زراعت و فناوری زعفران
سال:1394 | دوره:3 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

بررسی مسائل زراعی جهت بهبود کیفیت و افزایش عملکرد محصول زعفران بسیار مهم است. یکی از مباحث مطرح در این زمینه، اندازه و تراکم بنه زعفران می باشد که می تواند بر نحوه تخصیص مواد در گیاه موثر بوده و از طریق تحت تاثیر قراردادن رشد رویشی بر تولید تاثیرگذار باشد. بنابراین به منظور تعیین اثر متقابل تراکم و اندازه بنه جهت به دست آوردن مناسب ترین وزن بنه به تفکیک تراکم به عنوان اصلی ترین عوامل موثر بر رشد زعفران آزمایشی در قالب طرح مرکب مرکزی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در دو سال زراعی 91-90 و 91-92 به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایشی با توجه به سطوح بالا و پائین اندازه بنه شامل سطوح وزن بنه های کوچک (4> گرم) تا متوسط (4-8 گرم) و تراکم کم (50 بنه در مترمربع) تا پرتراکم (250 بنه در مترمربع) طراحی شد. نقطه مرکزی در هر تیمار پنج بار تکرار شد و درمجموع 13 ترکیب تیماری به دست آمد. عملکرد اقتصادی (وزن خشک کلاله)، قطر بنه، تعداد بنه دختری، تعداد بنه اصلی، تعداد گل و وزن تر گل به عنوان متغیرهای وابسته مورداندازه گیری قرار گرفتند و با استفاده از مدل رگرسیونی چندجمله ای، سطوح پاسخ این متغیرها تحت تاثیر فاکتورهای آزمایش محاسبه شد. درمجموع نتایج نشان داد که افزایش اندازه بنه و تراکم اثر مثبتی برافزایش عملکرد اقتصادی، قطر بنه، تعداد بنه دختری، تعداد بنه اصلی، تعداد گل و وزن تر گل داشت. بر اساس یافته های این پژوهش کاشت بنه هایی با وزن متوسط در تراکم بالا مناسب تر بود و بر این اساس مقدار بهینه اندازه بنه و تراکم زعفران به ترتیب با 7 گرم و 250 بنه در مترمربع برآورد شد.

شوری یکی از مهم ترین و متداول ترین تنش های محیطی در سطح جهان و ازجمله ایران محسوب می شود که عملکرد کمی و کیفی بسیاری از محصولات زراعی و باغی را تحت تاثیر قرار می دهد. به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تنش شوری بر تعدادی از صفات فیزیولوژیک گیاه زعفران آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار و 6 تیمار (شامل هدایت های الکتریکی صفر، 2، 4، 6، 8 و 10 دسی زیمنس بر متر) در سال 1391 در دانشگاه ملایر انجام شد. بر اساس نتایج به دست آمده، اثر تنش شوری بر میزان کلروفیل a و b در سطح 5 درصد معنی دار نبود. با این وجود تا هدایت الکتریکی 6 دسی زیمنس بر متر، میزان کلروفیل a و b افزایش و بعد از آن با افزایش سطوح شوری روند کاهشی داشت. تنش شوری تاثیر معنی داری بر میزان کاروتنوئید و گزانتوفیل داشت و با افزایش سطح شوری میزان این رنگیزه ها افزایش یافت. اثر تنش شوری بر میزان اسید آمینه پرولین برگ معنی دار نبود. با این حال، مقدار پرولین تا هدایت الکتریکی 4 دسی زیمنس بر متر روند افزایشی و بعد از آن با افزایش شوری روند کاهشی داشت. اثر تنش شوری بر میزان گلوکز موجود در برگ زعفران معنی دار بود و میزان گلوکز به صورت معنی داری تحت تاثیر تیمارهای شوری افزایش یافت. براساس نتایج بدست آمده اثر تنش شوری بر تعداد برگ زعفران معنی دار نبود ولی اثر تیمارهای آزمایشی بر طول برگ و همچنین وزن خشک برگ در هر بوته معنی دار بود. یک رابطه خطی و منفی بین میزان شوری و محتوی نسبی آب برگ زعفران مشاهده شد و با افزایش شدت تنش شوری محتوی نسبی آب برگ به صورت معنی داری کاهش یافت. با افزایش شدت تنش شوری میانگین وزن بنه ها به صورت معنی داری کاهش یافت در حالی که با افزایش شدت تنش شوری تا حد 4 دسی زیمنس بر متر تعداد بنه ها افزایش و پس از آن به صورت معنی داری کاهش یافت.

زعفران (Crocus sativus L.) یکی از گیاهان دارویی است که دارای مواد مغذی و دارویی می باشد. کشت بافت زعفران می تواند عملکرد کمی و کیفی این محصول را ارتقا داده و درآمدزایی کشاورزان و صادرات آن را افزایش دهد. در این مطالعه 36 نوع ترکیب هورمونی متفاوت در شرایط تاریکی و 9 ترکیب هورمونی متفاوت در شرایط تیمار سرمایی 4 درجه سانتی گراد با استفاده از ریزنمونه های متفاوت (بنه، برگ، بخش انتهایی برگ و فلس اطراف برگ) مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی میزان رشد بنه ها، میزان کالوس زایی و میزان باززایی با 3 تکرار برای هر تیمار، شاخص های طول اندام هوایی گیاه (cm)، درصد کالوس زایی و درصد باززایی اندازه گیری شد و تحلیل های آماری صورت گرفت. در بین انواع ریزنمونه ها تنها ریزنمونه های بنه نسبت به کالوس زایی در محیط MS حاوی هورمون های (1mg/l) IBA و (2mg/l) BAP هم در شرایط تاریکی و هم در شرایط سرما پاسخ مناسبی دادند. بالاترین درصد باززایی در محیط MS با ترکیب هورمونی (0.3 mg/l) TDZ، (1mg/l) BAP، (2mg/l) IBA و (0.01mg/l) GA3 و در شرایط سرما بدست آمد.

