طب سنتی اسلام و ایران
سال:1401 | دوره:13 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

زخم ها آسیب های شایعی هستند که تسریع امر درمان، کنترل عفونت و کاهش عوارض ناشی از آ نها از دغدغه های حوزه پزشکی است. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی انواع زخم ها و عوامل موثر بر ترمیم آنها از دیدگاه طب ایرانی در مقایسه با طب رایج انجام شده است تا بتوان راه کار های جدیدی را جهت کنترل زخم ها و کاهش عوارض آنها یافت. این مطالعه، که یک بررسی مروری و کتابخانه ای است، به بررسی تعریف انواع زخم و دسته بندی آنها و عوامل موثر بر ترمیم زخم ها براساس پنج کتاب اصیل طب ایرانی با عنوان های کامل الصناعه الطبیه، القانون فی الطب، ذخیره خوارزمشاهی، طب اکبری و اکسیر اعظم پرداخته است. همچنین منابع مرتبط با موضوع در طب نوین از پایگاه های داده ای PubMed/MEDLINE، Scopus و Google Scholar مورد جست وجو قرار گرفته و در انتها یافته ها با هم مقایسه و بحث و بررسی شدند. براساس نتایج این مطالعه، زخم ها براساس میزان آسیب ایجادشده در سطح پوست از دیدگاه طب ایرانی به هفت دسته تقسیم می شوند که فرایند ترمیم و درمان آنها در افراد مختلف براساس تنوع سن، جنس، وزن و وضعیت سبک زندگی می تواند متفاوت باشد. از دیدگاه طب نوین نیز زخم ها براساس طول، عمق، حجم و میزان تمیزی به انواع مختلفی تقسیم می شوند. طبق این یافته ها، سبک زندگی و شش اصل ضروری سلامتی از دیدگاه طب ایرانی، می توانند در فرایند ترمیم زخم موثر باشند. در مواجهه با زخم ها گام اول تفکیک آنها براساس دسته بندی بیان شده است که به نظر می رسد بتوان به کمک راه کارهای درمانی طب ایرانی در کنار طب نوین، در قالب اصلاح شش اصل سلامتی و درمان های معرفی شده، در روند ترمیم زخم تسریع ایجاد کرد و عوارض زخم ها را کاهش داد.

سابقه و هدف: تهوع از عوارض بعضی تکنیک های تشخیصی است. این عارضه بعد از انجام اندوسکوپی که یکی از روش های تشخیصی-درمانی است بروز می کند و حالت آزاردهنده ای برای بیمار دارد. بابونه از جمله گیاهانی است که در طب سنتی خاصیت ضدتهوع دارد. این مطالعه با هدف تاثیر استنشاق بابونه بر تهوع بعد از انجام اندوسکوپی انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه یک کارآزمایی یک سوکور تصادفی شده با جمعیت 160 نفر در دو گروه مداخله و کنترل است که نمونه گیری آن در خرداد 97 در بیمارستان واسعی سبزوار انجام شد. پس از بررسی معیارهای ورود و خروج، فرم رضایت آگاهانه و اطلاعات دموگرافیک توسط بیمار تکمیل و سپس رایحه درمانی به مدت 20 دقیقه قبل از اندوسکوپی انجام شد. پس از اتمام اندوسکوپی، تهوع بیمار با استفاده از معیار VAS اندازه گیری شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS21 و آزمون های آماری کای دو، فیشر، کلموگروف-اسمیرنوف و تی تست انجام شد. یافته ها: بیشتر افراد شرکت کننده در این مطالعه زنان، افراد غیرشاغل و ساکن شهر بودند. میانگین سنی کل جمعیت 10/42 بود. میانگین نمره تهوع بعد از اندوسکوپی در گروه مداخله 2/22±, 5/27 و در گروه کنترل 2/31±, 5/93 بود که از نظر آماری تفاوت معنی دار نداشتند (0/67=p). نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که استنشاق اسانس بابونه بر کاهش تهوع بعد از اندوسکوپی موثر نبوده است.

