مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی
سال:1397 | دوره:22 | شماره:1 (پیاپی 74) |تعداد مقالات:8

هدف: هدف این مطالعه، دستیابی به الگویی کارامد برای تدریس «عرفان عملی در اسلام» در مقام یکی از تأثیرگذارترین دروس عمومی دانشگاهها بود. آسیب شناسی تدریس این درس مهم است؛ به کارگیری روش ناکارامد، نتیجه ی معکوس می دهد. بنابر این، سخن گفتن از الزامات و راهکار موفقیت آمیز آموزشی، با توجه به رواج گونه های مختلف معنویتهای کاذب، ضرورت دارد. روش: بهره گیری از روش پیمایشی و آماری و ارائه ی پراکندگی داده ها بر پایه ی مطالعات نظام مند چند ترم و نیز به کارگیری روش تحلیلی-توصیفی. یافته ها: (1) بر پایه ی نمودارهای ابتنا یافته بر چهار شاخصه، رشد قابل توجهی از معنویتهای کاذب را شاهد هستیم؛ (2) همچنین انگاره ی دشوارگی از معنویت اسلامی وجود دارد. (3) راهکار ارائه شده، در تقویت نگرشها نسبت به معنویت اسلامی و کاربردی بودن آن مؤثر است. نتیجه گیری: در این مطالعه با تبیین شیوه ی مواجهه با آموزش معنویت اسلامی، به راهکار تدریس موفق به عنوان طرح پیشنهادی برای تألیف کتابی آموزشی اشاره شده است. الگوی مدّ نظر این مطالعه، بر مقایسه استوار است. در الگوی مقایسه ای، راه رسیدن انسان به معنویت، با سنجش معنویت راستین و معنویتهای پوشالین و راهبردها و تاکتیکهای آنها طراحی می شود.

هدف: پژوهش حاضر به بررسی عوامل درون سازمانی مؤثر بر اثربخشیدروس عمومی گروهمعارفاسلامی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول پرداخته است. روش: این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی-پیمایشی است. جامعه ی آماری پژوهش، کلیه ی دانشجویان شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی دانشکده های علوم انسانی، فنی-مهندسی و پرستاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول در نیمسال دوم سال تحصیلی 95-94 به تعداد 6262 نفر بودند که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی، تعداد 395 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و ارزیابی دانشجویان از وضعیت گروه معارف اسلامی در خصوص رعایت هر یک از مؤلفه های درون سازمانی(شامل چارچوب و محتوای برنامه ی درسی، اجرای برنامه ی درسی و مدیریت برنامه ی درسی) بررسی شد. یافته ها: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، گروه معارف اسلامی این واحد را در زمینه ی عوامل «چارچوب و محتوای برنامه ی درسی»، مطلوب(بالاتر از حد متوسط)، در زمینه ی «اجرای برنامه ی درسی»، مطلوب(در حد متوسط) و در زمینه ی عامل «مدیریت برنامه ی درسی»، نامطلوب(پایین تر از حد متوسط) و در مجموع، گروه معارف اسلامی این واحد را بر اساس «کل عوامل درون سازمانی» نامطلوب ارزیابی کردند. نتیجه گیری: لازم است گروه معارف اسلامی واحد دزفول با استفاده از راهکارهای مناسب (مانند استفاده از اساتید هیئت علمی، جلسات هم اندیشی، کادر مدیریت قوی و. . . )، توانمندی این گروه را افزایش دهد.

