معرفت فرهنگی اجتماعی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:4 (پیاپی 12) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:هرمنوتیک گادامر در ادامه دهنده هرمنوتیک هایدگر بوده، در پی شناخت ماهیت فهم و ساختار وجودی آن است، با این تفاوت که گادامر در این مسیر، برخلاف هایدگر، به مسائلی چون فهم متون و آثار هنری، تفسیر امور تاریخی و روش شناسی علوم انسانی نیز پرداخت، بی آنکه درصدد عرضه روش شناسی جدیدی درباره این علوم باشد. می توان گفت مباحث هرمنوتیک فلسفی گادامر که با بحث انسان شناسی مرتبط است، به مثابه یکی از مباحث عمده فلسفی است.در این نوشتار، از دیدگاه های او درباره انسان و فهم، انسان و تاریخ و انسان و زبان بحث می شود؛ سپس این دیدگاه ها بر اساس دیدگاه اسلامی نقد خواهد شد. گرچه دو عنوان آخر در مباحث وی در تحلیل فهم انسانی، یعنی عنوان اول مندرج است، لیکن برای امکان بررسی و نقد دیدگاه های او درباره تاریخ، فرهنگ و زبان این تفکیک صورت پذیرفته است.   چکیده عربی: هرمنوطیقیا - علم تفسیر النصوص - غادمار قد کانت فی الحقیقة استمرارا لهرمنوطیقیا هایدغر حیث کانت تهدف إلی معرفة ماهیة الفهم وهیکله الوجودی، ووجه الاختلاف بینهما هو أن غادمار قد اختلف مع هایدغر فی بعض المسائل، کفهم النصوص والنتاجات الفنیة وتفسیر المسائل التأریخیة ومنهجیة العلوم الإنسانیة، إذ تطرق إلیها دون طرح منهجیة جدیدة حول هذه العلوم. ویمکن القول إن أبحاث الهرمنوطیقیا الفلسفیة لغادمار والتی لها صلة مع مبحث الوجودیة الإنسانیة هی بمثابة إحدی الأبحاث الأساسیة فی الفلسفة.قام الباحث فی هذه المقالة بدراسة آرائه حول (الإنسان والفهم) و (الإنسان والتأریخ) و (الإنسان واللغة)، ثم تطرق إلی نقد هذه الآراء علی أساس الرؤیة الإسلامیة. ورغم أن العنوانین الأخیرین من مباحثه فی تحلیل الفهم الإنسانی مندرجان تحت العنوان الأول، لکن تم هذا التفکیک لتسهیل دراسة ونقد آرائه حول التأریخ والثقافة واللغة.

چکیده فارسی:شکست نظامی ایران از روسیه و انگلیس و نیز آشنایی گام به گام با استعمار و غرب پیشرفته در دو قرن اخیر، در تاریخ تفکر و اندیشه ایران شکافی عمیق ایجاد کرد که به رویارویی پیچیده سنت و مدرنیته انجامید. این تقابل که پس از ده ها سال کشمکش، همچنان ادامه دارد در دوره مشروطه تعین بخش اصلی صحنه سیاست و فرهنگ ایران بود و متفکران بسیاری را با ضرب آهنگ خود به این سو و آن سو کشاند. در این میان، ملک الشعراء بهار و امثال وی که در جریان نخستین برخوردهای سنت و مدرنیته، بیشتر به جانب مدرنیته و غرب ستایی می گرایند، به واسطه وابستگی اش به ادبیات، سنت ایرانی اسلامی را لنگ لنگان با خود حمل می کنند.بدین ترتیب، آنچه این مقاله در پی بررسی آن خواهد بود، بررسی نظریات بهار درباره غرب و سنت بومی (تجدد و مدرنیته) با توجه به زمینه فکری و اجتماعی آن روزگار است تا از این رو برخی جریانات فکری موثر در تحولات معاصر جامعه ایران روشن تر شود.   چکیده عربی:لقد حدثت هوة سحیقة فی تأریخ الفکر الإیرانی إثر هزیمة إیران أمام روسیا وبریطانیا ومعرفة الاستعمار الغربی الحدیث بالتدریج فی القرنین الماضیین مما أدی إلی حدوث مواجهة معاصرة معقدة. فهذه المواجهة التی حدثت بعد عقود من النزاع ما زالت مستمرة حتی الیوم وقد حددت مصیر سیاسة إیران وثقافتها فی عهد الثورة الدستوریة وساقت الکثیر من المفکرین إلی هنا وهناک بنغماتها، وفی هذا المجال فإن ملک الشعراء بهار وأمثاله الذین ساندوا الحداثة فی بدایة تضاربها مع التقالید، یحملون فی أفکارهم التقالید الإیرانیة - الإسلامیة بنوع أو بآخر وذلک إثر ارتباطه بالأدب. وعلی هذا الأساس قام الباحثان فی هذه المقالة بدراسة هذا الأمر وبیان نظریات بهار حول الغرب والتقالید المحلیة (التجدد والحداثة) اعتمادا علی الأرضیة الفکریة والاجتماعیة لذلک العهد لکی تتضح التحولات المعاصرة للمجتمع الإیرانی علی هذا الأساس بشکل أکثر وضوحا.

