مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن)
سال:1394 | دوره:6 | شماره:15 (پیاپی 18) |تعداد مقالات:8

نقش و کارکردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات (فاوا) به عنوان محور بسیاری از تحولات جهانی، امری انکار ناپذیر است. فناوری اطلاعات و ارتباطات با سرعت چشمگیری در حال پیشروی است و تمامی کشورهای جهان تلاش می کنند تا با برنامه ریزی های جامع و آینده نگر، زمینه ی توسعه ی شاخص فاوا را فراهم نموده و گام های مهمی در جهت ارتقای رتبه ی خود و توسعه ی جامعه ی اطلاعاتی بردارند. بعد از دو اجلاس جهانی سران درباره ی جامعه ی اطلاعاتی، میزان نزدیکی یا دوری از جامعه ی مزبور و حدود بهره مندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات، معیار توسعه یافتگی کشورها و مناطق مختلف جهان شناخته می شود. امروزه با توجه به هدف برنامه ی چشم انداز 20 ساله ی نظام که کسب جایگاه اول علمی در منطقه است، همچنین گذشت ده سال از دومین اجلاس جهانی سران و اتمام فرصت برای توسعه ی فاوا در کشورهای در حال توسعه، ایران می بایست به ارزیابی و بررسی وضعیت خود در حوزه ی فاوا بپردازد. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که ایران در زمینه ی توسعه ی شاخص های فاوا و تحقق جامعه ی اطلاعاتی، چه جایگاهی در بین کشورهای جهان و منطقه دارد؟ به بیان دیگر، اقدام های انجام شده در این خصوص چه نتایج و دستاوردهایی داشته است؟ نتایج این مقاله که با استفاده از روش تطبیقی انجام شده، نشان می دهد ایران با نمره ی 4. 29 رتبه ی 94 را در میان سایرکشورها کسب نموده است. به رغم سیاستگذاری های ایران برای توسعه ی فاوا، در حال حاضر، ایران در بین 11 کشور خاورمیانه، حائز رتبه ی نهم است که تا رسیدن به جایگاه اول مورد نظر تا سال 1404، فاصله ی زیادی دارد. ارزیابی وضعیت ایران در ده سال اخیر نشان دهنده ی سیر نزولی شاخص های توسعه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور ما در بین کشورهای جهان و منطقه است.

بررسی امتناع در برقراری روابط میان ایران و آمریکا، مهم ترین بحث حوزه مطالعات ایران و آمریکاست. در زمینه اینکه چرا این روابط عادی نمی شود، معمولاً بیشتر انتقادات متوجه سیاست خارجی ایران بوده و سیاست خارجی آمریکا بسیار کم انتقاد مفروض گرفته می شود. این مقاله در نظر دارد با بررسی انتقادی سیاست خارجی ایالات متحده در دوران کلینتون و بوش (سال های مقارن با ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی، 84-1376)، چنان فرضیه ای را به چالش بکشد. در این راه، فرضیه رقیب این است که برداشت مسلط در سیاست خارجی آمریکا از جمهوری اسلامی بر پایه مبانی خاصی شکل می گیرد که در چالش با جمهوری اسلامی، به شکل یک «ایدئولوژی بدبینانه» عمل می کند که عادی شدن این روابط را برنمی تابد. برای بررسی این فرضیه، نخست مهم ترین مبانی سیاست خارجی آمریکا در برابر جمهوری اسلامی بررسی می شود تا نشان داده شود چگونه تحت یک ایدئولوژی بدبینانه سامان می یابد. سپس، این سیاست را در سال های یاد شده بررسی می کنیم و الگوهایی از آن را استخراج می کنیم که نشان دهنده امتناع از عادی شدن روابط با جمهوری اسلامی ایران است.

