نقد ادب معاصر عربی
سال:1396 | دوره:7 | شماره:13 (پیاپی 15) |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:زمان از عناصر مهم در هنر داستان نویسی به شمار می رود و داستان درمقایسه با انواع ادبی دیگر، ارتباط بیشتری با زمان دارد. زمان را می توان چارچوب اساسی داستان نامید که حوادث در طول آن پیشرفت می کنند و به وسیله آن مراحل مختلف داستان شناخته می شود. یکی از جنبه هایی که ژرار ژنت منتقد ساختارگرای فرانسوی در مورد عنصر زمان در رمان بررسی کرده است، بحث تداوم) دیرش زمانی (یا سرعت روایت است که در آن، رابطه میان زمان داستان و زمان متن مورد بررسی قرار می گیرد. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مقوله سرعت روایت در رمان «المصابیح الزرق» حنامینه مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده که حنامینه نتوانسته است در آن از ناهماهنگی های بین زمان داستان و زمان متن دور بماند، بلکه در لابلای روایت حوادث، گاهی با افزایش سرعت و گاهی با کاهش سرعت روایت مواجه هستیم. وی در بخش های مختلف رمان، با بهره گیری از تکنیک هایی مثل حذف و تلخیص موجب افزایش سرعت روایت و با بکارگیری تکنیک هایی مثل درنگ توصیفی و گفتگو موجب کاهش سرعت روایت شده است. بررسی میزان موفقیت نویسنده در بکارگیری این تکنیک ها جهت زیبایی رمان و گیرایی آن از اهداف این پژوهش است. چکیده عربی:یعتبر الزمان من العناصر الأساسیة التی تتطوّر من خلالها الأحداث فی الفن القصصی و علاقة الأدب القصصی بالزمان أکثر بکثیر من بقیة الفنون الأدبیّة. و من الجوانب التی تطرّق إلیها الناقد الفرنسی، جیرار جنیت، فی دراسة عنصر الزمان فی الروایة، هی حرکة السرد «المدة» التی تدرس من خلالها العلاقة بین زمن القصّة و زمن السّرد.و یهدف هذا البحث بالاستفادة من المنهج الوصفی إلی دراسة «حرکة السرد» بصورة تسریع السرد أو إبطائه فی روایة «المصابیح الزّرق» لحنّا مینه.و قد أظهرت الدراسة أنّ «» لم یستطع أن یتخلّص فی هذه الروایة من عدم الانسجام بین زمن القصّة و زمن السرد، بل قد نواجه من خلال أحداث الروایة مفارقة زمنیّة بین هذین النوعین من الزمن بحیث قد یفوق زمن القصة علی زمن السرد «تسریع السرد» و یظهر ذلک فی تقنیتی الحذف و التلخیص، و قد یفوق زمن السرد علی زمن القصّة « إبطاء السرد» و ذلک من خلال استخدام تقنیتی الوصف و الحوار. و استخدام هذه التقنیات الفنّیّة یؤدّی إلی جمال الروایة کما یؤدّی إلی رفع الملل و التعب من القاریء.

چکیده فارسی:اشعار فاروق جویده بازنمود اعتراض، انتقاد و اندیشه های مبارزه طلبانه شاعری روشن فکرست که علیه نابسامانی های سیاسی و اجتماعی جامعه خود قد برافراشته است، از این رو، با عنایت به اهمیت به کارگیری نظریات علمی در فهم بهتر متون ادبی، این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی اشعار فاروق جویده در دو سطح اندیشگانی و بینافردی بر اساس نظریه نقش گرای هلیدی پرداخته است. به منظور تحلیل بهتر ده قصیده که دارای اندیشه هایی مبارزه طلبانه بود، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که فاروق جویده در اشعار خویش از نقش بینافردی و اندیشگانی به خوبی بهره برده است، در سطح بینافردی، استفاده فراوان از بند های خبری، بر