علوم محیطی
سال:1402 | دوره:21 | شماره:2 |تعداد مقالات:14

سابقه و هدف: در جنگل­ های هیرکانی روشنه­ های تاج ­پوشش به اندازه­ های مختلف در اثر اجرای شیوه ­های مختلف جنگل­ شناسی ایجاده شده است. آگاهی از اثرات این روشنه­ ها  بر پویایی توده ­های جنگلی می­ تواند در تصمیم­ گیری انتخاب شیوه­ های جنگل­ شناسی کمک نماید. بنابراین هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر روشنه ­های تاج پوشش بر مقدار ذخیره کربن درختان راش و مقایسه آن با توده جنگلی مجاور روشنه­ ها و نیز ارتباط بین ویژگی­ های درختان و موجودی کربن آنها بود.مواد و روش ها: روشنه‏ های حاصل از شیوه تک ­گزینی درختی در سه طبقه مساحتی کوچک، متوسط و بزرگ شناسایی و از هر طبقه روشنه، پنج تکرار انتخاب شدند. درختان راش در توده ­­جنگلی مجاور هر طبقه روشنه  به فاصله 20 متر از هر چهار جهت روشنه ­ها نیز تعیین شدند. قطر برابر سینه، ارتفاع درخت، مساحت، حجم، طول تاج، قطر تاج   و نیز ذخیره کربن درختان راش واقع در اشکوب فوقانی اندازه ­گیری شدند. تجزیه واریانس یکطرفه برای مقایسه میانگین شاخص ذخیره کربن درختان راش در روشنه ­های تاج ­پوشش  و در موقعیت ­های مختلف  و همچنین  برای درختان با قطر زیاد استفاده گردید. برای مقایسه میانگین ذخیره کربن در طبقات ارتفاعی درختان و نیز بین توده ­جنگلی مجاور با روشنه­ ها  آزمون تی­ مستقل به­ کار گرفته شد. برای تعیین همبستگی  ضریب همبستگی پیرسون بین شاخص مقدار ذخیره کربن  با برخی ویژگی­ های ساختاری درختان راش در حاشیه روشنه­ ها و نیز توده جنگلی مجاور آنها استفاده شد.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که درختان راش در حاشیه روشنه ­ها از نظر مقدار ذخیره کربن اختلاف معنی­ دار دارند (05/0 p≤).  برای درختان بین جهت­ های مختلف در حاشیه روشنه­ ها اختلاف معنی­ داری  از لحاظ ذخیره کربن مشاهد نگردید دادند (05/0 p≤). بین  میانگین ذخیره کربن درختان راش واقع در حاشیه روشنه ها و توده جنگلی مجاور اختلاف معنی ­داری وجود نداشت دادند (05/0 p≤). بیشترین میانگین کربن(کیلوگرم) در درختان  قطور (49/584 ± 28/3725) حاشیه روشنه طبقه بزرگ مشاهده شد. نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که با افزایش قطربرابرسینه ، ارتفاع ، طول و قطر تاج و حجم تاج ، مقدار ذخیره کربن درختان راش در حاشیه روشنه­ ها و نیز در توده جنگلی مجاور آنها افزایش یافت ( 01/0 p≤).نتیجه ­گیری: یافته ­های پژوهش مبین تاثیر مساحت روشنه­ های تاج ­پوشش حاصل از اجرای شیوه تک­ گزینی درختی در توده­ جنگلی راش می­ باشد.  همبستگی بین ویژگی­ های ساختاری درختان راش مانند قطربرابرسینه، ارتفاع و مساحت­ تاج با ذخیره­ کربن نشان می­ دهد که در هنگام اعمال شیوه ­های جنگل ­شناسی ( پرورشی و بهره برداری) در جنگل­ های هیرکانی، ویژگی­ های ساختاری درختان راش به ویژه فراوانی درختان قطور با توجه به مقدار ذخیره کربن بیشتر در آنها مورد توجه قرار گیرد.

سابقه و هدف: گندزدایی با کلر رایج ­ترین روش گندزدایی آب آشامیدنی در ایران است. واکنش ­پذیری کلر سبب می­ شود تا علاوه بر تخریب عوامل بیمازی­زا، ترکیبات آلی متنوعی تحت عنوان محصولات جانبی گندزدایی تولید شوند. تعداد بسیار کمی از این ترکیبات نظام ­مند شده به صورت پیوسته پایش می ­شوند. با این حال، ترکیبات فراوان دیگری نیز در این دسته هستند که علی­رغم مخاطرات بسیار جدی، در سنجش­ های روزمره مورد توجه قرار نمی­ گیرند. این پژوهش به توسعه­ ی روشی نوین برای تعیین مقدار ترکیبات مذکور و هم­چنین شناسایی آن­ها در آب آشامیدنی شهر تهران می ­پردازد. مواد و روش ­ها: در این مطالعه محصولات جانبی گندزدایی منتخب- تری کلرواستونیتریل، دی کلرواستونیتریل، دی کلروپروپانون، کلروپیکرین، بروموکلرواستونیتریل، تری کلروپروپانون و دی برومواستونیتریل- با استفاده از روش اصلاح ­شده­ ی میکرواستخراج فاز جامد و دستگاه کروماتوگرافی گازی آشکارساز جرمی آنالیز شدند. روش استخراج، با استفاده از راهبرد سطح پاسخ، بهینه و سپس اعتباربخشی شد. سپس نمونه­ های واقعی از مناطق مختلف شهر تهران جمع ­آوری و آنالیز شد. نتایج و بحث: روش آنالیز معرفی شده برای تمام آنالیت ­ها پاسخ خطی، حساسیت بسیار بالا (حد تشخیص بین 4/0 و  20 نانوگرم بر لیتر) و دقت مناسب (انحراف معیار نسبی با 5 تکرار کمتر از 6/21 درصد) نشان داد. بازیابی آنالیت­ ها در نمونه ­های واقعی بین 60 تا 95 درصد براورد شد. نتیجه­ گیری: آلاینده­ های مورد مطالعه با غلظت های گوناگون در آب آشامیدنی نقاط مختلف شهر تهران مشاهده شدند. با توجه به مخاطرات ناشی از این آلاینده­ ها و حضور قابل توجه آن­ها، بازنگری استاندارد کیفیت آب آشامیدنی و پایش پیوسته ­ی آن ها ضروری به نظر می ­رسد.

