کشاورزی بوم شناختی
سال:1393 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

در این تحقیق شاخص های انرژی در کشت بوم های برنج استان مازندران (شهرستان بابلسر) و گیلان (شهرستان لاهیجان) در سال 1389 بررسی شد. اطلاعات به دست آمده از 140 شالیزار در دو استان با استفاده از پرسشنامه و به صورت چهره به چهره گردآوری شده است. شالیزارها بنابر روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. یافته ها نشان داد، کل انرژی ورودی و خروجی به شالیزارهای لاهیجان به ترتیب، 43254.3 و 122913.16 مگاژول و به شالیزارهای بابلسر 40342.22 و 127182.7 مگاژول بود که در گیلان بیشترین سهم انرژی ورودی مربوط به آب (39%)، نیروی الکتریسیته (24%) و کود نیتروژنه (19%) و در استان مازندران مربوط به انرژی آب (41%)، کود نیتروژنه (19%)، الکتریسیته (14%) بود. نتایج همچنین نشان داد که کارایی انرژی این کشت بوم ها در گیلان به ترتیب 2.84 بهره وری انرژی 0.10 و نسبت انرژی آب 39% و در استان مازندران این شاخص ها به ترتیب 3.15، 0.11 و 41% بود. بنابر این نتایج مشخص شد که استفاده از روش آبیاری غرقابی و همچنین استحصال آب از منابع زیرزمینی توسط پمپ های الکتریکی نهاده آب سبب شده است که آب بیشترین سهم را در بین انرژی های ورودی به کشت بوم ها دارا باشد، موضوعی که خود باعث افزایش مصرف انرژی در واحد سطح و همچنین کاهش کارایی و بهره وری انرژی شده است. بر این پایه استفاده از فناوری جدید برای مدیریت بهتر منابع آبی پیشنهاد شد.

امروزه کشاورزی یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی کشور به شمار می آید. هدف از این تحقیق شناخت عامل ها و مشخصه های موثر در کشت بادام دیم در حوضه آبخیز فاروب رومان در شهرستان نیشابور به منظور پهنه بندی مناطق مستعد کشت با استفاده از قابلیت های سامانه اطلاعات جغرافیایی در قالب یک تحلیل مکانی جامع می باشد. در آغاز برای هریک از نیازهای بادام دیم دو لایه به صورت دو مدل بولین و فازی، جداگانه به کمک سامانه های اطلاعات جغرافیایی تهیه شد، این لایه ها شامل عامل های اقتصادی (فاصله از روستا، جاده و کاربری اراضی)، عامل های ارتفاع، شیب و جهت شیب (توپوگرافی)، عامل های اقلیمی (لایه همدما، همباران و لایه سیل خیزی حوضه)، مشخصه های خاک (گروه های هیدرولوژیکی خاک و نفوذپذیری سازندهای زمین شناسی) می باشد. تلفیق لایه های یادشده به کمک دو مدل بولین و فازی به صورت همپوشانی انجام شد و در نهایت نقشه تعیین مناطق مستعد کشت بادام دیم به دو صورت بولین و فازی ارائه شد. نتایج به دست آمده، قابلیت بالا اراضی منطقه برای کشت بادام دیم و همچنین انعطاف پذیری بیشتر و عملکرد بهتر روش فازی نسبت به روش بولین برای مکان یابی مناطق مستعد کشت بادام را نشان می دهد.

