بنیان هنر؛ جستارهای موزه داری، مرمت، باستان شناسی و تاریخ هنر
سال:1402 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

باغ ها و زمین های کشاورزی در محلۀ کدیور سمنان به عنوان مهم ترین عناصر فعال شهر تاریخی، مهم ترین منبع کسب درآمد خانواده ها و ریه های تنفسی محله و شهر ایفای نقش می کردند. امروزه بخش زیادی از این باغ ها به علت سوء مدیریت منابع آب و تغییرات ساختار هویت اجتماعی محله، رها شده و رو به زوال نهاده اند. این خشک شدن در سال های اخیر روندی بسیار سریع به خود گرفته و کشاورزان پدر نتوانسته اند نسل جدید کشاورز تربیت کنند و نسل جدید کشاورزان، کارگرهای دهقان هستند تا کشاورز تربیت شده و مالک زمین. این کارگران عموماً مهاجرند و از نظر مالی و مهارتی بسیار ناتوانند. امروزه باغ های محله ها دیگر نه تنها منبع درآمد خانواده ها و مراکز بزرگ تولید و خودکفایی شهرها نیستند که برای مدیران جدید که تا امروز طرفداری آنان از فرهنگ مصرف کنندگی و بی تفاوتی نسبت به تولید در سیاست گذاری های کلان و خرد آشکار است نیز مانعی جهت رشد و توسعۀ کالبدی شهر تلقی می شوند. دربارۀ محلۀ کدیور سمنان تاکنون مطالعه ای با موضوع مردم شناسی و انسان شناسی شهری و نقش آن در طرح های بالادستی شهری صورت نگرفته است و جای خالی مسائل اجتماعی و انسان ساکن در این محله و با نگاهی وسیع تر باغ محله های تاریخی کشور ایران در طرح های توسعه ضعف ساختاری اینگونه طرح ها را موجب شده است. بررسی ژرفایی فرهنگ و نهادهای جامعۀ شهری به ویژه ساختار و روابط اجتماعی نیازمند تلاش تمام وقت گروهی از متخصصان از رشته های مختلف علوم است و در این پژوهش برای شناخت اجتماعی این محله به برخی از مهم ترین مؤلفه های فرهنگی و اجتماعی شهری اکتفا شده که با مصاحبه و مشاهده ی مستقیم ضبط و بیان شده است. پس از تعریف و تبیین مبانی توسعۀ اجتماعی پایدار شهری، با روش تحلیلی-توصیفی و با مطالعۀ اسناد کتابخانه ای و مشاهده و مصاحبۀ عمومی و تخصصی مستقیم به شناخت مفهومی و کالبدی باغ محلۀ کدیور سمنان پرداخته شد. سپس با تبیین شیوه های مداخله، باززنده سازی کالبدی-کارکردی در گام هایی مشخص طبقه بندی شد و روش بهینۀ مداخله در این بافت ارزشمند تاریخی به عنوان الگوی باززنده سازی باغ محله های تاریخی بر مبنای نظریۀ توسعۀ پایدار به خصوص از جنبۀ اجتماعی بیان شد.

در پنجم شهریور 1357، جعفر شریف امامی از سوی محمدرضا شاه مأمور تشکیل کابینه شد. در واقع انتصاب او به منظور مقابله با شرایط بحرانی جامعه بود. شریف­امامی، برای آرام کردن و جلب نظر مردم، یک سری اقدامات اصلاحی را جهت تأمین خواسته های مخالفان و فریب افکار عمومی اجرا کرد که در روزنامۀ اطلاعات یکی از مهم ترین روزنامه­های کثیرالاانتشار آن برهه نیز بازتاب یافت. هدف از ارائۀ پژوهش حاضر پاسخ­گویی به این پرسش است که این روزنامه با چه رویکردی، اقدامات دولت شریف­امامی را منعکس می­کرد؟ برای رسیدن به این پاسخ، شمارگانی از روزنامۀ اطلاعات، (از 5شهریور 1357 تا 14 آبان 1357) مطالعه و بررسی شده اند. روزنامۀ اطلاعات چون وابسته به نهاد قدرت بود، اقدامات دولت را با استفاده از شگردهای تبلیغاتی برجسته­سازی می کرد و بازتاب می­داد تا از این طریق اصلاحات را به مردم دامنه­دار و اساسی معرفی ­کند. روش این پژوهش برای توصیف و تحلیل مسئله، استفاده از منابع کتابخانه­ای، بررسی مقاله ها و آرشیو روزنامۀ اطلاعات است.