قطعیت دیدگاه شاعر نسبت به وضعیت نابه سامان مردم مصر در سایه خفقان و استبداد دلالت دارد، پس از جملات خبری، بسامد بالای جملات التزامی بر ارزش هنری اشعار وی افزوده است، چنان که در تمامی موارد روح مبارزه طلبی را در وجود مخاطب می دمد و او را به انقلاب دعوت می کند. و اما رویارویی شاعر با جهان بیرون، غالبا واقعی و کنشگرانه است، به گونه ای که در بین فرآیندهای شش گانه، فرآیند مادی پربسامد ترین فرآیند قلمداد می شود، پس از آن فرآیند ذهنی و کلامی نیز از فراوانی نسبتا بالایی برخوردارند. لطفا برای مشاهده چکیده عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

چکیده فارسی:واسینی الاعرج، رمان نویس معاصر الجزائری در رمان «مملکه الفراشه »، قالب ادبی رمان را وسیله ای برای بازنمایی مشکلات فرودستان و از جمله زنان نموده است. پژوهش حاضر، بر آن است شخصیت زنان را در این رمان از دیدگاه«گایاتری اسپیواک» بررسی نماید. وی همزمان رویکردی فمنیستی-پسااستعماری دارد و یکی از شخصیت های برجسته «مطالعات فرودستان» است که در آن افراد بی خانمان، کشاورزان فقیر، کارگران روزمزد و زنان به عنوان مصادیق واژه «فرودست» معرفی شده اند، اما تمرکز اسپیواک بر فرودست مونث و یا زنان است. هدف مطالعات فرودستان و از جمله اسپیواک، بازنمایی صدا، عاملیت و ذهنینت فرودستان است. این پژوهش مبتنی بر شیوه توصیفی- تحلیلی است و نتایج حاکی از آن است که واسینی الاعرج در این رمان با اعطای مرکزیت به زنان از طریق روایت رمان از نگاه و زاویه دید یک زن، صدای آنان را منعکس نموده و با اعطای ویژگی هایی چون فعالیت اجتماعی، روابط متکی به منطق، حق انتخاب همسر، توانایی دیدن و نوشتن به زنان، عاملیت آنان را نشان داده و ذهنیت رایج پیرامون زنانرا واسازی کرده و فرودست جنسیتی واقع شدن زنان را در اموری چون ازدواج اجباری به دلیل ترس از بالارفتن سن، چند همسری مردان و اعطای حق طلاق به مردان، پسردوستی و... به تصویر کشیده است. أخذ واسینی الأعرج، الروائی الجزائری المعاصرة، فی روایة «مملکة الفراشة» الشکل الأدبی للروایة، أداة للتمثیل مشاکلالتابعین، بما فی ذلکالنساء. تهدف هذه الدراسة أن تدرس شخصیة النساء فی هذه الروایة من وجهة نظر غایاتری سبیفاک. سبیفاک فی نفس الوقتذونهج النسویة و ما بعد الاستعماریة و هی إحدی من الشخصیات البارزة لدراسات التابعین التی تشمل أشخاص بلا مأوی و فقراء المزارعینو العمّالالمأجور و النساء کما واحدة من مصادیق کلمة «التابع» و لکن ترکیز سبیفاک علی التابع المونث أو النساء و هدف دراسات التابعین و بما فی ذلکسبیفاک هو تمثیل الصوت و القوة و الذاتیة للتابعین. تستند هذه الدراسة علی أسلوب التوصیفی و التحلیلی و تشیر النتائج إلأنّ واسینی الاعرج انعکس صوت النساء مع إعطاء المرکزیة له نّمن خلال سرد الروایه من رویة المراة و قداستطاع انیفکک القوّة و الذاتیة المتدوالة حول النساء مع اعطاء خصائص مثل النشاط الاجتماعی و الاشتغال و العلاقات المعتمدة علی المنطق و حق المراة فی انتخاب الزوج و قدرتها للرویة و الکتابة و أن یصوّر وقوع المراة بوصفها التابع الجنسی فی شوؤن مثل الازدواج القسری مخافة من العانسة و تعددیة الازواج من جانب الرجال و اعطاء حق الطلاق لهم و حبّ الاولاد و ....