سابقه و هدف: امروزه این امکان وجود دارد که بتوان از فرهنگ بومی برای مقابله با بیماری ها و بهبود کیفیت زندگی استفاده کرد. با وجود این، مطالعه چندانی در زمینه داروشناسی بومی در شهرستان مبارکه انجام نشده است. این پژوهش با هدف بررسی منابع داروهای گیاهی مورد استفاده، نام محلی، اندام مورد استفاده، فراوانی نسبی، ارزش استفاده هر گونه و تاثیر معیارهای شهرنشینی، سطح سواد و جنسیت بر فرهنگ استفاده از داروهای گیاهی در شهرستان مبارکه انجام شد. مواد و روش ها: با روش پرسشنامه ای و نمونه گیری در بیش از یک درصد از خانواده های شهرستان اجرا (23550)، شاخص های تناوب استناد به استفاده Frequency of Citation of Use=FC، ارزش استفاده (Use Value=UV) و ارزش خانواده (Family Use Value=FUV) گیاهان دارویی مورد استفاده، ارزیابی شدند. یافته ها: بررسی ها نشان داد 62 گونه گیاهی مورد استفاده در طب سنتی منطقه اجرا (با حداقل 3 استناد از کاربرد مشترک) قابلیت جمع آوری داشتند. نعناع (Mentha spicata) و گل گاوزبان (Echium amaenum) بیشترین تناوب استناد به استفاده (FC) را داشتند. خاکشیر (Descurainia sophia)، آویشن (Thymus vulgaris) و گل گاوزبان (Echium amaenum) بیشترین ارزش (UV) را در بین گیاهان دارویی منطقه دارا بودند. خانواده گاوزبانیان (Boraginaceae)، چتریان (Apiaceae)، شب بویان ( Brassicaceae ) و نعناعیان ( Labiatae ) به ترتیب بیشترین ارزش (FUV) را در بین خانواده های گیاهی مورد استفاده در منطقه داشتند. نتیجه گیری: طی شناسایی فلور شهرستان 85 درصد گونه های گیاهی مورد استفاده به صورت خودرو یا کشت شده از گیاهان شهرستان تهیه می شد. عرضه کنندگان سنتی بر تجویز و عرضه داروهای گیاهی نقش مهمی داشتند و به دلیل اطلاعات نه چندان مناسب ساکنان از عوارض و خطرات این داروها افزایش سطح آگاهی و نظارت بیشتر بر عطاری ها کاملا ضروری به نظر می رسد.

هیپرکلسترولمی، حمله قلبی را در افراد به میزان سه برابر نسبت به افراد با پروفایل لیپید خون طبیعی افزایش می دهد. از طرفی کاهش یک درصد کلسترول به کاهش خطرات مرتبط با عروق کرونر به میزان 3/2 درصد منجر می شود. ترکیبات ضدچربی خون به تنهایی اثرات کارآمد و موفق درمانی ندارند، اما تحقیقات متعددی تاثیرات مثبت استفاده هم زمان از برنامه های غذایی، فعالیت های فیزیکی (سبک زندگی) و در کنار آن ها داروهای گیاهی را در کنترل هیپرلیپیدمی نشان داده است؛ بنابراین اولین و بزرگ ترین گام برای کنترل و بهبود هیپرکلسترولمی، اصلاح سبک زندگی و رعایت اصول حفظ الصحه است. از این رو بر آن شدیم به تبیین هیپرکلسترولمی از دیدگاه طب ایرانی بپردازیم تا بتوان با کسب آگاهی از عوامل افزایش کلسترول و فاکتورهای لیپیدی به پیشگیری، درمان و عوارض هیپرکلسترولمی بپردازیم. به همین جهت برای جمع آوری اطلاعات به جست وجوی واژه های هیپرکلسترولمی، دهن الدم، ضعف هضم کبدی، شحم، پیه، چربی، بلغم، دسومت در منابع طب ایرانی و پایگاه های اطلاعاتی با کلیدواژه های متعدد فارسی و انگلیسی پرداختیم. سپس موضوعات مرتبط با تعریف، علل، علایم و پیش آگهی کنار هم قرار داده و درنهایت درون مایه های مطالعه استخراج و گزارش شد. نتایج حاصل از مطالعات نشان داد که هیپرلیپیدمی و هیپرکلسترولمی از دیدگاه طب ایرانی به دلیل به هم خوردن تعادل اخلاط و به دنبال آن تجمع اخلاط (امتلا) و اختلال در عملکرد طحال و کبد به وجود می آید. عدم تعادل اخلاط نیز در اکثر موارد با عدم رعایت حفظ الصحه ارتباط مستقیم دارد؛ بنابراین با رعایت اصول حفظ الصحه می توان از ابتلا به انواع بیماری ها از جمله بیماری های قلبی، که یکی از عوارض هیپرکلسترولمی است، جلوگیری و نیز به روند درمان بیماری ها کمک بسزایی کرد.

دردهای ناحیه مقعد از شکایات شایع بالینی هستند که می توانند بنا به علل متعددی ایجاد شوند. در طب ایرانی به طور مفصل به بیماری های مقعدی پرداخته شده است و هدف از این مطالعه، آشنایی با دیدگاه طب ایرانی در مقوله دردهای مقعد به منظور دستیابی به درمان های جدید، کم عارضه و موثر است. بر همین اساس، موضوع با مروری بر کتاب اکسیر اعظم که از مهم ترین منابع معالجات در طب ایرانی است، همچنین با جست وجو در پایگاه های اطلاعات الکترونیک مانند Google Scholar, SID PubMed, مورد مطالعه قرار گرفت. براساس دیدگاه اکسیر اعظم، دردهای مقعد گاه به دلیل عوامل موجود در مقعد و اطراف آن، مانند بواسیر و شقاق و گاه به دلیل علل خارج از مقعد مانند ریح البواسیر و زخم روده ایجاد می شوند. همچنین می توان عوامل ایجاد دردهای مقعدی را به دو دسته عوامل فیزیکی مانند ایجاد شقاق در مقعد و عوامل شیمیایی مانند عبور مدفوع حاوی مواد سوزاننده از مقعد تقسیم کرد. دسته بندی دردهای مقعدی و اشاره دقیق به علل ایجاد دردهای مقعدی و مشابهت با یافته های طب نوین در کنار درمان های دارویی آسان، کم عارضه و متنوع که در منابع طب ایرانی مانند کتاب اکسیر اعظم آمده است، امید دستیابی به روش های درمانی جدید را در پی خواهد داشت.

