طب سنتی اسلام و ایران
سال:1401 | دوره:13 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

فصلنامه طب سنتی اسلام و ایران، از بهار 1389 خورشیدی، در حوزه طب ایرانی و در راستای سیاست گذاری و برنامه ریزی کلان در ارتقای سلامت زیرنظر فرهنگستان علوم پزشکی منتشر می شود و به استناد یکصد و پنجمین جلسة کمیسیون نشریات علوم پزشکی کشور مورخ 1390. 02. 30 موفق به کسب رتبه علمی-پژوهشی شده و با شماره 2008-8574 در پایگاه بین المللی شاپا به ثبت رسیده است....

سابقه و هدف: طبق متون طب ایرانی، روغن کدو به عنوان قطره بینی برای بی خوابی پیشنهاد شده است، اما اثرات خواب آوری روغن دانه کدو با وجود توجه طب سنتی و استفاده عموم کمتر بررسی شده است. هدف از انجام این تحقیق ارزیابی بالینی تاثیر موضعی روغن دانه کدو بر بیهوشی خرگوش سفید نیوزیلندی و بررسی خواص ضددردی و خواب آوری آن است. در این پژوهش قصد داریم در کنار داروی بیهوشی شیمیایی از دارویی استفاده کنیم که اثربخشی را بیشتر کرده و عوارض قابل توجهی نداشته باشد و نیاز به دوز بالای داروی بیهوشی را مرتفع کند. مواد و روش ها: بدین منظور تعداد 25 سر خرگوش سفید نیوزیلندی بالغ به طور تصادفی به 5 گروه پنج تایی تقسیم شدند و هر 5 گروه کتامین-زایلازین دریافت کردند. گروه اول فقط با دستورالعمل بیهوشی کتامین-زایلازین بیهوش شدند. یک ساعت پیش از دریافت دستورالعمل بیهوشی، گروه دوم روغن دانه کدو را به صورت چکاندن 2 قطره در یک بینی و گروه چهارم به صورت چکاندن 2 قطره در هر دو سوراخ بینی دریافت کردند؛ همچنین گروه سوم 10 قطره روغن دانه کدو را در قسمت پوست داخلی غضروف بلند یک گوش و گروه پنجم 10 قطره روغن دانه کدو را در قسمت پوست داخلی غضروف بلند هر دو گوش به صورت کاربرد موضعی دریافت کردند. یافته ها: در تحلیل آنالیز واریانس (ANOVA) اختلاف معنی داری بین متوسط مدت خواب در گروه های آزمایش و کنترل وجود داشت و بین متوسط مدت بی دردی در گروه کنترل با گروه آزمایش 3 اختلاف معنی داری وجود داشت. در همه گروه ها هیچ یک از علایم حیاتی نگران کننده نبود و همه در بازه موردتایید حین بیهوشی خرگوش قرار داشتند. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که استفاده از روغن دانه کدو در دستورالعمل بیهوشی کتامین-زایلازین به طور معنی داری باعث افزایش جزء خواب آوری و جزء بی دردی بیهوشی شده است.