به منظور بررسی و تبیین تاثیر میزان کود آلی و شیمیایی بر غلظت و جذب برخی عناصر غذایی پر مصرف، کارایی مصرف نیتروژن و کارایی اقتصادی کوددهی در تولید گیاه دارویی اسفرزه، آزمایشی به صورت بلوک کامل تصادفی با 7 تیمار و 4 تکرار در کشتزار تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در سال 1390 اجرا شد. تیمارهای کودی شامل سه سطح نیتروژن قابل دسترس (30، 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود گاوی، سه سطح نیتروژن (30، 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود اوره و همچنین تیمار شاهد (بدون مصرف کود) بودند. نتایج نشان داد که کوددهی غلظت نیتروژن و پتاسیم دانه و نیز جذب نیتروژن، فسفر و پتاسیم دانه را به طور معنی داری افزایش داد (P<0.05). غلظت نیتروژن دانه و جذب آن در شرایط کاربرد کود اوره نسبت به کود گاوی برتری معنی داری داشت (P<0.05). اما جذب فسفر و پتاسیم در شرایط کاربرد کود گاوی بهتر بود، به طوری که جذب این دو عنصر در تیمار 90 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود گاوی به ترتیب 7.8 و 57.24 گرم بر کیلوگرم بود. به طور کلی بیشترین غلظت و جذب عناصر و کارایی فیزیولوژیکی و بازیافت نیتروژن با تیمار 90 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره و یا کود گاوی به دست آمد. اگرچه کارایی زراعی دو کود تفاوت معنی داری نداشت ولی کارایی فیزیولوژیکی و بازیافت نیتروژن و همچنین کارایی اقتصادی دو کود دارای تفاوت معنی داری بودند. بنابراین می توان اظهار داشت که برتری کیفیت دانه تولیدی این محصول از لحاظ فسفر و پتاسیم در شرایط کاربرد کود گاوی به همراه برابری کارایی مصرف نیتروژن در کود آلی با کود شیمیایی بیانگر نقش بوم شناختی (اکولوژیکی) برجسته کاربرد کود دامی در تولید گیاه دارویی اسفرزه و ضرورت ارزشگذاری کیفیت محصولات ارگانیک می باشد.

حل کننده های فسفات دسته مهمی از باکتریها در کودهای زیستی هستند که می توانند در خاکهای آهکی ایران که تثبیت فسفر بسیار بالا و کارایی کودهای شیمیایی پایین است، بسیار سودمند و موثر واقع شوند. در بسیاری از موارد، بین کاربرد باکتری ها و آبیاری در کشتزار فاصله می افتد (به ویژه در اراضی بزرگ و دیمزارها) که تاثیر این فاصله (بودن باکتری در خاک خشک) بر کارایی باکتریهای حل کننده فسفات تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است. به منظور ارزیابی بقا و کارآیی باکتری های حل کننده فسفر در ریشه گاه (ریزوسفر) گندم در فاصله های مختلف کاربرد باکتری تا آبیاری کشتزار، آزمایشی در سال 1386 در یک خاک لومی درگلدان در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس به صورت فاکتوریل، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. در این آزمایش دوعامل الف- نوع باکتری مورد استفاده در دو سطح 1- (Bacillus subtilis) 2- (Pseudomonas putida) و ب – فاصله افزودن باکتری تا آبیاری در 5 سطح: 1- کاربرد باکتری یک هفته پیش از آبیاری 2- کاربرد باکتری دو روز پیش از آبیاری 3- کاربرد باکتری روز پیش از آبیاری 4- کاربرد باکتری بدون فاصله پیش از آبیاری 5- کاربرد باکتری در رطوبت کشتزار، مورد بررسی قرار گرفت ند. نتایج آزمایش نشان داد که، بالاترین عملکرد دانه در تیمار کاربرد باکتری در ظرفیت زراعی به دست آمد، ولی از نظر آماری اختلاف معنی داری بین این تیمار و تیمارهای کاربرد باکتری بدون فاصله، یک و دو روز پیش از آبیاری وجود نداشت. استفاده هر دو باکتری یک هفته پیش از آبیاری (یا بارندگی) بر عملکرد دانه گندم به کلی بی تاثیر بود، از این رو می توان به کشاورز توصیه کرد که پس از استفاده از باکتری های سودوموناس و باسیلوس مورد استفاده می تو اند آبیاری را درنهایت دو روز به تعویق بیاندازد. کل فسفر جذب شده در گیاه گندم در تیمار کاربرد باکتری در ظرفیت زراعی در بالاترین میزان بود.

