سیاست دفاعی
سال:1397 | دوره:26 | شماره:103 |تعداد مقالات:6

ایران، از لحاظ تاریخ، فرهنگ، تمدن و جغرافیای سیاسی در میان کشورهای غرب آسیا و به خصوص در منطقه دارای جایگاه ممتاز و موقعیت برتر بوده است. امروزه جمهوری اسلامی ایران برای عمق بخشی در منطقه به عنوان رهبر منطقه ای دارای پتانسیل و شاخص های رهبری است. هدف مقاله ی حاضر شناسایی و معرفی شاخص های رهبری منطقه ای جمهوری اسلامی ایران است. پژوهش حاضر از نوع بنیادی و روش تحقیق تلفیقی بوده که با استفاده از روش دلفی شاخص های رهبری منطقه ای جمهوری اسلامی ایران شناسایی شده و با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی با عناصر اصلی و چرخش متعامد از نوع واریماکس اعتباریابی شده است. جامعه ی آماری این پژوهش تمام شمار بوده و شامل کلیه ی خبرگان دانشگاهی در حوزه ی مطالعات منطقه ای و مدیریت دولتی بوده و همچنین مدیران و پژوهشگران مراکز تحقیقاتی که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. به منظور شناسایی شاخص های مرتبط با رهبری منطقه ای، در مرحله ی اول با مرور مبانی نظری و پژوهش های پیشین به گسترش یک مقیاس رهبری منطقه ای متناسب پرداخته شد. در مرحله ی دوم با مراجعه به خبرگان و انجام مصاحبه های نیمه ساختار یافته نسبت به اصلاح شاخص های احصا شده از ادبیات تحقیق پرداخته شد. در مرحله ی سوم به منظور تشخیص اینکه کدام شاخص رهبری ابعاد اصلی رهبری منطقه ای را تشکیل می دهد و همچنین شناسایی روابط بین شاخص ها، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. شاخص های رهبری منطقه ای جمهوری اسلامی ایران، مشتمل بر پنج بعد انرژی درونی، قوانین ممتاز و مجریان توانمند، قوای مسلح و جمعیت، علم، فنّاوری و اقتصاد و تعاملات (میزان تأثیرگذاری در ملت ها) و با دوازده شاخص، شناسایی گردید. بر اساس نتایج و یافته ی تحقیق، به نظر می رسد با شناسایی شاخص های رهبری منطقه ای، عمل و استمرار آن، سبب عمق بخشی خارجی انقلاب اسلامی خواهد شد؛ مصادیق و نمونه های عینی بررسی شده در مقاله، این فرضیه را تأیید می کند.

با توجه به تهدیدهای مکرر نظامی نظام استکباری نسبت به انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران این مقاله بهمنظور بررسی نقش عوامل قدرت نرم انقلاب اسلامی در پیشگیری از تهاجم نظامی نظام سلطه به جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. هدف این تحقیق، تبیین نقش عوامل قدرت نرم انقلاب اسلامی در پیشگیری از تهاجم نظامی نظام سلطه به جمهوری اسلامی ایران بوده که برای پاسخ به پرسش اصلی تحقیق و تبیین نقش عوامل قدرت نرم انقلاب اسلامی در عدم تهاجم نظامی نظام سلطه به جمهوری اسلامی ایران، اطلاعات مورد نیاز با روش کتابخانه ای و با کار میدانی، و از طریق پرسشنامه از جامعة نمونة آماری که بیست و هشت نفر بودند با روش تمام شماری گردآوری گردید و با جمعبندی و تجزیه و تحلیل آماری پرسشنامه، نتیجهگیری ارائه شد. نتایج گویای این بود که به طورکلی عوامل قدرت نرم انقلاب اسلامی در پیشگیری از تهاجم نظامی نظام سلطه به جمهوری اسلامی ایران تأثیر قابل توجهی داشته است؛ و بررسیهای انجام شده نشان میدهد که در محیط ملی عوامل ایمان و معنویت، توکل به خدا وایمان به نصرت الهی و ایجاد امید و اطمینان به پیروزی و عدم رخنه ی یأس، روحیه ی شهادت طلبی و ایثار و ازخودگذشتگی و اعتقاد به اصل ولایت فقیه در جامعه در محیط فراملی، عوامل عمق راهبردی در مناطق حساس و مهم جهان، نفوذ تفکر اسلام انقلابی در جهان (صدور انقلاب اسلامی بیداری مردم کشورهای اسلامی)، حمایت از نهضت های آزادی بخش و مظلومان عالم بالاترین رتبه به عنوان مهم ترین عوامل تأثیرگذار در جلوگیری از تهاجم نظامی نظام سلطه بوده است.

