مدیریت بیابان
سال:1397 | دوره:6 | شماره:11 |تعداد مقالات:8

گنبدهای نمکی از جالب ترین ناهمواری های ژئومورفولوژیک می باشند که قابلیت زیادی برای جذب گردشگر و توسعه صنعت گردشگری زمینی (ژئوتوریسم) دارند. با توجه به وجود مکان های ژئومرفیک متنوع نمکی در استان سمنان در زمینة ارزیابی آنها از منظر توسعه صنعت گردشگری و ایجاد زیر ساخت های آن تحقیقات نظام مندی صورت نگرفته است. بنابراین ارزیابی توانمندی ناهمواری های گنبد نمکی در توسعه گردشگری استان سمنان ضروری می باشد. بدین منظور در پزوهش حاضر با استفاده از روش های رینارد و پریرا، داده های حاصل از بازدیدهای میدانی و اطلاعات پرسشنامه ای به معرفی و ارزیابی ژئومورفوسایت گنبدهای نمکی جنوب سمنان پرداخته شد. پژوهش حاضر از لحاظ پارادایم تحقیق، کمی و از لحاظ گردآوری داده ها، میدانی، کتابخانه ای و پرسشنامه ای و از نظر هدف کاربردی می باشد که بر پایة روش توصیفی-تحلیلی استوار است. در آغاز نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه ای، پیمایش های میدانی و تفسیر تصاویر ماهواره ای در قالب برگه شناسایی ارائه گردید، سپس با توجه به نظر کارشناسان و بازدیدهای میدانی نگارندگان به هر یک از معیارها و زیرمعیارهای مدنظر در روش های رینارد و پریرا نمره و امتیاز داده شد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر بیانگر این است که در روش رینارد معیار علمی ( 587/0) و معیار ترکیبی (547/0) و در روش پریرا معیار ژئومورفولوژیک (74/6) و معیار مدیریتی (66/4) به ترتیب بیشتری و کمترین امتیاز را کسب نمودند. بالا بودن معیار علمی و ژئومورفولوژیک در ژئومورفوسایت به دلیل ارزش های زیبایی شناختی و قابلیت آموزشی فرآیندهای ژئومورفولوژیک و پس از آن دست نخوردگی ناهمواری های موجود در منطقه به دلیل ناشاخته ماندن این ژئومورفوسایت ها برای گردشگران و عدم توجه مسئولان به این جاذبه های گردشگری می باشد و در مقابل پایین بودن معیار ترکیبی و مدیریتی نشان دهندة مدیریت ضعیف و نداشتن تجهیزات و سرویس های پشتیبانی در منطقه می باشد. در مجموع ژئومورفوسایت گنبدهای نمکی در هر دو روش امتیاز زیادی گرفتند که بیانگر قابلیت و توانایی بالای ژئومورفوسایت در جذب توریسم می باشد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر می تواند برای توسعه ژئوتوریسم نمکی در استان مورد استفاده برنامه ریزان قرار گیرد.

در پژوهش حاضر ویژگی های فیزیولوژیک فیزیولوژیک و رویشی گونه رمس (Hammada salicornica) که گاهی با مترادف Haloxylon salicornicum (Moq. ) Bge. Ex Boiss. معرفی می شود، تحت تأثیر دفن شدن با رسوبات ماسه بادی بررسی شد. آزمایش حاضر بر پایه طرح کاملا تصادفی با پنج تکرار انجام شد. برای این منظور نهال های یک ساله و هم اندازه رمس با پنچ تیمار شاهد، دفن شدن با ماسه بادی تا یک سوم ارتفاع گیاه، تا نصف ارتفاع گیاه، تا سه چهارم ارتفاع گیاه و دفن شدن کامل بررسی شد. پس از شش ماه آبیاری و مراقبت در شرایط گلخانه ای، برخی ویژگی های رویشی ازقبیل: طول ساقه، وزن خشک و تر ساقه و وزن خشک و تر ریشه و صفات فیزیولوژیک شامل پرولین، قند های محلول و محتوای یونی ساقه و ریشه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار پرولین برگ در تیمار دفن یک سوم به مقدار mg/gfw 8/20 بوده است. مقدار پرولین ریشه در تمام تیمار های دفن به طور معنی داری بیشتر از تیمار شاهد بود. این موضوع نشان می دهد که دفن شدگی مانند سایر تنش های محیطی موجب افزایش پرولین می شود. مقدار اکسین در تیمار دفن یک سوم و یک دوم به طور معنی داری نسبت به شاهد افزایش یافت به طوریکه مقدار آن در تیمار یک سوم برابر با mg/gfw 64/0 و حدود دو برابر شاهد بود. افزایش هورمون ریشه زای اکسین نشان می دهد که دفن شدگی در این گیاه شرایط را برای ایجاد ریشه های نابجا فراهم می کند. مقدار قند ساقه در تیمار های دفن کاهش یافت. این موضوع می تواند مربوط به کاهش مقدار فتوسنتز بدلیل دفن اندام فتوسنتز کننده باشد. مقدار سدیم ساقه و ریشه در تیمار های دفن یک سوم و یک دوم Meq/L 22 بود که به طور معنی داری نسبت به شاهد و سه چهارم افزایش نشان داد. مقدار پتاسیم ساقه و ریشه در تیمار دفن سه چهارم به طور معنی داری کمتر از سایر تیمار های دفن بود. بیشترین مقدار فسفر ساقه Meq/L73/0 و ریشه Meq/L97/1 در تیمارهای دفن یک سوم اندازه گیری شد. مقدار فسفر ریشه در تمام تیمار های دفن به طور معنی داری بیشتر از شاهد بود. افزایش عناصر غذایی مهم فسفر و پتاسیم نشان از شرایط رشدی مناسب گیاهان دفن شده نسبت به شاهد می باشد. طول ساقه در تیماردفن سه چهارم حدود دو برابر شاهد بود. بیشترین مقدار وزن خشک و تر ساقه و ریشه در تیمار دفن یک سوم به طور معنی داری بیشتر از سایر تیمار های دفن بود. بنابراین نتیجه گیری شد که گونه رمس دفن شدن در رسوبات جزئی را نه تنها تحمل می کند بلکه دفن شدن در ماسه بادی موجب تحریک رشد آن می شود.