سابقه و هدف: امروزه پساب ها به طور گسترده در خاک های کشاورزی نزدیک به مناطق شهری کشورهای در حال توسعه برای رفع کمبود آب استفاده می شود. از طرف دیگر به دلیل افزایش آلودگی های ایجاد شده، منابع محدود موجود مورد تهدید قرار می گیرد. استفاده از آب های نامتعارف در صورت دارا بودن استاندارد لازم در بسیاری از کشورهای دنیا برای تولید محصولات کشاورزی کاربرد دارد و تصفیه خانه های فاضلاب شهری به دلیل قابلیت تحویل آب پایدار در تمام فصول سال منبع بسیار قابل اعتمادی می باشند. در سال های اخیر پژوهش های متعددی در زمینه بررسی کیفیت پساب خروجی تصفیه خانه های فاضلاب شهری و امکان استفاده از آنها در مصارف مختلف از جمله کشاورزی، در شهرهای مختلف ایران انجام شده است. با توجه به بحران آبی به وجود آمده به ­ویژه در نواحی خشک و نیمه خشک کشور، ضروری است امکان استفاده بیشتر از این منبع آبی نامتعارف مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. هرچند بازچرخانی فاضلاب می تواند پیامدهای بهداشتی و زیست محیطی مختلفی را به دنبال داشته باشد.مواد و روش ها: در این پژوهش با استفاده از داده های روزانه تصفیه­ خانه فاضلاب شهری شیراز طی سال های 1397 تا 1398 به بررسی کیفیت پساب خروجی برای مصارف مختلف مانند آبیاری محصولات کشاورزی، آبیاری فضای سبز، شرب دام و طیور، پرورش ماهی، تخلیه به آب­های سطحی و تغذیه آب های زیرزمینی بر اساس استانداردهای ملی و بین المللی پرداخته شد. در این راستا، ابتدا مقادیر پارامترهای مختلف فیزیکی و شیمیایی از جمله اسیدیته، قابلیت هدایت الکتریکی، کل جامدات محلول، کل مواد جامد معلق، کل جامدات فرار، کل جامدات، اکسیژن خواهی شیمیایی، اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، کدورت، اکسیژن محلول، شوینده ها، فسفات، فسفر کل، نیترات، نیتریت، آمونیاک، نیتروژن کل کجلدال، کلر آزاد و چربی- روغن- گریس در فاضلاب خام و پساب خروجی تعیین گردید. سپس ضمن مقایسه مقادیر این متغیرها با استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران، راندمان های حذف این پارامترها محاسبه گردید و در نهایت کیفیت پساب خروجی برای به کارگیری در بخش­ های مختلف بررسی شد.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که راندمان حذف BOD5، COD، TSS، NH3، شوینده ها و چربی- روغن- گریس در این تصفیه خانه به ترتیب 85، 85، 67، 64، 94 و 5/68 درصد است. کیفیت پساب خروجی فقط بر اساس استاندارد سازمان محیط زیست ایران برای اهداف کشاورزی مناسب است و از نظر سایر استانداردها قابلیت چنین استفاده ای را ندارد. این پساب را می توان برای آبیاری درختان میوه زینتی، محصولات علوفه ای، درختان و فضای سبز کنار جاده های خارج از شهر، محصولات زراعی، صنعتی و جنگلی و نیز شرب دام و طیور به کار برد. اما برای آبیاری فضای سبز شهری، پرورش ماهی، تخلیه به آب های سطحی (مانند دریاچه مهارلو در مجاورت تصفیه خانه) و نیز تغذیه آب زیرزمینی محدودیت هایی دارد، هر چند برخی از این محدودیت ها را می توان با ارتقاء کارکرد تصفیه خانه رفع نموده و پساب را برای این اهداف نیز استفاده کرد. با آبیاری گیاهان غیرمثمر و پارک های جنگلی اطراف شیراز و حتی قسمتی از فضای سبز شهری می توان فشار بر منابع آب را تا حد زیادی کاهش داد. از طرف دیگر، استمرار آبیاری با این پساب که حاوی مواد آلی و مغذی به نسبت زیادی است، افزایش نیترات خاک را سبب شده و امکان شستشو و انتقال آن به منابع آب سطحی و زیرزمینی وجود خواهد داشت.نتیجه گیری: مقدار پارامترهای کیفی پساب خروجی تصفیه خانه در محدوده استاندارد حفاظت محیط زیست ایران قرار دارد و می توان از آن به عنوان منبع آبی پایدار در بخش هایی استفاده نمود که ارتباط مستقیم با انسان ندارد. در استفاده از این منبع در مصارف مجاز باید کلیه موارد بهداشتی برای کارگران این بخش رعایت شود و پساب به طور مستمر گندزدایی گردد.

سابقه و هدف: خرس قهوه ای (Ursus arctos) بزرگترین گوشتخوار کشور است که گستره حضور وسیعی داشته اما همانند سایر گوشتخواران بزرگ جثه از فراوانی اندک در سطح گسترده کشور برخوردار است. زیستگاه های این گونه در کشور به ویژه در سطح محلی از هم گسیختگی زیادی دارند، از اینرو ارزیابی و شناسایی مناطق بالقوه زیستگاهی دارای مطلوبیت بالاتر، اهمیت زیادی در حفاظت از این گونه دارد. همچنین شناخت اثر عوامل زیست، زمین و اقلیمی بر انتخاب زیستگاه نقش مهمی برای توصیف توزیع گونه داشته و این امکان را فراهم می کند تا بتوان بین زیستگاه های مختلف از نظر کیفیت تفاوت قایل شد و از آن در مدیریت موثر استفاده کرد.مواد و روش ها: این مطالعه در محدوده شمال غرب ایران در بخش ارسباران انجام شد که بعنوان اقلیم جغرافیایی قفقازی شناخته می شود. بخش قفقاز ایران دارای دو جامعه گیاهی مجزای هیرکانی و ارسبارانی است. با انجام بازدیدهای میدانی و گردآوری مشاهدات و گزارشات تائید شده محیط بانان و متخصصین، نقاط حضور قطعی گونه شناسایی شد. پس از صحت سنجی نقاط بدست آمده و اعمال بافر، 64 نقطه در مدلسازی استفاده شدند. به منظور ایجاد یک مدل توزیع گونه‎ای کارآمد و شناسایی مناطق مطلوب بالقوه، از شش تکنیک مدل‎سازی در بسته BIOMOD نرم افزار R استفاده شد. در نهایت از خروجی های بدست آمده با استفاده از روش ترکیبی Ensemble نقشه مطلوبیت زیستگاه بدست آمد.نتایج و بحث: نتایج حاصل از خروجی مدل‎ها و رویهم‎گذاری نقشه مناطق تحت مدیریت نشان داد که بیش از دو سوم از این مناطق، برای خرس قهوه ای از مطلوبیت برخوردار هستند. متغیرهای درصد شیب و شاخص پوشش گیاهی بیشترین سهم را در تعیین مطلوبیت زیستگاهی داشت به شکلی که شیب متوسط و تراکم پوشش گیاهی بالاتر، مطلوبیت بیشتری را برای گونه به همراه داشت. متغیرهای فاصله از رودخانه اثر کم و فاصله از روستا نقش زیادی در تعیین مطلوبیت زیستگاه خرس قهوه‎ای نداشت. هموار بودن مناطق، با توجه به اینکه دسترسی انسان را افزایش می­ دهد، سطح امنیت و مطلوبیت را کاهش خواهد داد. احتمال حضور گونه در محدوده شیب حدود 10 تا 40 درصد بیشتر بود که با افزایش تراکم پوشش گیاهی نیز مطلوبیت زیستگاه با شیب ملایمی افزایش یافت. همچنین مناطق با بارندگی متوسط و ارتفاع بالاتر در جذب خرس ها و افزایش مطلوبیت زیستگاه اهمیت دارند. در مقابل افزایش دما، تراکم جاده ها و افزایش فعالیت های متمرکز انسانی مطلوبیت زیستگاه را با شیب تقریبا تندی کاهش می دهند. 67 درصد از زیستگاه های مطلوب گونه داخل محدوده مناطق چهارگانه و 33 درصد آنها خارج از مناطق تحت حفاظت واقع شده‎اند. با وجودی که بخش وسیعی از مناطق تحت حفاظت از مطلوبیت برخوردارند اما تراکم خرس قهوه ای در این بخش از کشور بسیار پائین تر از سایر گستره حضور گونه در شمال و غرب کشور است. این امر احتمالا به دلیل تلفات زیاد انسانی در این محدوده و اینکه اغلب مناطق آنقدر وسعت و یکپارچگی ندارند که بتوانند تمام گستره خانگی گونه را پوشش دهند، است.نتیجه­ گیری: یکی از مهمترین استراتژی­ های حفاظتی برای گونه گوشتخوار بزرگ جثه ای مانند خرس که رفتار جابجایی بلند، تراکم جمعیت کم، تعارض بالا و نیازمندی های حفاظتی وسیع دارد، اتصال زیستگاه­ ها و تعریف مناطق حفاظت شده جدید بینابینی در این منطقه براساس خروجی های نقشه های مطلوبیت زیستگاه است. همچنین ساماندهی دامداری های پراکنده در مناطق مطلوب، اجرای برنامه های آموزشی و مهمتر از آن پرداخت خسارات وارد شده از سوی خرس به جوامع روستایی اهمیت زیادی در کاهش تعارض و اقدامات تلافی جویانه دارد.

