پژوهش های زبان شناسی تطبیقی
سال:1398 | دوره:9 | شماره:17 |تعداد مقالات:12

زبان و گویش هر قوم آیینه تمام ­ نمای فرهنگ و هویت آن قوم به شمار می رود؛ بنابراین، حفظ، ثبت و ضبط داده های این زبان ­ ها و گویش ­ ها امری ضروری است. به دلیل گسترش روزافزون شهرنشینی و توسعه وسایل ارتباط جمعی ممکن است در آینده ای نه چندان دور، زبان فارسی این گونه ها را به حاشیه براند، در نهایت بر آنها غالب شده و این زبان ها را به زبان هایی بدون گویشور تبدیل نماید. تاکنون، گویش ها و زبان های بسیاری در ایران ثبت و ضبط شده ­ اند، اما همچنان تا شناسایی و توصیف کلیه زبان ها و گویش های رایج ایران راه درازی باقیست. این مقاله نشانه های نقش های معنایی مکانی را در نظام صرفی گونه ای جنوبی از زبان های ترکی خراسانی به نام ترکی نیشابوری مورد بررسی قرار می­ دهد، که در بخش سرولایت شهرستان نیشابور تکلم می­ شود. نقش های معنایی مکانی در این زبان به صورت صرفی با استفاده از پس­ اضافه ها نشان داده شده است. رویکرد مقاله حاضر توصیفی و ناظر بر استفاده روزمره گویشوران می باشد. نکته ­ ای جانبی نیز در این مقاله به دست آمد: این گونه زبانی به طور قابل ­ ملاحظه­ ای از فرایند هماهنگی واکه­ ای، بهره می­ گیرد.

پژوهش حاضر در چارچوب صرف ساختی به بررسی تنوعات معنایی واژه های مرکب مختوم به ستاک حال «پز» دارای مفهوم عاملی در زبان فارسی پرداخته است. پرسش های اصلی پژوهش حاضر چگونگی شکل گیری این تنوعات و رابطه ی بین طرح واره ناظر بر آنها است. به این منظور، 168 واژه مدنظر از پیکره های درزمانی و همزمانی زبان فارسی گردآوری شدند. این واژه ها در مقوله های معنایی ویژگی شخص عامل، اسم شخص عامل، اسم عامل غیرشخص/ ابزار و اسم شغل جای می گیرند و به دو مقوله ی عمده ی واژگانی صفت و اسم تعلق دارند. بررسی درزمانی واژه های استخراج شده نشان داد گویشوران زبان فارسی از قرن پنجم هجری قمری طرح واره اسم شغل را از ساخت [x-پز] برای اشاره به مفاهیم شغلی منشعب کرده اند. سپس در ربع دوم قرن شمسی حاضر تحت تأثیر بسط استعاری در سطح الگو و براساس فرایند تقریب، طرح واره ای جدید و مستقل برای ابزارواژه ها ساخته اند. علاوه بر این مشخص شد که در توجیه نحوه شکل گیری زیرطرحواره ابزار، فرضیه ی سنتی بسط مفهوم عامل به ابزار در زبان فارسی پاسخ گو نیست. همچنین، استدلال شد دو ساخت اسم عامل و صفت عامل واژه های مرکب مختوم به ستاک حال «پز» ساخت های خواهر محسوب می شوند به طوری که حتی با بررسی های درزمانی نمی توان تقدم و تأخری میان شکل گیری آنها تعیین کرد و همواره میان آنها رابطه جانشینی برقرار است.