تغییر بارش و دمای ناشی از تغییر اقلیم موجب شده است تا شاخص های تک متغیره خشکسالی نتوانند وضعیت کاهش منابع آبی را نشان دهند. بر این پایه از شاخص های چندمتغیره خشکسالی مانند بارش-تبخیر و تعرق استاندارد شده (SPEI) استفاده می شود. به منظور بررسی وضعیت روند تغییرات شدت خشکسالی هواشناسی در پهنه جغرافیایی ایران، داده های شبکه جهانی SPEI طی دورة آماری 30 ساله استفاده و آزمون های تشخیص روند و شیب خط سن بر روی سری های فصلی آنها اجراء و نتایج آنها در محیط GIS پهنه بندی شد. نتایج نشان داد در بین فصل ها، بیشترین روند رو به خشکی در فصل زمستان می باشد و بیش از 94 درصد مساحت کشور، شیب کاهشی را در سری زمانی شاخص خشکسالی نشان می دهند. روند تغییرات این شیب در غرب و شمال شرق کشور از لحاظ آماری معنی دار است. در فصل تابستان نیز نیمه شرقی کشور روند رو به خشکی را نشان می دهد ولی در فصل های بهار و پاییز وضعیت بهتری بر ایران حاکم است و درصد کمی از مساحت کشور روند معنی دار رو به خشکی را نشان می دهند. به طوری که به ترتیب در فصل بهار و پاییز، 85 و 91 درصد کشور، از شیب خط روند کمتر و مساوی 2 درصد برخوردارند. نتیجه پایانی بررسی شاخص خشکسالی بارش-تبخیر و تعرق استاندارد شده نشان داد که در مجموع تغییرات اقلیمی در ایران رخ داده است و ایران در سالهای اخیر به سمت دوره های خشک تر متمایل بوده است.

