تصمیم گیری و تحقیق در عملیات
سال:1401 | دوره:7 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

هدف: در این مقاله توسیع جدیدی از روش قدرتمند تاپسیس برای حل مسائل تصمیم­گیری چندشاخصه نادقیق مدل شده با استفاده از اعداد فازی مردد، که اخیرا برای مدل سازی نوع دیگری از منابع عدم قطعیت معرفی شده اند، ارائه خواهد شد. روش شناسی پژوهش: چنان که می­دانیم روش تاپسیس مبتنی بر چندین گام است که با انجام متوالی آن­ها مسئله حل خواهد شد. در این مطالعه، داده های ماتریس تصمیم به کمک اعداد فازی مردد مدل می شوند. سپس با استفاده از ابزارهای ریاضی بیان شده برای این نوع اعداد، دیگر گام ها یعنی نرمال سازی و وزن دار کردن ماتریس تصمیم، یافتن گزینه های ایده آل مثبت و منفی، تعیین فاصله دیگر گزینه ها از این دو گزینه ایده آل را به روزرسانی خواهیم نمود. یافته ها: در این مطالعه توسیع جدیدی از روش محبوب تاپسیس برای حل مسائل تصمیم گیری چندشاخصه نادقیق، که عدم قطعیت در آن ها با اعدادفازی مردد کمّی سازی شده اند، معرفی شده است. اصالت/ارزش افزوده علمی: به روزرسانی گام های روش تاپسیس برای استفاده از آن در مواردی که از اعداد فازی مردد برای مدل سازی عدم قطعیت استفاده می شود.

هدف: در حالت کلی، تعیین جواب های موثر مدل برنامه ریزی کسری خطی چند هدفه بازه ای(IMO‎LFP‎) یک مسئله ‎PN-سخت است. ‏تاکنون روش کارآمدی برای تعیین جواب های موثر در این زمینه ارائه نشده است. بنابراین نیاز به یک روش مناسب برای تعیین جواب های موثر ‎‎‎IMO‎LFP‎‎ وجود دارد. ما می خواهیم الگوریتم هایی را معرفی کنیم که برای اولین بار جواب های موثر قوی و ضعیف IMO‎LFP‎‎ بدست آیند. روش شناسی پژوهش: در این ‏مقاله‏، دو الگوریتم معرفی می کنیم به طوری که در یکی، شدنی قوی نامعادلات و در دیگری، شدنی ضعیف نامعادلات در نظر گرفته می شود (یک دستگاه نامعادلات، شدنی قوی است اگر و تنها اگر کوچک ترین ناحیه آن شدنی باشد و یک دستگاه نامعادلات، شدنی ضعیف است اگر و تنها اگر بزرگ ترین ناحیه آن شدنی باشد). توابع هدف IMO‎LFP‎ را به توابع هدف خطی حقیقی تبدیل نموده و سپس به یک مدل برنامه ریزی خطی تک هدفه تبدیل می کنیم و در هر تکرار، محدودیت جدید به ناحیه شدنی اضافه می کنیم. با انتخاب یک نقطه دلخواه از ناحیه شدنی به عنوان نقطه شروع و استفاده از الگوریتم های پیشنهادی‏، جواب های موثر قوی و ضعیف IMO‎LFP‎ را بدست می آوریم. یافته ها: در هر دو الگوریتم پیشنهادی، با انتخاب نقاط دلخواه جواب موثر بدست می آوریم و با تغییر نقطه ی شروع‏، یک نقطه ی جدید به عنوان جواب موثر بدست می آوریم. اصالت/ارزش افزوده علمی: در این پژوهش توانسته ایم برای اولین بار جواب های موثر قوی و ضعیف مدل IMOLFP بدست آوریم.