هنر تصویری هر کشور روایت گر فرهنگ و تمدن دوره های مختلف سیاسی، اجتماعی و هنری آن سرزمین است. یکی از هنرهای دستی مصور ژاپن که از دوره های گذشته بر جای مانده، طومارهای دستی مصور یا به اصطلاح سنتی«اِماکیمونو»[1] از دوره نارا (710–794 م) است. قدیمی ترین شاهکار این هنر به «عصر طلایی» در سده های دوازده و سیزده میلادی مربوط می شود. اِماکیمونوهای باقی مانده در موزه ها حاوی تصاویر زندگی روزمره و مناظر ژاپنی هستند. ساختار اِماکیمونوها از چندین طومار به هم پیوسته تشکیل شده است که در آن ها داستان یا روایتی از ساخت معابد، نبردی تاریخی یا روایتی عاشقانه با تلفیق تصویر با یا بدون متن به اجرا درآمده است. یکی از این طومارهای تصویری بدون متن، معروف به «مکان های معروف ادو دوازده ماه[2]» در موزۀ هنر جهان، وابسته به مؤسسۀ فرهنگی موزه های بنیاد ایران نگهداری می شود. با توجه به اهمیت آن، خوانش و بررسی این طومار، برای به دست آوردن سال تقریبی خلق اثر، تبیین و بازیافت مکان های تصویر شده در هر پلان مورد مداقه قرار گرفت. پژوهش حاضر برای پاسخ گویی به این پرسش که «چگونه می توان با توجه به محتوای طومار موجود در موزۀ هنر جهان به قدمت، شناخت درون مایه و تکنیک های مورد استفاده در آن دست یافت؟ »، تاریخچۀ مختصری از شکل گیری این نوع آثار هنری ارائه داده است. نتایج این پژوهش نشان داده که این طومار مربوط به اوایل دوران اِدو است که در ترکیبی از پنج ماه سال به تصویر در آمده است اما با توجه به عنوان آن، این طومار جزوی از یک مجموعۀ دو جلدی بوده که بقیه ماه های سال با تصویر بناهای معروف دوره اِدو تصویر شده اند. بناهای موجود در هر پلان، از معابد و زیارتگاه های معروف زمان ادو هستند. این بناها شامل معبد کامِئیدو در ماه اول، زیارتگاه اوجی ایناری در ماه دوم، معبد تویزن کانِئیجی در ماه سوم، معبد زوجوجی در ماه چهارم و معبد ریوسِنجی در ماه پنجم است که هر کدام با نام های اختصاری معروف آن دوره در طومار مشخص شده اند.