چکیده فارسی:نگاه ریخت شناسانه به آثار ادبی ازشیوه هایی است که یک الگوی کلی جهت تحلیل آثار ادبی ارائه می دهد، چرا که ریخت شناسی به معنای شناخت شکل و ساختار یک اثر و چگونگی تاثیر آن بر مضمون و محتوا است. درزمینه ریخت شناسی داستان، افراد بسیاری برای ارائه یک الگوی مناسب تلاش کرده اند که از جمله آن ها می توان به کلودبرمون، زبان شناس و روایت شناس فرانسوی اشاره کرد. در این پژوهش، داستان «بازگشت به حیفا»از آثار مشهور نویسنده فلسطینی غسان کنفانی، بر اساس نظریه کلود برمون در سه کارکرد امکان یا استعداد، فرآیند و پیامد مورد بررسی قرار می گیرد و اثبات می شود که نویسنده با کنار هم قراردادن پی رفت ها وتوالی های مختلفی چون ساده و مرکب، زنجیره ای، انضمامی و پیوندی، باعث بوجودآمدن طرح و پیرنگی منسجم در داستان می گردد. نتایج پژوهش، حاکی از آن است که این داستان با الگوی برمون مطابقت دارد و نویسنده با استفاده از امکان و فرآیند و نتیجه به عناصر روایی مانند تغییر موقعیت ها، نظم توالی های گوناگون، انواع شخصیت، قدرت انتخاب دادن به قهرمان و شکست قهرمان توجه داشته است. النظرة المورفولوجیة إلی الأعمالِ الادبیَّةِ مِنَ الطّرقِ التّی تُقدِّمُ لَنا نموذجاً عامّاً لتَحلیل الأعمالِ الأدبیّة؛ و المورفولوجیةُ هذه، تحمل معنی فهم ال تَّشکُّ لِ و بُنیةِ الأثر و کَ یفیةِتأثیرها علی الموضوع والمحتوی.قد حاولَا لکثیرونحتی یقدموا نموذجا مناسبا فی هذا المجال؛ مِنهم کلود بریمون، اللغوی و السرد یّالفَرنسی. یهدف هذا المقال إلی دراسة قصّة «عائد إلی حیفا» للأعمال الشهیرة من غسان کنفانی- الکاتب الفلسطینی- معتمدا علی نظ ریة کلود بریمون، والتی تتجلی فی ثلاث وظائف منها: رغبة فی الفعل و إنجاز الفعل و نتیجة الفعل.فی هذه الدّراسة نسعی أن نُثبت أنَّ الکاتبَ یخلُقُ حبکةً منسجمة، مستعیناً بالمتوالیاتِ المتعدِّدةِ نحو المتوالیة البسیطة و المرکبة، المتوالیة المتسلسلة و المتضمِّنة و الملصقَّة. تشیر نتائج البحث الی تلائم هذه القصَّة مع نموذج بریمون و الکاتبقد إهتمَّبالعناصر الروائیة نحو تغییر الظروف و نظم المتوالیات المتعددة و انواع الشخصیة و إعطاء قدرة الإختیار إلی البَطل و هزیمة البَطل مع إستخدام الرغبة فی الفعل و إنجاز الفعل و نتیجة الفعل.

چکیده فارسی:یکی از شگردهای اساسی شاعران پایداری فلسطین در تبیین جلوه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مقاومت، کاربرد نمادها و نشانه های مربوط به کودک جنگ است. این ویژگی که از وزین ترین محمل های تشخص معنا و فرم شعر مقاومت فلسطین به شمار می رود، در شعر سمیح القاسم نمودی بارز و تعیین کننده دارد. بر این اساس، موضوع پژوهش حاضر، توصیف و تحلیل برجسته ترین نشانه های شعر سمیح در این راستا، اعم از عنوان اشعار، زمان، مکان و شخصیت های روایی است. یافته های تحقیق نشان می دهند، در اشعار سمیح القاسم که تماما «درباره کودک» سروده شده اند، نه «برای کودک»، نشانه های وابسته به زمان در سه شاخه کودکی، زمان از دست رفته و بازگشت به زادبوم، نشانه های مکان، مانند قدس، مدرسه، وطن و زندان، در کنار نشانه های مربوط به شخصیت های عام و خاص، نظیر پدر، مادر، کودک شهید و اشغالگر، پربسامدترین نشانه ها هستند. در رویکرد کلی شاعر به واقعیت کودک جنگ، مقارنت مفهوم اندوه، ناامیدی و پایداری مشهود است. نتیجه این نگرش، تکرار مولفه مقاومت تراژیک در محتوای این دسته از اشعار اوست. چکیده عربی: من أهم التقنیات عند شعراء المقاومة الفلسطینیة فی شرح الآثار الاجتماعیة والسیاسیة والثقافیة المترتبة عن قضیة المقاومة هو استخدام الرموز والعلامات المتعلقة بأطفال الحرب. هذه المیزة التی کانت من أقوی الطرق لتحدید المعنی وشکل القصیدة المقاومة