هدف: هنر به عنوان زبان قدسی و آسمانی همیشه در کنار دین حضور داشته و بار انتقال مفاهیم دینی را بر دوش کشیده است. در دوران مدرن میان دین و هنر فاصله افتاده است. در این پژوهش به دنبال این بودیم که کدام هنر توان انتقال مفاهیم دینی را دارد و کدام دسته از هنرها چنین توانایی ندارند. روش: نوشتار حاضر در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و در استنتاج از روش توصیفی تحلیلی بهره برده است. یافته ها: با ملاک صورت (فرم) می توان نسبت هنر با دین را تعریف و هنر را به دو دسته هنرهای مقرّب و هنرهای مبعّد تقسیم بندی کرد. نتیجه گیری: هنرهای مقرّب هنرهایی اند که امکان تقرّب هنر به مفاهیم دینی را فراهم می آورند؛ با این ویژگی که چندان به جزییات نمی پردازند و با کمک نمادها موضوع اثر را به نمایش می گذارند. مخاطب در این دست هنرها، انسانی منفعل نیست؛ بلکه با کمک اوست که اثر هنری تکمیل می شود. هنرهای اسلامی بیشتر از نماد استفاده می کنند و به واسطه ی نماد، منظور خود را به مخاطب منتقل می کنند و آسیبی به مفهوم دینی اثر وارد نمی کنند. هنر مقرّب می تواند مفاهیم دینی را با حفظ چارچوب آن به مخاطب منتقل کند؛ اما هنرهای مبعّد، هنرهایی اند که تلاش می کنند همه ی جزییات را به تصویر بکشند و کوچک ترین نکته ای را فرو نمی گذارند؛ در حالی که تلاش برای نمایش جزییات در امور غیر محسوس، موفّقیت آمیز نیست؛ زیرا از یک سو اصرار دارد تصویر همراه با جزییات امر غیر محسوس را نمایش دهد و از سوی دیگر، تصویری از امر غیر محسوس نزد خود ندارد. در نتیجه، تصویر تحریف شده و جعلی از امور غیر محسوس دینی ارائه می دهد. روشن است که این دست هنرها نمی توانند واسط میان مخاطب و پیام دینی باشند.

هدف: دوران امامت امام رضا(ع)، دوره ی طلایی گفتگو و مناظره و اثبات برتری آموزه های قرآنی-اسلامی، به ویژه اسلام شیعی و دکترین امامت و نیاز دین به حجت و واسطه ی زنده و روزآمد میان خلق و خالق است و مناظره های رضوی(ع) آوردگاه عرضه ی فکر اهل بیت(ع) از اسلام است. این پژوهش پس از ارائه ی معیار مراء حق و باطل از دید آیات و روایات، مهم ترین مناظره های بین الادیانی و بین المذاهبی رضوی(ع) را که در ضمن هشت مجلس به نقل شیخ صدوق(ره) در کتاب «عیون أخبار الرضا» تجلّی یافته، با هدف کشف اخلاق مناظره و انحصاراً با رویکرد تأکید بر ترک مراء و مجادله ی مذموم در طول مناظره با حریف و با تأکید ویژه بر گریز از توهین به رقیب، که از سخت ترین مصادیق رعایت اخلاق به صورت عملی است، مطالعه کرده است. روش: شیوه ی گردآوری داده ها در این پژوهش، کتابخانه ای است؛ در نحوه ی استناد داده ها، از شیوه ی اسنادی پیروی می کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی-تحلیلی است. یافته ها: در دو مناظره ی مهم بین الادیانی و بین المذاهبی امام رضا(ع)، 17 مورد که از ظاهر آنها توهین به رقیب استفاده می شود، قابل پیگیری است. نتیجه گیری: این پژوهش نشان داد که هیچ یک از 17 مورد که به ظاهر کژرفتاری هایی از جمله: نسبت جهل و نادانی و نافهمی به مخاطب؛ نسبت غلط به مخاطب؛ نسبت وسواس فکری به مخاطب؛ نسبت مشابهت با یهود به مخاطب؛ نسبت ویل و ویح به مخاطب؛ خندیدن به مخاطب و. . . را شامل می شود، عمل ضد اخلاقی و بر خلاف ادب اسلامی نیست.

هدف: هدف این تحقیق، تبیین جایگاه عدالت در سنّتهای الهیِ جاری در زندگی فردی و اجتماعی انسان بود. روش: روش تحقیق، بررسی جایگاه عدالت در نظام هستی و مطالعه ی آیاتی است که مبیّن سنّتهای عدالت محور الهی اند. یافته ها: در خدای کاملِ مطلق، هیچ نشانی از نقص و ظلم وجود ندارد و در نسبت او با جهان و انسان نیز اصل عدالت حاکم است. این مهم در قرآن به عنوان مبنای سنّتهای الهی و اجتماعی قرار می گیرد که آن سنّتها بیان کننده ی اصول کلی عادلانه ی حاکم بر رفتار فردی و اجتماعی انسان و نتایج عادلانه ناشی از آنهاست. در این زمینه، سنّتهایی چون: اختیار، برگشت بدی های انسان به خودش، پیروزی نهایی حق و نابودی باطل، وراثت زمین توسط بندگان صالح خدا، سنّت مجازات، مهلت دادن به گناهکاران، پیوند پیروزی و پیروی و نظایر آنها مورد توجه اند، که جریان همیشگی اصول ثابت الهی را نشان می دهند؛ مهم تر از آن اینکه، آنها بیان کننده ی عادلانه بودن جریان زندگی انسان اند. نتیجه گیری: جریان عادلانه ی حاکم بر کلّیت نظام هستی این پیام حکیمانه را برای ما دارد که خیرات و شرور جهان را با نگاه عاقلانه بررسی کنیم و ضمن اعتقاد به عدالت الهی نسبت به انسانها، مشکلات و مصائب آنها را به طور عقلانی فهمیده، از مواجهه با آنها نهراسیم.