از میان صورت های غیراخباری فعل، یعنی امری، التزامی و دعائی، به نظر می رسد که صورت التزامی از پربسامدترین کاربردها را داشته باشد. به ویژه که صورت مزبور نقش قابل توجهی در بیان مفاهیم وجهی در فارسی دارد و از رابطه ای تنگاتنگ با مفهوم نمود بهره مند است. در این تحقیق، دو هدف عمده و مرتبط با هم دنبال شده است: نخست، شیوه های بیان مفاهیم التزامی در زبان فارسی که بسیاری از آنها به کاربردهای وجهی معروفند و دوم، کاربردهای گوناگون صورت های التزامی که بخشی از آنها غیروجهی است. براساس یافته های تحقیق، در زبان فارسی دست کم شش شیوه برای بیان مفاهیم وجهی در فارسی وجود دارد که در همگی آنها صورت های التزامی فعل ایفای نقش می کنند. در صورت های التزامی نیز پانزده کاربرد قابل مشاهده است که به دو دسته کاربردهای سرنمونی و غیرسرنمونی قابل تقسیم هستند. وجه مشترک تمامی کاربردهای پانزده گانه، معنای طرح واره ای عدم قطعیت است که در صورت التزامی وجود دارد. معنای صورت التزامی به صورت یک شبکه عمل می کند که در آن، یک معنای سرنمونی در مرکز قرار دارد و مابقی معانی غیرسرنمونی هستند و به نوعی از این معنای سرنمونی مشتق شده اند که به عنوان یک مقوله شعاعی عمل می کنند.

در زبان­ شناسی شناختی مفهوم ­ سازی نقش بسیار مهمی در شناخت معنا دارد. نظریه «آمیختگی مفهومی» به خوبی توانسته روش مفهوم ­ سازی و معنای موجود در ذهن را با بررسی زبان مورد تحلیل قرار دهد. بررسی دقیق متون و درک همه ­ جانبه ی معانی آن ها باعث شد تا این نظریه در تحلیل و بررسی قرآن به دلیل مفهومی ­ بودن آن مورد استفاده قرار گیرد. این پژوهش سوره ی بقره را به عنوان بخشی از کتاب آسمانی برگزید و با گزینش آیات منتخبی از آن مفهوم حقیقی و معنوی آنها را با استفاده از دیدگاه آمیختگی مفهومی بیان نمود. هدف این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی انجام شده، بیان مفاهیم پنهان در قرآن و نمایش هنرآفرینی آن در بیان مسائل گوناگون و پاسخ به این سؤال است که اولاً آیا دیدگاه آمیختگی مفهومی در قرآن کریم قابل انطباق است؟ ثانیاً چگونه آمیختگی مفهومی در قرآن به کار گرفته شده است؟ پس از تحلیل شناختی آیات این نتیجه حاصل شد که آمیختگی در تحلیل آن ها مفید واقع شده و علاوه بر مطرح کردن مسائل انتزاعی، توصیف قشرهای مختلف جامعه و احکامی مانند قصاص کاربرد دارد و این قابلیت در آن وجود دارد که به بهترین شکل ممکن ابعاد پنهان این مسائل را به مخاطب عرضه نماید.

نگارندگان در مقاله حاضر، به بررسی چگونگی مفهوم ­ سازی استعاری حوزه عاطفیغم در پایگاه دادگان زبان فارسی می پردازند. برای نیل به این هدف، با استفاده از چندین کلیدواژه مرتبط با حوزه غم و جستجوی آنها در پایگاه دادگان زبان فارسی، 2098 عبارت زبانی پیدا شد که از این تعداد 526 عبارت استعاری به دست آمد. سپس این عبارات استعاری با توجه به نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون (1980) تبیین شد و نگاشت­ های استعاری آنها (شامل 535 استعاره عام و 247 استعاره خاص) به دست آمد. نگارندگان، سپس، با توجه به پربسامدترین و متداول ­ ترین نگاشت ­ های استعاری و پربسامدترین استعاره­ های مفهومی عام و خاص، به این نتیجه دست یافتند که فارسی ­ زبانان برای مفهوم­ سازیغم بیش تر از حوزه­ های مبدأ ماده یا شیء، مکان و زمان، جانداری، ظرف و مظروف، تجربه و بیماری/آسیب فیزیکی استفاده می­ کنند. همچنین، در خلال این پژوهش تعیین گردید که اندام­ واژه «دل» بیشترین کاربرد را برای بیان و مفهوم ­ سازیغم در سخنوران زبان فارسی دارد.