هدف: یکی از عمده ترین چالش های پیش روی ارزیابی عملکرد مبتنی بر رویکرد کارت امتیازی متوازن عدم وجود یکپارچه سازی و استنباطات یکسان از درک برخی از شاخص ها در آن است که وابسته به مدل های ذهنی مدیران می باشد. عدم درک صحیح استراتژی های سازمان و نبود دیدمان مشترکی از این استراتژی ها چالشی دیگر است که جهت اجرای صحیح این مدل، باید به حداقل ممکن برسد. ازاین رو تحقیق حاضر سعی نموده است تا به بررسی تأثیری که مدل های ذهنی تصمیم گیرندگان بر شاخص های ارزیابی عملکرد از منظر کارت امتیازی متوازن و بالطبع آن بر عملکرد سازمانی می گذارد، پرداخته تا از این طریق ضمن ایجاد توسعه و اغنای بیشتر در مدل کارت امتیازی متوازن در راستا کاهش کاستی های ادراکی و تورشی بودن برخی از شاخص ها در آن، امکان سنجش بهتر عملکرد را متناسب با مدل های ذهنی ارزیابان و تصمیم گیرندگان، فراهم آورد. روش شناسی پژوهش: داده های موردنیاز تحقیق، از طریق پرسشنامه محقق ساخته بین مدیران بانک رفاه در سطح استان گیلان توزیع و با استفاده از نرم افزار pls در دو مرحله مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها: روایی و پایایی پرسشنامه مربوطه، به ترتیب برابر با 0. 895 و 0. 603 و مقدار آلفای کرونباخ برابر با 0. 850 محاسبه گردید. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر وجود ارتباط قوی و مستقیم بین مدل های ذهنی و شاخص های ارزیابی عملکرد از منظر کارت امتیازی متوازن پایدار و همین طور عملکرد سازمانی است. وابستگی بیش از 80 درصدی متغیر عملکرد سازمانی با شاخص مدل ذهنی نیز نشان دهنده تأثیرگذاری بالای این شاخص بر آن است. اصالت/ارزش افزوده علمی: وجود ارتباط واسطه ای میان شاخص مدل های ذهنی، وسایر مناظر رویکرد کارت امتیازی متوازن پایدار نشان داد که این مهم، عامل اثرگذاری بر عملکرد سازمانی بوده و می تواند از طریق تاثیر گذاری بر مناظر کارت امتیازی متوازن منجر به بهبود و ارتقای عملکرد سازمانی گردد.

هدف: در این تحقیق، به بررسی تأثیر مقیاس-زمان نوسانات دارایی­ها (ارز، سهام و مسکن) بر کارایی شبکه بانکی در دوره زمانی 1399: 4-1388: 1 به صورت فصلی با استفاده از الگوی مارکوف سویچینگ پرداخته شده است. روش شناسی پژوهش: در پژوهش حاضر ابتدا به محاسبه کارایی شبکه بانکی با استفاده از الگوی تحلیل پوششی داده با داده­های بوت استرپ می پردازیم. سپس نوسانات بازارهای دارایی (نرخ ارز، شاخص بازار سهام و شاخص قیمت مسکن) را با استفاده از الگوی تبدیل موجک استخراج کرده و به بررسی تأثیر نوسانات بازارهای دارایی بر میزان کارایی شبکه بانکی کشور در قالب الگوی چرخشی مارکوف و مشاهده تأثیرگذاری آن ها در سطوح کارایی بالا و پایین خواهیم پرداخت. یافته ‎ها: میانگین کارایی شبکه بانکی کشور در دوره مورد بررسی حدود 1/56 درصد بوده است که نشان می­دهد کارایی مناسب نبوده است. نوسانات کوتاه­مدت نرخ ارز در حالتی که کارایی شبکه بانکی در سطح و رژیم بالا می­باشد تأثیر منفی و معنادار دارد اما چنانچه نوسانات ارز بلندمدت باشد فارغ از رژیم و سطح کارایی شبکه بانکی