کشاورزی بوم شناختی
سال:1392 | دوره:3 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

بررسی شاخص های جمعیتی به منظور تهیه نقشه پراکنش، علف های هرز مزارع ذرت استان کرمانشاه در سال زراعی 1388 انجام شد، برای اجرای آن 48 مزرعه ذرت در شهرستان های مختلف استان کرمانشاه بر پایه سطح زیر کشت این گیاه زراعی در هر شهرستان برای نمونه برداری انتخاب شد. پس از نمونه برداری از علف های هرز بر پایه یک روش استاندارد، شاخصهای جمعیتی گونه های مختلف علف های هرز بر پایه روابط ارائه شده محاسبه شد. با استفاده از مختصات جغرافیایی مزارع مورد ارزیابی و اطلاعات جمع آوری شده مربوط به علف های هرز، نقشه پراکنش گونه های علف های هرز در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی تولید شد. برای بررسی شباهت شهرستان های مختلف استان کرمانشاه از نظر تنوع گونه ای و یکنواختی علف های هرز از روش تجزیه خوشه ای استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد پهن برگ های غالب مزارع ذرت استان کرمانشاه به ترتیب اهمیت تاج خروس ریشه قرمز (Amaranthus retroflexus)، سلمه تره (Chenopodium album)، پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis)، عروسک پشت پرده (Physalis alkekengi) و خرفه (Portulaca oleracea) بودند. باریک برگهای غالب مزارع ذرت استان کرمانشاه هم به ترتیب اهمیت چسبک (Setaria viridis) قیاق (Sorghum halepense) و سوروف (Echinochloa crus – galli) بودند. بررسی های جامعه شناختی مزارع ذرت استان کرمانشاه برپایه شاخص تنوع گونه ای شانون-وینر، شهرستان های مختلف این استان را در سه خوشه گروه بندی کرد.مقایسه های انجام شده با آزمون t نیز نشان داد که شهرستان های مختلف استان از نظر تنوع گونه ای نسبت به هم تفاوت آماری معنی داری دارند. نتایج به دست آمده در مورد شاخص شباهت سورنسون نشان داد که در بین شهرستانهای استان کرمانشاه شهرستان قصرشیرین با گیلان غرب بیشترین تشابه گونه ای (0.82) را داشت، در حالی که شهرستان کرند با دو شهرستان قصرشیرین و گیلان غرب هیچ گونه علف هرز مشترکی نداشته، کمترین میزان تشابه گونه ای را نشان دادند. بر پایه شباهتها وتفاوتهای به دست آمده از جامعه علف های هرز مزارع ذرت استان کرمانشاه می توان برای شهرستانهای همسان از لحاظ شاخصهای جمعیتی شیوه نامه یکسانی را برای مدیریت علف های هرز مزارع ذرت تدوین و اجرا کرد.

به منظور شناسایی و تعیین تراکم و غالبیت علف های هرز گندم زارهای آبی در کشور، 4126 گندم زار آبی در 7 اقلیم موجود در کشور (بر پایه تقسیم بندی سیلیانینف) بررسی شد. در مجموع، شمار 496 گونه علف هرز از 42 خانواده گیاهی در گندم زارهای آبی کشور شناسایی شده بود. از نظر تراکم، اقلیم های نیمه خشک خفیف، مرطوب، نیمه مرطوب، نیمه خشک میانه، نیمه خشک شدید، خشک و فراخشک و از نظر تنوع (بر پایه شاخص تنوع شانون وینر) اقلیم های نیمه خشک میانه، نیمه خشک خفیف و نیمه خشک شدید، مرطوب، نیمه مرطوب، خشک و فراخشک به ترتیب بالاترین میزان را به خود اختصاص دادند. از 496 گونه شناسایی شده، 280 گونه (56.34%) به پنج خانواده Asteraceae، Poaceae، Fabaceae، Brassicaceae و Caryophyllaceae تعلق داشتند که به ترتیب با 76، 69، 67، 44 و 24 گونه بالاترین تنوع در گندم زارهای در سطح کشور را داشتند. از نظر فراوانی، علف های هرز پیچک صحرائی (Convolvulus arvensis) با 81.9 درصد و یولاف وحشی زمستانه (Avena ludoviciana) با 59.9 درصد بالاترین فراوانی را داشته و به ترتیب به عنوان علف های هرز مشکل ساز و در حال گسترش گندم زارهای آبی کشور شناخته شدند. همچنین اقلیم های نیمه خشک میانه، نیمه خشک خفیف، نیمه خشک شدید، مرطوب، نیمه مرطوب، خشک و فراخشک به ترتیب جایگاه اول تا ششم از نظر غنای گونه ای شمار گونه علف هرز داشتند. بر پایه شاخص سورنسون نیز بالاترین یکنواختی گونه ای بین اقلیم نیمه خشک میانه با دو اقلیم نیمه خشک شدید و نیمه خشک خفیف و پایین ترین یکنواختی گونه ای بین دو اقلیم نیمه خشک میانه و خشک دیده شد.

