جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام
سال:1397 | دوره:6 | شماره:2 (پیاپی 13) |تعداد مقالات:7

هم زمان با ورود نیروهای نظامی ایالات متحده آمریک ا و کشورهای عضو سازمان ناتو در سال 2001 به افغانستان، گروه های کمک برای بازسازی نیز به این کشور آمده و طی این سال ها، جامعه جهانی بیش از 130 میلیارد دلار برای بازسازی افغانستان هزینه کرده است. این پژوهش با هدف بررسی نقش کمک های خارجی در توسعه اقتصادی-اجتماعی افغانستان، نُه مورد از شاخص های توسعه اقتصادی و اجتماعی را به عنوان متغیرهای وابسته درنظرگرفته و در پرتو نظریات مکاتب نوسازی و وابستگی و با روش تحلیل داده­ های ثانویه ارزیابی کرده است. نتیجه آزمون فرضیه­ ها که در نرم افزار SPSS تحلیل شده است، نشان می­ دهد که رابطه میان متغیر مستقل کمک های خارجی و متغیرهای تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه، امید به زندگی، آموزش، افزایش جمعیت و توسعه انسانی، معنادار و مثبت بوده است اما میان کمک های خارجی و متغیرهای بهبود شرایط امنیتی و کاهش تولید مواد مخدر، رابطه غیرمعنادار و همچنین، اثر متغیر مستقل بر نرخ بیکاری منفی گزارش شده است؛ براین اساس، کمک های خارجی در بهبود اوضاع امنیتی، وضعیت بیکاری و کاهش تولید مواد مخدر در افغانستان مؤثر نبوده؛ اما به بهبود وضعیت دسترسی مردم به خدمات آموزشی و بهداشتی منجرشده است.

بی تردید فرهنگ هر جامعه­ ای، نقشی تعیین کننده در عرصه کنش­ های اجتماعی داشته، دراین میان، فرهنگ سیاسی به جهت آنکه با کنش­ های سیاسی، پیوند برقرارمی کند، در عرصه سیاسی جامعه، دارای اهمیتی دوچندان است؛ این در شرایطی است که بررسی الگوهای رفتاری جوامع عربی و تأثیر آن بر ساختارهای کلان سیاسی، از مباحث جدید در حوزه مطالعات سیاسی جوامع عربی بوده، ارتباط میان این دو مقوله به فهم مناسب موضوع به طورشایانی کمک می­ کند؛ بنابراین، هدف از طرح این موضوع، نگاه ویژه به آن دسته از رفتارهای اجتماعی است که در روند تاریخی به صورت سنت عمومی به نسبت پایدار، ساختارهای بالا را سامان می دهند؛ براساس این، پژوهش حاضر در چارچوب نظری رفتارگرایی و با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال بررسی تأثیر الگوهای رفتاری-فرهنگی جهان عرب در فرایند تحقق دموکراسی در خاورمیانه است. یافته­ های تحقیق از آن، حاکی است که تنوع الگوهای رفتاری و فرهنگ سیاسی جهان عرب ازقبیل اقتدارگرایی، حضور بی ضابطه گروه های غیررسمی، ملی گرایی و پان عربیسم به مثابه ساختار فرهنگی، از فرایندی کلیت بخش درراستای نیل به آگاهی معین و مستقر در تحقق دموکراسی جلوگیری می کنند؛ این در حالی است که دخالت خارجی و استعمار نیز، مانع مهم دیگری بر سر راه تحقق دموکراسی در جهان عرب است.