سابقه و هدف: امروزه پدیده های گردوغباری در ردیف مهم ترین مخاطرات محیطی قرارگرفته و سلامتی انسان و محیط زیست را با خطر جدی مواجه کرده است. گردو غبار در جو به عنوان یکی از آلاینده های هوا، آثار سوء و پیامدهای منفی گوناگونی دارد که از بین آن ها می توان به کاهش رشد و بازدهی محصولات کشاورزی، تشدید خسارات ناشی از بروز آفات و بیماری های گیاهی، افزایش تصادفات جاده ای به علت کاهش قدرت دید، لغو پروازها و خسارات مالی ناشی از آن، اقزایش هزینه درمان، تعطیلی واحدهای صنعتی، آلودگی منابع آب، افزایش فرسایش بناها، افت بازدهی سیستم های فتوولتایک خورشیدی به دلیل کدورت هوا اشاره کرد. بنابراین، به دلیل اهمیت موضوع گردوغبار و به منظور پیش بینی نحوه انتشار گرد و غباراز مدل شبکه عصبی مصنوعی استفاده شد. با استفاده از این مدل می توان اطلاعات مفید و مقرون به صرفه ای، جهت اجرای آتی استراتژی های کنترل آلودگی هوا و کاهش هزینه ها کسب نمود.مواد و روش ­ها: برای مدلسازی پراکنش گرد و غبار با استفاده از مدل شبکه عصبی مصنوعی، آمار و اطلاعات هواشناسی ایستگاه سینوپتیک شهرستان کاشان که به صورت روزانه توسط اداره محیط زیست در سال 96 ثبت شده اند، استفاده گردید. داده ­های رطوبت، دما، سرعت باد و جهت باد به­ عنوان داده­ های ورودی برای مدلسازی بکار گرفته شد. فرآیند آموزش مدل با استفاده از تابع عضویت سیگموئیدی در محیط نرم افزار متلب انجام شد که خروجی اجرا مدل پیش بینی میزان ذرات معلق 5/2 میکرومتر بر مترمکعب است. به منظور ارزیابی صحت مدل اجرا شده، میزان ذرات معلق 5/2 حاصل شده با داده­ های واقعی نمونه برداری شده در محیط مقایسه شد. در مدل شبکه عصبی، تعداد نرون ها در لایه پنهان و تعداد دور یا ایپاک مناسب برای رسیدن به بهترین ساختار شبکه عصبی، با کمترین خطا برای هر مدل، با استفاده از روش سعی و خطا مشخص شد. تعداد نرون و ایپاک برای مدل در سال 2017 به ترتیب 15 و 37000 می باشد.نتایج و بحث: نتایج صحت سنجی مدل که از مقایسه داده های واقعی با داده های شبیه سازی شده بدست آمده، نزدیک به 80 درصد می باشد. بررسی نمودار میانگین رگرسیون نشان می دهد که مقادیر پیش بینی شده حاصل از مدل به محور قطری نزدیکترند و پراکندگی نداشته و با مقادیر اندازه ­گیری شده فاصله و اختلاف چندانی ندارند. همچنین براساس نتایج روش رگرسیون گام به گام مشخص شد که از بین چهار متغییر استفاده شده برای مدلسازی رطوبت نسبی بیشترین تاثیر و اهمیت در مدلسازی انتشار گرد و غبار دارد.نتیجه ­گیری: با توجه به صحت و نتایج حاصل می توان از این روش برای پیش بینی انتشار آلودگی هوا کاشان ناشی از ذرات معلق استفاده کرد.  به دلیل قابلیت بالای شبکه عصبی پرسپترون در پیش بینی میزان غلظت و نحوه انتشار گردوغبار، این مدل می تواند یک راه حل مناسب و سریع در پیش بینی میزان و انتشار گردوغبار و مدیریت آن باشد.

سابقه و هدف: یافتن نیازهای زیستگاهی برای ماهیان در اکوسیستم­ های آب­های جاری عامل کلیدی در حفاظت و تصمیم ­گیری برای مدیریت آ­ن­هاست که متأسفانه اطلاعات علمی کافی در این زمینه وجود ندارد. هدف از انجام این مطالعه، شناخت طیف­ های بهینه از متغیرهای تاثیرگذار زیستگاهی برای گونه کولی ارومیه و مقایسه رویکردهای مختلف ترکیبی در مدل­سازی این گونه است.مواد و روش ­ها: در این مطالعه، زیستگاه گونه کولی ارومیه در رودخانه جاجرود در قالب 71 نقطه در تابستان 1398 نمونه ­برداری شد. متغیرهای فیزیکی زیستگاه از جمله عمق، سرعت آب و بستر اندازه گیری شدند. پس از نمونه ­برداری ماهیان با روش الکتروفیشینگ، طول کل ماهیان اندازه ­گیری شدند. منحنی­ های مطلوبیت زیستگاهی با روش تک متغیره توسعه داده شدند و سپس مطلوبیت زیستگاهی ترکیبی با روش های ضرب، حداقل، میانگین حسابی و میانگین هندسی محاسبه گردید. برای اعتبار سنجی نتایج از دو سنجه­ ی آماری میانگین قدرمطلق خطا (MAE) و ریشه میانگین مربع خطا (RMSE) استفاده شد.نتایج و بحث: در مجموع تعداد 235 قطعه ماهی گونه کولی ارومیه شامل 221 فرد بالغ و 14 فرد نابالغ صید شد که اندازه طول کل بدن آن­ها از 23 میلی متر تا 148 میلیم تر متغیر بود. متغیرهای فیزیک زیستگاه شامل عمق 56-6 سانتیمتر، سرعت جریان 29-4 سانتی متر بر ثانیه، و بستری با اندازه ذرات «شن خیلی ریز» تا «قلوه سنگ» بود. زیستگاه ترجیجی و بهینه برای این گونه شامل عمق 25-16 سانتیمتر، سرعت جریان 10-5 سانتی متر بر ثانیه و بستری با ساختار قلوه سنگی بود و در این میان مدل تک متغیره مبتنی بر بستر دارای کمترین خطا بود. از میان مدل های مطلوبیت زیستگاه ترکیبی روش های ضرب و حداقل با داشتن کمترین مقادیر سنجه های MAE و RMSE مدل­ های کم خطا، و روش های میانگین حسابی و میانگین هندسی با داشتن مقادیر بالاتر این سنجه­ ها، مدل­ های پر خطا تشخیص داده شد.نتیجه ­گیری: این نخستین مطالعه در رابطه با اکولوژی گونه کولی ارومیه در ایران است که به شناسایی زیستگاه بهینه این گونه پرداخته است. متغیر ساختار بستر بیش از دو متغیر عمق و سرعت جریان در انتخاب زیستگاه توسط این گونه تعیین کننده ­ست. همچنین در مدل­سازی مطلوبیت زیستگاهی ترکیبی روش­ های ضرب و حداقل از اولویت و اهمیت برخوردار است.

