مدیریت بحران
سال:1396 | دوره:6 | شماره:11 |تعداد مقالات:11

افزایش جمعیت، تغییر سبک زندگی، افزایش بیماری ها و سوانح و حوادث طبیعی و غیرطبیعی موجب اهمیت روزافزون زنجیره های خدمات درمانی شده است. از سویی اهمیت خون به منزله ی ماده ای کمیاب و حیاتی برای بشر و خاصیت فسادپذیری شدید و شرایط خاص حمل و نگهداری آن از سوی دیگر مسائلی هستند که در سال های اخیر محققان را به چالش کشیده اند. اهمیت این حوزه به خصوص در شرایط وقوع بحران و کمبود شدید خون می تواند دوچندان شود. در این مقاله، یک مدل ریاضی در زنجیره ی حلقه ی بسته ی تامین خون در شرایط عدم قطعیت ارائه می گردد که در آن لجستیک معکوس و شرایط بحران نیز در نظر گرفته می شود. با توجه به پیچیدگی در حل مدل پیشنهادی، پس از ارائه ی روش دقیق برای اعتباردهی مدل، از تلفیق دو الگوریتم فراابتکاری ژنتیک (GA) و شبیه سازی تبرید (SA) استفاده می شود. سپس به سنجش اعتبار الگوریتم فراابتکاری تلفیقی در مقایسه با نتایج نرم افزار GAMS IDE/Cplex در حل مسائل کوچک، متوسط و بزرگ پرداخته می شود و در خاتمه نیز نتایج تحلیل حساسیت ارائه می‍ گردد.

در قسمت کوهستانی مشرف به شمال شرق شهر کرمان با کاربری مسکونی تفریحی، تحت تاثیر تکتونیزه ی شدید، شاهد پرتگاه های گسلی و خطر ریزش سنگ در منطقه هستیم. در زمان ریزش، مشکل اصلی برای عناصر در معرض خطر، محل رسیدن قطعات سنگی است. بنابراین در نقشه های پهنه بندی حساسیت باید حساسیت مناطق نسبت به رسیدن قطعات را مد نظر گرفت و با بررسی و ارزیابی مسیر طی شده (Run-out) توسط ریزش ها پهنه های با حساسیت زیاد، متوسط و کم تعیین گردد. بنابراین در ابتدا عوامل موثر در ایجاد ریزش شناسایی شد و سپس با دو روش ارزیابی چند معیاره مکانی (AHP) و روش آماری دو متغیره نسبت فراوانی، میزان اهمیت هرکدام از عوامل در منطقه تعیین و نقشه ی پهنه بندی ریزش ها به منزله ی غالب ترین نوع حرکت دامنه ای تهیه شد. بیشترین فراوانی ریزش های منطقه در دامنه های گسلی، جهت های شمال غرب و غرب و شیب های 15-30 درجه دیده شدند. نقشه ی حاصل از روش آماری دربرگیرنده ی اکثریت پهنه های ریزشی و همچنین دربرگیرنده ی مناطقی است که مسیر عبور ریزش ها بوده اند، اما به دلیل دستکاری دامنه های منطقه برای تعیین آخرین محل رسیدن قطعات ریزشی، این نقشه نتوانست اطلاعات کامل را در اختیار بگذارد، بنابراین برای تکمیل نقشه ی حساسیت منطقه از رابطه های تجربی زاویه رسیدن (Reach Angle) و زاویه سایه (Shadow Angle)، برای تخمین بیشترین فاصله ای که قطعات ریزشی ممکن است طی کنند استفاده گردید. در نقشه ی نهایی، جاده های تفریحی حاشیه ی دامنه در معرض خطر متوسط و مسیرهای کوهنوردی در معرض خطر زیاد شناسایی شدند.