جهانی شدن و در پرتو آن، توسعه و پیشرفت سریع در فناوری ارتباطات و اطلاعات، گسترش استفاده از وسایل ارتباطی سریع و در پی آن دسترسی آسان به اطلاعات، شرایط بین المللی را دگرگون ساخته است. این دگرگونی ساختاری و ماهوی در نظام بین الملل دیپلماسی عمومی را تبدیل به ابزاری نموده است که دولت ها با توسل به آن بهتر می توانند به اهداف ملی خود در رابطه با دیگر کشورها و در صحنه بین الملل دست یابند. جهت دهی افکار عمومی، نقش رسانه های تصویری، شنیداری و نوشتاری با برد بین المللی، تاثیر مهاجرت ها، بین المللی شدن افکار و اندیشه ها، گسترش نقش نهادها و سازمان های بین المللی غیردولتی، تبادل فرهنگ ها، جابجایی و ارتباط آسان نخبگان، درگیرشدن جامعه مدنی در امور سیاسی-بین المللی، جهانی شدن فرهنگ ها، از جمله زمینه ها و حوزه هایی هستند که دیپلماسی عمومی می تواند با اتّکا به آن و انسجام بخشیدن به سیاست های دولت ها بر افکار و اذهان مردم سایر کشورها اثر گذارد. هدف این مقاله بررسی دیپلماسی عمومی به عنوان یکی از ابزار موثر سیاست خارجی است، و در این راستا مقاله در چهار بخش، ابتدا به اثرات و پیامدهای تحولات جهانی در سال های اخیر بر صحنه دیپلماسی می پردازد. سپس مفهوم دیپلماسی عمومی و تفاوت های آن با مفاهیم نزدیک مانند دیپلماسی رسمی (سنتی) تبلیغات و سیاست داخلی مورد بررسی قرار می گیرد، و به دنبال آن، ابعاد و حوزه های عمل این پدیده در روابط خارجی کشورها، و در انتها نیز تاثیر و نقش دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در این مقاله به بررسیِ تحول در نسبت میان حاکمان و مردم در ایران می پردازیم. پیش از سده ی نوزدهم میلادی، مراوده ی اخلاقی مبتنی بر عدل، غالب ترین خصلت عرصه ی سیاست و حکمرانیِ ایرانی بود؛ از این منظر، مردم حکومت شده گانی اند که هویت یابیِ سیاسیِ آنان تنها در دایره ی کردار شاهان یا حکومت گران امکان پذیر می شد. کنش سیاسی کنشی صرفاً شاهانه و به تبع عادلانه بود و مردم در منزلت رعیّت، صرفاً موضوع کردارهای حاکمان خود بودند؛ در این جهان بینیِ سیاسی، شاه راعیِ اعظم است که لطف خود را همچون رسالتی اخلاقی که ذیل لطف و اراده ی اخلاقی خداوند قرار دارد، بر رعیّت اِعمال می کند. این، نگاهِ غالب در سنت نظری و عملیِ اجتماعی و سیاسیِ ایران بود. در طول سده ی 13ق/ 19م، گونه ای دیگر از اِعمال قدرت به تدریج نمایان شد که متأثر از تحولاتِ نوین مغرب زمین، اسلوب حکومت گریِ ایرانی را نسبتاً (مسامحتاً) دستخوش تغییر ساخت. تغییری که نسبت میان حاکم و مردم را وارونه کرد و دربردارنده ی نگاهی شد که متضمن مشارکت و مداخلتِ رعیّت در مقام مردم یا جمعیت (اگر نگوییم شهروند) شد.

جهان همواره شاهد ظهور و سقوط قدرت ها بوده است. اهمیت مطالعه جا به جایی قدرت ها به این دلیل است که صلح و جنگ و امنیت سیستم بین الملل با آن مرتبط است. چارلز دوران و دیلان کیسان در نظریه خود با عنوان «چرخه قدرت و نقش»، بیان می کنند که با افزایش قدرت یک کشور، نقش آن نیز باید افزایش یابد، در غیر این صورت ممکن است تحولات ناخوشایند بین المللی رخ دهد. از سوی دیگر تعادل میان قدرت و نقش موجب آرامش و صلح بین المللی می گردد. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که جابه جایی قدرتهای بزرگ تا سال 2025 چگونه خواهد بود و چه پیامدهای سیاسی برای ایران خواهد داشت؟ در پاسخ به این سؤال و با کمک نظریه چرخه قدرت و نقش، باید گفت که، به نظر می رسد از بین چهار کشور مورد بررسی در این پژوهش، چین با جهش اقتصادی خود خواهد توانست به جایگاه آمریکا از جهت اقتصادی تا سال 2025 نزدیک شده و قدرت اقتصادی این کشور را به چالش بکشد؛ ولی کماکان غرب به رهبری آمریکا موقعیت برتر را در نظام بین الملل خواهند داشت. این پژوهش ابتدا به پیش بینی قدرت کشورها در قالب شش شاخص تا سال 2025 می پردازد. سپس به کمک نظریه دیلان کیسان، چهار کشور مورد بررسی با هم مقایسه شده و نتایج حاصل از آن تحلیل می گردد. در انتها آینده روابط ایران با قدرت های مذکور بررسی خواهد شد. روش پژوهش تحلیلی-کمی بوده و ابزار تحقیق بر مبنای منابع کتابخانه ای-اینترنتی و به کمک نرم افزارهای تحلیل آماری(Minitab, SPSS ) می باشد.