تأثیر منفی و معنادار دارد. نوسانات کوتاه­مدت شاخص بازار سهام در شرایطی که سطح کارایی شبکه بانکی پایین است تأثیر مثبت و معنادار داشته است. اما چنانچه نوسانات در بازار سهام ادامه­دار باشد فارغ از سطح و رژیم کارایی شبکه بانکی تأثیر منفی و معنادار دارد. نوسانات کوتاه­مدت در بازار مسکن در حالتی که کارایی شبکه بانکی در سطح بالا باشد تأثیر مثبت و معنادار داشته است. اما در نقطه مقابل نوسانات بلندمدت در این بازار و در شرایطی که کارایی شبکه بانکی در سطح بالا باشد می­تواند منجر به کاهش معنادار آن شود. بنابراین با ایجاد ثبات در اقتصاد (عدم تغییرات زیاد نرخ ارز، شاخص سهام و مسکن) می­توان بهبود کارایی شبکه بانکی کشور را با توجه به سطح و رژیم آن انتظار داشت. اصالت/ارزش افزوده علمی: از جمله مسائلی که از منظر سیاست­گذاری می تواند حائز اهمیت باشد درنظرگرفتن تأثیر نوسانات بازارهای دارایی در دوره های زمانی مختلف بر سطوح مختلف کارایی شبکه بانکی کشور می باشد. زیرا ممکن است در سطوح مختلف کارایی شبکه بانکی و همچنین دوره­های زمانی مختلف نوسانات بازارهای دارایی، تأثیر متفاوتی برجای گذارند.

هدف: برون سپاری یک راهکار متداول در صنعت و کسب وکار است که می تواند در ارتقاء عملکرد یک بنگاه و جبران کاستی های آن تأثیر به سزایی داشته باشد. این راهکار می تواند ابعاد مختلفی از مسائل مدیریتی یک سازمان را تحت تأثیر قرار دهد. در حوزه زمان بندی به عنوان یکی از زیرشاخه های مدیریت عملیات نیز هنگامی که از پیمانکاران جهت انجام کارها در طول زمان استفاده می شود، بحث برون سپاری قابل طرح است. بر این اساس، در این تحقیق یک مسئله زمان بندی تک ماشین بررسی می شود که در آن امکان برون سپاری بخشی از کارها در قالب یک دسته به یک پیمانکار وجود دارد. فرض شده که زمان و هزینه برون سپاری یک کار متناسب بازمان عملیات آن کار در کارگاه است. همچنین یک زمان و یک هزینه ثابت لجستیکی نیز برای دسته برون سپاری لحاظ شده است. تابع هدف مسئله کمینه سازی حاصل جمع مجموع زمان تکمیل کارها و مجموع هزینه های برون سپاری است. روش شناسی پژوهش: برای حل مسئله، تعدادی از ویژگی های بهینگی جواب مسئله باهدف به دست آوردن جواب بهینه مسئله در یک لم و یک قضیه به اثبات می رسد. در انتهای مقاله نیز تعدادی آزمایش محاسباتی برای ارزیابی میزان اثرگذاری سیاست برون سپاری در مسئله مطالعه شده ارائه می شود. یافته ها: بر اساس روش حل توسعه داده شده، ساختار جواب بهینه به صورت کامل مشخص می شود که با استفاده از آن، جواب بهینه از بین تعداد محدودی گزینه با محاسبات ساده ای تعیین می گردد. همچنین نتایج محاسباتی همان گونه که انتظار می رفت مؤید امکان اثرگذاری قابل توجه برون سپاری در کاهش مقدار تابع هدف مسئله است. اصالت/ارزش افزوده علمی: در این مقاله یک مسئله کاربردی جدید در حوزه زمان بندی با امکان برون سپاری طرح شده و با تحلیل های دقیق ریاضی جواب بهینه آن مشخص می شود. همچنین با استفاده از آزمایش های محاسباتی امکان اثربخشی بالای سیاست برون سپاری در مسئله بررسی شده نشان داده می شود.