در این مقاله قالب سرقت را توصیف کرده و سپس واحدهای واژگانی مربوط به این قالب را در زبان فارسی بررسی می ­ کنیم. در واقع همان طور که فیلمور و آتکینز (2000) نشان داده ­ اند تمایزات واژگانی بین واژه ­ های مترادف در فرهنگ ­ های زبانی نادیده گرفته می ­ شوند. در پژوهش حاضر، در قالب سرقت قصد داریم نشان دهیم که واحدهای واژگانی مترادف با وجود قرار گرفتن در یک قالبِ واحد و ارتباط نزدیکِ آن ها با یکدیگر، چگونه با استفاده از ابزاری که معناشناسی قالبی در اختیار ما قرار می ­ دهد از یکدیگر تمایز داده می ­ شوند و البته لازم به ذکر است که این هدف با توصیف قالب سرقت محقق می­ شود که خود هدف جامع ­ تری است. برای انجام این پژوهش، پس از تعریف قالب سرقت بر اساس قالب ­ نت زبان انگلیسی، واحد­ های واژگانیِ این قالب همچون «دزدیدن»، «سرقت کردن»، «دستبرد زدن» و «اختلاس کردن» از فرهنگ لغت سخن و برخی فرهنگ های دیگر از جمله فرهنگ دهخدا و معین استخراج شده است. برخی داده ­ ها و مثال ­ ها از پیکره بیجن­ خان و برخی از اینترنت، فیلم سینمایی و داستان استخراج شده ­ اند. عناصر قالبی همچون خطاکار، کالا و قربانی در توصیف تمایزات واژگانی مؤثر­ اند. همچنین، این عناصر به واسطه ی روابط قالب-به-قالب با قالب­ هایی همچون جرم­ به تعیین نوع جرم در دادگاه و زبان شناسی قضایی کمک می­ کنند.

ساخت­ شدگی رویکرد جدیدی است که می­ کوشد تا با تکیه بر مفاهیم بنیادی دستورهای ساخت­ بنیاد به تبیین تغییرات زبانی بپردازد و از این رهگذر شیوه ­ ی یک دستی برای برخورد با انواع تغییرات رخ­ داده در زبان ­ های مختلف بدست دهد. مقاله ­ ی حاضر درصدد است تا با بکارگیری سازوکارهای دخیل در فرایند ساخت­ شدگی، تحلیل جدیدی از شیوه­ های بیان الگوی انطباق کنایی در هورامی بدست دهد. بر مبنای تحلیل ارائه شده ساخت نشان­ دار بیان الگوی انطباق کنایی در هورامی که از تکواژ حالت ­ نمای غیرمفعولی بر روی سازه ­ ی فاعل بهره می­ گیرد و برای اراده­ ی معانی نشان­ دار به کار گرفته می­ شود، در حقیقت ساخت متأخری است که بر اثر اعمال فرایند ساخت ­ شدگی بر طرحواره­ ی انتزاعی ویژه­ ای که در این مقاله طرحواره­ ی انتزاعی مفروض نامیده شده، پدید آمده است. در این راستا چنین استدلال می ­ شود که عامل اصلی شکل­ گیری ساخت نشان دار در هورامی، پیدایش شیوه ­ ی جدیدی برای کدگذاری مقولات نحوی در الگوی انطباق کنایی است که مشخصاً از حضور الزامی واژه­ بست­ های هم­ مرجع با فاعل بهره می ­ گیرد و در مقاله ­ ی حاضر ساخت کنایی بی­ نشان­ نامیده می­ شود. گسترش روند استفاده از مکانسیم درج واژه­ بست ­ های هم ­ مرجع با فاعل به همراه سایر تحولات تاریخی نظیر کم­ رنگ شدن تقابل بین حالات فاعلی و غیرفاعلی زمینه­ ی لازم را برای بروز تغییرات ساختی در صورت نحوی و معنایی خرده ­ ساخت­ های مفروض فراهم می­ سازد و در نهایت منجر به پیدایش ساخت­ های کنایی نشان­ دار در هورامی می ­ شود.