مصرف کارایی بهینه انرژی در بوم نظام های کشاورزی باعث کاهش چالش های زیست محیطی، جلوگیری از نابودی منابع باارزش طبیعی و تقویت کشاورزی پایدار به عنوان یک نظام تولید اقتصادی می شود. بنابراین، این بررسی به منظور ارزیابی کارایی انرژی و شاخص های اقتصادی تولید گلرنگ تابستانه در نظام های کشت متداول استان اصفهان در سال زراعی 91-90 انجام شد. داده ها با استفاده از آمار و اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی استان و گفتگوهای رو در رو با کشاورزان گلرنگ کار گرد آوری شد و سپس شاخص های اقتصادی و انرژی با استفاده از داده های مربوط به نهاده ها و ستاده ها و معادل های هر واحد، برآورد و محاسبه شد. نتایج نشان داد که کل انرژی نهاده های به کار برده شده در نظام تولید گلرنگ برابر 39145 مگاژول در هکتار (66.3% انرژی مستقیم، 33.7%انرژی غیر مستقیم، 19.1% انرژی قابل تجدید و 80.9% انرژی غیر قابل تجدید)، کل انرژی خروجی 66950 مگاژول در هکتار و میزان کارایی انرژی (نسبت ستاده به نهاده) 1.71 بود. بیشترین انرژی مصرفی در نظام تولید گلرنگ به ترتیب سوخت فسیلی (44.1%)، کود نیتروژن (22.2%) و آب آبیاری (14.9%) بود. درآمد ناخالص و خالص در کشتزارهای گلرنگ به ترتیب برابر 943.8 و 115.7 دلار در هکتار، نسبت سود به هزینه برابر 1.09 و بهره وری تولید 1.76 کیلوگرم بر دلار بود. بنابر نتایج این بررسی به نظر می رسد کشت و تولید گلرنگ در منطقه مورد ارزیابی از نظر بهره وری انرژی و شاخص های اقتصادی دارای وضعیت مطلوبی نیست.

به منظور ارزیابی ویژگی های رشدی، اجزای عملکرد و عملکرد دانه و اسانس گیاه دارویی رازیانه (.Foeniculum vulgare L) تحت تاثیر تیمارهای کودی، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 89-1388، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل F1: کود شیمیایی (نیتروژن، پتاسیم و فسفر به ترتیب برابر با 100، 60 و 100 کیلوگرم در هکتار)، F2: کود زیستی +1.2 F1، F3: کود زیستی، F4: کود دامی (30 تن در هکتار) و F5: F1 1.2+F4 بودند. صفات مورد بررسی همچون ارتفاع بوته، اجزای عملکرد شامل شمار شاخه جانبی، چتر، چترک، دانه و وزن هزار دانه، عملکرد تر و خشک زیستی یا (زیست توده) بیولوژیکی، عملکرد دانه، محتوی اسانس و عملکرد اسانس رازیانه اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که تاثیر تیمارهای کودی بر ارتفاع بوته، اجزای عملکرد، عملکرد دانه، عملکرد تر و خشک زیستی و اسانس رازیانه معنی دار (p£0.01) بود. بیشترین میزان اجزای عملکرد برابر با 10 شاخه جانبی در بوته، 241.1 چتر در شاخه جانبی، 15.1 چترک در چتر، 14.8 دانه در چترک و 2.9 گرم به تیمار تلفیقی کود شیمیایی+کود دامی اختصاص داشت. بالاترین عملکرد دانه برابر با 296.5 گرم بر متر مربع برای تیمار تلفیقی کود شیمیایی+کود دامی به دست آمد. میزان افزایش عملکرد دانه در تیمار F5 نسبت به دیگر تیمارهای مدیریت کودی شامل شیمیایی، دامی، تلفیقی شیمیایی+زیستی و زیستی به ترتیب برابر با 15، 52، 111 و 297 درصد محاسبه شد. با توجه به نتایج این آزمایش به نظر می رسد که می توان مصرف نهاده های آلی همچون کود دامی را به صورت تلفیقی با دیگر تیمارهای کودی به عنوان راهکاری بوم شناختی (اکولوژیک) در مدیریت تلفیقی حاصل خیزی خاک مد نظر قرار داد که این امر افزون بر بهبود عملکرد، می تواند در درازمدت پایداری را برای این گونه های با ارزش به ارمغان بیاورد.