الفلسطینیة، تتجلی متمیزة فی الأساس فی شعر سمیح القاسم. وفق اً لذلک، یعالج هذا البحث فی ضوء المنهج الوصفی– التحلیلی دراسة أبرز السمات والرموز فی شعر سمیح القاسم عن أطفال المقاومة مثل عنوان القصائد، والزمان، والمکان، والشخصیة الروائیة. توصّل هذا المقال إلی أن شعر القاسم المکتوب عن الطفل الفلسطینی یتمثلبأسره «فی الأطفال» ولا «للأطفال» ومن ثمّ السمات المتصلة بالزمان (بثلاثة روافد هی الطفولة والزمن المفق ود والعودة إلی الأرض) والمکان (الأماکن الخاصة والمرتبطة بالوطن مثل المولد والسجن والمدرسة واسم مدن المقاومة کالقدس وغزة) والشخصیات الخاصة والعامة فی صعید المقاومة (مثل الأب والأم والأطفال الشهداء والمحتل) من أکثر السمات تردد اً فی شعره. فی اتجاه الشاعر العام فی مسیرة شعره عن حقیقة الطفولة والحرب تقترن ملامح الحزن والیأس والصمودبعامة ونتیجة لذلک یتکرر عنصر المقاومة المأساوی فی مضمون قصائده القائمة علی مشاهد من الطفولة والحرب.

چکیده فارسی:مصر، با تمدنی چند هزار ساله و سنت های ریشه دار در پایان سده 18، به دنبال حمله ناپلئون با تمدن نوین اروپایی آشنا شد. این آشنایی، مقدمه رویارویی «سنت» و «تجدد» را در این کشور فراهم کرد. بازتاب تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حاصل از این رویارویی را می توان در آثار داستانی معاصر مصر بررسی کرد. قصرالشوق نجیب محفوظ، به عنوان دومین رمان از مجموعه سه گانه، داستانی است که می توان پیامدهای حاصل از جدال سنت و مدرنیته را در آن کاوید. تقابل مردسالاری و حضور و حقوق زن در اجتماع، بحران هویت و سرگشتگی روشنفکر، غرب گرایی، آزادی فردی و تقابل علم و دین، پیامدهایی هستند که در پژوهش حاضر به آن پرداخته شده است. براین اساس، تضادهای روحی کمال، به عنوان روشنفکر جامعه که به صورت تقابل طبقه متوسط و اشراف، عقل و عشق، دنیای واقعی و آرمان ها، علم اروپایی و دین اسلام بروز می یابد، نتیجه تقابل استبداد (سنت) و استعمار (تجدد) در مصر است و انحراف اخلاقی، پوچ گرایی و بی معنایی زندگی، پیامد منفی این تقابل در زندگی روشنفکرانی چون اوست. غرب گرایی، کمال و خانواده شداد را در برزخ سنت و تجدد گرفتار کرده است. پیشرفت آزادی فردی و حقوق زن از نتایج مثبت تجدد در قصرالشوق نسبت به بین القصرین است. علم اروپایی می کوشد خود را جایگزین اندیشه های سنتی دینی سازد و تا حدی هم موفق می شود. چکیده عربی: مصر بحضارتها التی استغرقت آلاف السنوات وتقالیدها المتجذرة، فی نهایات القرن الثامن عشر وإثر هجمة نابلیون تعرّفت علی حضارة أروبا الحدیثة. هذه المعرفة مهّدت الأرضیة المناسبة للصراع بین «القدیم» و «الجدید» فی هذا البلد وتمکن معالجة التحولات الاجتماعیة والسیاسیة والثقافیة الناتجة عن هذا الصراع فی الأعمال القصصیة المعاصرة. وتعدُّ روایة قصرالشوق لنجیب محفوظ کالروایة الثانیة من مجموعته القصصیة الثلاثة حقلاً خصباً للفحص عن نتاج جدلیة «القدیم» و «الجدید»؛ تقابل سیادة الرجال واستحضار النساء وحقوقهن فی المجتمع، أزمة الهویة وحیرة المثقف، التغریب،الحریة الفردیة وتقابل العلم والدین من المواضع التی تطرقت هذه الدراسة إلیها وکشفت عن ساقیها. فعلیه تتجلی التضادات الروحیة لـ «کمال» کمثقف للمجتمع فی التضاداتالطبقیة بین طبقة الأشراف والطبقة الوسطی، العقل والحب، عالم الحقیقة وعالم القیموالآمال الخیالیّة، العلم الأروبی ودین الإسلام وهذه هی حصیلة تقابل الاستبداد والاستعمار. ثمة الشذوذ الخلقی، العدمیة وعبثیة الحیاة، من التبعات أو الإرهاصات السلبیة للتقابلات المتواجدة فی حیاة المثقفین من أمثاله. التغریب أوقع کمال وأسرة شداد فی جحیم هذاالتقابل. تسعی العلوم الأروبیة لتحل محل الأفکار الدینیة التقلیدیة ونجحت فی نوایاها إلی حدٍّما.