انسان از زمان استقرار در روی کره ی زمین، همواره در معرض تهدیدات محیط قرار داشته است. افزایش قدرت ابزاری و فناوری امروزی وی نیز در ستیز با طبیعت، نه تنها موفقیت کامل به وی نداده، بلکه تنوع بحران ها را نیز افزایش داده است. به هرحال انسان گاهی در اثر وقوع بلایای طبیعی متحمل خسارت فراوانی شده و با بحران هایی روبه رو می گردد. نواحی روستایی نیز به علت ارتباط بیشتر با محیط طبیعی، فقر، شرایط اجتماعی و... بیشتر در معرض بحران های طبیعی قرار دارند و آسیب پذیرترند. نکته ی مهم در این زمینه چگونگی رویارویی و به عبارت دیگر «مدیریت بحران» است. لذا در تحقیق حاضر پس از سنجش آسیب پذیری کالبدی و اقتصادی اجتماعی، به برنامه ریزی مدیریت بحران زلزله در نواحی روستایی شهرستان شهرکرد پرداخته شده است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی تحلیلی است. برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از بررسی های کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. در روش میدانی تعداد 267 پرسشنامه از خانوارهای ساکن در روستاهای نمونه به روش تصادفی و خوشه ای تکمیل گردید. به منظور تعیین راهبرد مورد نظر از روش SWOT و برای آزمون فرضیه ها از آزمون T استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون T نشان داد میزان آسیب پذیری اقتصادی اجتماعی نواحی روستایی مذکور در موقع بروز بحران «زیاد» و میزان آسیب پذیری کالبدی فضایی «کمتر از حد متوسط» است. همچنین نتایج ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی امتیاز موزون عوامل داخلی معادل 2.37 و عوامل خارجی 2.51 شده است و راهبرد مناسب برنامه ریزی «راهبرد بازنگری» تعیین گردید.

هدف پژوهش حاضر، سنجش میزان ایمنی شهرکرد بر اساس اصول پدافند غیرعامل، سطح بندی شهر بر مبنای میزان آسیب پذیری، الگوی پراکندگی زیرساخت های شهری و سازمان های مهم تصمیم گیری در سطح شهر است. نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی است، بستر مورد مطالعه شهر شهرکرد است که با استفاده از شاخص های مکانی موثر بر ایمنی، به سنجش میزان آسیب پذیری شهر در زمان بروز جنگ پرداخته شده است. برای تحلیل داده ها ابتدا معیارها و زیرمعیارهای شهری به کمک مدل ANP در محیط نرم افزار Super Decisions مقایسه و امتیاز گذاری شده اند، سپس ضریب اهمیت هر یک از معیارهای اصلی به کمک مدل AHP و در نرم افزار Expert choice سنجیده شده است. پس از ارزیابی معیارها و زیرمعیارها، فاصله از معیارهایی که دوری و نزدیکی به آن ها و یا تراکم و پراکندگی از آن ها مهم بوده در محیط نرم افزار Arc Gis برآورد شده و پس از طی فرایندهای مذکور، شهر شهرکرد از نظر میزان آسیب پذیری در 6 طبقه (آسیب پذیری خیلی زیاد، زیاد، متوسط، نسبتا کم، کم و خیلی کم) از هم متمایز شده است.

یکی از روش های نوین مدیریت حوادث در شرکت های خدمات رسان، استفاده از مشخصه های سازمان های با قابلیت اطمینان بالا مانند شرکت های هواپیمایی، نیروگاه های اتمی و کنترل ترافیک هوایی در این شرکت هاست. مدیریت بر حوادث در سازمان های مذکور نیازمند فعالیت هایی است که بتواند قابلیت اطمینان بالا را برآورده کند. هدف این تحقیق پیدا کردن این فعالیت هاست. در تحقیق حاضر ابتدا مشخصه های موجود در سازمان های با قابلیت اطمینان بالا ارائه شده، سپس فعالیت های مورد نیاز برای پیاده سازی مشخصه های یک سازمان با قابلیت اطمینان بالا در شرکت های توزیع برق به عنوان یک سازمان خدمات رسان احصا شده است. این فعالیت ها عبارتند از توان تعامل بالا، سرعت انتقال بالا، آرامش، امنیت، یادگیری، کار گروهی، مدیریت استعداد، آشفتگی سازمان یافته، مدیریت دانش، اعتماد، چرخش شغلی، وفاداری، سختی کار، بقای تجربه و کرامت. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و مصاحبه و جامعه آماری مدیران ارشد شرکت های توزیع برق ایران بوده اند. روش تحقیق توصیفی اکتشافی و از نظر هدف کاربردی است.