تغییرات اقلیمی به ویژه افزایش غلظت دی اکسیدکربن و همچنین آلودگی خاک به وسیله فلزهای سنگین سبب ایجاد دگرگونی در رشد گیاهان به دلیل جذب عناصر توسط آنها شده است. این پژوهش به منظور بررسی تاثیر غلظت دی اکسیدکربن اتمسفری و کادمیوم بر جذب آهن، مس و روی و همچنین شاخص های رشد گندم و سورگوم، با اعمال 2 سطح دی اکسیدکربن (900 و 400 میکرولیتر در لیتر) و 4 سطح کادمیوم (0، 10، 20 و 40 میلی گرم کادمیوم در کیلوگرم خاک) اجرا شد. پس از طی دوره رشد رویشی (60 روز) گیاهان برداشت شدند. نتایج نشان داد با افزایش غلظت دی اکسیدکربن، ارتفاع گیاه، سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی و ریشه در هر دو گیاه گندم و سورگوم به طور معنی دار (P<0.01) افزایش یافت. افزایش غلظت دی اکسیدکربن موجب افزایش غلظت و جذب کادمیوم و عناصر غذایی آهن، مس و روی در اندام های هوایی و ریشه سورگوم شد. در مورد گندم عکس این نتیجه به دست آمد و کاهش جذب عناصر دیده شد. در بین عناصر غذایی، بیشترین افزایش غلظت در اندام های هوایی سورگوم مربوط به عنصر روی (25-14 درصد) و در ریشه مربوط به آهن (25-16 درصد) بود. در گندم عنصر مس بیشترین کاهش غلظت را در اندام های هوایی (25-19 درصد) و ریشه (15-10 درصد) داشت. کاهش جذب کادمیوم در گندم می تواند عاملی برای افزایش مقاومت در برابر تنش باشد اما از سویی در مورد عناصر غذایی کم مصرف و به ویژه روی در محصولاتی مانند گندم که به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند، می تواند چالش هایی را از لحاظ ارزش غذایی ایجاد کند. در سورگوم با اینکه افزایش جذب عناصر غذایی دیده شد، اما افزایش جذب کادمیوم مساله ای است که باید در مورد توجه قرار گیرد.

استان های خراسان به دلیل داشتن تنوع اقلیمی و اراضی گسترده کشاورزی و مرتعی، شرایط مناسبی برای گسترش گونه های مهاجم گیاهی دارند و این گیاهان در سال های اخیر چالش ها و بحران های زیادی را در منطقه به وجود آورده اند، لذا این تحقیق به منظور شناسایی و ارزیابی گونه های مهاجم گیاهی با توجه به تغییرات اقلیم جهانی در استان های خراسان انجام پذیرفت. ارزیابی مجموعه گیاهی (فلور) منطقه با پایش های صحرایی، استفاده از اطلاعات موجود در هرباریوم دانشگاه فردوسی مشهد و بررسی اسناد مربوط به مجموعه گیاهی (فلور) گیاهی منطقه در سی سال گذشته صورت گرفت. در پایان گیاهان یافت شده تا سطح گونه مورد شناسایی قرارگرفتند و ریخت (فرم) های حیاتی و پراکنش جغرافیایی گونه ها تعیین شد. نتایج این تحقیق نشان داد که در مجموع می توان از 114 گونه گیاهی متعلق به 74 جنس و 32 تیره، به عنوان گیاهان مهاجم در منطقه نام برد که از این میان 21 گونه گیاهی در عرصه های طبیعی و 13 گونه در عرصه های زراعی به عنوان مشکل سازترین گیاهان مهاجم منطقه شناسایی شدند. بیشترین شمار گیاهان مهاجم را گونه های دولپه ای (با 82.43 درصد) تشکیل دادند. از نظر شمار جنس به ترتیب تیره های Asteraceae با 12 جنس (10.61 درصد)، Poaceae با 7 جنس (6.19 درصد) و Lamiaceae با 5 جنس (4.42 درصد) مهم ترین تیره های گیاهی بودند. به علاوه جنس Tamarix با 8 گونه و جنس Bromus با 4 گونه بزرگترین جنس ها را تشکیل دادند.