سابقه و هدف: راه اندازی و توسعه باغ های اجتماعی در شهر با ایجاد یک فضای سالم و صمیمی باعث شادابی و طراوت مردم شده و با افزایش مشارکت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می تواند در حل مشکلات مردم در منطقه، شهر و حتی کشور راهگشا باشد. با ایجاد باغ اجتماعی علاوه بر تداوم حفظ و نگهداری باغ های شهری، می توان از خدمات و کارکردهای این باغ ها نیز بهره مند شد. در این پژوهش با استفاده از تحلیل شبکه و رتبه بندی شاخص­ ها و روابط آنها در فرآیند تصمیم­ سازی استفاده شد.مواد و روش ها: این پژوهش که در شهرستان کرج انجام شد، بر اساس معیارهای مختلف و لحاظ دیدگاه خبرگان چارچوبی را برای توسعه باغ های اجتماعی چندکارکردی و چندخدمتی ارائه شود. برای رسیدن به این هدف از مدل ارایه شده برای خدمات و کارکردهای باغ اجتماعی که دارای هشت بُعد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی، محیط زیستی، آموزشی و سلامت است، و با 125 مولفه مشخص شده، استفاده شد. در این پژوهش گردآوری داده با استفاده از پرسشنامه ای بر مبنای روش ANP که توسط 20 نفر از متخصصان خبره دارای مدرک دکتری با حداقل 15 سال تجربه و سابقه مرتبط با باغ­ های شهری و فضای سبز که با روش گلوله برفی انتخاب شدند، انجام شد. پس از محاسبه میانگین هندسی قضاوت های صورت گرفته اطلاعات وارد نرم افزار شدند. پردازش و تحلیل نتایج این تحقیق با استفاده از نرم افزارهای Excel و Super decision انجام شد.نتایج و بحث: پس از سنجش میزان وزن شاخص­ های بکار برده شده، اولویت بندی نهایی برای کارکردها و خدمات پیشنهادی توسط نرم افزارsuper decisions  انجام شد. در بین شاخص ­های مورد بررسی شاخص پایداری (2C) با وزن 389/0 مهم ترین شاخص انتخاب خدمات و کارکردهای باغ اجتماعی و پس از این شاخص، شاخص قابلیت پذیرش(3C) با وزن 228/0 و شاخص اثربخشی(1C) با وزن 205/0 در رتبه­ های بعدی قرار گرفتند. براساس محاسبه با شاخص­ های وزن­ دار شده، در بین کارکردهای ابعاد باغ اجتماعی بعد اقتصادی "استفاده از زمین­ های رها شده"، بعد اجتماعی«فضای تفریحی»، بعد سیاسی «گردشگری»، بعدفرهنگی«توسعه فرهنگ وقف باغ»، بعد محیط زیستی «کاهش الودگی»، بعد اکولوژیکی «تنوع زیستی»، بعد سلامتی «وزن بدن سالم»، بعد آموزشی «محیطی برای ترویج کشاورزی» بالاترین اولویت را کسب نمودند.نتیجه­ گیری: نتایج این تحقیق می تواند در روشن­ سازی جایگاه باغ اجتماعی توسط مردم و مسئولان بسیار مفید و باعث توجیح ­پذیری سرمایه گذاری در راستای بهره مندی از خدمات و کارکردهای باغ اجتماعی داشته باشد. به دلیل اهمیت باغ اجتماعی لازم است که هنگام طراحی شهر، برنامه ای برای تأمین زیرساخت سبز، مبتنی بر دانش خدمات و کارکردهای این باغ ها مطابق با اولویت های اجتماعی ضروری در نظر گرفته شود.

سابقه و هدف: ﻛﻼن ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ پایتخت ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ با پدیده هایی چون آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﺎی زﻳﺴﺖ محیطی، تغییرات کاربری ها، ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺑـﻴﺶ از اﻧﺪازه ﻓﻌﺎﻟﻴﺘ ﻬﺎی اﻗﺘﺼﺎدی و صنعتی روبرو است. شناخت تغییرات کاربری اراضی در گذشته و پیش بینی وضعیت آینده آن به منظور یک برنامه ریزی اصولی، پویا و آینده نگرانه ضروری است. در این مطالعه پویایی فضایی- زمانی تغییرات کاربری اراضی کلانشهر تهران در یک دوره زمانی 20 ساله و پیش بینی تغییرات آینده این کاربری ها در یک افق 40 ساله به عنوان اهداف کلی این مطالعه انتخاب شدند.مواد و روش ­ها: پس از تشکیل یک پایگاه داده از تصاویر ماهواره های لندست 5 و 8 برای سه دوره زمانی 1380، 1390 و 1400، نقشه کاربری اراضی سال های 1380، 1390 و 1400 تهیه شد. برای اعتبارسنجی نقشه ها از تصاویر گوگل ارث، نقاط واقعیت زمینی و ضرایب صحت و کاپا استفاده شد. دوره زمانی 1400 تا 1440 برای پیش بینی تغییرات آینده مدنظر قرار گرفت. به منظور پهنه بندی و پیش بینی وضعیت آینده تغییرات کاربری اراضی از 6 زیر مدل انتقال تغییرات کاربری با شبکه عصبی مصنوعی، زنجیره مارکوف، و مدل LCM استفاده شد. ارزیابی صحت مدل از مقایسه نقشه واقعیت زمینی سال 1400 و نقشه پیش بینی 1440، و مقادیر موفقیت خنثی، موفقیت، خطا و هشدار خطا بدست آمد.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که دوره 1380 تا 1400، با گسترش مناطق مسکونی، رشد مناطق شهری و کاهش فضاهای سبز شامل باغات، درختزارها و پارک ها همراه بوده است. گسترش مناطق مسکونی در درجه اول در خاک های کم توان و بایر و سپس در باغات و فضای سبز بوده است. این رشد شهری به وضوح در مناطق 5، 21 و 22 بوده و روند توسعه فیزیکی آن به صورت خطی بوده است. کاهش سطح باغات و فضای سبز بسیار فاجعه بار بوده و این کاهش بویژه در مناطق مرکزی شهر به دلیل تراکم بالای ساختمان ها و انبوه سازی بسیار مشهود می باشد. پارک های شهری به وضوح در مناطق شرق تهران وضعیت بغرنجی را دارند. مساحت کشاورزی دیم افزایش داشته و از مساحت عرصه های بایر و اراضی کم توان کاسته شده است. بیشترین تغییرات کاربری مربوط به اراضی کم توان و اراضی زراعی اتفاق افتاده است. بررسی نقشه های وضعیت آینده پوشش اراضی ادامه همان روند 20 سال گذشته را نشان داد. هر چند رشد مناطق مسکونی با آهنگ کمتری نسبت به دوره قبل خواهد بود ولی همچنان بر ظرفیت و ابعاد شهر بویژه در مناطق غربی، جنوبی و جنوب غربی افزوده خواهد شد. روند کاهنده باغات، درختزارها، پارک ها و فضای سبز شهری نیز همچنان مشاهده می شود. این روند در مورد پارک ها شدت بیشتری دارد و با سرعت بیشتری تخریب خواهند شد. دلیل این مورد علاوه بر خشکسالی و پژمردگی درختان بر اثر تغییر اقلیم، آلودگی ها، تبدیل این کاربری های سبز به کشاورزی دیم، پارک ها، مراتع و مناطق شهری نیز می باشد. در مورد فضای سبز شهری، منطقه 16 و 4 بدترین وضعیت را داشته، مناطق 17 و 19، 2، 5 و 22 نیز از این آسیب در امان نخواهند بود. کاهش در مساحت مراتع و کشانده شده شهرها به مناطق جدید بیشتر شده،چرخه نابودی پوشش گیاهی از حاشیه تهران بیشتر خواهد شد.نتیجه ­گیری: ساخت و ساز در مناطق جنوب تهران دارای تمایل بیشتر بوده و روند کاهنده باغات و فضای سبز شهری نیز همچنان مشاهده خواهد شد. مناطق مرکزی تهران بدلیل غلبه بافت شهری کلاً از درختان عاری خواهد شد و نکته قابل تأمل نابودی کمربند سبز شمال تهران در آینده می باشد.

