رسوب شناسی کاربردی
سال:1396 | دوره:5 | شماره:9 |تعداد مقالات:7

اجزای سازنده رسوبات، میزان کربن آلی کل، میزان فلزات کمیاب حساس به شرایط اکسیداسیون-احیا و انواع مواد آلی در پانزده مغزه رسوبی (با طول 73 تا 165 سانتی متر) اخذ شده از بخش جنوبی حوضه خزر جنوبی مورد بررسی قرار گرفته است. 257 نمونه برای مطالعات رسوب شناختی (بررسی اندازه ذرات، کانی شناسی و محتوی زیستی) و صد و بیست نمونه برای مطالعات ژئوشیمی آلی (میزان کربن آلی کل و S2) و ژئوشیمی غیر آلی (میزان فلزات کمیاب) مورد بررسی قرار گرفته اند. رسوبات در بخش های دور از منشا سکوی قاره گل غالب هستند، درحالی که شیب قاره و بخش های نزدیک منشا دشت حوضه از تناوب دبریتها و رسوبات پلاژیک-همی پلاژیک تشکیل شده اند. چندین پارامتر (نظیر اکسیژن محلول قاعده ای، کربن آلی کل، محتوی زیستی، پلت های مدفوعی و فلزات کمیاب) پیشنهاد می دهند که این رسوبات در محیط هایی با شرایط متفاوت اکسیداسیون-احیا نهشته شده اند: 1-محیط های سکو و شیب قاره (رسوبات با شرایط اکسیدان) و 2-محیط های دشت حوضه و حوضه های درون شیبی (رسوبات با شرایط فقیر از اکسیژن). یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد که رسوبات دشت حوضه و حوضه های درون شیبی در زون حداقل اکسیژن بر جای گذاشته شده اند. رسوبات فقیر از اکسیژن دارای مقادیر بیش تری از فلزات کمیاب (وانادیم، روی، کروم، مس و نیکل)، کربن آلی کل، پلوئید های گلی و شامل مواد آلی نوع II هستند، درحالی که رسوبات اکسیدان مقادیر بیش تری از موجودات ساکن در بین رسوبات، پلت های مدفوعی و مواد آلی نوع III و مخلوط II/III را دارند.

سازند ایلام به سن کنیاسین-سانتونین یکی از سنگ مخزن های نفتی در حوضه زاگرس به شمار می آید، که به طور غالب از سنگ های کربناته تشکیل شده است. در این پژوهش سازند ایلام در سه برش زیرسطحی در مجموع با ستبرای 274 متر در یکی از میدان های نفتی جنوب غرب ایران مورد مطالعه قرار گرفت. لیتولوژی این سازند در چاه های مورد مطالعه از سنگ-آهک با میان لایه هایی از شیل و سنگ آهک رسی تشکیل شده است. مطالعات رسوب شناسی و بررسی های رخساره ای 230 برش نازک تهیه شده از خرده سنگ های حفاری منجر به شناسایی 11 ریزرخساره و یک پتروفاسیس شیلی در 3 کمربند رخساره ای شد. این ریزرخساره ها در کمربندهای رخساره ای لاگون، سد و دریایی باز نهشته شده اند. با توجه به ریزرخساره های شناسایی شده و مقایسه آن ها با نهشته های کربناته مشابه در نقاط دیگر، نبود ساختار های ریفی و رخساره های ریزشی و لغزشی، محیط رسوبی این توالی کربناته رمپ هموکلینال شناخته شد که مشتمل بر رمپ خارجی، میانی و داخلی است. مهم ترین فرآیندهای دیاژنزی که سازند ایلام در میدان نفتی مورد مطالعه را تحت تأثیر قرار داده اند شامل آشفتگی زیستی، میکرایتی شدن، سیمانی شدن، انحلال و تخلخل، دولومیتی شدن، استیلولیتی شدن، پیریتی شدن و شکستگی ها است. مهم ترین سیمان های مشاهده شده در این سازند شامل سیمان هم بعد، سیمان دروزی، سیمان بلوکی، سیمان هم محور و پرکننده رگه است که در سه محیط دیاژنزی دریایی، جوی و دفنی تشکیل شده اند.