یکی از اقدامات اساسی در توسعه فرهنگی هنری هر جامعه ای، نگرش راهبردی به مفاخر هنری، به عنوان یکی از مصداق ها و مولفه های بنیادین جهانی شدن فرهنگی، جهت هر گونه توسعه و تعامل با جهان پیرامون است. یکی از این مفاخر که دارای جایگاه جهانی است، استاد محمود فرشچیان است. با توجه به باور خود هنرمند در مورد پدیده جهانی شدن، هر تمدن و ملتی باید در عین حالی که به تعبیر «رابرتسون», دارای عام گرایی و هماهنگی با تغییرات جهانی باشد، باید از خاص گرایی و هنر و میراث های خود غافل نباشد و هر دو را با نگاهی بنیادین و راهبردی مدیریت نماید. در این مقاله که از نوع نظری و با روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است، ضمن بررسی سبک و آثار هنرمند و برشمردن مولفه های تعهد هنرمند به جایگاه هنرهای ایرانی اسلامی، نقش و جایگاه راهبردی استاد محمود فرشچیان در توسعه فرهنگی هنری ایران، در عصر جهانی شدن تبیین گردیده است. با توجه به مطالعات کتابخانه ای و میدانی و رویکرد جامع و چند جانبه نگارنده در تمامی منابع مربوط به هنرمند، و نیز با لحاظ نمودن مجموعه آثار منتشر شده و منتشر نشده هنرمند (529 اثر) که برای اولین بار در کشور، استخراج و احصا گردیده است، می توان گفت که فرشچیان سهم عظیمی در راستای همگرایی و نزدیک ساختن فرهنگ و هنر مردم ایران با سایر تمدن ها را داراست.

چکیده ایده «مسوولیت حمایت» در سال 2001 برای اولین بار در گزارش کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت مطرح گردید و در سال 2005 در اجلاس سران توسط مجمع عمومی به طور رسمی پذیرفته شد. نظریه مسوولیت حمایت در سال 2006 توسط قطعنامه های 1674و 1706 شوری امنیت مورد تاکید قرار گرفت، بان کی مون دبیر کل سازمان ملل، نیز در 18 ژانویه 2012 بر آن تاکید کرد. با توجه به تجارب موفق و ناموفق مداخلات بشر دوستانه در دهه 1990 نظریه مسوولیت حمایت در صورت بدون نتیجه ماندن اقدامات صلح آمیز و به بن بست رسیدن شورای امنیت در اتخاذ تصمیم در مواجه با وضعیت های نقض فاحش، گسترده و سیستماتیک حقوق بشر، نسل کشی، جنایت علیه بشریت یا تجاوز، اقدام نظامی یا اقدام کم شدت نظامی مانند ایجاد منطقه پرواز ممنوع یا مناطق امن را با هدف محافظت از مردم غیر نظامی در قالب رکن سوم نظریه مسوولیت حمایت و بدون مجوز شوری امنیت مجاز می داند. این مقاله به بررسی مفهومی و مبانی نظری مسوولیت حمایت در معاهدات بین المللی، حقوق بین الملل عرفی، قطعنامه های شوری امنیت، اظهارات دبیر کل سازمان ملل و نهایتا رویه دولتها میپردازد.

در این مقاله الگوی هم افزایی فرهنگی در ایران ارائه شده است. تنوع فرهنگی موجود در ایران و مواجهه فرهنگ ایرانی با پدیده ی جهانی شدن دو ضرورت اساسی طراحی الگوی هم افزایی فرهنگی به عنوان الگوی مطلوب مدیریت فرهنگی در کشور می باشند. روش این تحقیق از نوع توصیفی – پیمایشی و ابزار گرد آوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته شامل 70 سؤال بود. جامعه آماری این تحقیق شامل فارغ التحصیلان دکتری مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی در کشور بودند که تعداد این افراد تا زمان پژوهش 22 نفر تعیین گردید. علت انتخاب فارغ التحصیلان دکتری مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی به عنوان جامعه آماری، تخصص و بلوغ علمی و فرهنگی این افراد در مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی، موضوع مورد پژوهش می باشد. هم افزایی فرهنگی مؤثرترین رویکرد مدیریت تأثیرات تنوع فرهنگی است که براساس نتایج حاصل از تحقیق الگویی در چهار بعد و هشت مؤلفه بعنوان الگوی هم افزایی فرهنگی در ایران طراحی گردید. این ابعاد و مؤلفه ها شامل بعد راهبردی (اهداف فرهنگی مشترک و روشن، رهبری اثربخش فرهنگی)، بعد اجتماعی (تعهد به اهداف مشترک فرهنگی، اعتماد اجتماعی)، بعد فرهنگی (ارتباطات میان فرهنگی، گفتگوی بین فرهنگی)، بعد مهارتی (هوش فرهنگی و خلاقیت فرهنگی) می باشند. همچنین در این مقاله عوامل مؤثر و اهمیت آنها در ایجاد و توسعه ی هم افزایی فرهنگی و واگرایی فرهنگی در ایران مشخص شدند.