سابقه و هدف: انتخاب و هدایت مناسب ورزشکار یکی از مزایای استعدادیابی است که موجب صرفه جویی های زیاد در مصرف منابع خواهد شد. تفاوت های فردی یکی از مهم ترین شاخص هایی است که در این امر نقش قابل ملاحظه ای دارد. تفاوت های فردی در طب ایرانی تحت عنوان مزاج به تفاوت های جسمی، فیزیولوژیکی و روانی می پردازد. هدف این پژوهش بررسی نقش مزاج در تفاوت های فیزیولوژیکی طی یک دوره تمرینات مقاومتی در زنان غیرورزشکار است. مواد و روش ها: این تحقیق از نوع نیمه تجربی با طرح پیش از دوره و پس از دوره با دو گروه تجربی سردمزاج و گرم مزاج بود. در این تحقیق بانوان غیرورزشکار جوان به عنوان جامعه آماری قرار گرفتند. نمونه های تحقیق توسط پرسشنامه استاندارد تعیین مزاج سلمان نژاد به دو گروه گرم مزاج (12 نفر) و سردمزاج (12 نفر) تقسیم شدند. شاخص های ترکیب بدن در دو نوبت قبل از تمرینات مقاومتی و بعد از تمرینات مقاومتی اندازه گیری شد. دستورالعمل تمرینی که در آن عضلات سینه ای بزرگ، ذوزنقه ای، شکمی و عضلات اکستنسور و فلکسور رانی عضلات هدف قرار داشت، پس از جمع آوری و واردکردن داده ها در محیط نرم افزار SPSSنسخه 21 داده های خام مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. آزمون فرضیه ها با سطح معنی داری 05/0≥, p مورد آزمایش قرار گرفت. یافته ها: یافته ها: نشان داد تفاوت بین گروهی درصد عضله در یک دوره تمرین مقاومتی زنان جوان غیرورزشکار گرم و سردمزاج معنی دار بود (03/0=p). تفاوت بین گروهی نسبت دور کمر به لگن در یک دوره تمرین مقاومتی زنان جوان غیرورزشکار گرم و سردمزاج معنی دار نبود (13/0=p). تفاوت بین گروهی درصد چربی در یک دوره تمرین مقاومتی زنان جوان غیرفعال گرم و سردمزاج معنی دار بود (04/0=p). نتیجه گیری: افراد سردمزاج در فعالیت های مقاومتی تغییرات فیزیولوژیکی در حوزه سلامت نسبت به افراد گرم مزاج شرایط بهتری دارند؛ لذا مزاج افراد را در عملکردهای ورزشی تندرستی و حرفه ای افراد می توان موثر دانست.

سابقه و هدف: هدف اصلی این پژوهش، پیشنهاد «سامانه کتابخانه دیجیتال موضوعی طب ایرانی» با استفاده از هستی شناسی پزشکی است. مواد و روش ها: در این مقاله از روش تحلیل اسنادی استفاده شده است. همچنین پورتال Website builder به عنوان محیط پیاده سازی نمونه اولیه برای پوسته سامانه انتخاب شد تا مولفه ها و تحلیل های مختلف در آنجا تست و اجرا شود. یافته ها: تحلیل سامانه کتابخانه دیجیتال هند و ابزارهای سازمان دهی دانش نشان داد که استفاده از هستی شناسی پزشکی برای طب ایرانی کاربرد و مناسبت بیشتری دارد. مولفه های پیشنهادی در نمونه اولیه سامانه کتابخانه دیجیتال طب ایرانی، به عنوان تنها نمونه کتابخانه دیجیتال موضوعی در نوع خود، شامل منشا و مزاج، جست وجو (ساده، پیشرفته و براساس ابزار هستی شناسی)، هستی شناسی، منابع طب ایرانی، درباره سامانه، کپی رایت، نحوه استفاده از سامانه، تماس با ما، راهنمای سامانه و زبان سامانه است. البته برای راهبری بهتر سامانه در قسمت پایین پوسته سامانه به منوهای نام گیاه، نام دارو و نام منبع اشاره شده است. در این پژوهش تلاش شده مفاهیم مختلف برای پوسته سامانه پیشنهادی با تحلیل کتابخانه دیجیتال دانش سنتی هند به دست آید. نتیجه گیری: با توجه به ابعاد و مفاهیم گسترده در طب ایرانی، پیشنهاد سامانه کتابخانه دیجیتال طب ایرانی می تواند به عنوان یک پشتوانه نظری برای این حوزه و مستندسازی دانش غنی آن مطرح شود و می توان آن را به منزله الگویی برای سایر حوزه ها نیز پیشنهاد کرد. چه بهتر که در ایران نیز با بهره گیری از ابزارهای سازمان دهی مانند هستی شناسی پزشکی در قالب کتابخانه دیجیتال این تلاش ها جنبه علمی تر و نظام مندتری به خود گیرد. ضمن اینکه تلاش در جهت بین المللی کردن مفاهیم و موضوعات طب ایرانی در رایزنی با ادارات ثبت اختراع بین المللی نیز انجام گیرد. ایجاد کتابخانه دیجیتال موضوعی مشابه آنچه در کتابخانه دیجیتال دانش سنتی هند رخ داده، شاید بتواند در بین المللی کردن طب ایرانی، این میراث کهن و ارزشمند، تاثیرگذار باشد.