سازند آسماری در میدان نفتی گچساران از تنوع سنگ شناسی کمی برخوردار است به طوریکه در بخش های پایین سنگ آهک و در بخش های بالایی مخزن عمدتا از دولومیت تشکیل شده است. هدف از این پژوهش شناسایی رخساره ها، محیط رسوبی، فرآیندهای دیاژنتیکی و تاثیر آنها بر کیفیت مخزنی این سازند است. براین اساس، مطالعه میکروسکپی تعداد 478 مقطع نازک تهیه شده از مغزه منجر به شناسایی 11 رخساره شد که در سه کمربند رمپ داخلی (پهنه جزر و مدی، لاگون و سد)، میانی و خارجی برجای گذاشته شده است. در این مطالعه فرایند های دیاژنزی میکریتی شدن، آشفتگی زیستی، نوشکلی، تراکم، انحلال، سیمانی شدن و جانشینی نیز شناسایی شد. جهت بررسی خواص مخزنی از عملکرد فرایند های دیاژنزی و رسوب شناسی بر چگونگی توزیع داده های تخلخل و تراوایی استفاده شد. براساس آن، دولستون با تخلخل حفره ای-بین بلوری، وکستون/ دولووکستون با تخلخل حفره ای-کانالی و پکستون های دانه غالب متخلخل بهترین رخساره های مخزنی در قیاس با سایر رخساره ها در میدان نفتی گچساران شناخته شد.

کانسار تیتانیم خانیک در 82 کیلومتری شمال باختری شهر ارومیه و در انتهای شمال باختری پهنه سنندج-سیرجان واقع شده است. این کانسار بخشی از توده آذرین نفوذی مافیک-اولترامافیک موسوم به مجموعه غازان بوده و دارای دو تیپ کانی سازی 1) ایلمنیت ماگمایی و 2) رسوبی از نوع پلاسر رودخانه ای-آبرفتی می باشد. کانی های اصلی بخش پلاسری شامل ایلمنیت، مگنتیت، هماتیت، آلبیت، هورنبلند بوده و کانی های فرعی آن را اوژیت، کلینوزوئیزیت، اکتینولیت، گوتیت، مونتموریلونیت و به مقدار جزئی فورستریت تشکیل داده است. مطالعات میکروسکوپی نمونه های معرف بخش پلاسری نشان می دهد ایلمنیت به شکل دانه ای مجزا و همچنین تیغه ای درون مگنتیت حضور دارد. پیاده کردن ترکیب شیمیایی نمونه های پلاسری محدوده مورد مطالعه در نمودار Al2O3/TiO2 در برابر SiO2 و نمودار (Hf/Yb)×10 در برابر La/Th نشان می دهد که سنگ منشاء (پروتولیت) رسوبات پلاسری خانیک، سنگ های آذرین مافیک (بازیک) می باشند. الگوی توزیع REEs نرمالیزه شده به کندریت نیز تفریق ضعیف LREEs از HREEs همراه با آنومالی های ضعیف و منفی Eu را نشان داده که مبین مافیک بودن سنگ های منشاء رسوبات پلاسری است. شاخص های Ni/Co، Cu/Zn، U/Th و اورانیم درجازاد مبین محیط اکسیدان برای تشکیل این ذخیره بوده و شاخص شیمیایی هوازدگی (CIW') نیز دلالت بر شدت بالای فرایندهای هوازدگی در طی تکوین رسوبات پلاسری محدوده مورد مطالعه دارد.

بخش زیرین سازند نیور واقع در کوه بوغو در جنوب غرب کاشمر و در زون ایران مرکزی، از 200 متر شیل، سنگ آهک و ماسه سنگ تشکیل شده است. مطالعات میکروسکوپی و صحرایی منجر به شناسایی اختصاصات بافت، ساخت (فیزیکی و بیولوژیکی) و ترکیب مرتبط با جریانات طوفانی در قسمت های ابتدایی بخش زیرین سازند نیور شده است. از جمله این شواهد می توان به چینه بندی مورب پشته ای، کنگلومرا با قطعات اینتراکلست با قاعده فرسایشی و دانه بندی تدریجی اشاره کرد. بر اساس این ویژگی های رسوبی و توالی عمودی رخساره ها مدل رسوبی نهشته های طوفانی نزدیک به منشاء برای رخساره های مورد مطالعه پیشنهاد شده است. با توجه به موقعیت ایران مرکزی در طی اردویسین و سیلورین که در عرضهای جغرافیای دیرینه حدود 30 درجه جنوبی واقع بوده است، طوفانهای استوایی توانسته اند این مناطق را تحت تاثیر قرار دهند. این نهشته ها در یک محیط رمپ در خرده صفحه ایران مرکزی واقع در شمال گندوانا تشکیل شده اند. شناسایی رخساره های طوفانی در رسوبات سیلورین در شمال بلوک طبس علاوه بر جغرافیای دیرینه می تواند در رابطه با شرایط آب و هوای دیرینه نیز حائز اهمیت باشد. به طوری که گرم شدگی اوایل سیلورین باعث ایجاد طوفان های سیکلونی در اقیانوس ها و بر جا گذاشتن نهشته های طوفانی شده است.