نگارندگان در این تحقیق نُه شاخصِ انتقال بین ­ نسلی، جمعیت دقیق گویش ­ وران، مواد زبانی موجود در بحث آموزش و سوادآموزی، نگرش بومی ­ زبانان به زبان بومی و نگرش­ ها و سیاست ­ های دولتی و. . . که در سند اجرایی یونسکو(Language Vitality and Endangerment LVE) به منظور رتبه ­ بندی زبان­ های در خطر آمده است را اساس کار خود برای میزان در خطر بودن گونه ­ ها­ ی منتخب زبانی قرار داده ­ اند. بدین منظور به طور کاملاً تصادفی ده گونه­ ی زبانی اغشتی، طالقانی، سنگانی، جابانی، افجه ­ ای (گونه­ های زبانی استان تهران و البرز) لارکی، قشمی، گهگمی، مُلکی­ گالی و بستکی (گونه­ های زبانی استان هرمزگان) در سه استان ایران: تهران (پایتخت)، البرز (مجاور پایتخت) و هرمزگان (بسیار دورتر از پایتخت) انتخاب شد. بر اساس سنجش هم­ زمان کل شاخص ­ های این سند-که لازمه­ ی اجرای این سند می ­ باشد – شدت تهدید هر گونه­ ی زبانی در طیف رتبه ­ بندی در معرض خطر بودن زبان­ ها (ایمن تا نابود شده)، مشخص شد و همچنین بر اساس تحقیقات میدانی و مشاهدات نگارندگان معلوم گردید میزان فاصله از پایتخت، عوامل جغرافیایی و وضعیت اقتصادی سه عامل مهم­ تری هستند که جایگاه گونه­ های زبانی را در این طیف معین می ­ کنند و نهایتاً می ­ توان شدت در خطر بودن این گونه­ های زبانی منتخب را بدین گونه نشان داد: (این علامت درخطر بودن را نشان می­ دهد) به طرز وخیم در خطر به شدت در خطر قطعاً در خطر افجه ­ ای، اغشتی جابانی، طالقانی قشمی، ملکی ­ گالی، لارکی، گهگمی، سنگانی، بستکی

مقاله حاضر به مطالعه آوایی تقابل واکداری-بیواکی در گفتار فارسی زبانان انگلیسی­ آموز به عنوان زبان خارجی می ­ پردازد. برای منظور در یک آزمایش تولیدی، نقش پارامتر آوایی وی اُتی در ایجاد تمایز تولیدی بین انفجاری های واکدار و بیواک انگلیسی در گفتار فارسی زبانان انگلیسی آموز مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی الگوی توزیع مقادیر وی اُتیِ انفجاری ­ های واکدار و بیواک در جایگاه­ های واجی مختلف به این نتیجه رسیدیم که فارسی ­ زبانان انگلیسی آموز همانند گویش وران بومی زبان انگلیسی، انفجاری های بیواک انگلیسی را در جایگاه­ های آغاز کلمه و آغاز هجا (بین دو واکه) با پس اُفت زیاد (به صورت مقوله بیواک دمیده) و انفجاری های واکدار این زبان را در جایگاه آغاز کلمه با پس اُفت کم (بیواک نادمیده) و در جایگاه آغاز هجا (بین دو واکه) با پیش اُفت زیاد (کاملاً واکدار) می­ کنند. اما آن ها انفجاری های بیواک انگلیسی را در جایگاه بعد از سایشی /s/، بر خلاف بومی ­ زبانان انگلیسی، با مقادیر وی اُ تی مثبت زیاد تولید می کنند. درباره علت این مسئله این گونه توضیح دادیم که در حالی که گویش وران بومی ­ زبان انگلیسی، الگوی ]+گسترده چاکنای[ را به هنگام تولید خوشه­ های آغازی SC تنها یک بار آن هم در مرکز همخوان سایشی فعال می­ کنند طوری که چاکنای همزمان با شروع قطعه رهشِ همخوان انفجاری در وضعیت غیرگسترده قرار می­ گیرد (و در نتیجه همخوان انفجاری به صورت نادمیده تولید می ­ شود)، فارسی ­ زبانان انگلیسی آموز از یک الگوی چاکنایی مستقلِ ]+گسترده چاکنای[ برای تولید انفجاری­ های بیواک در SC استفاده می­ کنند تا انفجاری­ ها در این جایگاه با مقادیر وی اُ تی مثبت زیاد (و در نتیجه بیواک دمیده) تظاهر یابند.