هدف: برداشت سفارش، یکی از فرایندهای درونی لجستیکی مبتنی بر نیروی کار و هزینه شناخته شده است. برداشت سفارش در قالب مسئله پاسخ به سفارش مشتری، به منظور جمع آوری مجموعه ای از سفارش ها در کوتاه ترین زمان ممکن در انبار تعریف می گردد. لذا هدف این تحقیق فراهم نمودن یک مبنای علمی و هم زمان کاربردی با در نظر گرفتن الزامات و محدودیت هایی است که سطح قابل قبولی از عملکرد را در سیستم های برداشت سفارش به ارمغان آورد. این امر از طریق ساخت یک مدل برنامه ریزی عدد صحیح و هم چنین طراحی روش حل متناسب با ساختار مسئله صورت می گیرد. روش شناسی پژوهش: ابتدا با مرور ادبیات در حوزه برداشت سفارش دانش کافی در سطح عملیاتی حاصل شده است و با تأکید بر محدودیت های واقعی اقدام به مدل سازی ریاضی از طریق یکپارچه نمودن دسته بندی سفارش ها و مسیریابی برداشت کننده ها، شده است. پس از بررسی صحت مدل و حل آن از طریق نرم افزار GAMS، به دلیل ماهیت مسئله که از نوع سخت است، مسئله از طریق یک الگوریتم کارا که نسخه گروه بندی الگوریتم قهرمانی در لیگ های ورزشی است، حل شده و مقایسات صورت پذیرفته است. برای استفاده از این الگوریتم از اپراتورهای منطبق با ساختار خاص مسئله که هدف آن تخصیص سفارش ها (اقلام) به برداشت کننده ها (گروه ها) است استفاده می شود. یافته ها: ارائه یک مدل برنامه ریزی عدد صحیح چند دوره ای برای مسیریابی چند سفره برداشت کنندگان با فرض وجود قابلیت باز پر سازی انبار و دسترسی محدود به برداشت کنندگان. برای نمونه مسائل با ابعاد بزرگ، از الگوریتم قهرمانی در لیگ های ورزشی استفاده شده است. نتایج بر قابلیت مؤثر و کارایی این الگوریتم برای حل نمونه مسائل بزرگ اشاره دارد. اصالت/ارزش افزوده علمی: مسئله برداشت سفارش چند دوره ای و مسیریابی چند سفره برداشت کنندگان نخستین بار در این مقاله مدنظر قرارگرفته است. زیرابه علت محدود بودن تعداد برداشت کنندگان، این مهم می بایست در مدل سازی مدنظر قرار گیرد. فرض بازپرسازی نیز نخستین بار در این مقاله موردتوجه قرارگرفته و مدل سازی آن صورت گرفته است. بدین ترتیب سفارش ها در طول زمان، طی دوره های مختلف وارد انبار می شوند و در موقعیت از پیش تعیین شده قرار می گیرند. وجود بازه زمانی برای دسترسی به برداشت کننده ها در هر دوره و مدل سازی آن نیز نخستین بار در این مقاله موردبررسی قرارگرفته است. درنهایت، تابع هدف حداقل سازی مجموع دیرکرد است که هم راستا با نیاز صنایع تولیدی است. در خصوص روش حل نیز یک الگوریتم قهرمانی در لیگ های ورزشی با در نظر گرفتن ساختار مسئله (که منطبق بر ساختار مسائل گروه بندی است) ارائه شده است و عملگرهای تولید جواب نیز برای حفظ شدنی بودن جواب، توسعه یافته اند.