هویت ملی، مفهومی ذهنی است که تعلق به یک گروه ملی خاص را نمایان می کند. هویت ملی با مجموعه ای پیچیده از شرایط و احساسات همراه است که نگرش فرد را نسبت به گروه خود و دیگر گروه ها نشان می دهد. مسئله هویت ملی در افغانستان، همواره یکی از [موارد] بسیار حساس سیاسی و فرهنگی بوده است چراکه تفاوت های زبانی، قومی، فرهنگی و مذهبی در افغانستان و شباهت های قومی و فرهنگی با اقوام کشورهای مجاور و همچنین جنگ، تضاد و ویرانی در افغانستان باعث شده که هویت ملی در این کشور به طور کامل شکل نگیرد. هدف این پژوهش بررسی عوامل اجتماعی، فرهگی مرتبط با هویت ملی دانشجویان تعلیم و تربیه کابل بوده است؛ در این مطالعه برای تبیین هویت ملی دانشجویان در سه گروه قومی (پشتون، هزاره و تاجیک) از نظریه های اجتماعی و فرهنگی مانند گیدنز و استرایکر استفاده شده است. در گردآوری داده ها از روش پیمایش بهره گرفته ایم؛ تعداد نمونه نیز 372 نفر بوده است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک صورت گرفته است؛ تجزبه وتحلیل داده ها نیز با به کارگیری نرم افزار SPSS انجام شده است؛ یافته های این تحقیق نشان می دهند که رابطه ای معنادار و مثبت، میان متغیرهای هویت قومی، دینی، جهانی و سرمایه اجتماعی، سبک زندگی و مشارکتی با هویت ملی وجوددارد؛ به علاوه، براساس رگرسیون چندمتغیره، متغیرهای سبک زندگی اجتماعی و مشارکتی، هویت دینی، سرمایه اجتماعی و جنسیت 7/10 درصد از تغییرها را در متغیر وابسته تبیین می کند.

حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم ترکیه از سال 2002 در رأس قدرت سیاسی این کشور حضوردارد. تحلیل سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه برای شناخت مواضع این حزب ضروری به نظرمی رسد. هدف پژوهش حاضر، تبیین رفتار سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه در قبال جمهوری اسلامی ایران است؛ رویکردهای هویتی این حزب، طبق نظریه ونت در چارچوب نظری سازه انگاری تحلیل می شود؛ براین اساس، پرسش پژوهش عبارت است از اینکه «رویکردهای هویتی مؤثر بر رفتار سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه در قبال جمهوری اسلامی ایران چیست؟ »؛ این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه ای رویکردهای هویتی مؤثر بر مواضع حزب عدالت و توسعه را در قبال جمهوری اسلامی ایران بررسی می کند؛ این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی محسوب می شود. یافته های مقاله نشان می دهند که رویکرد های هویتی حزب عدالت و توسعه در تبیین رفتار سیاست خارجی این حزب در قبال جمهوری اسلامی ایران می توانند تأثیرگذار باشد. پژوهش حاضر، «اتخاذ سیاست های همکاری جویانه» را به عنوان رفتار سیاست خارجی منتخب در میان حالت های بررسی شده درخصوص حزب عدالت و توسعه برگزید.

با توجه به نقش سازنده مساجد در تربیت نیروی انسانی و جامعه پذیری سیاسی، در این نوشتار نویسندگان به موضوع کارکرد راهبری امام جماعت پرداخته اند؛ دراین خصوص، محققان تلاش کرده اند که با رجوع به عملکرد آیت الله مهدوی کنی در مسجد جلیلی به الگویی عملیاتی برای پیشنهاد به سایر ائمه جماعت دست بیابند؛ دلیل این امر، آن است که آیت الله مهدوی کنی توانستند، ابعاد فردی، اجتماعی و سیاسی-اجتماعی امام جماعت را متناسب با شرایط و مقتضیات زمانی جمع کرده، از این طریق، تأثیری مثبت بر افراد و جامعه برجای گذارند که تاامروز، ظهور و نموددارد. پرسش اصلی تحقیق حاضر عبارت است از اینکه «الگوی امام جماعتی در جمهوری اسلامی ایران، مستند به سیره آیت الله مهدوی کنی کدام است؟ »؛ برای پاسخ دادن به این پرسش، محققان با استفاده از روش تحلیل محتوا و مصاحبه با یاران آیت الله مهدوی کنی در مسجد جلیلی، وجوه معنوی، فردی و سیاسی-اجتماعی عملکرد ایشان را در این مسجد، شناسایی و تحلیل کرده و درنهایت، الگوی جامع استنباطی شان را ارائه کرده اند؛ نتایج تحقیق نشان می دهند که آیت الله مهدوی کنی به عنوان امام جماعت، در سه ساحت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برنامه داشته اند و با تدابیری که به کاربستند، مسجد جلیلی را در ساحت سیاسی، به عنوان کانون مبارزه ضد رژیم و در ساحت اجتماعی، به عنوان نهاد مؤثر در رفع نیاز ها و کمک به محرومان و در ساحت فرهنگی، به عنوان کانون تعلیم و تربیت مطرح کردند. لازم است، یادآوری شود که همه این ابعاد برپایه اصل مسجد به عنوان کانون عبادی استوار بوده و تربیت عبادی و ایمانی به عنوان رسالت اصلی مسجد مفروض انگاشته شده است.