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین اسطوره هایی که با بارمعنایی رستاخیز و خیزش دوباره در شعر معاصر عربی حضوری چشمگیر دارد و حجم انبوهی از دفترهای شعری شاعران را به خود اختصاص داده، اسطوره اوزیریس مصری است. سمیح القاسم شاعر معاصر فلسطین (1939-2014) از جمله شاعرانی است که در سه مرحله به این اسطوره توجهی نشان داده است به گونه ای که با مرحله سه گانه الگوی سفر تک اسطوره قهرمان «جوزف کمبل» نظریه پرداز مشهور آمریکایی قابل تطبیق و اعمال است. سه مرحله ای که شاعر از اسطوره یادشده الهام گرفته در سه سروده «علیقلعه الامبراطور»، «حواریه العار» و «اوزیریسالجدید» تجلی پیدا کرده است که به ترتیب با مرحله سه گانه الگوی «عزیمت»، «تشرف» و «بازگشت» همخوانی دارد. در پرتو این شناخت، پژوهش حاضر می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی ضمن بررسی چگونگی حضور شخصیت اسطوره ای اوزیریس و شیوه های فراخوانی و به کارگیری آن را در شعر شاعر، میزان پایبندی وی به الگوی مورد نظر را مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد. برداشت این است که سمیح القاسم شاعری متعهد و پایبند به سرزمین مادری است که باتوجه به نگاه خاص خود و نیاز جامعه معاصر، با بیانی نمادین، اسطورها وزیریس را همانند انگاری و باز آفرینی کرده است.  چکیده عربی:إنّ إسطورة أوزیریس المصریّة من أهم الأساطیر الموظفة فی الشعر العربی المعاصر حیث استحوذت علی الدواوین الشعریّة بشکل لافت بما تحتوی علی الانبعاث والخیر والبرکة. هذا وإنّ سمیح القاسم الشاعر الفلسطینی المعاصر من أحد الشعراء العرب المعاصرین الذیاستلهمها فی قصائده الثلاثة المعنونة بـ «علیقلعةالامبرا»، «حواریّةالعار» و «اوزیریسالجدید» حیث یمکن تطبیق مراحل سفر البطل الشعری مع مراحل أسفار المنظّر الشهیر الإمریکی جوزف کامبل الثلاثة المشتملة علی العزیمة، الرحلة والعودة. علی ضوء هذه المعرفة تحاول هذه المقالة بمنهجها ال وصفی- التحلیلی دراسة أشکال حضور أسطورة اوزیریس و کیفیّة استدعاءها فی القصائد المذکورة للشاعر و مدی مطابقتها مع أسفار جوزف الثلاثة. من المستنبط أن سمیح القاسم مال إلی توظیف شخصیة اوزیریس فی نصه الشعری علی أساس رؤیته الجدیدة الملتزمة وضر وریات الوطن العربی وخاصة الفلسطین.