امروزه به دلیل پیچیدگی های فضای سایبری و تاثیرگذاری آن بر بسیاری حوزه های دیگر از منظر امنیت ملی نیاز به سیستم پایش با رویکرد روندیابی فضای سایبری و نیز داشتن دید جامع نسبت به همه ابعاد آن شامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی امنیتی و علم و فناوری بیش از پیش ضروری است. با گسترش سیستم های پایگاهی و حجم بالای داده های ذخیره شده در این سیستم ها، نیاز به ابزاری است تا بتوان داده های ذخیره شده را پردازش کرد و اطلاعات حاصل از این پردازش را در اختیار کاربران قرار داد. با توجه به گسترش روزافزون ابزارهای ارتباطی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و لزوم ایجاد آگاهی اطلاعاتی بر این حوزه با رویکرد جلوگیری از غافل گیری در مواجهه با بحران و از سوی دیگر حجم، سرعت و تنوع داده های شبکه های اجتماعی، لزوم تدوین استراتژی فناوری کلان داده در تحلیل شبکه های اجتماعی امری بسیار ضروری است. گفتنی است این مفهوم به جهت تازگی با روش های تحلیلی سنتی به هیچ وجه قابل اجرا نیست و باید در مواجهه با این حوزه از فناوری های نوین بهره برد. از آنجایی که یکی از اصلی ترین مباحث در حوزه کلان داده روش های داده کاوی برای پالایش داده و دست یابی به ارزش افزوده در حوزه داده های عظیم است، در پژوهش حاضر سعی شده است تا فناوری های مورد نیاز شناسایی شده و ضمن تحلیل و اولویت بندی آن به تدوین استراتژی فناوری کلان داده در تحلیل شبکه های اجتماعی برای پیش بینی وقوع بحران پرداخته شود. با توجه به موضوع و هدف پژوهش، نوع تحقیق کاربردی - توسعه ای 1 است. روش تحقیق کمی است و جمع آوری اطلاعات از طریق پانل خبرگان و استفاده از پرسشنامه بسته بوده است و جامعه آماری نیز تعداد 20 نفر از نخبگان عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات بوده است و روش تحلیل بهره گیری از طیف لیکرت برای ارزش گذاری اولویت های استراتژی کلان داده بوده است.

وقوع زلزله هایی با بزرگی کمتر از 5 در مقیاس ریشتر برای ساختمان ها خطری در بر ندارد و حتی ساختمان های سست روستایی هم از این نظر کمتر دچار آسیب می شوند، درحالی که زلزله هایی با بزرگی 5 تا 6 در مناطق روستایی و با بزرگی 6 تا 7 در مناطق شهری بسیار فاجعه بار هستند. با توجه به وضعیت خاص کشور ایران از نظر زمین ساختی می توان ادعا کرد که همه ی گسل های موجود در کشور زلزله زا هستند. به طوری که، همه ساله شاهد خسارات و تلفات مالی و جانی، به خصوص در نواحی روستایی هستیم. بنابراین جامعه ی ایرانی را گریزی از این حادثه ی طبیعی نیست و باید تمهیدات لازم برای مقاوم سازی، شناخت و مدیریت خطر اندیشیده شود. این پژوهش با هدف بررسی میزان خطر و برآورد خسارات ناشی از وقوع زلزله در مناطق روستایی انجام گرفته و نقش عوامل انسانی، زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی را به عنوان عوامل موثر در تخریب و خسارت مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده است. جامعه ی آماری این پژوهش دهستان ابرشیوه ی دماوند در استان تهران است که طبق سرشماری سال1390، 10201 نفر جمعیت و 31 نقطه ی سکونتگاهی داشته است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است که با بهره مندی از مدل سلسله مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تحلیل و کارشناسی شده است. نتایج حاصل از بررسی نشان داد که 51.6 درصد نقاط مسکونی دهستان در فاصله ی 5 کیلومتری از گسل ها واقع شده اند که از شرایط ژئومورفولوژیکی و زمین شناسی مناسبی برای وقوع زلزله برخوردار است و در صورت وقوع زلزله حداکثر کشته شدگان 1037 نفر در روز و تعداد کشته شدگان در شب 1075 نفر در سازه های مسکونی و غیرمسکونی خواهد بود. همچنین 657 سازه ی مسکونی و غیرمسکونی تخریب می شود که احیا و بازسازی آن ها هزینه ای نزدیک به 30 میلیارد تومان به اقتصاد کشور تحمیل خواهد کرد.