برنامه ریزی دقیق تولید، مستلزم برآورد مناسب عملکرد کمی و کیفی گیاهان زراعی است. به این ترتیب می توان برای گسترش یا کاهش کشت یک گیاه زراعی یا دیگر برنامه ریزی های مرتبط با نظام های کشت و تولید در سطوح کلان به نوعی پیش آگاهی دست یافت. به منظور بررسی الگوی کشت بهینه در استان آذربایجان شرقی، قابلیت (پتانسیل) تولید گیاهان زراعی گندم، جو، نخود و گلرنگ بر پایه تجزیه و تحلیل عرضه و تقاضای منابع، مورد ارزیابی قرار گرفت. قابلیت تولید از مدل ارایه شده توسط سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو) محاسبه شد. در این روش فرض براین است که رقم، پر محصول می باشد و محدودیت های آب، خاک، آفات و بیماری ها وجود ندارد. برای تشکیل لایه های اطلاعاتی از روش معین IDW و روش زمین آماری کریجینگ استفاده شد. پهنه بندی قابلیت (پتانسیل) تولید با همپوشانی لایه های حاصل در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی صورت گرفت. اعتبار مدل با خطای مربع میانگین ریشه و شاخص توافق ویلموت سنجیده شد. مقادیر برآورد شده در مورد گندم و جو (R2=0.71) از مقدار حقیقی اندکی کمتر و در مورد نخود و گلرنگ (R2@0.50) کمی بالاتر بودند، اما منطقه مورد بررسی برای هر چهار گیاه زراعی ظرفیت تولید قابل قبولی داشت. اراضی استان، برای کشت گندم و جو دیم نیز دارای تناسب نسبی بود. شرایط برای کشت نخود کمی مناسب تشخیص داده شد و اراضی نامناسب برای کشت گلرنگ در بالاترین حد قرار داشت. پتانسیل تولید گندم و جو در بیشتر مناطق توانایی متوسط به بالا نشان داد. نخود در شمال شرق استان توان تولید بالاتری داشت و گلرنگ این وضعیت را در غرب و شمال غرب استان نشان داد. نگرش بهره وری خاص برای هر گیاه و عام برای همه گیاهان و برای پیش فرض (سناریو) های مختلف الگوی کشت محاسبه شد و بر پایه آن الگوی کشت مناسب تعیین شد. نگرش بهر ه وری عام محاسبه شده نشان داد، الگوی کشت جو- نخود- گلرنگ دارای بالاترین میزان بوده و پس از آن ترکیب های گندم- نخود و جو- نخود در اولویت قرار داشتند.

به منظور بررسی تاثیر فلزهای سنگین سرب و کادمیوم و قارچ میکوریزا بر ویژگی های رشد و عملکرد گیاه دارویی همیشه بهار آزمایشی به صورت عاملیل در قالب طرح بلوک های کامل تصافی با دو عامل و چهار تکرار در گلخانه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در سال 1391 اجرا شد. قارچ میکوریزا در دو سطح تلقیح و بدون تلقیح با قارچ میکوریزا و فلزهای سنگین در پنج سطح بدون فلز، سرب 150 میلی گرم در کیلو گرم خاک، سرب 300 میلی گرم در کیلو گرم خاک، کادمیوم 40 میلی گرم در کیلو گرم خاک و کادمیوم 80 میلی گرم در کیلو گرم خاک در نظر گرفته شدند. ویژگی های مورد بررسی شامل زمان آغاز غنچه دهی و آغاز گلدهی، ارتفاع بوته، شمار شاخه های جانبی در بوته، شمار برگ در بوته، سطح برگ بوته، قطر یقه، شمار گل دربوته، قطر گل، وزن تر و خشک بوته، وزن تر و خشک گل بودند. نتایج نشان دادکه ویژگی های اندازه گیری شده در گیاهان تلقیح شده با قارچ میکوریزا به طور معنی داری بیشتر از گیاهان بدون تلقیح با میکوریزا بودند و افزایش غلظت فلزهای سرب و کادمیوم تاثیر منفی بر مقادیر ویژگی های مورد بررسی به استثنای ارتفاع گیاه داشت. به گونه ای که با افزایش غلظت سرب ارتفاع گیاه اندکی افزایش یافت اما معنی دار نبود. فلز کادمیوم درغلظت 80 میلی گرم در کیلوگرم خاک تاثیر قابل ملاحظه ای بر رشد رویشی و زایشی همیشه بهار داشت و کمترین مقدار همه ویژگی های مورد بررسی در گیاهان بدون قارچ میکوریزایی آلوده به کادمیوم 80 میلی گرم در کیلو گرم خاک بدست آمد. همچنین در این تیمار، گیاهان وارد مرحله زایشی نشدند. در نهایت تلقیح گیاهان با قارچ میکوریزا همراه با بدون کاربرد فلزهای سنگین منجر به بهبود رشد و عملکرد گیاه شد.