چکیده فارسی:معناشناختی واژه روحانیت با بررسی واژگان روح، روحانی و روحانیت آغاز می شود. در بیشتر کاربردهای لغوی، روح به معنای روان و نفس است که معنایی مقابل جسم دارد. هنگامی که این واژه با موجودی دیگر همراه می شود، معنای موجودی معنوی، طیب و طاهر می گیرد. روح در معنای اصطلاحی آن، چه اصطلاح فلسفی و چه اصطلاح جامعه شناختی، یا حتی علوم دیگر، معانی مختلف می یابد. در فلسفه بر جوهر مجرد و نفس ناطقه و در جامعه شناسی بر دانش آموختگان علوم حوزه، اطلاق می شود.معناشناختی این واژه با بررسی کاربرد آن در تاریخ ادبیات و کتاب های ایران، ادامه یافته است. این بررسی در پاسخ این پرسش که کاربرد این واژه از چه زمانی و چرا در تاریخ ادبیات ایران، برای اشاره به دانش آموختگان علوم حوزوی، به کار رفته است؟ سه تحلیل را به دست داده است: 1 مشابهت سازی شرق شناسان؛ 2 استعداد و ظرفیت عالمان شیعه برای تسری دادن معنای لغوی به آنان؛ 3 گذار روحانیت از حیات علمی به حیات اجتماعی.   چکیده عربی:إن بیان مفهوم الروحانیة یبدأ بدراسة مصطلحات الروح والروحانی والروحانیة، وفی معظم الاستعمالات اللغویة فإن الروح تعنی ذات الإنسان ونفسه مقابل بدنه. وعندما یرافق هذا المصطلح کائنا آخر فإن معنی الکائن المعنوی یصبح طیبا وطاهرا، فالروح فی المعنی الاصطلاحی لها دلالات مختلفة فی مجالات الفلسفة وعلم الاجتماع وحتی سائر العلوم، ففی الفلسفة تطلق علی الجوهر المجرد والنفس الناطقة وفی علم الاجتماع تطلق علی خریجی العلوم الدینیة. الدراسة المفهومیة لهذا المصطلح قد استمرت من خلال دراسة استعماله فی تأریخ الأدب والکتب الإیرانیة. وقد قام الباحث فی هذه المقالة بالإجابة عن الاستفسارات المطروحة حول زمان استعمال هذا المصطلح وسبب إطلاقه علی المتخرجین من الحوزة العلمیة. وقد توصل إلی ثلاثة تحالیل، هی: 1- التشابه مع المستشرقین 2- حذاقة و إدراک علماء الشیعة لتسریة المعنی اللغوی إلی رجال الدین 3- تسری الروحانیة من الحیاة العلمیة إلی الحیاة الاجتماعیة.

چکیده فارسی:این پژوهش در پی شناخت وضعیت فرهنگی منطقه حجاز پیش از بعثت پیامبر(ص) با توجه به شناخت منابع سازنده آن است. راهبرد روش شناختی برای دستیابی به منابع، مراجعه به آثار مورخان و شناسایی منابع اثر گذار بر فرهنگ پیش از بعثت است؛ سپس به تحلیل مفهومی یا کارکردی این منابع با توجه به اسناد تاریخی موجود می پردازیم تا به سازوکار عمل این منابع دست یابیم. حاصل این پژوهش دستیابی به چند منبع مهم و موثر در ساخت فرهنگ پیش از بعثت است. در این نوشتار دو مورد از آن، یعنی قبیله و دین و نقش آنها در ساخت فرهنگ منطقه حجاز بحث و بررسی می شود.   چکیده عربی:محور البحث فی هذه المقالة هو معرفة الأوضاع الثقافیة لمنطقة الحجاز قبل بعثة رسول الله (ص) استنادا إلی المصادر التی کان لها تأثیر فی نشأة هذه الثقافة. ومنهج البحث الذی اتبعه الباحث فی هذه المقالة هو مراجعة نتاجات المؤرخین ومعرفة المصادر المؤثرة علی ثقافة ما قبل البعثة من أجل معرفة واقع تلک الأوضاع، ثم قام بإجراء دراسة مفهومیة وتطبیقیة حول هذه المصادر اعتمادا علی الوثائق التأریخیة المتوفرة بغیة معرفة دلالاتها، حیث اکتشف عدة مصادر هامة ومؤثرة علی نشوء ثقافة ما قبل البعثة، وقد أکد الباحث علی اثنین منهما وهما القبیلة والدین وذکر دورهما فی صیاغة ثقافة منطقة الحجاز وتناول ذلک بالشرح والتحلیل.

