ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین
سال:1400 | دوره:11 | شماره:4 (پیاپی 34) |تعداد مقالات:6

تحقیق در ساختار گویش های ایرانی و دقت در گنجینه واژه های آن ها، می تواند بسیاری از گره های معنایی واژه های زبان فارسی، به ویژه واژه هایی را که در متون کهن کاربرد دارند، بگشاید. این مقاله ضمن پرداختن به موقعیت زبان بلوچی در میان زبان ها و گویش های ایرانی، و بیان اشاره گونه ای از ساختار این زبان، به بررسی تطبیقی دوازده واژه فارسی-بلوچی که در متون کهن فارسی به کار رفته اند پرداخته است. این بررسی درباره معنی واژه هاست. بیشتر این کلمات در زبان فارسی امروز کاربرد فعال ندارند و در ضمن، بعضی از آن ها دارای شواهد بسیار کمی در متون گذشته فارسی، بویژه آثار مربوط به سبک خراسانی است. واژه هایی که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: بژر، قلندر، حرج، تتق، زده، لباسات، صعلوک، خصم، قلاش، وای، چاک، طامات. این واژه ها در آثار برجسته فارسی کهن کاربرد داشته اند اما به دلیل شواهد کمی که از آن ها برجای مانده است و شباهت ظاهری بعضی از آن ها با برخی از واژه های عربی، محققان درباره اصالت و معنی بیشتر آن ها تردید دارند. زبان بلوچی به عنوان یکی زبان های ایرانی که نسبتا ساختار کهن خود را حفظ کرده و دارای گنجینه ای کهن از واژه های ایرانی است و کمتر مورد هجوم واژه های بیگانه قرار گرفته است، می تواند در این زمینه راهنمای مناسبی باشد.

زبان شناسی زیست محیطی از علوم میان رشته ای است که اخیرا مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. اهمیت محیط زیست در زندگی روزمره اهالی نقاط مختلف به گونه ای است که در زبان روزمره و اصطلاحات و ضرب المثل های مردم با گویش های مختلف نمود پیدا کرده است. در این مقاله سعی شده است رد پای محیط زیست در اصطلاحات و ضرب المثل های گویش وارکی با رویکرد زبان شناسی زیست محیطی واکاوی شود. روش تحقیق بدین گونه بود که با استفاده از مکالمه و مصاحبه با هشت گویشور بومی، اصطلاحات روزمره جمع آوری شد. گویشوران شامل 4 زن و 4 مرد بین 38 تا 80 ساله بودند. پس از جمع آوری داده ها، آوانگاری داده ها انجام شد و سپس با توجه به رویکرد زبان شناسی زیست محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تصاویر زبانی زیست محیطی بیشتر شامل تشبیه، تمثیل و ضرب المثل و کنایه است. در خلق این تصاویر از ویژگی های حیوانات و گیاهان استفاده شده است؛ البته درصد استفاده از ویژگی های حیوانات بسیار بیشتر از ویژگی های گیاهان بوده است. تصاویر مربوط به حیوانات خود در دسته بندی هایی از قبیل ظاهر حیوان و رفتار حیوان قرار گرفته و شامل حیواناتی چون گوسفند (بره، میش)، الاغ، گاو، گوساله، سگ، بز، خرس، گراز، گرگ، مرغ، قوچ، گربه و شتر و حشرات می شود. ویژگی های جسمانی حیوانات شامل چاقی، لاغری، قدرت، ضعف، زشتی، زیبایی و غیره و ویژگی های رفتاری که بیشتر در این تصاویر دیده می شود شامل تندروی، کندروی، عصبانیت، انزوا، سماجت، نادانی، موذی گری و غیره می شود.

مفهوم سازی های فرهنگی، بیان کننده طرز تفکر و دیدگاه جامعه نسبت به پدیده ها است. بررسی آن ها به رفع سوءتفاهمات فرهنگی کمک می کند و مفاهمه بین فرهنگی را تسهیل می نماید. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، مفهوم سازی های فرهنگی «خشم» در گویش بختیاری منطقه زز و ماهرو در چارچوب زبان شناسی فرهنگی بررسی و ریشه های فرهنگی آن ها توصیف شده است. سبک زندگی روستایی و عشایری مردم منطقه و تماس آنان با طبیعت، بستری برای مفهوم سازی های فرهنگی با استفاده از واژه های مربوط به عناصر و پدیده های طبیعی فراهم کرده است. همچنین، بسیاری از مفهوم سازی های فرهنگی از طریق کاربرد واژه های مربوط به اندام های بدن بیان می شود. جامعه آماری، هفتصد مورد از عبارات، اصطلاحات، مویه ها و ضرب المث ل های مرتبط با «خشم» است که در این گویش استفاده می شود. داده های پژوهش از طریق مطالعه میدانی و با استفاده از مصاحبه و مشاهده جمع آوری شده است. نتایج تحلیل و بررسی داده ها نشان می دهد که ریشه این مفهوم سازی ها، در سبک زندگی روستایی و عشایری، عقاید و باورها، تاثیر فیزیولوژیکی عواطف و احساسات بر اندام های بدن انسان و تخیلات و تصورات گویشوران نسبت به «خشم» قرار دارد؛ این سبک زندگی ایجاب می کند که مردم با طبیعت تماس مستقیم داشته باشند؛ از این رو، از جنبه های خشن، ویرانگر و مخرب طبیعت به مثابه حوزه ملموس برای بیان مفهوم انتزاعی «خشم» استفاده می کنند و باورها، تصورات و تخیلات خود در مورد تاثیر «خشم» بر اندام های بدن را برای بیان مفهوم سازی ها به کار می برند. مفهوم سازی های فرهنگی «خشم» به صورت «آتش، حرارت، نیرو و رعد و برق» ناشی از الهام از پدیده های طبیعت و سبک زندگی روستایی-عشایری است.