چکیده فارسی:"موتیف" یکی از پربسامدترین واژگان نقد ادبی معاصر به تکرار موسیقی وار و نظام مند برخی از سازه ها از قبیل جمله، عبارت، واژه، اصطلاح در متن اطلاق می شود که در شکل دهی به محتوا و سبک اثر نقش دارد.در متون روایی با شناخت موتیف می توان به درون مایه و سبک اثر پی برد و همچنین به کارگیری موتیف روشی برای ایجاد انسجام و پیوستگی در متن است. پژوهش حاضر در تلاش است موتیف"ارض" (زمین)، جلوه ها و کارکردهای آن را در رمان مشهور "الحرب فی بر مصر" از رمان نویس مصری "یوسف قعید" مورد بررسی قرار دهد تا دلالت های زیرین آن و کارکرد و نقشی که در رمان ایفا می کند را کشف نماید. این پژوهش با اتکاء بر روش توصیفی – تحلیلی در سه محور به بررسی کارکرد موتیف ارض در رمان می پردازد.نتیجه نشان می دهد قعید در رمان مزبور این موتیف را به شکلی سازمان یافته در تمامی بخش های رمان قرار داده و دیدگاه راویان داستان با این موضوع گره خورده است و هر راوی ایده خاص خود را از ارض ارائه می دهد که جمعا باعث شکل گیری مفهوم واحدی می گردد و آن ارزش حیاتی زمین برای شخصیت های رمان است. چکیده عربی: کلمة موتیف من أکثر الکلمات تداولاً فی المجالات النقدیة الحدیثة وهو یطلق علی تکرار متسق ومتجاوب لبعض الترکیبات والکلمات فی النص الأدبی. فهو یلعب دوراً فاعلاً فی إیفاد المعانی وافرازها. دراسة الموتیف فی النص الروائی تعد مفتاحاً لفهم فکرة الأثر واسلوبه کما هو طریقة استخدمها الروائیون لیخلق نظماً هارمونیاً فی الأثر. تقصد هذه الدراسة أن تدرس جمالیات موتیف الأرض ووظائفه فی روایة "الحرب فی برّ مصر" لیوسف قعید فهی من أشهر روایاته علی الإطلاق. تنوی الدراسة أن تکشف الدلالات والخصائص الأسلوبیة التی خلقت هذه التقنیة فی النص من خلال منهج الوصفی-التحلیلی. وقد تبیّن من خلال هذه الدراسة أن الروائی وظّف هذه التقنیة علی شکل متناغم بسائر المکوّنات السردیة خاصة الأفکار التی ینشرها الرواة فی النص کما تساهم فی تشکیل الأسلوب الروائی القعیدی.

چکیده فارسی:یکی از رویکردهای جدید در بررسی های ادبی که توجه بسیاری از ناقدان و پژوهشگران را به خود معطوف داشته، واکاوی نشانه ها و رمزگان های تشکیل دهنده متون ادبی است. نشانه شناسی به دانش بررسی نظام های نشانه ای مختلف همچون زبان، تصاویر و علامت های وضعی اطلاق می شود و یکی از مفاهیم بنیادی آن یعنی رمزگان، به منزله چهارچوبی است که نشانه ها در آن معنا می یابند. از آن جا که ادبیات با علوم انسانی در ارتباط نزدیک است، ناقدان ادبی نیزاز خدمات نشانه شناسی رمزگان ها و شیوه های تاویل آن ها در بررسی متون، بی نصیب نمی مانند. این پژوهش که از نوع کیفی است، به روش توصیفی تحلیلی وبا استفاده از منابع کتابخانه ای نوشته شده و با هدف نشانه شناسی مهم ترین رمزگان های زبانی سروده «عوده سندباد» از «علی فوده» (1946 - 1982م) و میزان هماهنگی آن ها با شرایط زندگی شاعر و نقشی که در انسجام این سروده داشته اند، انجام شده و در نهایت دریافته است که شخصیت شاعر و روحیات وی در رمزگان مربوط به صاحب متن و رمزگان اسطوری تجلی یافته و انسجام سروده از رهگذر رمزگان فرم و رمزگان روایی حاصل گردیده و میزان ادبیت آن مرهون دو رمزگان زیبایی شناختی و بینامتنی شعری است.