هدف: کنترل آماری فرآیند مجموعه ای توانا از ابزارهای حل مشکل است که باعث ثبات در فرآیندهای تولیدشده و توانایی تولید محصول باکیفیت را بالا می برد. نمودارهای کنترل کلاسیک با استفاده از داده های دقیق و معین، فرآیندهای تولیدی را در دو گروه تحت کنترل یا خارج از کنترل قرار می دهند، درحالی که مجموعه های فازی با تعریف توابع عضویت پیوسته و استفاده از داده های مبهم و نامعین با بهره گیری از اعداد فازی مثلثی و ذوزنقه ای، به صورت دسته های تحت کنترل، نسبتاً تحت کنترل، نسبتاً خارج از کنترل و خارج از کنترل طبقه بندی نموده و سطح کیفی محصول را به صورت‏ واقعی‏تر بیان می کنند. روش شناسی پژوهش: این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و توصیفی می باشد و باهدف طراحی مدل کاربردی کنترل آماری فرآیند به روش مد و میانه فازی و مقایسه نتایج آن با روش کلاسیک در شرکت صنعتی داداش برادر تبریز اجراشده است. روش جمع آوری اطلاعات برای اجرای مدل از سیستم نمونه گیری در ایستگاه بازرسی تبعیت می کند و به صورت 30 نمونه 50 تایی انواع شکلات است. یافته ها: با توجه به نقص های هفت گانه شکلات که شامل: رنگ، طعم، ماسیدگی، شکوفه شکر، عوامل بافتی و مواد خارجی می باشد، ماهیت شکلات های تولیدی مشخص گردید. در روش کلاسیک 28 مورد تحت کنترل و فقط 2 مورد خارج از کنترل شناسایی گردید، اما در بررسی با روش SPC فازی 20 نمونه تحت کنترل، 4 نمونه نسبتاً تحت کنترل، 4 نمونه نسبتاً خارج از کنترل و 2 نمونه خارج از کنترل بودند. اصالت/ارزش افزوده علمی: نتایج تحقیق حساس بودن روش SPC فازی را نسبت به روش کلاسیک نشان می دهد، درنتیجه شناسایی تغییرات فرآیند دقیق تر و سریعتر است، و بر این اساس پیشنهادات کاربردی به شرکت مذکور ارائه گردید.

هدف: تشابه ریسک یکی از مدل­های انتخاب سبد سهام می­باشد که پس از بحران مالی آمریکا در سال 2008 موردتوجه بسیار قرارگرفته است. فلسفه این مدل اختصاص تا حد یکسان ریسک سبد بین دارایی­های تشکیل دهنده آن می­باشد. هدف پژوهش حاضر، ارائه مدل انتخاب سبد سهام ترکیبی تشابه ریسک و تحلیل عاملی بر پایه تغییر رژیم مارکوف می باشد. روش شناسی پژوهش: در پژوهش حاضر مدل انتخاب سبد سهام ترکیبی تشابه ریسک و تحلیل عاملی بر پایه تغییر رژیم مارکوف معرفی می­شود. تغییر رژیم مارکوف کمک می­کند تا ماتریس کواریانس موجود در تابع هدف مدل تشابه ریسک به کمک تحلیل عاملی وابسته به متغیر حالت برآورد شود. بر این اساس در ابتدای هر دوره سرمایه­گذاری متغیر حالت مشخص و بر اساس آن ماتریس کواریانس دارایی­ها محاسبه می­شود و در مدل تشابه ریسک مورداستفاده قرار می­گیرد. یافته ‎ها: سبد سهام نمونه­ای پژوهش متشکل از 8 صنعت (به عنوان دارایی­های سبد) از بورس اوراق بهادار تهران در بازه 1390 تا 1399 نشان می­دهد که مدل ترکیبی پژوهش نسبت به مدل­های متداول میانگین-واریانس و برابری وزن، نسبت شارپ بالاتری دارد و درافت های بازار نسبت به دو مدل مذکور مقاوم­تر است و زیان کمتری تولید می­کند. اصالت/ارزش افزوده علمی: نوآوری و اهمیت پژوهش در استوار سازی سبد سهام تشابه ریسک به وسیله پارامتر ماتریس کواریانس با رویکرد تحلیل عاملی بر پایه تغییر رژیم مارکوف می باشد. بدین صورت انتظار می رود تا در حالات مختلف بازار، انتظارات از سبد سهام با واقعیت تطابق بیشتری داشته و در ریزش های بازار ضرر کمتری تولید شود.