بدرالدین محمد‏بن بهرام‏بن محمد قلانسی سمرقندی، پزشک مشهور ایرانی است که اگرچه پژوهشگرانی چون لوکلر، بروکلمان، کحاله، زهیربابا (مصحح قرابادین او) و دیگران درباره زمان وفاتش اتفاق نظر ندارند، اما شواهد برآمده از تنها اثر باقی مانده ‏اش و نیز آثار حکمای پس از او که از آرای او بهره برده ‏اند، موید حیات او در سده ششم و هفتم هجری قمری است. قلانسی انگیزه خود از نگارش قرابادین را فقدان مآخذی دانسته است که دستورالعمل داروهای مرکب پرکاربرد را با تکیه بر داروهای مفرده در دسترس شرح داده باشند. او برای رفع این خلا از منابع معتبر یونانی و دوره اسلامی نظیر نوشته ‏های جالینوس، دیوسکوریدس، ثابت‏بن قره، علی‏بن ربن طبری، رازی، ابوریحان بیرونی و ابن ‏سینا با ذکر نام آنها بهره برده است. قلانسی پس از مقدمه ‏ای تفصیلی درباره زمان و نحوه گردآوری و نگهداری داروهای مفرده و روش های مختلف آماده ‏سازی آنها، دستور تهیه انواع داروهای مرکب را در چهل‏ و‏نه باب شرح داده و نحوه استفاده آنها را ارایه کرده است. دو باب پایانی این اثر به روش های دفع جانوران موذی و خواص برخی داروهای مفرده اختصاص دارد و گاه کاربردهای فراطبیعی و به نوعی جادویی این داروها نیز با ذکر منبع آمده است. قلانسی در طرز تهیه یا مصرف داروهای مرکب نیز نوآوری های درخور توجهی دارد که اثر او را از آثار مشابه متمایز می‏ کند. این اثر به فارسی ترجمه شده که نقدهایی بر آن وارد است.

امروزه نظریه سایق (Drive Theory) بمثابه گرایشی در روان شناسی به تحلیل مراحل فعل ارادی می پردازد. ابن سینا نیز درباره مراحل فعل ارادی انسان نظریه پردازی کرده است. پرسش این است که با توجه به مباحث قوای شوقیه در فلسفه ابن سینا و نظریه سایق چه ارتباطی میان این دو نوع نگرش درباره محرک فعل ارادی انسان وجود دارد. به نظر می رسد، با چهارچوب های ارایه شده در نظریه سایق و کاربرد مفاهیمی همچون حالت سایق، رفتار هدف گرا، رسیدن به هدف مناسب، کاهش حالت سایق و آسودگی به هنگام رسیدن به هدف، می توان نظریه ای را در باب محرک فعل ارادی انسان از آثار ابن سینا استخراج کرد که در آن قوای شوقیه و اراده، معادل با سایق و رفتار هدف گرا هستند. در این راستا، در این نگاشته با مراجعه به آثار ابن سینا مولفه های دیدگاه او را در باب قوای شوقیه استخراج کرده و به تحلیلی متون مربوط پرداخته ایم. پس از آن با توجه به دیدگاه های جدید درباره انگیزش به ویژه نظریه سایق، مفاهیم موردنظر برای بازسازی دیدگاه ابن سینا استخراج شد. در این مسیر توجه دوسویه تحلیلی و مقایسه ای به دیدگاه ابن سینا درباره قوای شوقیه و ابعاد مختلف نظریه سایق درباره محرک فعل ارادی انسان صورت پذیرفته است. بررسی متون نگارندگان را به این دیدگاه سوق داد که در آثار ابن سینا فرایند محرک فعل ارادی انسان مطرح است. این فرایند شامل مولفه هایی ازجمله تصور فعل، ایجاد شوق، اراده، انجام فعل و درنهایت آرامش بعد از انجام فعل است. با بررسی تطبیقی این مکانیسم و نظریه روان شناسان سایق به الگویی مشابه بین این دو نظریه می رسیم. به عبارت دیگر، با توجه به بررسی تطبیقی میان نظریه سایق و نظریه قوای شوقیه ابن سینا، می توان به ساختاری مشابه برای محرک فعل ارادی انسان در این دو نظریه رسید.

سردبیر محترم: در شماره 49 (دوره 13، بهار 1401 ) مجله علمی-پژوهشی طب سنتی اسلام و ایران مقاله ای تحت عنوان "بررسی نقش پیشرانی حکیم سی, د اسماعیل جرجانی در انتقال طب ایرانی از سد ه های میانه به دور ه های بعد" منتشر گردیده است. . .