هدف: معنویت به عنوان خواست درونی انسانها باید بازتعریف شده و با تفکیک معنویتهای حقیقی از شبه معنویتها تبیین شود. با معنویت زدایی و ترویج عقلانیت محض و مادی گرایی، معنویت در سراشیبی بحران قرار گرفته است. قابل توجه است که عنایت به مبانی فکری معنویتهای دینی آنها را کاملاً از رقبای بدلی خود تفکیک می کند. روش: روش این تحقیق، روش تحلیلی است. با تعریف معنویت و توجه به ابعاد مختلف آن، ویژگی های شبه معنویت و مؤلفه های معنویت دینی بازخوانی شده است. یافته ها: تک بعدی بودن، داشتن اغراض تشکیلاتی، عدم التزام به دین، داشتن رهبران شکست خورده و تناقض گویی جزء خصیصه های شبه معنویتهاست. مبانی فکری معنویت دینی؛ معرفت و خدامحوری، عقلانیت، معادباوری، علم و عمل و ایمان است. عوامل بحران آفرین در مقوله ی معنویت، شامل معنویت زدایی، ظهور شبه معنویتها و عدم توجه لازم به مناسک و عبادات است. نتیجه گیری: معنویت مورد نیاز بشر، همان معنویت حاصل از آموزه های دین مبین اسلام است و گسترش این معنویت در جامعه، مستلزم آگاهی بخشی نسبت به شبه معنویتها مثل عرفان حلقه و کیهانی و. . . است که می تواند با بصیرت افزایی در این باب مفید بوده و زمینه ی برون رفت از بحرانهای حاصله را فراهم کند.

هدف: هدف نوشتار حاضر، تبیین نظریه ی به گزینی بر اساس آموزه های وحیانی و تأثیرات آن در سبک زندگی اسلامی به مثابه ی راهبردی اساسی در مسیر رشد و تعالی، بر مبنای توانایی های ذاتی انسان بود. روش: این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و با اشاره به مفهوم شناسی واژگان دخیل در بحث، به مبادی و مبانی کلامی و قرآنی به گزینی پرداخته و سپس از آثار به گزینی و نقش آن در سبک زندگی اسلامی سخن به میان آورده است. یافته ها: انسان به گزین، با بهره گیری از این نظریه می تواند شاخصه های سبک زندگی خود را، مانند افزایش امید و انگیزه، دیدن افقهای تازه، مقبولیت و محبوبیت اجتماعی، داشتن زندگی طیب و نیکوی دنیوی، برخورداری از تفضلات الهی و منزلت قابل ستایش، بهبود بخشد. نتیجه گیری: فرایند این تحقیق به این نتیجه منتهی می شود که قرآن کریم با تأکید ویژه در استعمال واژه ی «احسن»، خواسته است که انسان با مجهز شدن به این ابزار فکری، متناسب با ظرفیتهای انسانی اش، سبکی نو در زندگی طراحی و ایجاد کند و در تنگناها و پیچ و خمهای زندگی به دستاویزی برای خروج از بحران و بن بستها چنگ زند.

هدف: مسئله ی اصلی این تحقیق، استخراج مبانی عرفانی مکتب حلقه(عرفان کیهانی) اعم از عرفان نظری و عملی و مقایسه ی آن با موازین علم عرفان، به ویژه عرفان اسلامی بود. روش: روش تحقیق، اسنادی-تحلیلی است. با مراجعه به متون موجود، مبانی عرفانی این مکتب اصطیاد و با ملاکهای سنجش عرفانی که از آرای عرفا و محققان علم عرفان استخراج شده، مقایسه می شود. یافته ها: سنجش مبانی عرفانی این مکتب با مبانی علم عرفان (به ویژه عرفان اصیل اسلامی)، ضعف مبانی عرفان حلقه را آشکار ساخت. نتیجه گیری: مدعیات عرفانی مکتب حلقه با سه ملاکِ بنیادین علم عرفان؛ یعنی تواتر، عقل و دین، ناسازگار است. در عرفان عملی، فقدان ریاضت و سلوک و در بخش عرفان نظری، ضعف تحلیل مسئله ی فقر و وحدت شخصی آشکار است.