هنر اولیۀ بودایی هنری محافظه­کار و سنتی است که در آن تجسم بودا در ظاهری دنیوی به چشم نمی­خورد. از این رو، شکل­گیری و رونق هنر مجسمه­سازی و انسان­نمایی بودا در جنوب آسیا را باید نتیجۀ تبادلات فرهنگی و آشنایی مردم این منطقه با هنر یونانی-رومی در قرون نخستین میلادی دانست. اولین مجسمه­های بودا او را در ظاهری شبیه به آثار یونانی-رومی نشان می­دهد، اما با گذشت زمان هنرمندان بودایی خصائص بومی منطقه همچون پوشاک، جواهرات و آرایش ظاهری را به هنر مجسمه­سازی خود وارد می­کنند. این موضوع به طور ویژه در گنداره که شامل بخش­هایی از شمال غرب پاکستان امروزی است، نمود بیشتری دارد. گنداره محلی است که در دورۀ کوشانیان هنر و معماری پررونقی داشته است و بسیاری از مجسمه­های بوداییِ منسوب به سده های اول تا سوم میلادی به این منطقه نسبت داده می­شود. این مجسمه­ها معمولاً بودا را نشسته یا ایستاده نشان می­دهند که لباسی بلند و ساده به تن دارد. از طرفی در هنر گنداره ساخت مجسمه­هایی از بودی­ساتوا، یعنی شخصی که به مقام والای نیروانا می­رسد اما آن را برای کمک به سایر انسان­ها فدا می­کند، نیز مورد توجه بوده است. مجسمه­های بودی ساتوا سادگی بودا را ندارند و با جواهراتی همچون تاج، گوشواره، بازوبند، گردنبند و دستنبد تزیین شده­اند. در مواردی نیز هنرمندان بودایی آثاری خلق می­کردند که بودا و بودی­ساتوا را به صورت پشت به پشت در قالب مجسمه­ای واحد نشان می­دهد. یکی از این نمونه­های بسیار نادر، مجسمه­ای است که در موزۀ هنر جهان، در پردیس موزه ای دفینه، به چشم می­خورد. پژوهش پیشِ رو بر آن است تا ضمن مستندنگاری و معرفی اجمالی اثر، به این پرسش ها پاسخ دهد: اثر مذکور از نظر ظاهری چه شباهت­ها و تفاوت­هایی با سایر مجسمه­های هنر گنداره و داده­های باستان­شناختی به جا مانده از آن منطقه دارد؟ چگونه می­توان با بررسی ویژگی­های ظاهری و نمونه­های مشابه اثر پیرامون گاه نگاری احتمالی آن صحبت کرد؟ چگونه می­توان این اثر متمایز را در چارچوب اندیشه­های بودایی تفسیر کرد؟ این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره­گیری از داده­های کتابخانه­ای نوشته شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که این مجسمه جزو نمونه­های هنر گنداره است که در یک سمت آن بودا و در سمت دیگر آن بودی­ساتوا اَوَلوکیتشوره (پادماپانی) قرار دارد. همچنین پوشاک، جواهرات و شیوۀ نشستن آن، هم با داده­های باستان­شناختی منطقه گنداره مانند پلیی مالاکندِ خیبرپختونخا و تاکسیلا و هم نمونه­های مشابه در سایر موزه­ها و مجموعه­های جهان همچون حراجی کریستی و مجموعۀ روسک زوریخ شباهت­ها و تفاوت­هایی دارد. با بررسی همین موارد می­توان این نظر را مطرح کرد که اثر مذکور احتمالاً متعلق به سدۀ دوم یا سوم میلادی است.

عشایر بختیاری برای رفع نیازهای زندگی کوچ نشینی خود اعم از بستن بار، حمل هیزم و مشک آب، جابجا کردن گهوارۀ کودک و. . . نیاز به طناب هایی محکم داشتند که بتوانند احتیاجاتشان را رفع کنند. این دستبافته ها در زندگی کوچ نشینی بختیاری ها نقش طناب را ایفا می کنند؛ با این تفاوت که زیبایی حیرت آور نقوش «وِریس»، دوام و کارکردهای گوناگون انسان را شگفت زده می کند. این نوارها گاهی بار اعتقادی به خود می گیرند و زنان عشایر با نقوش بسیار متنوعی این نوارها را تزئین می کنند که هر کدام فلسفه