مسئله «جهاد» به عنوان مبارزه در راه دین، در اسلام، یکی از مقدس ترین عبادات دینی و واجبات شرعی است اما ازسویی در مذاهب مختلف اسلامی، تفاسیری گوناگون از آن ارائه شده و ازسوی دیگر از طرف دشمنان اسلام به حربه ای ضد اسلام تبدیل شده است. امروزه در جهان اسلام و در قالب اسلام سیاسی، دو نگرش اصلی وجوددارند که هردو در عین تأکید بر جهاد دینی، دو برداشت متفاوت از آن دارند: «امامیه و تکفیری ها»؛ برهمین مبنا، هدف ما در این نوشتار، شناخت دیدگاه امامیه و سلفی ها درخصوص نوع نگاه به جهاد است و مسئله ما، ارتباط میان جهاد با تروریسم از منظر امامیه و تکفیری هاست و پرسش اصلی، این است که «در دو نگرش اصلی اسلام سیاسی یعنی امامیه و تکفیری-سلفی، این رابطه چگونه قابل ترسیم است؟ » در پاسخ به این پرسش، نتایج تحقیق که با رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش مقایسه ای و شیوه گردآوری کتابخانه ای به دست آمده، بیانگر این است که برمبنای نگرش امامیه، جهاد اسلامی یک «اقدام دفاعی» برای احقاق حق، دفع ستم و رفع فتنه است و با اقدام های تروریستی و خشونت گرایانه مورد باور تکفیری ها که با عنوان جهاد و به مثابه وسیله ای برای گسترش دین صورت می گیرد، تضاددارد؛ همچنین، امامیه، جهاد را ابزاری می داند درراستای ایجاد صلح و همزیستی مسالمت آمیز و تحقق عدالت و رفع فتنه از جهان و تأکیدمی کند که ماهیت جهاد، دفاعی است و نمی توان همانند تکفیری ها با اعمال تروریستی، به دعوت و جهاد در راه دین اقدام کرد.

رویدادهایی که در سال 2011 جهان عرب را فراگرفت، به تناقض ها و پارادوکس هایی دچار بود که نه می شد آنها را انقلاب نامید و نه اصلاح؛ لذا برای تبیین و توضیح این رویدادها به مفاهیمی جدید نیازاست. این پژوهش سعی دارد با به کارگیری اصطلاح «اصقلاب» و ایضاح و توضیح آن، خیزش مردم مصر و دلیل شکست آن را تبیین کند؛ بنابراین در این مقاله ابتدا سعی می شود با بررسی و تبیین مفهوم اصقلاب، وجوه تمایز آن با انقلاب کلاسیک، نقاط ضعف و قوت این گونه خیزش ها و شرایط پدیداری آن، روشن شود سپس با کاربرد آن برای توضیح و تشریح قیام مردم مصر، دلیل شکست آن را تبیین کنیم. فرضیه پژوهش مبتنی بر این است که آنچه در مصر اتفاق افتاد، انقلابی تمام عیار نبود؛ بلکه ترکیبی از انقلاب و اصلاح بود. اگرچه جنبشی مردمی، حسنی مبارک را از قدرت ساقط کرد، از ایجاد تغییرهای ساختاری و نهادی، به دلیل فقدان رهبری، سازمان و ایدئولوژی، ناتوان بود؛ ازاین رو نهادها و سازمان هایی از نظام (رژیم) پیشین ازجمله ارتش و نیروهای امنیتی، دست نخورده باقی مانده بودند که توانستند در فرصت مناسب، با اقدام خویش، دوباره قدرت را به دست بگیرند و انقلاب را به شکست بکشانند.