محیط امنیتی پرتلاطم غرب آسیا دارای خصوصیاتی است که سبب می شود موشک های بالستیک با کارایی و اثربخشی جمعی بتوانند به عنوان یک موازنه گر (Equalizer) کلیدی در برابر مزیت های کمی و کیفی و برتری های نظامی دیگر کشورها در نظر گرفته شوند؛ به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران در پرتو تجارب جنگ با رژیم بعث عراق و با توجه به تحریم های بین المللی در زمینه ی خرید و تجهیز تسلیحات مدرن نظامی به اتخاذ رویکرد خوداتکایی دفاعی در برابر تهدیدات منطقه ای و فرامنطقه ای-با تمرکز بر تقویت توانمندی بومی موشک بالستیک روی آورده است. پرسش اصلی مقاله این است که موشک چه جایگاهی در سیاست دفاعی ج. ا. ایران در منطقه غرب آسیا دارد؟ مبنای پاسخ به این سؤال نظریه نوواقع گرایی است و در پاسخ این فرضیه مطرح می شود که ج. ا. ایران به دلیل ویژگی ها و امتیازات منحصربه فرد موشک و موانع و محدودیت های ناشی از تحریم های بین المللی به منظور حفظ موازنه ی قدرت و جلوگیری از شکل گیری هژمون منطقه ای، به تقویت توانمندی بومی موشک های بالستیک (شامل کوتاه برد، میان برد و دوربرد) پرداخته است. موشک بالستیک در نقش ستون فقرات سیاست دفاعی ج. ا. ایران، مهم ترین ابزار این کشور برای ایجاد موازنه ی قدرت منطقه ای است؛ این پژوهش از نوع کیفی و بر اساس روش توصیفی– تحلیلی و مصاحبه ی عمیق با نوزده نفر از نخبگان بوده و همچنین شیوه ی گردآوری داده ها و اطلاعات به صورت کتابخانه ای است.

تدوین افق های میان مدت در ساختار برنامه ریزی راهبردی هسته ای امریکا به طور خاص از زمان پایان جنگ سرد از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار شده است؛ از این جهت، گزارش های مرور وضعیت هسته ای را می توان در زمرة اسناد برنامه ریزی راهبردی دسته بندی کرد که سلاح های هسته ای را در درون شبکه پیچیدة معماری دفاعی ایالات متحده ادغام می کنند؛ به-موازات این روند کلی، اسناد مزبور به عرصه ای برای اعلان رهیافت های سیاست هسته ای امریکا در قبال سایر کشورها و محیط های امنیتی بین الملل تبدیل شده اند. هدف اصلی پژوهش حاضر واکاوی رهیافت های سیاست هسته ای امریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحلیل محتوای اسناد مرور وضعیت هسته ای امریکا منتشرشده در کابینه های بوش پسر و اوباما و هم چنین دورة زمانی پس از روی کار آمدن ترامپ است؛ بر این مبنا سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که اسناد ان. پی. آر ایالات متحده در دو دهة گذشته (2018-2001) چه رهیافتی را در رابطه با جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نموده اند؟ روش مورد استفاده در پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات موردنیاز هم به روش اسنادی و کتابخانه-ای گردآوری خواهند شد. یافته های مقاله نشان می دهد که اسناد گزارش مرور اجرای وضعیت هسته ای امریکا در مقطع زمانی یادشده در راستای تعقیب اهداف امنیت ملی این کشور طیف وسیعی از سازوکارهای سخت، نرم و هوشمند را علیه جمهوری اسلامی ایران به کار گرفته اند.

