تحقیقات جغرافیایی
سال:1390 | دوره:26 | شماره:1 (پیاپی 100) |تعداد مقالات:15

به منظور شناسایی الگوهای زمانی و مکانی رویدادهای بارشی سواحل جنوبی خزر، از روش تحلیل مولفه های اصلی(PCA)  و تحلیل خوشه ای (CA) استفاده شد. در این تحقیق با استفاده از داده های روزانه بارش، شاخص های گرایش مرکزی، پراکندگی آماری و درصد فراوانی سه متغیر مدت، مقدار و شدت رویدادهای بارشی در 46 ایستگاه همدید، اقلیم شناسی و باران سنجی منطقه، طی دوره آماری سال 1336 تا 1383 محاسبه شدند. سپس پهنه بندی رویدادهای بارشی منطقه بر اساس این سه متغیر انجام شد و رژیم های بارشی نواحی مختلف به دست آمد. در ادامه، رویدادهای بارشی هر ایستگاه، مبتنی بر داده های استاندارد شده این سه متغیر به چهار گروه بارشی سبک، متوسط، سنگین و فوق سنگین تقسیم و رژیم های بارشی آنها ارائه شد. نتایج نشان می دهند که به طور کلی در سواحل جنوبی خزر، شش ناحیه همگن بارشی وجود دارد؛ به طوری که تغییرات نواحی در بخش میانی و همگنی نواحی در بخش های شرقی و غربی بیش تر است. شاخص های میانگین مدت بارش، واریانس مدت و مقدار بارش و چولگی و کشیدگی مقدار و شدت بارش رویدادها در سواحل میانی و غربی بیش از سواحل شرقی و نواحی کوهستانی منطقه است. نتایج نشان می دهند با آنکه میانگین مقدار بارش رویدادها در نواحی مختلف در ماه های شهریور تا آذر بیشینه است، لیکن فراوانی آن ها، دارای الگوی متفاوتی است. رژیم فراوانی رویدادهای بارشی در نواحی ششگانه این منطقه نشان می دهد که نواحی ساحلی و کوه پایه ها و کوه های غربی گیلان، در ماه های شهریور تا آذر، مناطق کوهستانی مازندران میانی از فروردین تا مرداد و بقیه مناطق کوهستانی در فصل زمستان، دارای بیشینه فراوانی رویدادهای بارشی هستند. همچنین نتایج نشان می دهند که در همه گروه های بارشی، ماه تیر و فصل تابستان، کمترین فراوانی رویدادها را دارند. درگروه های بارشی سبک، متوسط و سنگین، ماه اسفند و فصل زمستان و در گروه بارشی فوق سنگین، ماه مهر و فصل پاییز دارای بیشترین فراوانی رویدادهای بارشی هستند.

ابزارهای تحلیل برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دامنه گسترده ای از مفاهیم و فنون مختلف را دربرمی گیرند. این مدل ها و فنون که برای درک و بیان ماهیت پیچیده شهرها و پیش بینی پیامدهای آنها با اهمیت هستند، می توانند ما را به درک هرچه بهتر سیستم های شهری و پیش بینی رفتار این سیستم ها نزدیک کنند. در این زمینه، مدل هلدرن، یکی از مدل های کمی در تجزیه و تحلیل کاربری اراضی شهری است که برای مشخص نمودن رشد بی قواره و ناموزون شهرها به کار می رود. در این مقاله برآنیم با استفاده از این مدل و تجزیه و تحلیل های آماری، الگوی توسعه ناموزون تبریز را در خلال سال های (85-1335) در گستره فضایی آن مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. نتایج بررسی و تحلیل فرایند توسعه کلانشهر تبریز در نیم قرن اخیر، گویای این واقعیت است که شهر با روند توسعه ناموزون درونی روبه روست. فضاهای باز و بویژه فضاهای سبز، باغ ها و اراضی کشاورزی اطراف آن، بیش از پیش در معرض تداخل با کاربری های دیگر و نهایتا تخریب قرار گرفته و به لحاظ جمعیت پذیری، همواره بر تراکم های انسانی و ساختمانی آن، افزوده می شود، تا جایی که طرح ها و پروژه های شهرسازی پاسخگوی تحولات و پیامدهای حاصله نبوده، نوعی شهرسازی نااندیشیده و ناموزون در حال وقوع است. چنین شکلی از توسعه، الگویی از یک شهر بیمار است که انسجام کالبدی- فضایی خود را از دست داده است.