و پیشینه ای اصیل به دنبال دارند. نقوشی که گاه از اشیاء اطراف گرفته می شوند، گاهی از گل و گیاه و گاهی نقوش برگرفته از حیوانات است. نقوش هندسی و ابتکاری نیز در میان این آرایه ها به چشم می خورد و با تغییراتی در نقوش، آن ها را به حالت نمادین و رمزآلود تبدیل می کنند. عناصر بصری به کار رفته در وریس بختیاری برگرفته از ذوق و سلیقۀ بافنده و محیط پیرامون زندگی عشایر است. امروزه با توجه به تغییر در شیوۀ زندگی، تغییرات در مواد و در دسترس بودن آن شاهد تغییراتی در نقوش، تکنیک و رنگ های به کار رفته در این هنر هستیم. مقالۀ حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی بر آن است با بررسی و تحلیل کیفیت عناصر بصری در وریس بختیاری به جنبۀ زیباشناختی این هنر بپردازد و این پرسش اساسی را دنبال می کند که: «چه عواملی بر عناصر بصری (نقوش و رنگ ها) در وریس بختیاری مؤثر است؟ »

بخش قابل توجهی از الواحی که تاکنون به دست آمده اند، کم و بیش متحمل آسیب های عدیده ای هستند و بسیاری از آنها به تقویت و استحکام بخشی نیاز دارند. شکستگی، ترکیدگی و گسیختگی، شایع ترین ضعف­های الواح هستند. شدت این ضعف­ها به عوامل ساختاری (ماهیت / کیفیت تولید) و غیر ساختاری (شرایط قبل و پس از کاوش) بستگی دارد. بی توجهی به نوع نیاز حفاظتی الواح گلین، موجب شدت یافتن و تسریع تخریب آنها می شود. الواح به خودی خود ساختار خام و ضعیفی دارند. ممکن است جدا از خام بودن، بعضاً به خوبی هم عمل آوری و آماده سازی نشده باشند و همین مسئله، موضوع استحکام بخشی را بغرنج تر می کند؛ حتی شاید در محیطی که قرار گرفته اند، تحت فشار بیشتری واقع شده باشند. این ها همه چالش های بزرگی برای حفاظت هستند. روش­های معمول برای تحکیم و استحکام بخشی الواح گلین (پخت کوره ای / تثبیت پلیمری) هر کدام دارای محاسن و معایبی اند و موافقان و مخالفان خود را دارند. اهمیت و اعتبار فوق العادۀ الواح از یک سو و نیازهای حفاظتی حساس آنها از دیگر سو ایجاب می کند که جدا از این روش ها، به شیوه های دیگری نیز برای نگهداری و تقویت این قبیل مصنوعات خام اندیشید، بگونه ای که هم سازگاری بیشتری با مبانی و ضوابط حفاظتی داشته باشند و هم ساده تر، کم هزینه تر و کم خطر تر باشند. روش های مرسوم برای تقویت و استحکام بخشی الواح، یا برگشت ناپذیر هستند و یا برگشت پذیری بغرنج و توأم با خسارت دارند. این تحقیق با نگاه کاربردی در پی رفع نقص یک موضوع است و می کوشد در قالب استدلال استقرایی (نگاه از جزء به کل) و بر پایۀ روش تجربی و یافته اندوزی به روش ترکیبی (کتابخانه ای، آزمایشگاهی، میدانی) پاسخگوی سوال اصلی یعنی چگونگی نقش و تأثیر تجارب حفاظتی مصالح گلین برای بهینه سازی فرآیند تحکیم و استحکام بخشی الواح باشد. برای تحکیم و استحکام بخشی الواح گلین (به عنوان متغیر تأثیرپذیر)، استفاده از مواد و عناصر تقویتی و همچنین اصلاح روش نگهداری (به عنوان متغیرهای تأثیرگذار) مد نظر قرار گرفته است. بهره گیری از ملاط گل مسلح به دو روش درز بندی و قاب بندی، ابتکاری برای خلق شرایط حفاظتی آرمانی تر است. این فرضیه مبتنی بر دانشی یک صد ساله و تجاربی است که از گذشته­های دور تا به امروز برای حفاظت و بهینه­سازی مصالح گلین با استفاده از مواد افزودنی و استحکام بخش طبیعی و مصنوعی دنبال شده است. نتایج تحقیق، این گمان را باورپذیر نشان داده است.