چکیده فارسی:نوشتار حاضر می کوشد موثرترین عوامل اجتماعی جرم از دیدگاه ابن خلدون را با نگاهی به مهم ترین نظریه های جرم شناسی بررسی کند.ابن خلدون از سویی به اختیار انسان باور دارد و از سوی دیگر، با پذیرفتن اجتماعی بودن انسان، تاثیر عوامل محیطی و اجتماعی را بر عملکرد او می پذیرد؛ ازاین رو، به عوامل گوناگونی همچون تجمل گرایی و تضاد منافع، بیداد حاکمان، سستی هم بستگی های اجتماعی، جنگ های داخلی و خارجی توجه دارد و این عوامل را سبب وقوع جرایم بی شماری، از جمله مفاسد اقتصادی، قتل، جرایم جنسی و شورش های اجتماعی می داند.دیدگاه ابن خلدون در تحلیل عوامل اجتماعی جرم به نظریه های تلفیقی و ترکیبی نزدیک تر است؛ اما او تجمل گرایی و بروز تضاد میان شهرنشینان را زمینه ساز بسیاری از جرایم برمی شمارد و از میان همه عوامل اجتماعی جرم، توجه ویژه ای به دولت و مفاسد سیاسی و اقتصادی آن دارد.   چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة هو دراسة وتحلیل أکثر العوامل الاجتماعیة تأثیرا فی حدوث الجریمة حسب رؤیة ابن خلدون وبالاعتماد علی أهم نظریات معرفة الجریمة. یعتقد ابن خلدون بأن الإنسان مخیر، ومن ناحیة أخری فهو یری أن الإنسان یتأثر بالعوامل البیئیة والاجتماعیة فی أدائه من منطلق کونه کائنا اجتماعیا، وعلی هذا الأساس هناک عوامل عدیدة لها تأثیر علی وقوع جرائم لا حد لها کالمفاسد الاقتصادیة والقتل والجرائم الجنسیة والفوضی الاجتماعیة، ومن تلک العوامل النزعة إلی التجمل وتعارض المصالح وجور الحکام وهزالة العلاقات الاجتماعیة والحروب الداخلیة والخارجیة.آراء ابن خلدون فی تحلیل العوامل الاجتماعیة للجریمة هی أقرب ما تکون إلی نظریات ترکیبیة، لکنه یعتقد أن النزعة إلی التجمل وظهور التضاد بین سکان المدینة یمهدان الأرضیة لحدوث الکثیر من الجرائم، ومن بین جمیع العوامل الاجتماعیة للجریمة فهو بعیر أهمیة بالغة للحکومة والمفاسد الاقتصادیة والسیاسیة.

چکیده فارسی:نوشتار حاضر، در پی آن است که با تحلیل و تبیین میزان رازآلودگی مفهوم مرگ در شهر تهران، شاخص های اجتماعی مرتبط با آن را بررسی کند. برای این منظور، پس از مطالعه ای مختصر درباره نظریات موجود، نظریه تمدن نوربرت الیاس را مبنای نظری این پژوهش قرار دادیم. سپس با توجه به تحلیل نظری و با استفاده از گزارش ها و آمار موجود، میزان غرابت مفهوم مرگ در شهر تهران و شاخص های مختلف اجتماعی آن تحلیل و تبیین شده اند. براین اساس، به نظر می رسد، میزان چشمگیری از رازآلودگی و غرابت مفهوم مرگ در شهر تهران مشاهده شدنی است؛ هرچند این موضوع در مقایسه با وضعیت جوامع غربی، عمومیت و گسترش بسیار کمتری دارد. در همین باره، نوشته پیش رو پیشنهادهایی برای کاهش رازآلودگی مزبور ارائه می دهد؛ از جمله این موارد تاکید بر تقویت معانی دینی و جمعی، تقویت مراسم جمعی تشییع، تدفین و ترحیم و نیز توسعه فرهنگ همدلی و همجوشی با سال خوردگان و محتضران است.   چکیده عربی:محور البحث فی هذه المقالة هو دراسة وتحلیل مدی غموض مفهوم الموت فی مدینة طهران وبیان المؤشرات الاجتماعیة المتعلقة به، حیث قام الباحثان بدراسة وتحلیل نظریة الحضارة التی طرحها نوربرت إلیاس بعد إجراء دراسة محدودة حول النظریات المطروحة المرتبطة بهذا الموضوع، ثم تطرقا إلی بیان مدی غرابة مفهوم الموت فی مدینة طهران وذکرا مختلف مؤشراته الاجتماعیة علی أساس التحلیلات النظریة واعتمادا علی التقریرات والإحصائیات الموجودة. أما معطیات البحث فقد أشارت إلی أن غرابة مفهوم الموت وغموضه فی مدینة طهران یعد أمرا مشهودا رغم أنه أقل مستوی وأقل انتشارا مما هو علیه فی المجتمعات الغربیة، وبالتالی اقترح الباحثان سبلا لتقلیص مدی هذا الغموض، بما فی ذلک التأکید علی ترسیخ المعانی الدینیة والجماعیة وتقویة المراسیم الجماعیة لتشییع الجنائز وإقامة مجالس التأبین وکذلک زیادة نطاق التثقیف فی مجال الوئام والتلاحم مع الطاعنین فی السن والذین هم فی لحظات الاحتضار.