سابقه و هدف: پدیده تغییر اقلیم به هر گونه تغییر بلندمدت در شرایط آب و هوایی اطلاق می­ گردد. امروزه بحرانی ترین تهدید زیست محیطی علیه کره زمین، تغییرات اقلیمی است. از طرفی تغییرات اقلیمی که در دهه­ های اخیر بر شدت آن افزوده شده، مدیران آب، مصرف ­کنندگان آب و بـه طـور کلـی برنامـه ­ریـزان و تصمیم ­سازان را با چالش­ های جدی مواجه کرده و منطقی نیز وجود ندارد که فرض شود وضـعیت تغییـر اقلـیم و شـرایط هیدرولوژیکی به همان شکلی که پیش از این بوده در آینده هم ادامه خواهد داشت؛ بنابراین، در شرایطی کـه شـتاب تغییـرات اقلیمی و آثار محدود کننده آن بر منابع متداول فعلی آب کشور، چالش­ های مهمی را فراروی ما قرار داده و اهتمـام جـدی بر مواجهه با تغییر اقلیم به عنوان یک راهبرد جدی مطرح است. ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻗﻠﻴﻤﻲ روی ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی نیز در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔـﻲ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و لذا ﻛﺸـﺎورزان ﺑـﺮای ﺣﻔـﻆ ﻣﻌﻴﺸـﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ سازگاری بیشتری با این تغییرات هستند. از این رو پژوهش حاضر با هدف درک رفتار سازگاری کشاورزان با تغییرات اقلیمی با استفاده از مدل رفتاری (انگیزش ـ محافظت) در شهرستان خوی از توابع استان آذربایجان غربی انجام شده است.مواد و روش­ ها: ﭘﮋوﻫﺶ کمّی ﺣﺎﺿﺮ، از ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﮐـﺎرﺑﺮدی اﺳﺖﮐﻪ ﺑﻪ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ـ همبستگی در شهرستان خوی اﻧﺠﺎم ﺷـﺪه اﺳـت. جامعه آماری 25811 خانوار بود که بر اساس جدول کرجسی و مورگان 380 خانوار با روش ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮی ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻃﺒﻘـﻪ ای ﺑﺎ اﻧﺘﺴﺎب ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه ­ای بود که روایی  ظاهری و محتوایی آن توسط پانلی از متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی به تأیید رسید و پایایی دسته گویه­ های آن با استفاده از ضریب آلفای کرنباخ (90/0 ≤ α ≤ 72/0) محقق گردید به منظور تجزیه و تحلیل داده­ ها؛ از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. نتایج و بحث: یافته ­های پژوهش نشان داد میزان سازگاری خانوار­های کشاورز نسبت به تغییرات اقلیم یکسان نبوده و در پایان نسبت به  ارائه الگوی سازگاری خانوارهای کشاورز نسبت به تغییر اقلیم و ارائه پیشنهاد­های بهبود دهنده در زمینه کاهش اثرات و مدیریت آن اقدام شده است. بر اساس یافته ­های پژوهش مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر رفتار سازگاری عبارتند از حفظ ساختار کشاورزی، حفظ استاندارهای زندگی، حفظ انسجام اجتماعی، بکارگیری راهبردهای مختلف برای سازگاری، یادگیری راه ­حل­ های جدید برای مقابله با بحران و حفظ قدرت تصمیم گیری که بیشترین رابطه را با رفتارسازگاری داشتند. این در حالی است که حفظ روحیه کمترین رابطه را با رفتار سازگاری نشان می­ دهد. در مجموع، متغیرهای مستقل مورد مطالعه قادر هستند 87 درصد از تغییرات رفتار سازگاری را پیش ­بینی نمایند.نتیجه ­گیری: نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر حاکی از آن بود که با بکارگیری راهبردهای مختلف برای سازگاری، یادگیری راه­ حل­ های جدید برای مقابله با بحران و بکارگیری خلاقیت برای مقابله با بحران، توان سازگاری با تغییرات اقلیم از نظر اقتصادی را در خود افزایش می­ دهند. همچنین ارزیابی رفتار کشاورزان در خصوص تغییرات آب و هوایی نشان داد که بیشتر کشاورزان با آگاهی از تغییرات اقلیمی در سال ­های اخیر، به این توانایی رسیده­ اند که با حفظ عملکرد و ساختار کشاورزی، استاندارد­های زندگی خود را حفظ و ارتقا دهند؛ لذا، می ­توان با ارائه راه­کارها و فنون نوین به کشاورزان منطقه و همچنین در دسترس قرار دادن اطلاعات به روز اقلیمی گام مؤثری در سازگاری پایدار در منطقه با تغییرات اقلیمی برداشت.