بخش فوقانی سازند سروک یکی از مخازن مهم هیدروکربن در خاورمیانه و خلیج فارس است. این بخش معادل سازند میشریف (با سن سنومانین میانی) در خلیج فارس و کشورهای همجوار می باشد. در این مطالعه با آزمودن مجموعه ای از داده های لاگ چاه پیمایی و خوشه بندی آنها بر اساس اصول آماری و ریاضی، رخساره های الکتریکی مخزن (EF. 1, EF. 2, EF. 3, EF. 4) برای سازند میشریف در سه چاه از میدان های سیری خلیج فارس تعیین شدند. سپس با استفاده از داده های تخلخل و تراوایی مغزه و روش شاخص زون جریانی (FZI)، واحدهای جریانی (A, B, C, D) مشخص شدند. با تلفیق نتایج این دو روش، ضخامت زون مخرنی برای میادین سیری اسفند، سیری دنا و سیری سیوند به ترتیب 5/0± 62 متر، 5/0± 91 متر و 5/0± 39 متر تعیین گردید. در نهایت با استفاده از فاکتور آب اشباع شدگی، ضخامت ستون هیدروکربنی در میدان سیری اسفند 5/34 متر، میدان سیری دنا 5/8 متر و برای میدان سیری سیوند 5/39 متر محاسبه شد. بر این اساس در فاصله بین میدان سیری اسفند تا دنا، ضخامت ستون هیدروکربن کاهش یافته و در فاصله بین میدان سیری دنا و سیوند ضخامت ستون هیدروکربن افزایش می یابد.

انتقال رسوب از قاره ها به اقیانوس ها و دریاها، یکی از مهم ترین فرآیندهای مرتبط با تثبیت حاشیه رودخانه، تشکیل خاک، چرخه بیوشیمیایی عناصر، تکامل پوسته و بسیاری از فرآیندهای مرتبط با زمین است. حوضه ی آبریز رودخانه شاهرود، بخشی از حوضه آبریز دریای خزر است که در شمال استان قزوین واقع شده است؛ سرشاخه های اصلی این رودخانه، دو رودخانه های دایمی الموت رود و طالقان رود هستند؛ این حوضه، از نظر ساختار زمین شناسی جزء زون البرز جنوبی-مرکزی بوده و بیش تر از واحدهای آتشفشانی ائوسن و سنگ های آواری میوسن تشکیل شده است. هدف از این پژوهش، برآورد رواناب و رسوب حوضه آبریز مورد مطالعه است. به این منظور، از نتایج آب سنجی، رسوب سنجی، دانه سنجی و ترکیب کانی شناسی بار رسوبی در سال آبی 93-1392 استفاده شد. بررسی نوسانات دوره ای دبی جریان نشان داد که رودخانه شاهرود دارای رژیم غالب سیلابی است. هم چنین، نتایج نشان داد که مهم ترین عوامل موثر بر تغییرات دبی جریان و بار رسوبی، ورود شاخه های فرعی و ویژگی های سنگ شناسی حوضه است. این پژوهش برای اولین بار نشان داد که بیش از 99 درصد بار رسوبی رودخانه را بار معلق تشکیل داده و بخش عمده ی آن در اندازه سیلت است. ترکیب بخش سیلتی و رسی بار معلق نسبتا مشابه (کوارتز، کلسیت، فلدسپات، مسکویت/کائولینیت) است. بار بستر بیش تر از خرده سنگ های ولکانیکی و کربناته تشکیل شده است. فرایند غالب در بالادست رودخانه (الموت) فرسایش و در میان رود و پایین دست حمل/رسوب گذاری می باشد.