مطالعه و بررسی شمایل های مذهبی از مهم ترین و پیچیده ترین نمونه های آثار هنری در هر سرزمین است. در این میان هنر شمایل نگاری دوران قاجار دارای بارزه های مشخص و ویژگی های همتایی است که آن ها را در ردۀ مطالعات شمایل نگاری مذهبی دارای اهمیتی خاص نشان می دهد. مطالعۀ شمایل شناسی و شمایل نگاری منتج از تفکرات اروین پانوفسکی می تواند لایه های پیدا و پنهان بسیاری را در این حوزه از مطالعات تاریخ هنر برای پژوهشگران روشن سازد و به فهم شمایل ها منجر شود. بر اساس این و در قالب پژوهش پیش رو تابلوی نقاشی شمایل حضرت امیر و حسنین(ع) اثر علی بن محمد ابراهیم متعلق به موزۀ هنر ایران بر اساس رویکرد شمایل شناسی اروین پانوفسکی بررسی شده است. این پژوهش در بستری توصیفی و تحلیلی و به صورت کیفی صورت گرفته و نگارنده مطابق با اصول سازمان دهی تصویر و بر اساس داده های تاریخی منتج از آورده های کتابخانه ها و تحلیل تصاویر، شمایل فوق را تحلیل کرده است. هدف از این پژوهش نیل به فهمی دقیق و عمیق از این نمونۀ شمایل قاجاری است. سوال محوری این پژوهش این است که «براساس رویکرد شمایل شناختی پانوفسکی چه توصیف، تحلیل و ارزیابی مشخصی را می توان از شمایل حضرت امیر و حسنین(ع) به دست آورد؟ ». نتیجۀ این پژوهش در قالب تحلیل ساختاری و محتوایی تصاویر و ارائه تحلیل های تاریخی است و می تواند لایه های اجتماعی، سیاسی و هنری مترتب بر شکل گیری این اثر نفیس قاجاری را آشکار سازد.

هنر آذین گری سفالینه ها و های ایرانی از دیرباز مورد توجه هنرمندان و صنعت گران این مرز و بوم بوده است. در میان شیوه های آذین گری، آثار سفالی، فن ساخت زرین فام به منزلۀ مهم ترین و پیچیده ترین شیوه در میان هنرشناسان شناخته شده است. در اوج دوران تولید سفالینه های زرین فام در سدۀ هفتم هجری قمری، هنرمندان ایرانی به ویژه خاندان های صنعتگر و هنرمند کاشانی با توسعۀ روش های ساخت آثار زرین فام به چنان تخصص و توانایی در این عرصه دست یافتند که این فن را در مهم ترین اماکن مذهبی و دارای اهمیت ایران به کار گرفته­اند. بر این مبنا در این مقاله سعی شده در بستری تطبیقی_توصیفی و با در نظر گرفتن منابع تاریخی به بررسی و معرفی5 نمونه کاشی زرین فام متعلق به امامزاده اسماعیل (ع) واقع در روستای بیدقان قم پرداخته شود. مجموعه شامل یک کاشی ستاره ای به رقم فخرالدین و به تاریخ 661 هجری قمری و چهار عدد کاشی با مضامین تصویری مشابه و بدون تاریخ و رقم است. نتایج مطالعات تطبیقی نشان داد که نمونه های مورد مطالعه متعلق به مکتب کاشان هستند. همچنین می توان ادعا کرد که این آثار توسط یک هنرمند و در تاریخی یکسان تولید شده اند.

امروزه استفاده از فناوری­های نوین و روش­های نگهداری از اشیای ساخته شده از عاج منجر به حفاظت بهتر و بی­خطرتر از اشیاء شده است. هدف این مقاله امکان­سنجی استفاده از روش­های جدید فناوری­ نمونه­سازی سریع ازجمله مدل­سازی­های سه­بعدی و چاپگر سه­بعدی FDM، جهت دستیابی به روش مناسب برای بازسازی بخش­های مفقودی و ساخت مولاژ از اشیای عاجی با استفاده از تجهیزات موجود جهت به کارگیری آن در مرمت و بازسازی اشیاست. به منظور بررسی فناوری معرفی شده، یک مهرۀ شطرنج از جنس عاج که دارای مفقودی بسیار است انتخاب شد. مهرۀ مشابه نمونه، مرد شترسواری است که حکاکی ظریف و ریزی دارد و این مهره در مجموعه مهره­های شطرنج موجود بود. از مهرۀ مشابه با آن مستندسازی انجام گرفت و با توجه به تصاویر موجود، مدل­سازی سه­بعدی با نرم­افزار زی براش که نرم­افزار مخصوص حجاری و مجسمه­سازی است، انجام شد. مدل سه­بعدی شده با فرمت STL ذخیره شد و در نرم­افزار مدیریت چاپگر سه­بعدی Simplify3D در جهت مدیریت چاپ و تنظیم میزان ساپورت­ها به صورت دستی و تبدیل به G-Code بارگذاری و سپس با نازل 3/0 نمونه چاپ شد. باتوجه به حجم زیاد مفقودی اثر انتخابی و عدم سوار شدن نمونۀ چاپ شده برروی بدنۀ اصلی اثر تاریخی، تصمیم بر این شد که از نمونۀ موجود مولاژ تهیه شود. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از مدل­سازی سه­بعدی با نرم­افزار سه­بعدی زی براش و چاپ با چاپگر سه­بعدی FDM به عنوان روش مناسب در جهت ساخت مولاژ و بازسازی قسمت­های مفقودی از اشیاء عاجی می­تواند مفید واقع شود و همچنین می­توان در بازسازی قسمت­های مفقودی سایر اشیاء تاریخی-فرهنگی نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

بر آمدن سلجوقیان در نیمۀ نخست سدۀ پنجم ه. ق مایۀ یگانگی سیاسی و باززنده سازی سرزمین های پادشاهی ساسانی شد. حمایت پادشاهان از هنرهای صناعی و رونق تجارت و گسترش مراودات فرهنگی با چین فرصت مناسبی برای توسعۀ محصولات هنری ازجمله سفالگری فراهم ساخت. فرآوری و تزیین انواع سفالینه ها رشد فزاینده ای یافت و استفاده از خمیرسنگی زمینۀ پدیدآمدن فناوری های نوین ازجمله سفالینۀ موسوم به «سیلوئت»/ «سایه نما» را فراهم ساخت. سفالی که به دو شیوۀ نقش کنده و نقاشی زیرلعاب فیروزه ای یا عاجی به رنگ سیاه تزیین شده و حاصل آن نگاره های سایه نمای متنوع بر رویۀ داخلی و بیرونی ظرف است. پژوهش پیش رو به دنبال شناخت ویژگی های سبکی و شکلی ساخت و تزیین سفالینۀ سیلوئت درسده های ششم و هفتم ه. ق و تحلیل مفاهیم نقش مایه های آن است. روش تحقیق، توصیف و تحلیل داده ها با بررسی عینی و ملموس سفالینه ها و مطالعات تطبیقی کتابخانه ای و اسنادی است. پرسش اساسی تحقیق آن است که این گونه سفال به چه شیوه ای ساخته و تزیین شده و مفاهیم نقش مایه های آن چیست؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش دوازده نمونه سفال سیلوئت از موزه های بنیاد مستضعفان مبنای تحقیق قرارگرفته است. نتایج نشان می دهد از نظر ریخت شناسی به ترتیب، فراوانی سفال ها شامل کاسه، پارچ، گلدان، آلبارلو، دخل، بشقاب، قدح، آبخوری و کوزه است و مراکز اصلی پدیدآوری و کشف، شهرهای کاشان، ری، جرجان، نیشابور و سیرجان بوده و عناصر تزیینی به توالی بسامد در برگیرنده نقوش هندسی (12مورد)، گیاهی (11مورد)، حیوانی (6مورد)، خط نگاره (2مورد)، انسانی (1مورد) و اسطوره ای (1 مورد) است.

تل­ ابلیس یکی از برجسته­ ترین محوطه­ های دوران پیش از تاریخ در جنوب­ شرق ایران است که نخستین ­بار از سوی کالدول مورد حفاری قرار گرفت. در حفاری­ های سال 1964 م. بر روی این محوطه سفال­ های بسیار شاخصی همچون سفال­های منسوب به فرهنگ علی­ آباد به­ دست آمد که سال­ ها بدون هیچگونه مطالعه و بررسی در مخازن موزۀ ایران باستان نگهداری می شد. لذا در این پژوهش نگارندگان کوشیده اند با استفاده از روش­ های مطالعاتی مرسوم در باستان­سنجی سفال­ های تاریخی به بررسی این سفال­ ها بپردازند. از اینرو تعداد 10 قطعه از سفال­ های علی­ آباد (دورۀ مس سنگ) انتخاب و با استفاده از روش­ های پتروگرافی، XRPD و XRF مورد آنالیز قرار گرفتند. داده­ های به دست آمده براساس آنالیزهای آزمایشگاهی نشان­دهندۀ روش­ های ساخت متفاوت با منشأ یکسان است. خاک مورد استفاده براساس تطبیق با رخنمون زمین­ شناسی منطقه مطابقت داشته و برداشت و بکارگیری از معادن خاک و نهشته­ های اطراف تل­ ابلیس را نشان می­ دهد. همچنین سفال­ های مورد بررسی در سیستم CaO+MgO-SiO2-Al2O3 سیلیس بالا تا سفال آهکی بالا طبقه­ بندی می­ شوند.