سابقه و هدف: در طی دو دهه گذشته، مدل­سازی به کمک رایانه برای شبیه­ سازی عناصر سنگین توسعه قابل توجهی کرده است. برآورد آلودگی خاک نقش مهمی در کنترل آلودگی و مدیریت زمین دارد. اما در مناطقی با وسعت بالا، جمع آوری داده ­ها به روش مستقیم به لحاظ هزینه و زمان چالش برانگیز است. در سال­ های اخیر،کاربرد روش­ های غیر مستقیم مانند شبکه ­ی عصبی مصنوعی (ANN) و مدل­ های مشابه دیگر برای برآورد عناصر سنگین مورد توجه قرار گرفته است.در شهرستان گرمسار 27 معدن نمک وجود دارد که از این تعداد 16 معدن فعال است. نمک استخراج شده از این معادن به عنوان یکی از چاشنی­ های غذا مورد استفاده قرار می­ گیرد. از آنجا که به ­دلیل فعالیت­ های معدن کاری، ممکن است خاک­ های این منطقه آلوده به عناصر سنگین گردد. لذا در این بررسی، کارآیی شاخص ­های زمینی و طیفی برای برآورد کادمیوم (Cd)کل خاک در اطراف خاک ­های معادن نمک گرمسارتوسط مدل پرسپترون چند لایه (MLP) شبکه عصبی مصنوعی مورد ارزیابی قرار گرفت.مواد و روش ها: برای انجام این پژوهش49 نمونه خاک مرکب از عمقcm20-0 منطقه مورد مطالعه جمع ­آوری گردید. ویژگی­ های فیزیکی و شیمیایی نمونه ­های خاک مانند درصد رس، شن، سیلت، اسیدیته خاک (pH)، هدایت الکتریکی (EC) و درصد آهک تعیین گردید. اندازه ­گیری غلظت Cd کل توسط دستگاه جذب اتمی مدل واریان (Varian-220AA) صورت گرفت. برای استخراج پارامترهای زمینی منطقه مورد مطالعه از نقشه رقومی ارتفاع (DEM) و برای محاسبه شاخص­ های طیفی، تصاویر باندهای لندست-8 با وضوح m30 استفاده شدند. 25 داده کمکی مستخرج از DEM و تصاویر لندست-8 برای برآورد غلظت Cd کل خاک منطقه مورد مطالعه استفاده گردید. داده ­های جمع آوری شده به صورت تصادفی به دو دسته آموزش و صحت­یابی تقسیم شدند و از آنها برای ارزیابی مدل MLP استفاده شد. براساس داده­ های کمکی بدست آمده و ضرایب همبستگی بین این داده ­ها با مقدار Cd برآورد شده، 2 مدل مورد ارزیابی قرار گرفت.نتایج و بحث: نتایج این بررسی نشان داد که داده­ های کمکی مستخرج از باندهای لندست-8 (با بیشترین میزان دقت و کمترین میزان خطا) جزء تأثیرگذارترین پارامترها در برآورد آلودگی خاک به Cd بودند. براساس نتایج بدست آمده از ارزیابی عملکرد ANN در برآورد Cd کل، مقدار ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE) و ضریب تبیین (R2) برای مدل اول 05/0 و 95/0 و برای مدل دوم 10/0 و 80/0 بدست آمد. در مدل 1، شاخص اشباع (Sat I)، شاخص اندازه ذرات (GSI)، شاخص کربنات (CrI)، شاخص رنگ خاک (Color I) و شاخص گچ (GI) جزء ویژگی­ های مهم و اصلی در مدل­سازی Cd بودند. نتایج مطالعه حاضر کارآیی بالای شبکه­ ی ANN را در برآورد Cd کل خاک نشان داد.نتیجه ­گیری: با توجه به توسعه مدل ­های یادگیری ماشین در رشته مهندسی محیط­زیست بویژه در شبیه ­سازی عناصر سنگین، داشتن یک نقطه عطف برای پیشرفت آنها بسیار مهم است. نتایج این پژوهش نشان داد که مدل MLP برای برآوردCd  کل خاک مناسب است و می ­توان با کمک این روش در هزینه ­های نمونه ­برداری و تجزیه خاک صرفه جویی نمود. بنابراین توصیه می­ شود روش بکار رفته در این بررسی، برای تهیه نقشه Cd کل خاک در مناطق مشابه صحت سنجی شود.

سابقه و هدف:  فاضلاب صنعت آبکاری حاوی انواع گوناگونی از فلزات سنگین در غلظت های بالا می باشد. یکی از این فلزات سمی، نیکل می باشد که تخلیه آن به محیط آبی و خاکی از معضلات محیط زیستی محسوب می شود. از این رو حذف این فلز از فاضلاب ها برای حفظ محیط زیست و سلامت انسان امری ضروری و مهم است. در سال های اخیر ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱ ﻧﺎﻧﻮ ﺩﺭ ﺣﺬﻑ ﺁﻻﻳﻨﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺭﻭﺷ ﻬﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺟﻠﺐ ﻛـﺮﺩﻩ  ﺍﺳﺖ. در تحقیق حاضر، از نانوگرافیت به عنوان جاذب موثر جهت حذف یون نیکل استفاده شد.مواد و روش ­ها: به جهت بررسی فرآیند جذب، نانوگرافیت با درصد خلوص %9/99 و سطح ویژه m2/g24-18 و مورفولوژی صفحه ای از شرکت پیشگامان نانو مواد ایرانیان تهیه و به عنوان جاذب استفاده گردید. همچنین فاضلاب به کار رفته در آزمایش ها از یکی از کارگاه های آبکاری شهر تهران تهیه شد که حاوی mg/L765 نیکل و pH حدود 1 بود. پارامترهای pH، زمان و مقدار جاذب مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر آزمایش یکی از پارامترها متغیر و دو پارامتر دیگر ثابت در نظر گرفته شد. قبل و پس از هر آزمایش مقدار نیکل تعیین گردید.   نتایج و بحث: در این مطالعه پارامترهای pH، زمان جذب و مقدار جاذب از عوامل موثر بر فرآیند جذب نیکل بوده که مورد بررسی واقع شدند. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر تحلیل ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺟﺬب، ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎ اﻳﺰوﺗﺮم ﻫﺎی ﻻﻧﮕﻤﻮﻳﺮ و ﻓﺮوﻧﺪﻟﻴﭻ ﺑﺮازش شدند. همچنین برای بررسی سینتیک جذب، مدل های شبه درجه اول و شبه درجه دوم مورد مطالعه قرار گرفتند. بر طبق نتایج، با افزایش pH از 5 تا 7 میزان جذب نیکل توسط نانو گرافیت افزایش چشمگیری داشت. لذا pH  برابر 7 به عنوان pH بهینه برای حذف نیکل تعیین گردید. بررسی ها همچنین نشان داد، افزایش زمان تا 80 دقیقه اول تاثیر نسبتا خوبی در میزان جذب نیکل توسط نانو ذره مذکور داشت و بعد از آن تقریبا عمل جذب به تعادل رسید. در نهایت مشاهده شد که در یک زمان ثابت، افزایش مقدار جاذب منجر به افزایش جذب شد و برای دستیابی به حداکثر جذب نیکل، مقدار 2 گرم برای جاذب انتخاب شد. بر اساس نتایج به دست آمده، نیکل اولیه به میزان %52/97 توسط نانو گرافیت جذب گردید. نتایج همچنین نشان داد که داده ها از ایزوترم فروندلیچ پیروی بیشتری داشتند. پس از تعیین میزان جذب نیکل در زمان های مختلف، داده های حاصل توسط مدل سینتیکی بررسی شدند. مطالعات سینتیکی همچنین نشان داد که داده های جذب تابع مدل شبه کاذب درجه دوم بودند. نتیجه ­گیری: بررسی نتایج نشان داد که pH نقش مهمی در فرآیند جذب دارد و با افزایش زمان تا رسیدن به زمان تعادل میزان جذب افزایش می یابد. یکی از عوامل موثر مقدار جاذب است که تاثیر مستقیم بر جذب دارد. تبعیت از ایزوترم فروندلیچ در این تحقیق بیانگر این است که مکان های جذب در جاذب دارای انرژی متفاوتی می باشند. همچنین مدل شبه کاذب درجه دوم در سینتیک جذب بر فرآیند جذب شیمیایی علاوه بر جذب فیزیکی اشاره دارد.

