پژوهش نامه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان
سال:1392 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

برنامه آموزشی، به مسائل مرتبط با یادگیری زبان، تجربه و هدف یادگیری، ارزش یابی و اهمیت روابط معلم و زبان آموز می پردازد. داشتن برنامه آموزشی علمی، می تواند ضامن موفقیت هر دوره آموزش زبان باشد. هدف پژوهش حاضر، معرفی انگاره ای سازمان یافته (نیشن و مک آلیستر، 2010)، برای طراحی برنامه آموزشی زبانی است. در این پژوهش، ابتدا مراحل طراحی برنامه آموزشی بر پایه این انگاره معرفی شده و سپس، میزان به کارگیری اصول آن انگاره در برنامه درسی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، به عنوان نمونه ای از مراکز آموزش زبان فارسی، مورد تحلیل قرار گرفته است. برای این منظور، 20 اصل موجود در این انگاره، با در نظر گرفتن دانش مورد نیاز برای پاسخ گویی، در قالب سه پرسش نامه (معلم، زبان آموز، و پژوهشگر) پیاده شد. زبان آموزان و معلمان، با توجه به تجربه خود در کلاس های زبان فارسی مرکز آموزش زبان فارسی به پرسش ها پاسخ دادند و پژوهشگر، پرسش نامه خود را بر اساس تحلیل محتوای آموزشی سطح پیشرفته تکمیل کرد. آزمودنی های پژوهش، 15 مدرس آموزش زبان فارسی و 64 زبان آموز سطح پیش دانشگاهی همان مرکز بودند. تحلیل پاسخ ها نشان داد که برنامه درسی این مرکز، در سطح پیشرفته، به جز سه اصل بسامد، ادامه پیشرفت، و آموزش پذیری، از دیگر اصول این انگاره پیروی می نماید.

این پژوهش، به تحلیل فرهنگ و آموزش آن در مجموعه کتاب های «زبان فارسی»، تالیف صفارمقدم، می پردازد. به این منظور، رویکرد «نشانه شناسی فرهنگی مکتب تارتو- مسکو» به عنوان مبنای نظری این پژوهش در نظر گرفته شده و مفاهیم موجود در این رویکرد، نظیر «سپهر نشانه ای»، «مرکز و حاشیه» و «متن» و نیز برخی الگوهای ارائه شده برای این رویکرد در زمینه فرهنگ و تعامل فرهنگی مورد توجه قرار می گیرد. در این مقاله، همچنین، تبیین و الگویی نظری از آموزش زبان و فرهنگ پیشنهاد می گردد. در این الگوی پیشنهادی، فرایند آموزش و یادگیری زبان به مثابه گفتگویی فراگیر میان دو فرهنگ در نظر گرفته شده و نحوه تشکیل سپهر نشانه ای زبان تازه، در درون سپهر نشانه ای زبان «خود»، با توجه به نوع جذب رمزگان های زبان تازه و نیز فراهم شدن زمینه رشد و در نهایت، استقلال نسبی این سپهر به منظور تولید متن و ارتباط زبانی توضیح داده خواهد شد. در ادامه، با استفاده از رویکرد «نشانه شناسی فرهنگی» و تبیین پیشنهادی برای آموزش زبان و فرهنگ، نحوه بازنمایی رمزگان های پوشاک، خوراک، مکان و جنسیت در ارتباط با «خود» و «دیگری» فرهنگی در این مجموعه کتاب ها بررسی و مشخصه های سوگیری، تکرار، حضور و غیاب سوژه و بسندگی رمزگانی به عنوان مشخصه های اصلی بازنمایی رمزگان های فوق، شناسایی و تحلیل می شوند. نتایج این تحلیل نشان می دهد نحوه بازنمایی ها در این مجموعه، چندان در جهت الگوی تعاملی «هم خود و هم دیگری» و گفتگوی فراگیر فرهنگی نیست.

کاربرد گرافیک در آموزش زبان، از عناصر بنیادین طراحی آموزشی است. بر پایه نظریه های یادگیری شناختی، عناصر دیداری اگر به درستی به کار روند، نقش بسزایی در پشتیبانی از یادگیری دارند؛ همان گونه که کاربرد نادرست آن ها نیز به آموزش آسیب می رساند. با وجود این، در تهیه مواد آموزشی، اغلب، یا گرافیک نادیده گرفته می شود و یا کاربرد آن آگاهانه نیست. این پژوهش با توجه به نظریه های یادگیری شناختی، به بررسی نقش ارتباطی آثار گرافیک و نیز همراهی یا مشارکت این آثار در رویدادهای آموزشی در متون منتخب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان می پردازد. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که 1) در طراحی متن های آموزشی یاد شده، به کارگیری کارکرد حسی اثر گرافیک بیش از کارکرد شناختی آن بوده است، 2) بیشترین تاثیر شناختی آثار گرافیک مربوط به کاربرد آن ها در تمرین های درس است و این آثار، کمتر در ارائه متن زبانی مشارکت داشته اند. با توجه به نتایج این پژوهش، تهیه کنندگان متون یاد شده، چندان به چگونگی کاربرد آثار گرافیک از منظر نظریه های یادگیری شناختی توجه ننموده اند. بنابراین، بایسته است کاربرد گرافیک در این متون، بر اساس شاخص های یاد شده، بازتعریف و اعمال شود.