تجمع ماده خشک گیاهان ارتباط خطی با تشعشع فعال فتوسنتزی (PAR) تجمعی دارد و یکی از راه کار های افزایش جذب تشعشع در نظام های زراعی استفاده از کشت مخلوط است. با همین هدف، به منظور ارزیابی اثرگذاری های کشت مخلوط ردیفی و نواری بر میزان جذب و کارایی مصرف تشعشع لوبیا و گل گاوزبان اروپایی، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 89-1388، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل چهار تیمار مخلوط ردیفی و نواری یعنی یک ردیف لوبیا و یک ردیف گاوزبان (1:1)، دو ردیف لوبیا و دو ردیف گاوزبان (2:2)، سه ردیف لوبیا و سه ردیف گاوزبان (3:3) و چهار ردیف لوبیا و چهار ردیف گاوزبان (4:4) و کشت خالص دو گیاه بود. نتایج نشان داد که شاخص سطح برگ، تجمع ماده خشک و کارایی مصرف تشعشع لوبیا و گل گاوزبان اروپایی در همه تیمارهای کشت مخلوط نسبت به تک کشتی افزایش پیدا کرد. اثرگذاری های تکمیل ک نندگی کشت مخلوط بر صفات مورد بررسی برای لوبیا بیشتر از گل گاوزبان اروپایی بود. میانگین کارایی مصرف تشعشع لوبیا در طول فصل رشد از 0.77 در الگوی چهار ردیفی تا 1.50 گرم بر مگاژول در تیمار دو ردیف لوبیا+ دو ردیف گل گاوزبان اروپایی و میانگین کارایی مصرف تشعشع گل گاوزبان اروپایی نیز از 0.63 گرم بر مگاژول در الگوی چهار ردیفی تا 1.34 گرم بر مگاژول برای تیمار دو ردیف لوبیا+ دو ردیف گل گاوزبان اروپایی متغیر بود. بالاترین شاخص سطح برگ لوبیا در تیمار دو ردیف لوبیا+دو ردیف گل گاوزبان اروپایی با 4.60 به دست آمد. به طور کلی، نتایج نشان داد که کشت مخلوط ردیفی و نواری لوبیا با گاوزبان اروپایی باعث افزایش کارایی مصرف نور شده است، به طوری که بهترین نتایج برای الگوی دو ردیفی دیده شد.