شایان ذکر است که آوردن واژه «سندباد» در عنوان سروده که سبب تداعی داستان این شخصیت اسطوری و کنکاش برای یافتن شباهت میان سراینده این قصیده (علی فوده) و سندباد اسطوری می شود، مهم ترین علت گزینش سروده مذکور جهت نشانه شناسی رمزگان های زبانی آن است. چکیده عربی: سیمیائیة الرموز هی إحدی المناهج الحدیثة التی اهتمّ بها النقّاد والدارسون فی دراسة النصوص الأدبیة وتأویلها، وهی الدراسة والبحث عن العلامات المختلفة کاللغة والصور والعلامات الوضعیة. من المفاهیم الأساسیة فی علم السیمیاء هی الرموز اللغویة التی تکتسب بموجبها العلاماتُ معناها الخاص. بما أنّ هناک علاقة وثیقة بین الأدب والعلوم الإنسانیة فهو ینتفع من نتائج السیمیائیة وأنماطها فی دراسة معانی النصوص ودلالاتها، فهذا ممّا دَفعنا علی دراسة قصیدة «عودة سندباد» لـ «علی فودة» (1946-1982 م) من منظور سیمیائیة الرموز اللغویة، إضافة إلی هذا إنّ کلمة «سندباد» التی ذکرت فی عنوان القصیدة، تخطر ببالنا هذه القصة الأسطوریة وجَعَلَنا علی الفحص عن الاشتراک بین هذه الشخصیة الأسطوریة وبین حیاة «علی فودة» یقوم هذا البحث الکیفی بالدراسة السیمیائیة لهذه القصیدة بحثاً عن أهمّ رموزها اللغویة وتبیین علاقتها مع حیاة الشاعر من جانبٍ ودورها فی تماسک القصیدة من جانب آخر،وذلک وفق منهجٍ وصفیٍّ – تحلیلیّ، مستفید اً من المصادر الخطیة والمکتبیة. قد أوحت النتائج علی أنّه تمثّلت ملامحُ شخصیة الشاعر ونزعاته الشخصیّة فی الرموز الخاصة بصاحب النّص، کما تحقّق تماسک القصیدة بفضل الرموز الشکلیة والروائیة، إضافة إلی الرموز الجمالیة والتناصیة التی قد أثرّت علی القیمة الأدبیة للقصیدة.

چکیده فارسی: رمان «امراه عند نقطه الصفر» نوشته نوال السعداوی، روان پزشک و نویسنده پرکار ادبی و سیاسی مصر، روایتگر ناکامی، شکست و حقارت هایی است که «شخصیت» قهرمان داستان، در سطح خرد روایت و جامعه معاصر مصر، در سطح کلان روایی بدان مبتلا گشته است. بر این اساس در این نوشتار تلاش شده است تا با تکیه بر رویکرد«روان شناختی فرد نگر آلفرد آدلر»، یکی از مهم ترین موتیف ها و درون مایه های این نظریه بنام «عقده حقارت» در پرداخت هزارتوهای «شخصیت» قهرمان داستان به روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. از این رو و در پی پاسخ به سوال اصلی پژوهش مبنی بر چیستی مهم ترین عوامل موثر در شکل گیری «عقده حقارت» و چگونگی بازتاب آن در منش و رفتار «فردوس» قهرمان داستان، یافته های تحقیق نشان می دهد که با در نظر گرفتن نقش دوران کودکی و روابط اجتماعی قهرمان داستان، شدت احساس حقارت وی از «به خود رهاشدگی کودک و محرومیت او از محبت و تربیت» نشات گرفته است و این امر او را نه به سوی برتری جویی که به سمت کمتری و عدم تلاش برای «جبران» و درنهایت به خودکشی سوق داده است. چکیده عربی: روایة «إمرأة عند نقطة الصفر» لنوال السعداوی، الطبیبة المصریة والکاتبة والناقدة المنتجة فی السیاسة والأدب وعلم النفس، فی الواقع هی حکایة عن الفشل، والخیبة، وعُقَد النقص التی تعانی منها شخصیة بطلة هذه الروایة علی المستوی الواقعی للروایة، والمجتمع المصری علی المستوی الاستعاری للروایة. هذا و یتناول البحث الحالی علی أساس المنهج الوصفی-التحلیلی، دراسة فکرة من أهم افکار نظریة علم النفس الفردی، یعنی نظریة «عقدة النقص» وطریقة ظهورها فی متاهات الشخصیة البطلة. وأخیرا، ولأجل الحصول علی إجابة علی سوال البحث الرئیسی: ماهیة الاسباب الموثرة فی تکوین عقدة النقص، وکیفیة إنعکاسها، وتجلیاتها فی تصرفات «فردوس» البطلة توصل البحث إلی أن شدة عقدة النقص فی شخصیة فردوس البطلة، علما و اعترافا بدور ایام الطفولة و العلاقة الاجتماعیة للبطلة، تعود إلی الهجر العاطفی وحرمانها من المحبة والتربیة منذ صغر سنها؛ هذا دون أن یودی بها الی الاستعلاء و التمییز، بل جعلها تتجه نحو الدونیة ولا التعویض، بحیث نراها انها فشلت فی واقع حیاتها المر واتجهت نحو العدمیة و الخلاء بحیث أودت بحیاتها نهائیا.