پژوهش حاضر تلاشی است در جهت بررسی پسوندهای واژ-واجی گویش تاتی تاکستان در چارچوب نظریه بهینگی. فرایندهای واژ-واجی آن دسته از تغییرات واجی است که در بافتی صرفی، یعنی در مرز بین تکواژها ایجاد می شود و انگیزه آوایی دارد. روش این پژوهش به صورت تحلیلی بوده و داده های آن از کتاب های تاتی، رادیو و شبکه های محلی گردآوری شده اند. متغیرهای زبانی بر اساس نوع فرایندهای آوایی و واژگانی دخیل مورد بررسی قرار گرفتند. در این پژوهش برآنیم تا به واکاوی چگونگی عملکرد فرایندهای واژ-واجی از دیدگاه بهینگی در پسوندهای گویش تاتی بپردازیم. نتیجه این که در این زبان گاهی فرایند حذف و گاهی درج در مرز تکواژی رخ می دهد و این امر نشان دهنده ی همنوایی یا همان دسیسه ی واجی است و نشان می دهد که مرتبه بندی محدودیت های جهانی در گویش تاتی تاکستان صادق بوده و محدودیت های موجود در این گویش با محدودیت های جهانی همسو است.

مقاله حاضر به تحلیل ادب ­ مندی در متون تعلیمی نصیحه ی الملوک و کیمیای سعادت از امام محمد غزالی می ­ پردازد. ادب یک پدیده ی زبانی در تعاملات روزمره است و نشان از آن دارد که کاربران زبان چگونه از زبان برای مدیریت روابط بینافردی خود بهره می­ برند. ادبیات تعلیمی نیز ادبیاتی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش­ های اخلاقی او می­ داند و همِّ خود را متوجه پرورش قوای روحی و تعلیم اخلاقی انسان می ­ کند. در این مقاله با اتخاذ رویکرد زبان ­ شناسی اجتماعی و روش تحلیل محتوا و اصول ادب براون و لوینسون (1987) سعی بر این است تا بازنمود ادب زبانی در متون تعلیمی مذکور نموده شود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که متون تعلیمی غزالی بیشتر بر کاربرد ادب مثبت تأکید دارد که بیانگر ترویج همدردی و همراهی در این متون است و بر مدیریت وجهه فرد دیگر استوار است و بنا به سخنی، مخاطب-محور است و بیشتر توصیه ها به گوینده برای حفظ همدلی در ارتباط است. معیارهایی از قبیل راستگویی، سخن بجا و به موقع، دشنام ندادن، رازداری، پرهیز از غیبت، کم سخن گفتن، سخن نیکو، خاموشی، نوبت گیری، سخن با تفکر به ترتیب بالاترین میزان موارد تعلیم ادب را در این کتاب ­ ها به خود اختصاص دادند. در نهایت می ­ توان گفت مدل براون و لوینسون تنها مبتنی بر الگوی فردمحوری غربی است و با فرهنگ جمع­ گرای ایرانی که بر ارزش های جمع و اجتماع تأکید می­ ورزد در برخی موارد ناسازگار است و نیز مفهوم سازی ادب، جهانی نبوده و خاص هر فرهنگ است، یعنی مفهوم ادب منحصر به هر فرهنگ خاص است و ارائه مدلی جهانی از ادب با ماهیت فرهنگ بنیاد ادب سازگار نیست.

در این مقاله، کتابِ «زبان آدم: انسان چگونه زبان را ساخت، زبان چگونه انسان را ساخت» دِرِک بیکرتون بررسی و نقد شده است. بدین منظور ضمن اشاره به دلایل مورد توجه قرار گرفتن چنین کتاب­ هایی و مرور فصل­ های دوازده­ گانه ی کتاب مذکور، دیدگاه­ های منتقدان درباره ی آن مورد توجه قرار گرفته است. در بخش دیگری از این مقاله، ترجمه ی فارسی این کتاب نیز بررسی و نقد شده است. دیدگاه ­ های بیکرتون درباره ی «زبان آدم»، مبتنی بر نقد دو دیدگاهِ انسان ­ محور و نخستی­ محور درباره ی زبان و بر محور مفهوم کلیدیِ «بوم­ نقش» شکل گرفته است. اصطلاح «بوم ­ نقش» که ترجمه ی “ niche” در متن مبدأ است، برآمده از متن­ های اکولوژی (بوم ­ شناسی) است.