یکی از مسائل کالبدی سکونتگاه های روستایی، ضعف بناهای مسکونی در برابر بلایای طبیعی است. به دنبال رانش زمین در روستای روشنق از توابع شهرستان اردبیل، موقعیت جغرافیایی این روستا جابه جا شد و خانه های جدید برای اسکان آسیب دیدگان در این روستا احداث گردید. با این حال، قریب به اتفاق این مساکن در طول زمان تغییرات زیادی پذیرا شدند. این مطالعه درصدد درک مساله و ارزیابی کیفیت اقلیمی و معماری مساکن پس از سانحه و الحاقات بعدی است. مقاله حاضر به روش پیمایشی و از نوع توصیفی- مقطعی انجام گرفت. هشت خانوار ساکن به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. در کنار مطالعات متعارف کتابخانه ای از مصاحبه، مشاهده، عکس و برداشت از فضاهای مختلف مساکن و تغییرات آن ها در طول زمان استفاده شده و برای ارزیابی های اقلیمی نیز از شاخص ماهانی و تقویم نیاز اقلیمی با به کارگیری طیف لیکرت استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان از پاسخ گو نبودن مساکن احداثی به نیازها و خواسته های روستاییان دارد، به گونه ای که بخش پیش ساخته پلان ها در مولفه اقلیمی با کسب رتبه 108 از 240 امتیاز و در مولفه های معماری با کسب 109 از 320 امتیاز، ضعیف و پلان بخش های الحاقی در بحث اقلیمی با کسب رتبه 136 از 240 امتیاز و در معماری با کسب 160 از 320 امتیاز، متوسط ارزیابی شدند که با انجام اقداماتی چون در نظر گرفتن الزامات اقلیمی و اجتماعی در طراحی خانه ها، برنامه ریزی و سازماندهی طراحی ها و غیره می توان به بهبود آن ها یاری رساند.

ایران با فعالیت های لرزه ای پراکنده، زلزله های بسیار بزرگ با دوره های بازگشت طولانی شناخته شده است و عدم بروز زلزله در منطقه ای که تا به حال در آن زلزله اتفاق نیفتاده است، نشانگر ثبات و پایداری همیشگی نیست. با مراجعه به نقشه ی پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران مشاهده می شود که بیش از 90 درصد از مساحت کشور بر روی نوار زلزله قرار دارد. در این راستا ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای مناطق مختلف کشور با هدف کاهش آسیب پذیری جوامع شهری باید در اولویت برنامه ریزی ها قرار گیرد. این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن معیاری تحلیلی بوده و در آن ضمن معرفی دیدگاه های مختلف در ارتباط با آسیب پذیری، با استفاده از پارامترهای گوناگون کمی و کیفی، بر اساس رویکرد تصمیم گیری چند معیاره و با به کارگیری فرایند تحلیل شبکه (ANP) به بررسی و تحلیل آسیب پذیری لرزه ای شهر نجف آباد پرداخته شده است. همچنین به منظور مقایسه ی نتایج حاصل از دو مدل ANP و AHP، تحلیل آسیب پذیری توسط مدل AHP نیز صورت گرفته و نتایج حاصل از این مدل نیز ارائه گردیده است. مطابق نقشه ی پهنه بندی آسیب پذیری، مجموعا حدود 30 درصد مساحت توسعه یافته ی شهر از آسیب پذیری بالا و بسیار بالا و 37 درصد این مساحت از آسیب پذیری متوسط برخوردار است. با تطبیق نقشه ی توزیع جمعیت بر این پهنه بندی، جمعیتی بالغ بر 51000 نفر (با تراکمی بین 70 تا 100 نفر در هکتار) در معرض آسیب پذیری بالا و بسیار بالا قرار دارند. همچنین در مقایسه ی دو مدل فوق با شرایط یکسان، به دلیل وجود وابستگی درونی بین معیارها و زیرمعیارها، نتایج حاصل از مدل ANP منطقی تر بوده و از تعدیل بهتری برخوردار است.