در گیاهان زراعی شاخص سطح برگ، ضریب خاموشی و کارایی مصرف نور از مهم ترین خصوصیات اکوفیزیولوژیکی محسوب می شوند که در ارزیابی میزان نور جذب شده، تولید ماده خشک و عملکرد موثرند. در این پژوهش برای تعیین روند تغییرات شاخص سطح برگ، تعیین ضریب خاموشی و کارایی مصرف نور در مزرعه یک ساله و دوساله زعفران، آزمایشی در چهار سال زراعی از سال 1390 تا 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. کشت در دو سال زراعی 1391-1390 و 1392-1391 با استفاده از بنه های زعفران با گروه وزنی 15-13 گرم و با تراکم 50 بوته در مترمربع انجام شد. برای تعیین شاخص سطح برگ و وزن خشک اندام های هوایی زعفران، نمونه برداری تخریبی، طی فصل رشد در فواصل زمانی 14 روز یک بار انجام شد. نتایج نشان داد که با افزایش حداکثر شاخص سطح برگ زعفران از 0.33 در مزرعه یکساله به 1.81 در مزرعه دوساله، ضریب خاموشی نور در مزرعه یک ساله و دوساله به ترتیب از 1.20 به 0.54 کاهش یافت. روند افزایش شاخص سطح برگ در زعفران با کسر تابش جذب شده در هر چهار سال آزمایش هم خوانی داشت، به طوری که کسر تابش جذب شده با افزایش شاخص سطح برگ به تدریج افزایش یافت و با دریافت میانگین 1083 واحد حرارتی در مزرعه یک ساله و 1034 واحد حرارتی در مزرعه دوساله به حداکثر خود رسید. مقدار میانگین دوساله کارایی مصرف نور زعفران نیز در مزارع یک ساله و دوساله به ترتیب معادل 0.68 و 1.73 گرم بر مگاژول تابش فعال فتوسنتزی به دست آمد. بر این اساس، با افزایش سن مزرعه و شاخص سطح برگ در زعفران، ضریب خاموشی نورکاهش و به تبع آن میزان جذب و کارایی مصرف نور افزایش می یابد.

با توجه به اهمیت و نقش تجارت خارجی در توسعه اقتصادی کشور و نیز تاکیدی که برنامهریزان اقتصادی کشور به گسترش صادرات غیرنفتی دارند و همچنین جهت رهایی از اقتصاد تک محصولی، لزوم توجه بیشتر به اقتصاد تک محصولی ضروری میباشد. از میان محصولات صادراتی برخوردار از مزیت نسبی زعفران به دلیل موقعیت ویژه آن از لحاظ اشتغال زایی در بخش کشاورزی و ایجاد درآمد ارزی قابل توجه برای کشور یک محصول مهم در اقتصاد تلقی میشود. اهمیت زعفران به عنوان یک محصول صادراتی باارزش در اقتصاد کشور و همچنین اقتصاد جهانی، روز به روز آشکارتر میگردد. برای حفظ مقام ایران) به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران (در بازارهای جهانی و توسعه بیشتر صادرات این محصول باارزش، شناخت مسائل و مشکلات صادرات و عوامل موثر بر آن، میتواند گام مهمی در این راستا باشد. ازاین رو، مطالعه حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر تجارت زعفران ایران طی دوره زمانی 92-1380 میباشد، بدین منظور از مدل جاذبه و روش اقتصادسنجی پانل استفاده شد و نتایج نشان داد که تولید ناخالص داخلی و جمعیت کشورهای واردکننده و نرخ ارز به ترتیب با ضرایب 1.55، 0.015 و 0.54 تاثیر مثبت و معنیداری بر تجارت زعفران ایران دارد.

زعفران به دلیل موقعیت ویژه آن از لحاظ اشتغال زایی و ایجاد درآمد ارزی برای کشور، به عنوان یک گیاه استراتژیک و مهم در اقتصاد ملی تلقی می شود و با توجه به شرایط ویژه مناطق زعفران خیز برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از عوامل در تولید این محصول از اهمیت بالایی برخوردار بوده و انجام مطالعه به منظور بررسی کارایی مزارع زعفران را ضروری می سازد. لذا، در این مطالعه با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها کران دار،کارایی مزارع زعفران اندازه گیری شد تا ارزیابی کلی از این واحدها انجام شود. اطلاعات موردنیاز این پژوهش از طریق مصاحبه و تکمیل 36 پرسشنامه از بین زعفرانکاران منطقه شاهیک شهرستان قاین در سال 1392جمع آوری و داده ها با استفاده نرم افزار GAMS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان می دهد که میانگین کارایی خوش بینانه در دو حالت ستاده محور و نهاده محور به ترتیب برابر 1.259 و 0.849 و 13.8 درصد واحدها در حالت بدبینانه ناکارا هستند. 47 درصد واحدها بین دو مرز کارا و ناکارا احاطه شده و از منظر بدبینانه ناکارا نیستند، درحالی که از منظر خوش بینانه نیز روی مرز کاری قرار ندارند که نشان دهنده زیاده روی در مصرف نهاده و توان بالقوه در افزایش تولید و کاهش مصرف نهاده می باشد. باتوجه به نتایج این مطالعه، پیشنهاد می شود با الگو قرار دادن واحدهای کارآمد و نیاز سنجی آموزشی واحدهای ناکارا نسبت به برنامه ریزی آموزشی مناسب زعفرانکاران در راستای افزایش کارایی آن ها اقدام شود.