Astragalus squarrosusدرختچه ای بدون خار و خوش خوراک بوده که در ماسه زارهای نواحی خشک تا فراخشک بیابان های مرکزی، جنوب شرقی تا شمال شرقی کشور پراکنش دارد. در تحقیق حاضر تأثیر تیمارهای ذخیرة نزولات آسمانی شامل کنتور فارو، پیتینگ و هلالی آبگیر و فصل کاشت بر استقرار اولیة گونة A. squarrosus در منطقة کالمند بهادران بررسی شد. این منطقه از لحاظ نوع خاک، وضعیت بارندگی و دما مشابه رویشگاه اصلی این گونه است. بر پایة بررسی های قوة نامیه، بذرها در آزمایشگاه خراش داده شدند. بذرهای خراش داده شده در قالب طرح آماری اسپلیت پلات با تیمار اصلی تاریخ کشت در پاییز 92 و 93 و اواخر زمستان 92 و 93 و تیمارهای فرعی روش کاشت پیتینگ، فارو، هلالی آبگیر در سه بلوک مورد مقایسه قرار گرفت. در بهار تعداد پایه های مستقرشده در هر کرت شمارش و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج کشت پاییزه موفق تر از کشت بهاره بوده است. همچنین تیمار فارو با 5/11% استقرار بذرها نسبت به سایر تیمارها نتایج بهتری در استقرار بذرها داشته است. همچنین نتایج اثر متقابل فصل و تیمار ذخیرة نزولات نشان داد در تیمار فارو در کشت پاییز 1392 حدود 27% بذرها مستقر گردیدند این درحالی ست که بذرهای کشت زمستان 93 در هیچ کدام از تیمارها سبز نشدند. به طورکلی استقرار کم بذرها گویای آن است که ذخیرة نزولات توأم با بذرکاری در مراتع استان یزد با بارندگی میانگین کم تر از 100 میلی متر با خطر زیادی روبروست به طوریکه در سال های خشکسالی با بارندگی کمتر از مقدار میانگین، احتمال سبزنشدن بذرها یا خشک شدن بذرهای کوچک مستقرشده وجود دارد. در این مناطق بهتر است روش های کشت نهال های گلدانی همراه با ذخیرةنزولات بررسی شود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مقایسة کاربرد مایة تلقیح قارچ میکوریز آربسکولار Glomus Intraradices و باکتری محرک رشد Pseudomonas Putida بر غلظت عناصر ماکرو و میکرو و شاخص کیفی نهال های استبرق در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجامشد. نتایج آزمون تجزیه واریانس یک طرفه نشان داد که متغیرهای مورد سنجش عناصر غذایی و شاخص کیفی نهال به طور معنی داری تحت تاثیر تیمار تلقیح قارچ و باکتری قرار گرفته اند. نتایج مقایسة میانگین دانکن نشان داد که غلظت عناصر غذایی تیمار های قارچ از جمله، نیتروژن کل ریشه 26درصد، غلظت آهن در برگ و ریشه 70 و 52 درصد و همچنین غلظت پتاسیم و روی موجود در برگ به ترتیب 5 و 45 درصد نسبت به شاهد، افزایش داشته است. مقایسة میانگین نشان داد که نهال های تلقیح یافته با باکتری نسبت به شاهد در غلظت نیتروژن کل، آهن و منگنز موجود در برگ به ترتیب 57، 450 و 225درصد و غلظت آهن و روی موجود در ریشه نیز 58 و 84 درصد افزایش دیده شد. همچنین مقایسه تیمار قارچ با باکتری نیز نشان داد که، غلظت عناصر نیتروژن کل 51 درصد، پتاسیم 48 درصد، آهن450 درصد و روی 31 درصد در برگ و نیتروژن و پتاسیم موجود در ریشه نیز 48 و 300 درصد افزایش داشته است. در ارتباط با شاخص کیفی، نهال های تلقیح شده با باکتری با مقدار عددی 85/0 بالاترین شاخص را نشان دادند که در مقایسه با شاهد با افزایش 66 درصدی همراه بوده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که مایه تلقیح قارچ و باکتری سبب افزایش غلظت عناصر غذایی و شاخص کیفی نهال استبرق شده است. لذا با وجود اختلاف ناچیز بین مایه تلقیح ها، استفاده از هر دو نوع مایه تلقیح قارچی و باکتریایی به منظور جایگزین کوددهی در بستر کشت تولید نهال استبرق در نهالستان ها قابل توصیه است.

در پژوهش حاضر چهار خوارزمیک (الگوریتم) طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال، فاصلة ماهالانویس، حداقل فاصله و شبکة عصبی مصنوعی با و بدون بهره گیری از باند مادون قرمز حرارتی TIR1، برای تهیة نقشه کاربری اراضی استان خراسان جنوبی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد که در رویکرد با و بدون باند TIR1، الگوریتم حداکثر احتمال از بیشترین مقدار دقت کلی و ضریب کاپا برخوردار می باشد. در خوارزمیک های حداکثر احتمال و فاصله ماهالانویس، استفاده از باند حرارتی موجب افزایش دقت طبقه بندی شده است، اما در خوارزمیک های شبکه عصبی مصنوعی و حداقل فاصله، اعمال رویکرد باند حرارتی موجب کاهش چشمگیر دقت طبقه بندی میشود. در واقع استفاده از داده های حرارتی به همراه دیگر باندهای طیفی جهت تولید نقشه کاربری اراضی، موجب می شود تا جداسازی طبقه هایی که ویژگی های طیفی نزدیک به هم دارند، آسان تر شود. بررسی نقشه کاربری اراضی استان خراسان جنوبی نشان داد که اراضی بایر در حدود 60 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است و به طور کلی بیش از 90 درصد از مساحت استان دارای زمین های عاری از پوشش گیاهی یا پوشش گیاهی بسیار ضعیف می باشد.