به منظور تعیین دمای آستانه رخداد برف در نقاط مختلف استان کردستان، ابتدا زمان های رخداد بارش های برف در طول دوره آماری موجود هر یک از هفت ایستگاه همدیدی استان، مختوم به سال 2006، به همراه دما و نقطه شبنم در همان ساعت دیدبانی استخراج شده است. سپس مقادیر فراوانی، فراوانی نسبی و فراوانی نسبی تجمعی ریزش برف غیررگباری در گستره های مختلف دمایی هر ایستگاه مشخص شده است. با انجام تحلیل فراوانی، توزیع نرمال بهترین توزیع برای برازش به داده های دما شناخته شد. بر این اساس، احتمال ریزش برف، در دمایی معین و کمتر از آن نیز محاسبه شده است. برای پیش بینی نوع بارش، رابطه همبستگی بین دمای نقطه شبنم و کمبود اشباع، در زمان بارش برف، تعیین شده است. نتایج نشان می دهد به هنگام ریزش برف، دما به طور میانگین در بیشتر ایستگاه های مورد مطالعه، منفی است. به سبب گذر دما از فاز مثبت به منفی، فراوانی بارش برف در دماهای 0-0.5 ºC بیش از گستره های دیگر است. بارش برف در دماهای بیش از 3 ºC در سطح ایستگاه های استان به ندرت رخ می دهد. بیشینه احتمال بارش برف در دماهای مثبت، حدود 25 درصد، برای دماهای بین 1 ºC تا 0.3 ºC است.

شهر یاسوج ازجمله شهرهای کشور است که در سال های اخیر دارای رشد بسیار چشمگیری بوده است. به همین خاطر، هدف پژوهش حاضر کمک به توزیع بهینه خدمات شهری یاسوج با استفاده از برنامه ریزی نارسائی های مراکز خدماتی است. مساله اصلی در برنامه ریزی تاسیسات خدماتی شهرها تخمین زیرساخت ها بر اساس پیش بینی های جمعیتی است، امری که در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. روش مطالعه پژوهش ترکیبی از روش های همبستگی، تحلیلی و میدانی است. شیوه نمونه گیری پژوهش به صورت سهمیه ای بوده و با توجه به نحوه تدوین متغیرها از مجذور کا و همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شهر یاسوج به تناسب شدت گیری توسعه کالبدی و افزایش جمعیت از نظر ارائه خدمات شهری دچار نارسائی است و نتیجه این نوع توسعه کالبدی پرشتاب انحراف از استاندارد شاخص های خدماتی بوده است. در خاتمه برای حل این نارسائی ها راهبردهایی ارائه شده است.

خشکسالی یکی از بلایای طبیعی است که هر ساله خسارات فراوانی به بار می آورد. این پدیده در نتیجه ناهنجارهای شدید و مکرر زمانی- مکانی در الگوهای گردش جوی بوجود می آید. از این رو، مطالعه و شناسایی الگوهای سینوپتیکی پدیده مذکور ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در این مطالعه، ابتدا بارش های سالانه ایستگاه های منتخب سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه استاندارد زمانی شد. پش از تعیین آستانه زمانی- مکانی بارش، سال 1999 به عنوان شدیدترین خشکسالی سطح منطقه انتخاب شد. سپس داده های ارتفاعی تراز 500 هکتوپاسکال واقع در محدوده بین صفر تا 70 درجه عرض جغرافیایی شمالی و 10 تا 70 درجه طول شرقی به صورت یک ماتریسS-mode  برای روزهای بدون بارش تنظیم شد. در ادامه، به منظور شناسایی و طبقه بندی الگوهای سینوپتیکی خشکسالی از روش آماریComponent Analysis  و Cluster Analysis استفاده گردید و نهایتا نقشه مرکب مربوط به هر خوشه تهیه و تحلیل سینوپتیکی شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که، به هنگام وقوع شدیدترین خشکسالی در سطح حوضه آبریز، عمدتا چهار الگوی سینوپتیکی حاکمیت داشته است؛ به طوری که در اکثر روزهای دوره مرطوب در سطوح میانی جو معمولا پشته ای نسبتا عمیق بر روی منطقه مستقر بوده و در نتیجه آن، زبانه پرفشاری نسبتا قوی در سطح زمین بر روی حوضه کشیده شده است. این شرایط سبب پایداری هوا و عدم نزولات جوی و نهایتا وقوع شدیدترین خشکسالی منطقه شده است.