رخداد هایی که در پیرامون نوع بشر اتفاق می افتادند، دو دسته بودند؛ یا بر زندگی وی اثر مثبت داشتند یا حیات او را به صورت منفی تحت تأثیر قرار می دادند. انسان ها معمولاً اتفاقات میمون و خجسته را به عوامل خیر و وقایع بدشگون و ناگوار را به نیروهای شر نسبت می دادند. اصرار پیوسته بر این امور، به باور انجامید. علاوه بر این آرزوی بشر در غیب گویی و پیشگویی وقایع، خواسته ای همیشگی بود. از این روی، بشر همواره در تلاشی پایدار، با استمداد از نیروهای خیر و با استفاده از ابزارهای گوناگون به غیب گویی، پیشگویی و دفع نیروهای شر یا دست کم، کاستن از اثرات ناگوار دسیسه آنها می پرداخت. ساختن جام های جهان بین و کاسه دعاها که در سده های متأخر دوران اسلامی با نام «طاس/ جام چهل کلید» یا «طاس/ جام باطل السحر» شناخته شدند، بخشی از آن تلاش ها بود. نمونه ای از این طاس ها در بخش بایگانی «مؤسسۀ فرهنگی موزه های بنیاد مستضعفان» نگهداری می شود؛ علی رغم برخورداری از ارزش های هنری ویژه، جز تهیۀ پرونده کارشناسی، در پژوهشی جامع، مطالعه و معرفی نشده است. ازاین روی، در ارتباط با ویژگی های ساختاری و زمان ساخت آن پرسش های جدی وجود دارد. پژوهش حاضر با مطالعۀ عینی و اسنادی به گردآوری داده های مرتبط با این طاس پرداخته و با بهره گیری از دو رهیافتِ تاریخی و سنت گرایی، آن داده ها را تفسیر و تحلیل کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهند که این اثر در آغاز حکمرانی شاه سلیمان صفوی (حک: 1139-1079 ه. ق. ) و در سال 1080 هجری قمری ساخته شده است. این اثر ویژگی های ساختاری و آرایه های اثر، آن را در گونه ای از این جام ها طبقه بندی می کند که در اواخر دورۀ صفوی ساخته شدند. اندازه ای متوسط دارد و از آلیاژ برنج ساخته شده است. دارای کف پایه ای مقعر، بدنه ای محدب و لبۀ تخت با تمایل به بیرون است. در نگارش کتیبه ها به طور عمده از خط ثلثِ خوش بهره گرفته شده و در کتابت شعائر مذهبی، از خط نستعلیق با پهنای بیشتر استفاده شده است. صور دوازده گانۀ فلکی منطقه البروج مهمترین آرایش میانی ظرف در بدنۀ بیرونی را شکل می دهند؛ این آرایه ها در متنی از نقوش اسلیمی به اجرا درآمده اند. مردم دفع چشم زخم، باطل کردن سحر، جادو و طلسم، طالع بینی، پیشگویی، غیب گویی، شفابخشی، دفع نفوس بد و ارواح شریر از زن زائو یا به اصطلاح پیشگیری از چله افتادن زن زائو، جلوگیری از چله افتادن نوزاد، چله بری و بچه دار شدن زن نازا، بخت گشایی برای دختران، طلب خوشبختی برای زنان و به طور کلی هرگونه گشایش و بستگی در روزی و اقبال را در این گونه ظروف جستجو می کردند. استفاده از آن به این ترتیب بود که دعای نوشته شده بر کاغذ را در آب درون آن حل می کردند و به مشتری می خوراندند یا در حمام با این ظروف، چهل بار بر سر و روی زن زائو، نوزاد و زنان سترون آب می ریختند.