سید اسماعیل جرجانی (434 تا 531 ه‍, . ق)، در میان دانشمندان طب ایرانی، جایگاه و نقش ممتازی دارد. از آن جهت که آثارش ارزشمند و بر پزشکان پس از او تاثیرگذار است و از سویی دیگر او سنت نگارش کتاب طبی به زبان فارسی را به حد کمال رساند. معرفی این حکیم بزرگ ایرانی، می تواند آغازگر پژوهش های نوین درباره شخصیت و آثار این چهره درخشان و بهره مندی از آثار گران سنگش به ویژه در عرصه علم پزشکی باشد. روش تحقیق در این پژوهش، روش تاریخی با رویکرد توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای با تکیه بر کتب ذخیره خوارزمشاهی، الاغراض الطبیه و المباحث العلاییه، یادگار، خفی علایی و زبده الطب و سایر منابع دانشمندان طب ایرانی و منابع معتبر تاریخ پزشکی انجام شده و بر آن است تا به نقش سید اسماعیل جرجانی در تحول طب ایرانی و انتقال این میراث گران بها به نسل های بعدی بپردازد. سید اسماعیل جرجانی در میانه راه پرفرازونشیب طب ایرانی قرار دارد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که بسیاری از دانشمندان طب ایرانی که پس از جرجانی پا به عرصه وجود گذاشتند متاثر از آثار و شیوه نگارش او هستند. با توجه به نگاه کلی نگر و دقت نظر این دانشمند ایرانی، چه بسا با مطالعات دقیق تر در آثار او و کشف ذخایر علمی مربوطه و مقایسه آن با متون علمی طب رایج، بتوان افق جدیدی فرا روی محققان گشود و مطالب جدیدی در درمان بیماری ها ارایه کرد.

در دوره عباسیان، پیشرفت مسلمانان در زمینه پزشکی و داروسازی بیش از سایر علوم بود. پزشکان و دانشمندان ایرانی، نقش برجسته ای در این پیشرفت داشته اند. شهر دینور یکی از مراکز علمی و فرهنگی کهن ایران اسلامی است و از دیرباز مهد عارفان و بزرگانی در عرصه علم و عرفان بوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. یکی از مشاهیر در طب سنتی اسلام و ایران که از شهر دینور قد برافراشت ابوحنیفه دینوری است که با وجود نقش بارزی که در گیاه شناسی داشته و آثار ارزشمندی که در این زمینه دارد، متاسفانه منابع تاریخی ناچیزی درباره زندگی و معرفی آثار گیاه شناسی این دانشمند بزرگ موجود است. هدف از نگارش این مقاله، شناساندن ابوحنیفه دینوری به عنوان یکی از بزرگان گیاه شناس ایرانی در قرن سوم هجری قمری است. این پژوهش به شیوه اسنادی و کتابخانه ای و براساس مطالعه و بررسی کتاب ها و منابع طب سنتی و تاریخی ایران و اسلام و همچنین منابع الکترونیک انجام شده است. ابوحنیفه اولین گیاه شناس مسلمان در دوران اسلامی است که توانست راهگشای بسیاری از پرسش ها و ندانسته ها به ویژه در زمینه گیاه شناسی باشد؛ به گونه ای که بسیاری از دانشمندان بزرگ همچون ابن بیطار و ابوریحان بیرونی در تبیین و توصیف برخی گیاهان از آثار ارزشمند ایشان نقل قول کرده اند. معرفی دانشمندان مسلمان ایرانی که علی رغم خلاقیت و آثار ارزشمندشان چنانچه باید شناخته نشده اند، می تواند نقش مهمی را که مشاهیر ایرانی در پیشرفت علوم مختلف داشته اند به درستی تبیین کند.