از جمله متغیرهای مؤثر در شکل گیری خط مشی و راهبرد دفاعی کشورها، ویژگی های ژئوپلیتیک آن کشور است؛ به عبارت دیگر راهبرد تا اندازةزیادی متأثر از قابلیت ها و محدودیت های ژئوپلیتیک است. تأثیر ژئوپلیتیک در اتخاذ راهبردهای مناسب و اثرگذار همواره یکی از دغدغه های ذهنیپژوهشگران حوزه ی مطالعات راهبردی بوده که طی سال های گذشته دوچندان شده است. منطقه ی خزر ازجمله مناطقی است که با برخورداری ازمزیت های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی، جایگاه مهمی در راهبرد دفاعی ج. ا. ایران دارد و نگاه های بسیاری را به سمت خود جلب کرده است؛ از این رو با شناخت منطقه ی خزر در بستر تحلیل ژئوپلیتیک می توان، سیاست ها و راهبردهای دفاعی مناسب و مؤثری در این منطقه اتخاذ کرد. هدف از پژوهش حاضر بررسی و تبیین جایگاه ژئوپلیتیک دریایی خزر در راهبرد دفاعی ج. ا. ایران است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی است و به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است؛ داده ها و اطلاعات مورد نیاز آن نیز به روش کتابخانه ای (کتب، نشریات و اینترنت) و پرسشنامه ای گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان داد که دریای خزر به دلیل برخورداری از ویژگی های منحصربه فرد در ابعاد سیاسی، اقتصادی، ارتباطی، فرهنگی، نظامی، ژئواستراتژیکی، زیست محیطی و حقوقی در تثبیت قدرت ملی و پیشبرد راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران، نقش مهم و اثرگذاری را ایفاء می کند.

این مقاله در پی آن است تا تهدیدات امنیتی روابط راهبردی روسیه و ارمنستان را در قفقاز جنوبی مورد بررسی قرار دهد. ارمنستان، اهداف و ملاحظات راهبردی مانند رفع محاصره ی سرزمینی و خروج از انزوای ژئوپلیتیکی، حل مشکلات اقتصادی در عرصه ی داخلی و پاسخ به بحران های اجتماعی مانند بحران هویت و دولت-ملت سازی و حل بحران قره باغ، تضعیف موقعیت و جایگاه دو کشور ترکیه و آذربایجان در روابط خود با روسیه دنبال کرده است؛ روسیه نیز در حال پیگیری نظم موازنه ی محور مبتنی بر موازنه ی سخت، در نظام بین الملل کنونی و در برابر هژمونی ایالات متحده آمریکا است. در سیستم موازنه ی قوا از نگاه روسیه اتحاد با کشورهای پیرامونی به عنوان یکی از اهداف اصلی سیاست منطقه ای این کشور در نظر گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که روسیه سعی دارد با تحکیم و تقویت نفوذ امنیتی خود در کشورهای منطقه ی قفقاز عرصه را برای حضور کشورهای غربی، ناتو و همسایگان رقیب منطقه چون ترکیه محدود سازد. روسیه از طریق فعال سازی شکاف های قومیتی و مرزی در بین کشورهای منطقه به مدیریت این شکاف ها در راستای منافع ملی روسیه می پردازد؛ با این وجود روابط دو کشور در منطقه ی قفقاز جنوبی با محدودیت ها و تهدیداتی مواجه است که این مقاله به واکاوی این تهدیدات امنیتی می پردازد. چارچوب نظری تحقیق، «واقع گرایی تدافعی»، روش پژوهش «توصیفی-تحلیلی» و ابزار گرداوری داده ها «کتابخانه ای» و «اسنادی» است.