در سال های اخیر، توجه به سلامت گیاهات غذایی به ویژه حبوبات که از جمله مهم ترین منابع پروتئینی در سطح جهان به شمار می روند، به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف سوپرجاذب رطوبت و اسید هیومیک بر برخی ویژگی های کمی و شاخص های رشدی لوبیا (.Phaseolus vulgaris L) آزمایشی در سال زراعی 91-1390 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، به صورت کرت های خردشده نواری در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار انجام شد. عامل های آزمایشی شامل سه سطح مختلف سوپرجاذب (صفر، 40 و 80 کیلوگرم در هکتار) به عنوان عامل اصلی، دو سطح اسید هیومیک (صفر و 3 کیلوگرم در هکتار) به عنوان عامل فرعی و دو سطح آبیاری (مدار آبیاری 7 و 14 روز) به عنوان عامل نواری بودند. نتایج آزمایش نشان داد که تاثیر متقابل سوپرجاذب و اسید هیومیک بر عملکرد دانه معنی دار بود، به طوری که بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب در تیمارهای 80 کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب به علاوه اسید هیومیک (3475.9 کیلوگرم در هکتار) و بدون کاربرد سوپرجاذب بدون اسید هیومیک (1710.6 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد. تاثیر متقابل سوپرجاذب و مدار آبیاری به طور معنی داری بر تجمع ماده خشک تاثیر داشت، به طوری که مدار آبیاری 7 روز در همه سطوح سوپرجاذب مورد بررسی نسبت به مدار آبیاری 14 روز برتر بود و تجمع ماده خشک را در هر یک از سطوح صفر، 40 و 80 کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب به ترتیب 15، 9 و 11 درصد افزایش داد. نتایج تاثیر متقابل اسید هیومیک و مدار آبیاری نشان داد که کاربرد اسید هیومیک در مدار آبیاری 7 و 14 روز به ترتیب منجر به افزایش 11 و 14 درصدی شاخص سطح برگ شد. در بررسی تاثیر متقابل سه گانه سوپرجاذب، اسید هیومیک و مدار آبیاری بر سرعت رشد گیاه دیده شد که در شرایط کاربرد و بدون کاربرد اسید هیومیک و در هر دو مدار آبیاری 7 و 14 روز، با افزایش میزان مصرفی سوپرجاذب، سرعت رشد گیاه افزایش یافت. به طور کلی با توجه به یافته های این پژوهش، به نظر می رسد می توان با استفاده از نهاده های بوم شناختی (اکولوژیک) ضمن کاهش مصرف کودهای شیمیایی و مخاطره های زیست محیطی ناشی از آنها، پایداری تولید را در درازمدت حفظ کرد.

به منظور بررسی امکان استفاده از گیاهان پوششی در کنترل علف های هرز در زراعت ذرت علوفه ای، آزمایشی در سال 1391 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی (سامیان) اردبیل به صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل عامل اول کشت چاودار، ماشک گل خوشه ای، شبدر برسیم به صورت گیاه پوششی و شاهد (کشت ذرت بدون گیاه پوششی با اعمال و بدون اعمال وجین) بود. عامل دوم شامل تقسیط کود نیتروژن از منبع اوره به میزان 225 کیلوگرم در هکتار با 2 سطح، سطح دو بار کود دهی (نیمی در هنگام کاشت + نیمی در مرحله 8 تا 10 برگی ذرت)، و سطح سه بار کوددهی (1.3 در هنگام کاشت + 1.3 در مرحله 8 تا 10 برگی+1.3 یک هفته پیش از ظهور گل تاجی ذرت) بود که به صورت تقسیط مورد نظر، استفاده شد. عامل سوم مراحل نمونه برداری از علف های هرز شامل مرحله اول 60 روز و مرحله دوم 90 روز پس از کشت ذرت انجام گرفت. نتایج تجزیه مرکب نشان داد گیاه پوششی چاودار، ماشک گل خوشه ای و شبدر برسیم زیست توده خشک علف های هرز یکساله سلمه تره و تاج خروس را در مقایسه با شاهد (بدون وجین علف های هرز) به ترتیب 95، 88 و 70 درصد و 81، 77 و 60 درصد و تراکم آنها را به ترتیب 67، 52 و 32 درصد و 68، 55 و 26 درصد کاهش دادند. همچنین گیاهان پوششی مورد اشاره، زیست توده خشک علف های چند ساله پیچک صحرایی و مرغ را نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 82، 79 و 62 درصد و 77، 73 و 57 درصد و تراکم آنها را به ترتیب 57، 53 و 32 و 65، 55 و 31 درصد کاهش دادند. گیاهان پوششی و تقسیط نیتروژن اثر معنی داری بر عملکرد علوفه تر ذرت داشتند. بیشترین عملکرد علوفه تر ذرت (51300 کیلوگرم در هکتار) از تیمار وجین کامل علف های هرز به دست آمد. پس از تیمار وجین، عملکرد علوفه تر ذرت در تیمار ماشک گل خوشه ای نسبت به دو گیاه پوششی دیگر با اختلاف معنی داری بیشتر بود. به طور کلی با در نظر گرفتن منافع کنترل موثر علف های هرز و تولید علوفه بیشتر، تیمار گیاه پوششی ماشک گل خوشه ای و تقسیط سه بار کود نیتروژن مناسب بود.