هدف از نگارش این مقاله توصیف ویژگی های تصریفی اسم و فعل در گویش بواناتی (بخش مرکزی شهرستان بوانات) است. پژوهش حاضر که نخستین بررسی نظام مند درباه گویش بواناتی است با روش توصیفی (میدانی) و کتابخانه ای انجام شده است. ما در این پژوهش، مقوله های مورد نظر را از دو جنبه ساختار و معنا مورد بررسی و تحلیل قرار داده ایم. از جمله یافته های پژوهش می توان به نشانه جمع /ǎ, / در این گویش اشاره کرد که بنا به ماهیت در جایگاه های مشخصی، گاهی گویشوران را ناچار به استفاده از واج های میانجی می سازد تا از التقای واکه ها پرهیز شود. «یک» به عنوان نشانه اسم نکره در فارسی معیار، به شکل «jej» در این گویش ظاهر می شود. در قریب به اتفاق موارد کسره اضافه در این گویش حذف می شود که جزییات آن در متن تحقیق بیان شده است. ضمایر ملکی در این گویش نیز از نظر ساختاری شکلی منحصر به فرد دارند که مشابه آن در فارسی معیار دیده نمی شوند. در بخش افعال، برخی از افزونه های شخص و عدد از قبیل شناسه دوم شخص جمع بنام /-ik/ مختص این گویش است و در فارسی معیار به کار نمی رود. در صورت های فعلی منفی، پیشوند «می» به «م» کاهش می یابد و صورتی چون «نمی روم» به «نمرم» /næ,-m-r-æ, m/ تبدیل می شود. طی این پژوهش به یافته های دیگری نیز رسیدیم که شرح آن ها در متن تحقیق آمده است.

شهرستان رستم یکی از شهرستان های استان فارس است. به استثنای دو روستای این شهرستان، گویش بقیه مردم شهرستان، لری است. تعداد روستاهای مورد تحقیق، 59 روستا است. روش تحقیق در این پژوهش، ترکیبی از روش های میدانی و توصیفی بوده است و مواد زبانی با روش گردآوری هدایت شده، جمع آوری شده اند. پرسش نامه این پژوهش بر اساس طرح ملی اطلس زبانی بوده است که شامل 105 واژه و عبارت و 36 جمله است. داده ها، پس از انجام مصاحبه با استفاده از الفبای آوانگار بین المللی، آوانگاری شدند. برخی از واژه های این گویش به طور کامل با فارسی معیار متفاوت هستند، برخی تنها تفاوت تلفظی دارند و برخی نیز کاملا یکسان هستند. در این گویش، پنج نوع هجا وجود دارد که عبارتند از: cv، cvc، cvcc، ccv، ccvc. همچنین، در این گویش، کشش واکه ای در مواردی باعث تمایز معنایی می شود. ترتیب صفت و موصوف و مضاف و مضاف الیه، همانند فارسی معیار است، با این تفاوت که در مواردی، [e] اضافه حذف می شود. نشانه جمع در این گویش، [-æ, l] است که به پایان اسامی افزوده می شود. نشانه معرفه نیز /-æ, ku/ و /-ku/ است که به آخر اسم معرفه اضافه می شود.

در پژوهش حاضر با بررسی صرف افعال در زمان های سه گانه در گویش قاینی برآنیم تا وجود یا عدم وجود واژه بست های فاعلی و مفعولی کنایی در این گویش مشخص شود. ساخت ارگتیو از جمله ویژگی هایی است که هنوز در برخی از گویش های ایرانی (مانند کرمانجی، تالشی، تاتی، بلوچی و. . . ) باقی مانده است. در حالی که در برخی دیگر(مانند فارسی معاصر، کردی مرکزی و جنوبی، لری، مازندرانی، گیلکی و. . . ) از بین رفته و جای خود را به انواع نظام های حالت دهی دیگر از جمله فاعلی-مفعولی داده است. گردآوری داده های زبانی این پژوهش، به صورت میدانی و کتابخانه ای، در شهرستان قاین صورت گرفته است. قاین از جمله شهرستان های خراسان جنوبی است و در حد فاصل 33 تا 34 درجه عرض شمالی و 38 تا 60 درجه طول شرقی واقع شده است. تحلیل داده های این پژوهش نشان داد که گویش قاینی که از گویش های ایرانی شرقی است، یک ویژگی را نشان می د هد که به نظر، نوعی ساخت شبه ارگتیو یا کنایی را از دوره میانه تاکنون حفظ نموده است.