خدماتی قرار دهند. بنابراین با به کار گیری روش های تحلیلی MCDM و نیز استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و تلفیق آن با قابلیت های GIS، برای مناطق خارج از شعاع عملکردی ایستگاه های موجود، 2 ایستگاه جدید مشخص و پیشنهاد گردیده است تا کل فضای مطالعات موردی، بر اساس استاندارد زمانی خودروهای آتش نشانی به محل حریق، تحت پوشش ایستگاه های آتش نشانی قرار گیرد.

توسعه شتابان شهرها و ازدیاد روز افزون جمعیت شهری در دهه های اخیر، برنامه ریزی، مدیریت و کنترل شهرها را بیش از پیش با مشکل مواجه کرده است. این مشکل در زمان وقوع بحران های طبیعی و به ویژه زمانی که با ناهنجاری های اجتماعی همراه می شوند، بسیار پیچیده تر می گردد. تعیین میزان آسیب پذیری بافت های شهری با در نظر داشتن عوامل موثر بر آسیب پذیری، یکی از الزاماتی است که باید پیش از وقوع حوادث و به منظور آمادگی هرچه بیشتر برای مدیریت کارآمد بحران در شهرها، صورت پذیرد. سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) از قدرتمندترین ابزارهایی است که در صورت کفایت اطلاعات ورودی، می تواند با توانایی های تحلیلی منحصر به فردش، به بهترین شکل ممکن ما را در تعیین پتانسیل آسیب پذیری محدوده های شهری یاری رساند. در این پژوهش، ابتدا با بهره گیری از (GIS)، نقشه میزان آسیب پذیری در منطقه 6 شهرداری تهران با توجه به معیارهای کالبدی، اجتماعی- اقتصادی و امنیتی تهیه شده است. برای تهیه این نقشه تعداد 38 شاخص ملاک قرار گرفته و در نهایت با روی هم گذاری لایه های اطلاعاتی مربوط به این شاخص ها، میزان آسیب پذیری منطقه در 5 طبقه (از کمترین آسیب پذیری تا مناطق کاملا مساله دار) مشخص گردید، سپس مناطقی که دارای قابلیت استقرار مراکز امداد و نجات در منطقه و اطراف آن هستند تعیین شدند. در نهایت با استفاده از تحلیل شبکه کوتاه ترین مسیرهای دسترسی به محل حادثه مشخص گردیدند. بر اساس نتایج به دست آمده بیشترین میزان آسیب پذیری منطقه در بخش مرکز و جنوب شرقی منطقه است. بیش از 60 درصد ساختمان های این محدوده بسیار آسیب پذیر بوده و بخش عمده ای از آن ها جزو بافت های مساله دار هستند؛ همچنین کمترین میزان آسیب پذیری مربوط به بخش های شمال منطقه است که عمده آن دارای پتانسیل آسیب پذیری نسبتا پایین است.

قرن 21، قرن رویارویی با تغییرات شگرف تکنولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است که هیچ سازمانی از تغییرات و رویدادهای آن مصون نیست. مدیریت راهبردی و مدیریت بحران از موضوعات مهم سازمانی هستند که در طول دهه های اخیر در کانون توجه پژوهشگران و کارشناسان قرار گرفته است. در این مقاله پیوند این دو موضوع در صنایع حمل و نقل ریلی کشور مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از نوع پژوهش های کمی است که با رویکرد پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، همه شرکت های فعال در صنایع حمل و نقل ریلی کشور است که تعداد آن ها بالغ بر 500 شرکت است و از این تعداد، 103 شرکت مورد بررسی قرار گرفته است. برای آزمون فرضیه های پژوهش از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد در شرکت هایی که مدیریت راهبردی استقرار یافته است، کیفیت عملیات مدیریت بحران وضعیت بهتری را نشان می دهد.