یکی از مهم ترین دلایل وقوع سیلاب و خسارات مالی و جانی ناشی از آن، تجاوز به حریم رودخانه و کاربری نامناسب اراضی است. یکی از ابزارهای مدیریتی پیش بینی شدت خسارات ناشی از سیلاب، برای مهار آن، پهنه بندی سیل است. هدف اصلی این تحقیق ارزیابی اثر سناریوی آمایشی در مساحت پهنه های خطر و میزان خسارت ناشی از سیل، در بازه ای به طول 21 کیلومتر از بستر اصلی رودخانه ی گرگان رود در حوضه ی آبخیز سد بوستان است. بدین منظور ابتدا داده های اولیه ی مدل از قبیل مشخصات هندسی رودخانه و مقاطع عرضی (316 نمونه)، ضرایب زبری برآورد شده به روش کاون و دبی اوج هیدروگراف های محاسبه شده با روش توزیعی مفهومی مادکلارک وارد مدل هیدرولیکی HEC-RAS شد و پس از محاسبه ی تراز آب، پهنه های خطر سیل با دوره بازگشت های 2، 5، 10، 25، 50، 100 و 200 سال در دو شرایط کاربری فعلی و سناریوی آمایشی، با استفاده از نرم افزار HEC-GeoRAS در 5 کلاس ترسیم گردید. نتایج آزمون آماری نشان داد که پهنه های خطر سیل با دوره بازگشت های مختلف در کاربری آمایشی به طور معنا داری (P>0.01)، کاهش می یابد. در این مطالعه برای ارزیابی خسارت سیل نیز از معادله ی عمومی ریسک استفاده شد و نقشه های خسارت عددی و ریالی سیل، پس از شناسایی و کلاس بندی تعداد و درجه ی آسیب پذیری عناصر در معرض خطر در 5 کلاس تهیه گردید. نتایج نشان داد که کلاس خسارت احتمالی در کاربری فعلی بزرگ تر از کاربری آمایشی است. نتایج حاصل از آزمون معنا داری نشان داد که میزان خسارت ریالی در کاربری سناریوی آمایشی به طور معنا داری (P>0.01)، افزایش یافته است، که علت آن را می توان به اختصاص مساحت بیشتری از اراضی کشاورزی به منزله ی عناصر با ارزش تر در پهنه های سیل گیر کاربری آمایشی نسبت داد.

بخش های کوهستانی استان تهران بر روی سازندهای حساس به زمین لغزش احداث شده است و اگر حرکات لغزشی در این نواحی رخ دهد، چه بسا شاهد اثرات جبران ناپذیر در همه ابعاد آن باشیم. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل زمین لغزش در استان تهران و پهنه بندی نواحی مستعد وقوع زمین لغزش است. این پهنه بندی از طریق مدل فازی با استفاده از 8 شاخص کمی و کیفی شامل زمین شناسی، ارتفاع، شیب دامنه ها، جهت دامنه ها، فاصله از گسل ها، فاصله از رودخانه ها، کاربری زمین و بارش، به عنوان عوامل موثر در وقوع حرکات لغزشی در نرم افزار Arc GIS انجام شد. نتایج نشان داد در حدود 13.31درصد از محدوده مورد مطالعه نیز در پهنه های با آسیب پذیری زیاد و بسیار زیاد قرار گرفته است. حدود 13.71 درصد در پهنه با آسیب پذیری متوسط و 72.94 درصد از مساحت استان تهران در پهنه با خطر وقوع کم و بسیار کم قرار گرفته است. پس از انجام مشاهدات میدانی از نواحی مستعد وقوع زمین لغزش و مقایسه آن با نقشه پهنه بندی به دست آمده صحت و کارایی مدل فازی تایید می شود. پهنه های با آسیب پذیری بالا، عمدتا نواحی کوهپایه ای و کوهستانی استان تهران هستند. علت آسیب پذیری بالا، عوامل توپوگرافی و انسانی هستند، هر چند مورفولوژی پهنه های در معرض خطر زمین لغزش، از عامل شیب تبعیت کرده است و این نشان دهنده نقش عامل شیب در وقوع حرکات لغزشی است.