سابقه و هدف: مشکل دفن زباله، همواره گریبان گیر بشر بوده است و انتخاب مکان غیراصولی، سبب آلودگی های متعددی می شود بدین جهت انتخاب محل مطلوب برای دفن زباله بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش، بر اساس مدل فرایند تحلیل شبکه ای ANP و منطق بولین در محیط GIS با بهره گیری از نظرات کارشناسان خبره در قالب پرسش نامه های مقایسات زوجی جهت مکان یابی مراکز دفن زباله در محدوده شهرستان خداآفرین و کلیبر و با استناد به ضوابط و استانداردهای ملی و جهانی با اعمال فاکتورهای محدودکننده انجام گرفت.مواد و روش ها: در این پژوهش جهت انتخاب مراکز دفن زباله با توجه به پیچیدگی عوامل تأثیرگذار ضرورت استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تلفیق آن با سایر امور مدیریتی و برنامه ریزی مطرح شده است؛ بنابراین در تحقیق حاضر، از نرم افزار ARC GIS برای ایجاد پایگاه داده ها، تحلیل های مکانی و روی هم گذاری لایه های اطاعاتی و همچنین از مدل ANP و نرم افزارهای Super Decision برای محاسبه ی وزن معیارها و مدل منطق بولین استفاده شده است.نتایج و بحث: در این پژوهش بر اساس استانداردهای مختلف ازجمله استانداردهای مربوط به سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور و تجربیات جهانی از 17 لایه اطلاعاتی شامل؛ منابع آب های سطحی، شیب، مناطق شهری و روستای، مناطق حفاظت شده، گسل، خاک منطقه، شبکه جاده ای، سنگ بستر، کاربری اراضی، فرسایش، پوشش گیاهی، ارتفاع، اقلیم، مراکز زلزله خیز، سد، جهت شیب بهره گرفته شد. سپس در مدل فرایند تحلیل شبکه ای جهت اعمال اوزان برای هر یک از معیارها از نرم افزارهای Super Decision استفاده شد سپس با استناد به ضوابط و استانداردهای ملی و جهانی و با اعمال فاکتورهای محدودکننده در محیط ArcGIS لایه های اطلاعاتی همراه با وزن نهایی باهم ترکیب و ارزش هر سلول در نقشه نهایی مشخص شد. مساحت منطقه 369221 هکتار به چهار طبقه ی نامناسب 174720 هکتار، نسبتاً نامناسب 146677 هکتار، مناسب 42670 هکتار و کاملاً مناسب 5154 هکتار ازنظر مکان یابی محل دفن زباله تقسیم بندی شد و در منطق بولین میزان مساحت برآورد شده نامناسب 365457 هکتار و مناسب 3938 هکتار جهت مکان یابی محل دفن زباله تشخیص داده شد. درنهایت به علت نزدیکی پهنه ها به یکدیگر اقدام به همپوشانی نقشه های نهایی هر دو مدل انجام شد و پس از ادغام مکان های به مقدار 2679 هکتار مکان مناسب مشخص گردید که این مقدار 73 در صد از مناطق مناسب مدل بولین را پوشش می دهد.نتیجه گیری: بررسی مقایسه ای نتایج نشان می دهد که درنهایت در مدل ANP تنها 4/1 درصد از مساحت منطقه کاملاً مناسب و در مدل بولین 2/1 درصد از مساحت منطقه دارای شرایط بهینه برای محل دفن زباله می باشد از مهم ترین دستاوردهای حاصل از نتایج این تحقیق ترسیم نقشه ی مناطق کاملاً مناسب و مناسب جهت مکان یابی محل دفن زباله در منطقه ی موردمطالعه بوده است.

سابقه و هدف: خانواده مرغابیان (Anatidae) به دلیل رفتار مهاجرتی، پراکنش وسیع و تراکم جمعیت زیاد به عنوان شاخص زیستی تالاب­ ها به ­شمار می­روند. تالاب های حوضه بختگان شامل سه تالاب بختگان، طشک و کمجان در استان فارس از زیستگاه های مهم گونه ­های مرغابیان در فلات مرکزی ایران است. هدف از این تحقیق ارزیابی روند نوسان های جمعیت زمستان­ گذران خانواده مرغابیان در تالاب های حوضه بختگان در بازه بلند­مدت 52-ساله از سال 1967 تا 2018 میلادی (1397-1346 شمسی) است.مواد و روش ها: جمعیت و تنوع مرغابیان از داده ­های 52-ساله سرشماری سازمان حفاظت محیط­زیست به دست آمد. برای بررسی وضعیت کنونی زیستگاه، روایی داده­ ها و پایش جمعیت­ های مرغابیان از نتایج مطالعات میدانی در سال 2019 (1398-1397) استفاده شد. از 21 گونه مرغابیان در تالاب­ های بختگان، نه گونه با جمعیت­ بیش از 50 فرد در سال و در حداقل 20 سال مشاهده، به همراه گونه آسیب پذیر اردک سرحناییAythya ferina  به تفضیل بررسی شدند. روند سالانه جمعیت کل مرغابیان، تعداد گونه­ ها در هر سال، سهم مرغابیان از جمعیت و تنوع پرندگان آبزی تالاب ­های بختگان و روند آماری نوسان جمعیتی گونه ­ها تجزیه و تحلیل شدند. روند نوسان های بلند­مدت جمعیت گونه­ های مرغابیان با استفاده از بسته آماری RTRIM و کاربرد شاخص­ های چندگونه­ ای MSI محاسبه شد.نتایج و بحث: در مجموع 21 گونه از مرغابیان از جمله گونه در خطر انقراض (EN) اردک سرسفید Oxyura leucocephala ، گونه ­های آسیب پذیر (VU) اردک مرمریMarmaronetta angustirostris  و اردک سرحنایی و گونه نزدیک تهدید (NT) اردک بلوطیAythya nyroca  در تالاب های حوضه بختگان شناسایی شدند. میانگین جمعیت مرغابیان در دوره 31-ساله (2008-1988) بیش از 169000 فرد بود ولی در ده سال پایانی (2018-2009) به 6623 فرد کاهش یافته است. بیشترین تعداد جمعیت کل مرغابیان در سال­ 1995 با 632510 فرد و کمترین تعداد هم با 1135 فرد در سال 2016 بوده است. بیشترین و کمترین تعداد گونه نیز در سال­ های 2000  و 2010 به ترتیب با 13 و سه گونه بود. روند آماری نوسان جمعیت نشان داد که غاز خاکستری Anser anser در بلند­مدت دارای کاهش شدید با شیب 21- درصد، تنجه Tadorna tadorna  دارای کاهش شدید (4/8- درصد)، آنقوت Tadorna ferruginea  با جمعیت پایدار و شیب صفر درصد، اردک سرسبزAnas platyrhynchos  و خوتکای اوراسیایی Anas crecca دارای کاهش شدید به ترتیب با شیب 1/12- درصد  و 5/6- درصد بوده است. نتایج بیان­گر  سهم بالای تالاب های بختگان برای گونه های مرغابیان طی دهه ­های 1990 تا اوایل دهه 2000 در تالاب­ های استان فارس بود ولی در 15 سال گذشته، جایگاه خود را از دست داده است. این تالاب­ ها در گذشته زیستگاه جوجه ­آور تابستانه برای اردک­ مرمری بودند ولی در سال­های اخیر، گزارشی از جوجه ­آوری آن دریافت نشده است. کاهش تراز آبی، خشک شدن پهنه­ های آبگیر و دگرگونی متغیرهای زیستگاهی از مهم­ترین عوامل کاهش جمعیت و تنوع مرغابیان بوده است.نتیجه ­گیری: خانواده مرغابیان بیش از 30 درصد تنوع گونه­ ها و بیش از 53 درصد جمعیت کل پرندگان آبزی تالاب­ های بختگان را دارا هستند. در حال حاضر تنها در بخش کوچکی از تالاب طشک در محدوده چشمه گمبان امکان زمستان­ گذرانی برای مرغابیان وجود دارد. بازسازی، احیاء و حفاظت مستمر و اثربخش از زنجیره تالاب های حوضه بختگان مستلزم اختصاص آب مورد نیاز از منابع آبی متنوع برای پایداری زیستی آن است. در صورت افزایش سطح و عمق پهنه­ های آبی، احتمال افزایش جمعیت و تنوع مرغابیان غواص و ماهی­ خوار مورد انتظار است. به دلیل اهمیت مشارکت ذینفعان در برنامه ­های حفاظت و احیاء تالاب­ها لازم است با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، نسبت به تخصیص حق­آبه زیستی و حفاظت مشارکتی از تالاب اقدام نمود.