ضرب المثل ها یکی از مهم ترین بسترهای مطالعاتی در ادبیات عامه هر کشور هستند که می توان از میان آنها بازتاب خرد جمعی و تاریخچه اندیشگان بشری را بررسی و تحلیل کرد. بخش قابل توجهی از ضرب المثل ها در زبان فارسی مرتبط با توصیه های پزشکی و بهداشتی هستند که در این مقاله تحلیل و طبقه بندی شده اند. ضرب المثل های مرتبط از کتاب صدهزار ضرب المثل فارسی استخراج شده اند، سپس با مطالعه و بررسی محتوایی، آ نها را ذیل توصیه ها و پرهیزها طبقه بندی کرده ایم و با مراجعه به کتب منتخب فارسی مانند هدایه المتعلمین فی الطب، الابنیه عن حقایق الادویه، ذخیره خوارزمشاهی، آثار ابن سینا مثل رگ شناسی، رساله جودیه، دفع المضار الکلیه عن الابدان الإنسانیه و همچنین امکان استفاده از نرم افزار کتابخانه جامع طب1 هرجا لازم بوده است اطلاعات به دست آمده را با محتوای علمی کتاب های مذکور تطبیق داده و دستاوردهای آن را در این پژوهش گرد آورده ایم. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی است. این مقاله مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد است. براساس آن از بین صدهزار ضرب المثل زبان فارسی حدود چهارهزار مورد مرتبط با طب سنتی بوده که شامل توصیه ها و پرهیزها و نام امراض و انواع علاج و گیاهان دارویی است. این مقاله بایدها و نبایدها و توصیه های بهداشتی و پزشکی را از میان آنها بررسی کرده و هرجا لازم بوده اطلاعات به دست آمده را با توجه به متون اولیه طب فارسی تحلیل نموده است. توصیه های بهداشتی و پزشکی از آنجا که با سلامت جسم و جان انسان رابطه مستقیم دارد همواره از دغدغه های مهم بشری بوده و بازتاب حضور آن در فرهنگ و ادبیات عامه از منظر اشارات مستقیم در ضرب المثل ها قابل ردیابی است. ضرب المثل ها رایج ترین و زبانزدترین باورهای عامه مردم را در خصوص توصیه ها و باید و نبایدهای بهداشتی و پزشکی برمی تابانند و با اطلاعات به دست آمده از کتاب های طبی در قرون طلایی حضور دانش ها در زبان فارسی، یعنی قرن چهارم و پنجم هجری قمری، همسو و هم راستا هستند.

ابن سینا و محمدبن زکریای رازی هر دو از بزرگ ترین پزشکان صاحب سبک عصر طلایی علم در جهان اسلام به شمار می روند. علی رغم پیروی تقریبی هر دوی آنها از طب جالینوسی و اخلاطی، شاهد اختلاف نظر در روش ها و نظریات این دو هستیم. به طور کلی، این نظر پذیرفته شده که محمدبن زکریای رازی بهای بیشتری به تجربه داده و متقابلا ابن سینا به روش های نظری روی آورده است. حال آنکه هر دو پزشک چون سلف خود جالینوس، علاوه بر پزشک بودن، فیلسوف نیز بوده اند. هدف این مقاله، روشن شدن منشا اختلاف روش این دو در ارتباط با فلسفه طبیعی شان است. در این مقاله با رویکردی تحلیلی متن محور، بنیان نظری فلسفه طبیعی آنها با استفاده از منابع موجود یعنی کتب و رسایلشان در طبیعیات تحلیل شده و سپس امکان درستی فرضیه برداشت شده از متون طبیعیات آنها در کتب پزشکی شان بررسی می گردد. با توجه به اینکه رازی در فلسفه طبیعی، پیرو نظریه اتم گرایانه بوده است، این دیدگاه به طرد غایت انگاری و ذات گرایی در فهم طبیعت می انجامد. درنتیجه این رویکرد، در تحلیل مسایل طبیعی، کمتر به متافیزیک و بیشتر به تجربه گرایی روی آورده است. این روند برخلاف دیدگاه ابن سینا است که با باور به حرکت پیوسته و نظریه صورت و ماده، نگرشی ذات گرایانه و غایت مدار را در طبیعت دنبال کرده که در پی آن، او به تحلیل متافیزیکی در کاوش مسایل طبیعی سوق داده شده است. در نهایت اختلاف روش این دو در نگارش کتب پزشکی نشیت گرفته از فلسفه طبیعی متفاوت این دو و نگاه متفاوتشان به مبادی طبیعیات است.