هدف: در مدل های کلاسیک تحلیل پوششی داده ها، ازیک طرف یک سیستم تولیدی برای اندازه گیری کارایی به عنوان جعبه سیاه در نظر گرفته می شود و توجهی به ساختار داخلی واحدهای تصمیم گیرنده در فرایند ارزیابی عملکرد نمی شود. بااین وجود، در نظر گرفتن ساختار درونی واحدها جهت شناسایی منابع ناکارایی برای محاسبه کارایی اهمیت به سزایی دارد. از طرف دیگر، مقادیر مشاهده شده ی داده های ورودی و خروجی ها در مسائل جهان واقعی گاهی نادقیق و مبهم هستند؛ بنابراین در این مقاله، مدل تحلیل پوششی داده های شبکه ای به منظور ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم گیرنده با ساختار دومرحله ای در محیط فازی موردبررسی قرار می گیرد که در آن مقادیر ورودی و خروجی برحسب اعداد فازی مثلثی نمایش داده می شوند. روش شناسی پژوهش: برای حل مدل تحلیل پوششی داده های دومرحله ای فازی از رویکرد حساب فازی استفاده می شود و یک روش الفبایی برای محاسبه کارایی فازی فرآیندها و کارایی فازی سیستم پیشنهاد می گردد. یافته ها: مزیت اصلی رویکرد پیشنهادی نسبت به رویکردهای موجود این است که مدل های کمتری برای یافتن کارایی فازی حل می کند. اصالت/ارزش افزوده علمی: کاربرد مدل پیشنهادی با ارزیابی عملکرد 24 شرکت بیمه تبیین می شود.

هدف: طراحی یک شبکه لجستیکی یک مسئله استراتژیکی و حیاتی است که بستر بهینه ای برای مدیریت مؤثر و کارآمد زنجیره تأمین فراهم می کند. بدین منظور در این مقاله یک شبکه زنجیره تأمین حلقه بسته پایدار چند رده ای، چندمحصولی و چند دوره ای و چندهدفه با در نظر گرفتن فناوری سیستم شناسایی فرکانس رادیویی طراحی شده است. این مدل به طور هم زمان به دنبال حداکثر کردن سود و مسئولیت اجتماعی شبکه زنجیره تأمین است، درحالی که تأخیر کل در زمان تحویل و آلودگی های زیست محیطی را به حداقل می رساند. همچنین چون مدل های قطعی برای فهم پیچیدگی های کاربردهای دنیای واقعی ناتوان هستند بنابراین در این مقاله به عدم قطعیت های سیستمی و محیطی نیز پرداخته شده است. روش شناسی پژوهش: در این مطالعه برای مقابله با عدم قطعیت پارامترها از تکنیک بهینه سازی استوار تصادفی مبتنی بر سناریو و به دلیل چندهدفه بودن مدل و اعتبارسنجی و حل دقیق مدل در ابعاد کوچک از یک روش جدید بهینه سازی اپسیلون محدودیت تعمیم یافته قوی برای رسیدن به بهترین موازنه بین اهداف استفاده شده است. همچنین ازآنجایی که مسئله از کلاس Np-hard نیز است برای حل مدل در ابعاد بزرگ تر از دو الگوریتم NSGA-II و MOPSO استفاده گردید. یافته ها: نتایج حاصل این مطالعه نشان دهنده این است که مدل پیشنهادی و رویکرد حل آن از کارآمدی قابل قبولی برخوردار می باشند. اصالت/ارزش افزوده علمی: به طورکلی مدل پیشنهادی شامل فرمول بندی های ریاضی در حالت قطعی و استوار است که اجازه می دهد چندین ویژگی پیچیده ذکرشده در متن فوق به همراه در نظر گرفتن کانال های فروش مستقیم و غیرمستقیم و مراکز تعمیر و مشتریان ثانویه طرحی جدید از یک زنجیره تأمین حلقه بسته را ایجاد نماید که می تواند ابزاری عالی برای مدیران و متخصصان با کاربرد گسترده به ویژه از منظر استراتژیک باشد.