سابقه و هدف: امروزه محیط زیست جهانی با چالش ­های گسترده ای از جمله تغییر اقلیم، فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و در نتیجه عدم تاب­ آوری و به هم خوردن توازن بوم شناسی روبرو است. این نارسایی ها که نتیجه بهره برداری بی رویه از منابع زیست محیطی است در قالب توسعه و رشد اقتصادی تجلی پیدا کرده است و عواملی مانند رشد نامتوازن جمعیت، جنبه های ناعادلانه بازار و الگوهای اقتصاد جهانی و فقر و بی عدالتی در بخش عمده ای از جهان به ویژه کشورهای جهان سوم در این فرآیند نقش داشته اند. در این رابطه دو دیدگاه که یکی مبتنی بر توسعه در قالب اقتصاد غربی آن  و دیگری با نگاه مارکسیستی تکامل یافته است و باعث بروز بحث ها و جدال ها در جوامع سیاسی شده و تجزیه و تحلیل ها و تفسیرهای متضادی در رابطه با علل و عوامل مشکلات زیست محیطی ارائه شده است. در اواخر دهه 1960 میلادی که نقطه عطفی در توجه به محیط زیست بود، این نگرش ها نیز توسعه یافت و راه حل های مختلفی با در نظر گرفتن جنبه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بروز کرد.  در این دوره زمانی رشته های مختلفی مبتنی بر مبانی بوم شناختی از جمله اقتصاد سیاسی، بوم شناسی سیاسی و اقتصاد محیط زیست ظهور کرد و رهیافت های فلسفی در مورد اثرات متقابل انسان با محیط زیست خود نیز توسعه یافت. هدف از این نوشتار تجزیه و تحلیل چالش های جهانی زیست محیطی از دیدگاه بوم شناسی سیاسی و ارائه دیدگاه های موجود در از ابعاد سیاسی و اجتماعی در این زمینه می باشد.مواد و روش ­ها: ماهیت این نوع مطالعات اصولاً به شکل بررسی منابع و اسناد مرتبط با آن و همچنین مشاوره با صاحب نظران و خبرگان می ­باشد و در پژوهش حاضر برخی از رهیافت­ های تلفیقی نیز مدنظر قرار گرفته است. از طرفی چون مطالعات بوم شناسی سیاسی نسبتاً جدید بوده، تنوع منابع موجود در آن اندک و محدود است. بدین ترتیب مطالب این مقاله عمدتاً از تجزیه و تحلیل منابع و اسناد و دیدگاه ­های متنوع صاحب نظران گرفته شده است.نتایج و بحث: شکل­ گیری نگرش جدید سیاسی در مورد رفتار مخرب انسان در محیط ­زیست که در قالب مبانی بوم­ شناختی بوده است منشاء پیدایش علم بوم ­شناسی سیاسی گردید. اصولاً علم بوم ­شناسی، علمی سیاسی است که در برخی موارد آن را "علم عصیانگر" نیز می­ نامند. در اوایل دهه هفتاد میلادی تجزیه و تحلیل­ کنندگان مسائل سیاسی به دنبال نارضایتی از نحوه تفسیر مشکلات زیست­ محیطی که عمدتاً ابعاد سیاسی داشت ولی به گردن جمعیت، فناوری نامناسب و مدیریت ضعیف انداخته می­ شد، بوم ­شناسی سیاسی را معرفی کردند.  بدون تردید ترکیب علوم طبیعی و اجتماعی درک ما را از تغییرات بوم ­شناختی و نیاز به توسعه پایدار افزایش می دهد ولی متاسفانه در این موارد ابعاد سیاسی معمولاً نادیده گرفته می­ شود و عملاً بوم ­شناسی، سیاست­ زدائی می ­گردد. گرچه توسعه پایدار بخش جدانشدنی از رابطه انسان و محیط است در اکثر منابع عمدتاً فاقد عنصر سیاسی است. بوم ­شناسی سیاسی بر مطالعه بازیگران سیاسی، شرایط و تبعات تغییرات محیطی، بازیگری بین نیروهای متنوع اجتماعی سیاسی و رابطه بین این نیروها و تغییرات محیطی، به همان نقشی که علم بوم ­شناسی در تحلیل و تفسیر رابطه بین موجودات زنده و بوم نظام ها بازی می کند تاکید دارد. در نتیجه امروزه روند توسعه علم بوم شناسی بیشتر جنبه های اجتماعی پیدا کرده و قالب های نوینی در این رابطه شکل گرفته و از انحصار صرفاً جنبه های فنی خارج شده است.نتیجه ­گیری: صرف­نظر از دیدگاه­ ها و پارادایم ­های عقیدتی، خواه از منظر اقتصاد سرمایه ­داری و خواه از نگاه مارکسیستی، امروزه محیط­ زیست جهانی با چالش ­های بسیار زیادی روبرو است که برای مقابله با این چالش ­ها نوعی ائتلاف جهانی در رابطه با سیاست گزاری و تصمیم گیری ضروری است تا بدان وسیله بتوان "با نوعی تفکر جهانی در مقیاس محلی عمل کرد". از طرفی دیگر رهیافت­ های حاصل برای مقابله با این چالش ­ها باید جامع و همه ­جانبه نگر و مبتنی بر تفکر بوم ­شناختی و در چارچوب اجزای اصلی توسعه پایدار یعنی اجتماع، اقتصاد و محیط­ زیست باشد.