شناخت دقیق منشأرسوبات تپه های ماسه ای و تعیین حساسیت آنها به فرسایش از اهمیت بالایی برخوردار است که موجب می گردد فعالیت های اجرایی مبارزه با فرسایش در مناطق حساس تر متمرکز شود. هدف از پژوهش حاضر بررسی خصوصیات رسوب شناسی و طبقه بندی تپه های ماسه ای ایجاد شده در حاشیه غربی دریاچه ارومیه است. در پژوهش، ابتدا نقشه رخساره های ژئومورفولوژی منطقه تهیه و سپس به ترتیب 21 نمونه از منطقه برداشت و12 نمونه از تپه های ماسه ای (رو و و پشت به باد) برداشت شد. نتایج دانه بندی مشخص کرد که فراوانی قطر ذرات در تپه های ماسه ای 125-500 میکرون است که نشانة فاصلة حمل کوتاه و نزدیک بودن محل برداشت رسوبات است. همچنین جور شدگی ذرات در منطقة برداشت رسوب ضعیف و در تپه های ماسه ای خوب تا متوسط هستند. از نظر چولگی نیز از ذرات خیلی ریز، ریز، متقارن، درشت و خیلی درشت و از نظر پخ شدگی نیز از خیلی پهن، پهن و متوسط متغیرند. نتایج موفورسکوپی دانه های کوارتز در الک250 میکرون نیز مشخص کرد که در رسوب های تپه های ماسه ای حدود53 % دانه ها به صورت هاله و 4/14% درخشان که بیانگر تأثیر فرایندهای آبی و حدود40 % دانه ها نیز به صورت مات که نشان از حمل ذرات توسط باد دارند. از نظر مقدار شوری بر اساس طبقه بندی بسلر، تپه ها در گروه شور و شدیدا شور قرار گرفته است که این موضوع نشان می دهد بادهای محلی ذرات ریز نمک را از سمت دریاچه ارومیه به طرف تپه ها حمل نموده است. ژسروی سطح دریاچه و ایجاد اراضی شور جدید از یک سو و خشکتر شدن اراضی حاشیه مرطوب موجب ایجاد منابع برداشت رسوب و تشکیل تژه-های ماسه ای جدید شده است.

متغیرهای اقلیمی مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر پویایی زمانی-فضایی پوشش گیاهی محسوب می شوند. امروزه از تصاویر ماهواره ای به طور گسترده ای برای پایش اثر نوسانات متغیرهای اقلیمی بر تغییرات پوشش گیاهی استفاده می گردد. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطة بین دو متغیر اقلیمی بارش و دما با پویایی پوشش گیاهی در یکی از مناطق خشک دنیا یعنی دشت سیستان در شرق ایران با استفاده از داده های ماهواره ای می باشد. در این پژوهش از داده های تولیدشده NDVI مربوط به سنجنده MODIS ماهواره ترا برای سه ماه فروردین، اردیبهشت وخرداد سال های 1379 تا 1393 و داده های دما و بارش ماهانه (مهر-شهریور) ایستگاه هواشناسی زابل برای همان بازه زمانی 1393-1379 استفاده شد. برای بررسی رابطة بین متغیرهای اقلیمی با NDVI نیز از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که در مقیاس ماهانه هیچ گونه همبستگی بین MODIS NDVI ماه های فروردین، اردیبهشت و خرداد با میانگین دمای ماه های قبل از آن هامشاهده نشده است. در مورد بارش نیز بارش ماه اردیبهشت با MODIS NDVI همان ماه و ماه بعدی (خرداد) به-ترتیب دارای همبستگی 603/0 و 542/0 بوده اند که در حد متوسط است. اما با توجه با مقدار بسیار اندک بارش و تبخیر بسیار زیاد در این ماه، در عمل نمی توان به این همبستگی اعتماد زیادی داشت. بنابراین با مشخص شدن عدم وجود همبستگی بین متغیرهای اقلیمی با پویایی پوشش گیاهی در دشت سیستان، همبستگی بین میانگین سالانه دبی رودخانه هیرمند، به عنوان تنها رودخانه جاری در این دشت، با MODIS NDVI ماه های فروردین، اردیبهشت وخرداد مورد توجه قرار گرفت. نتایج مبین همبستگی قوی مثبت 75/0 بین میانگین سالانه دبی رودخانه هیرمند با MODIS NDVI ماه فروردین است. لذا به روشنی مشخص است که رگ حیاتی دشت سیستان، رودخانه هیرمند می باشد و زندگی این سرزمین و پویایی پوشش گیاهی آن نه درگرو نوسانات دما و بارش بلکه درگرو آب این رودخانه حیات بخش است.