تحقیقات علوم و مهندسی جنگل
سال:1390 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

حرکت های توده ای همه ساله در اکثر استان های کشور موجب خسارت های اقتصادی به راه ها، خطوط آهن، خطوط انتقال نیرو و ارتباطات، کانال های آبیاری و آب رسانی، جنگل ها و مراتع و مناطق مسکونی می شوند. برای جلوگیری از افزایش هزینه ها و خطرات مربوط به زمین لغزش، شناسایی و طبقه بندی آن و عوامل موثر در شکل گیری آن در مناطق جنگلی ضروری به نظر می رسد. روش های متعددی نیز برای طبقه بندی زمین لغزش وجود دارد که با توجه به خصوصیات خاک و اندازه گیری میزان حرکت خاک بر روی دامنه، زمین لغزش را طبقه بندی می کند و جهت جلوگیری از گسترش آن ها راهکار ارائه می دهد. محدوده لغزشی مورد مطالعه به طول 500 متر و عرض 70 متر واقع در سری امره 1 جنگل شرکت چوب و کاغذ مازندران (حوزه آبخیز تجن) می باشد. ابتدا در چند نوبت برداشت نقاط ارتفاعی (عملیات ترازیابی به وسیله دوربین تئودولیت) از 12 نقطه (بین دو نقطه ثابت در دو سمت منطقه لغزشی و در طول مسیر جاده) در دو فصل مرطوب و خشک انجام گرفت. به منظور بررسی خواص فیزیکی و مکانیکی خاک توده لغزش یافته، نمونه های خاک در منطقه لغزشی، از عمق 20 تا 40 سانتی متر برداشت شد. با توجه به نوع مواد و بافت خاک تشکیل دهنده و میزان رطوبت، نوع حرکت و زمین لغزش مورد شناسایی و طبقه بندی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که مناطق حرکتی از خاک هایی رسی با خاصیت خمیری (CL) با درصد رطوبت طبیعی 49 و منطقه شاهد از لای ارتجاعی (ML) با درصد رطوبت طبیعی 40 می باشد. چنانچه رطوبت حد روانی بستگی زیادی به فراوانی ذرات رس در خاک دارد، بالا بودن این درصد نشان می دهد که مقدار رس در خاک های این منطقه بالا است. در نهایت چنین نتیجه گیری می شود که علت لغزش این منطقه اشباع بودن زیاد خاک می باشد، ضمن اینکه این منطقه به دلیل شرایط زمین و خاک، مستعد لغزش بوده و با انجام عملیات تعبیه لوله انتقال نفت و بر هم خوردن سیستم زهکشی خاک، رطوبت در منطقه تجمع یافته و فاقد عملکرد تخلیه مناسب می باشد.

ظرفیت نگهداری آب توسط پوست درختان جهت درک فرآیندهای تاج بارش و ساقاب در اکوسیستم های جنگلی ضروری است. تحقیق حاضر با هدف اندازه گیری ظرفیت نگهداری آب توسط پوست کاج تهران 40 (Pinus eldarica) ساله با میانگین قطر 25 سانتیمتر صورت گرفت. برای این منظور 22 نمونه پوست برای مدت 1 ماه در هوای آزاد خشک شدند. سپس نمونه ها در آزمایشگاه به مدت بیش از 72 ساعت کاملا در آب غوطه ور شدند. طی این مدت، تا 24 ساعت اول، هر 6 ساعت و سپس هر 24 ساعت نمونه ها وزن شدند. جهت تعیین وزن خشک، نمونه های پوست بیرون از آب قرار گرفتند و درصد از دست دادن آب نمونه ها بعد از 1، 2، 3 و 24 ساعت، با مقایسه وزن مرطوب آن ها، اندازه گیری شد. اندازه آب جذب شده توسط پوست گونه کاج تهران حدود 0.337 گرم بر سانتیمتر مکعب برآورد شد که از این مقدار، حدود 68 درصد آب، در 24 ساعت اول، 17 درصد در 24 ساعت دوم و 15 درصد در 24 ساعت سوم بعد از غوطه ور کردن نمونه ها جذب پوست گردید. همچنین بعد از گذشت 24 ساعت از خشک کردن نمونه ها در هوای آزاد، به طور میانگین حدود 0.16 گرم بر سانتیمتر مکعب از آب جذب شده توسط نمونه ها تبخیر گردید. در مجموع می توان نتیجه گرفت که پوست درخت کاج تهران با قطر حدود 25 سانتیمتر مجموعا حدود 15.3 لیتر بر مترمربع آب جذب می کند. مقدار قابل توجه جذب آب توسط پوست در گونه کاج تهران با توجه به سطح وسیعی که این گونه در مناطق خشک و نیمه خشک به خود اختصاص داده است، تاثیر قابل توجهی روی ژئواکولوژی و هیدرولوژی جنگل های سوزنی برگ دارد.