منظور از آغازه و پایانه، کلمات یا عباراتی هستند که گوینده، مکالمه خود را با آن ها آغاز یا تمام می کند. نمونه کلیشه ای آغازه، «سلام» است و عبارت «خداحافظ» نیز نمونه ای رایج از پایانه کلامی به شمار می آید. عبارات کلیشه ای و رایجی همچون «تولدت مبارک» یا «نوروزتان پیروز» را نیز می توان به اعتبار کارکرد واقعی شان در میان کاربران زبان، آغازه یا پایانه نامید. در این پژوهش، الگوهای آغازه و پایانه شش درس نامه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان بررسی شده است. منابع مورد مطالعه عبارتند از: پورنامداریان (1386)، ثمره (1384)، ضرغامیان (1384)، صفارمقدم (1391)، فرزاد (2004) و شعبانی جدیدی و پرویز بروکشا (2010). یافته های تحقیق نشان می دهد درس نامه های مورد مطالعه، در استفاده از عناصر آغازه و پایانه کلامی، به الگوهای طبیعی و متعارف زبان توجه نکرده اند. همچنین، استفاده از صورت های خطاب رسمی، نسبت به غیررسمی بیشتر است. کاربرد آغازه ها نسبت به پایانه ها بیشتر است و بسیاری از مکالمات در پیکره پژوهش، ناگهان و به گونه ای مصنوعی خاتمه می یابند و در واقع قطع می شوند. محقق بر این باور است که یافته های پژوهش حاضر می تواند توجه مولفان متون آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبان را به کاستی های منابع موجود جلب کرده و اهمیت بازنگری در متون مذکور را خاطرنشان سازد.

تفکر رایج در میان شمار چشمگیری از زبان شناسان و روان شناسان زبان این است که راه حل مساله فراگیری زبان که مساله فرافکنی یا مساله افلاطونی نیز خوانده می شود، در دانش پیشین نهفته است. فرضیه ای که شالوده این تفکر را تشکیل می دهد این است که شکاف بین داده های موجود برای کودک (داده های اولیه) و نظام زبانی ای (توانش زبانی) که در او ایجاد می شود، به قدری عظیم است که فراگیری زبان را می توان فقط بر اساس دانش زبانی پیشین تبیین کرد. فرضیه دیگری که شالوده این تفکر را تشکیل می دهد، این است که یگانه خاستگاه همگانی های زبانی، دانش فطری است. در این مقاله تلاش شده است تا این تفکر رایج از سه جنبه کثرت گرا به چالش طلبیده شود: 1) خصیصه های بنیادین دستور همگانی، 2) راه های دستیابی به دستور همگانی، و 3) خاستگاه های همگانی های زبانی. سپس پیامد های آموزشی این رویکرد کثرت گرا برای آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان به تفصیل بررسی شده است.

توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، گامی موثر و مفید در برنامه های آموزشی است که توانسته در اهداف، برنامه ها و روش های آموزشی، تحولی چشمگیر ایجاد کند و بدین ترتیب، بر اثربخشی و سرعت آموزش بیافزاید. مقاله حاضر تلاش نموده با معرفی «نرم افزار آموزش و سنجش واژگان پایه فارسی به غیر فارسی زبانان» گامی در راستای تحقق نقش آفرینی فناوری در آموزش، خصوصا آموزش زبان برداشته، به توسعه حیطه آموزش از طریق رایانه در کشور کمک نماید. روال ساخت و تکمیل این نرم افزار بدین صورت بود که نخست، نسخه آزمایشی پس از طراحی و تولید در اختیار 20 نفر از زبان آموزان دبستان بین المللی پسرانه تهران در سال تحصیلی 92- 93 قرار گرفت. در مرحله بعد، تعداد 20 نفر از کارشناسان نرم افزارهای آموزشی، آن را مورد ارزیابی قرار دادند. پس از انجام اصلاحات نسخه آزمایشی، نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که این نرم افزار توانسته در جذب زبان آموزان به یادگیری واژگان پایه تا حد زیادی موفق باشد.