باز شدن روشنه در تاج پوشش جنگل باعث می شود تا نور خورشید با شدت بیشتری به کف جنگل برخورد نماید و موجب تغییراتی در خصوصیات لایه های آلی و خاک جنگل می شود. در این تحقیق پارسل 18 طرح جنگلداری سری جمند انتخاب شده است که اقدام به پیمایش صد در صد و بررسی تمامی حفره های طبیعی تاج پوشش موجود در آن و مطالعه تاثیر اندازه سطح این حفره ها بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی لایه های آلی و خاک سطحی جنگل گردید. در مرکز هر حفره در مساحتی برابر با 0.25 مترمربع کلیه لایه های آلی شامل لاشبرگ(L) ، لاشبرگ در حال تجزیه (F) و هوموس (H) جمع آوری شد، سپس نمونه برداری خاک از عمق 15 - 0 سانتیمتر صورت گرفت. حفره های تاج پوشش به 4 کلاسه اندازه سطح اول (200 - 50)، دوم (400 - 200)، سوم (600 - 400) و چهارم (800 - 600) مترمربع تقسیم شده و تجزیه و تحلیل بر روی آنها صورت گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده میزان درصد رطوبت لایه های آلی (لایه های L وF ) از اندازه سطح حفره ها تاثیرپذیر بود و در سطح %5 اختلاف معنی دار نشان داد و با افزایش سطح حفره از میزان درصد رطوبت این دو لایه سطحی کاسته شد. کربن آلی و نسبت کربن به نیتروژن (C/N) لایه H در سطح %5 اختلاف معنی دار نشان داد، بطوری که بیشترین میزان آنها در کلاسه اول مشاهده شد و کمترین میزان C/N در لایه H مربوط به کلاسه دوم است. همچنین نیتروژن کل خاک اختلاف معنی داری را در سطح %5 نشان داد و بیشترین میزان آن در کلاسه چهارم مشاهده شد. بطور کلی در این تحقیق کلاسه دوم می تواند بهترین شرایط را جهت تجزیه و افزایش سرعت بازگشت عناصر ایجاد کند.

اهمیت تنوع زیستی و مدیریت آن که به صورت ویژه بر حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع اکولوژیکی استوار است، از اهداف اصلی مدیریت منابع طبیعی می باشد. تنوع زیستی از جنبه های مختلفی، می تواند بررسی شود، تنوع ویژگی های فیزیکی و شیمیایی سنگ بستر، اشکال زمین، فرایندهای زمین شناختی مواد مادری و اقلیم که در پراکنش و رشد گیاهان نقش نهایی و سرنوشت سازی دارند، از جمله این موارد می باشد. برای انجام این پژوهش سری سه جنگل آموزشی - پژوهشی خیرود که شاخصی مناسبی از جنگل های شمال است در نظر گرفته شد. و در طی سال 1389، در سه مرحله به ترتیب در ماه های اردیبهشت، مرداد و آبان، از پوشش گیاهی منطقه نمونه برداری شد. برداشت ها در تمام جهت های جغرافیایی (شمالی، جنوبی، شرقی، غربی، شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی، جنوب غربی و مسطح)، صورت گرفت. ابعاد کوادرات ها 20´20 متری (400 مترمربعی) که تعداد آنها به 60 واحد نمونه برداری رسید. بر اساس محاسبات انجام شده، شاخص ها و نمودارهای تنوع زیستی نشان دادند که، جهت های جنوبی بیشترین مقدار تنوع و مناطق بدون جهت جغرافیایی بیشترین میزان یکنواختی را دارا می باشند.

احداث جاده اثرات منفی زیست محیطی از جمله کاهش سطح جنگل در میکروکلیما، تخریب زهکشی طبیعی، تخریب خاک و رسوب آب رودخانه ای و تغیییر رژیم نوری، اسیدیته، رطوبت و غیره را در پی دارد. هدف از این مطالعه بررسی خصوصیات شیمیایی خاک حاشیه جاده و اثر آن بر رویش گونه توسکا در دو نوع جاده درجه یک و دو بود. در این تحقیق جنگل داربکلا ساری مورد پژوهش قرار گرفت. برای درک این اثرات توده داخل عرصه نیز اندازه گیری و مقایسه صورت گرفت. خصوصیات رویشی قطر برابر سینه و ارتفاع درختان توسکا در حاشیه و داخل توده های مجاور جاده های جنگلی درجه یک و دو اندازه گیری شد. مشخصات شیمیایی خاک (pH, EC, N, Caco3, Ca, C, P, K, Mg) اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که با وجود تفاوت در میزان عناصر مغذی خاک حاشیه جاده درجه یک نسبت به درجه دو، تفاوت بین پارامترهای رویشی مشاهده نشد. قطر برابر سینه در حاشیه جاده بیش از توده داخل عرصه بود اما فقط کربن آلی خاک در حاشیه بیشتر از توده مشخص شد. با وجودی که بین میزان غلظت عناصر خاک در بالادست و پایین دست جاده تفاوت معنی داری مشاهده نشد، اما ارتفاع درختان در بالا دست جاده به طور معنی داری بیش از پایین دست جاده بود. نتایج این تحقیق نشان داد که تفاوت زیادی بین اثرات زیست محیطی این دو نوع جاده وجود ندارد. از آنجا که به دلایل زیست محیطی در بعضی مناطق که نیاز به جاده درجه یک است ساخت جاده دره دو پیشنهاد می شود می توان گفت بطور کل ساخت جاده های درجه یک در مناطق مورد نیاز و طبق استانداردهای زیست محیطی می تواند صورت گیرد.

هدف از انجام این تحقیق، کوشش برای توسعه اکولوژیک حرا (Avicennia marina) در شرایط شوری های بالا می باشد. در این راستا در سال 1382 در سواحل بوشهر، اقدام به حفر خورهای مصنوعی در اراضی سابخا گردید. در دو منطقه داخل و بیرون خورها فاکتورهای رویشی شامل ارتفاع (با دقت سانتی متر)، قطر یقه (با دقت میلیمتر) و قطر تاج در دو جهت اصلی (با دقت سانتی متر) برداشت گردید. (314 نهال) و برخی از خصوصیات خاک نظیر اسیدیته، شوری، پتاسیم، فسفر، نیتروژن و بافت خاک در داخل و خارج خور اندازه گیری شدند. نتایج تحقیق نشان داد که مقادیر شوری، اسیدیته، پتاسیم و درصد شن در داخل و خارج خورها اختلاف معنی داری دارند. اما در درصد ازت و فسفر اختلاف معنی داری مشاهده نشد. هفت سال پس از اجرای طرح، گیاهان شورروی نظیر Salicornia herbacea و Halocnemum strobilaceum و جانورانی از جمله گلخورک ها در منطقه مورد مطالعه مشاهده گردید. رسوب گذاری سیلت بر روی رشد نهال ها تاثیر گذاشته و سبب شده تا رویش آنها در داخل و خارج خور اختلاف معنی داری داشته باشد.

کسب اطلاع دقیق کمی از توده های جنگلی جوان در اعمال مدیریت علمی و فنی و هدایت توده جنگلی به سمت جنگل پایا از ضروریات است. در جنگلکاری، واحد کار به جای سطح جنگل می تواند درخت باشد، و یا می توان از سطوح کوچکتر برای اندازه گیری در جنگلکاری استفاده نمود. از تکنیک های آماربرداری که مورد استفاده قرار می گیرد، روش نمونه برداری فاصله ای چند درختی است که برای اندازه گیری مشخصه های کمی و کیفی بکار می رود. در این پژوهش روش های نمونه برداری (3، 4، 5، 6، 7، 8، 9 و 10 درختی) در جنگلکاری با مساحت 12 هکتار برای ارزیابی سه مشخصه تعداد در هکتار، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار بکار برده شد. در ابتدا آماربرداری صد در صد انجام گرفت و در نهایت شبکه ای به ابعاد 50´50 متر با تعداد 48 قطعه نمونه برای انجام روش نمونه برداری چند درختی تهیه و پیاده گردید. نتایج آزمون آماری t نشان داد که میانگین برآورد شده از فرمول پرودان در روش های 5، 6 و 7 درختی برای مشخصه سطح مقطع برابر سینه اختلاف معنی داری با آماربرداری صد در صد دارند، اما میانگین برآورد شده از سایر روش ها در مورد این مشخصه قابل قبول بودند. میانگین برآورد شده از فرمول پرودان در مورد مشخصه های تعداد در هکتار و حجم در هکتار، در تمامی روش های نمونه برداری چند درختی اختلاف معنی داری با آماربرداری صد در صد نداشتند. در نهایت با استفاده از شاخص E%2´T روش نمونه برداری 4 درختی برای نمونه برداری در توده های جنگلکاری با گونه صنوبر دلتوئیدس مناسب ارزیابی گردید.