از ویژگی نظام های مردم سالار، مشارکت مردم در فرایند انتخاب نخبگان سیاسی جامعه است که با انتخاب مستقیم یا غیرمستقیم خود بر تصمیمات ملی و اجرایی کشور نظارت و تاثیر دارند. در ایران از انقلاب مشروطه به بعد، مردم امر نظارت و اثرگذاری رای و اندیشه خود بر تصمیمات ملی و حکومتی را با انتخاب نمایندگان مجلس انجام داده اند و در این فرایند احزاب توانسته اند کم و بیش نقش ایفا کنند. نقش احزاب با توجه به فراز و فرود حضور آنها در عرصه های سیاسی قبل و بعد از انقلاب، بعضی از استان ها را بیش از سایرین متاثر ساخته که بنظر می رسد سطح توسعه استان ها در اثرپذیری از احزاب به عنوان یک متغیر، قابل توجیه است. این مقاله، با مطالعه موردی روی هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در پی آنست که رابطه میان سطح توسعه هر استان را با آرای احزاب در آن استان با استفاده از آمارهای موجود و مقایسه آنها بررسی کند. یافته های تحقیق نشانگر آنست که در استان های توسعه یافته احزاب به مفهوم واقعی آن، گستره فعالیت دارند و عامل موثر در انتخاب نماینده در بسیاری از استان های ایران رویکردهای ایدئولوژیک، مذهبی، قومی و قبیله ای است.

مکان یابی سد زیرزمینی در حوضه رودخانه فصلی گرماب در محل ایستگاه تحقیقات گلستان انجام گردید. این طرح به منظور بررسی و شناخت مکان های مناسب برای احداث سد زیرزمینی، با هدف کنترل و ذخیره سازی جریان آب زیرسطحی رودخانه، به منظور تامین آب مورد نیاز ایستگاه و عرصه های تحقیقاتی پژوهشگران، اجرا شد. این تحقیق بر پایه مطالعه اسناد، منابع، پژوهش های صحرایی، حفاری و نمونه برداری از آب و خاک و انجام آزمایش های لازم به انجام رسید. بررسی گسترش برونزدهای سنگی حوضه، وجود پی سنگ نفوذناپذیر میکاشیست را نشان داد که در حوضه باعث هدایت جریان زیرسطحی بر روی آن گردیده و عامل اصلی تغذیه چشمه های گرماب با دبی متوسط 8.5 لیتربرثانیه در انتهای خروجی حوضه است. مکان یابی ساختگاه بر پایه میزان آب زیرسطحی و محل های مناسب برای تشکیل مخازن طبیعی آب در طول آبراهه اصلی و بر اساس خصوصیات پی سنگ، تغییرات حجم آبرفت، تخلخل موثر و شیب بستر صورت گرفت. این بررسی ها نشان داد که انباشتگی رسوبی در طول رودخانه اصلی در سه محل مشاهده می گردد. این سه نقطه به عنوان گزینه های پیشنهادی به شکلی دقیق تر بررسی شد و بر اساس درجه اهمیت، اولویت بندی و برای اجرا پیشنهاد شدند؛ به طوری که حجم آب قابل کنترل و ذخیره سازی در گزینه های I، II،  IIIبه ترتیب 147000، 158400، 196000 مترمکعب در سال محاسبه گردید. بهره برداری، کنترل و ذخیره سازی آب در مخازن این سدها می تواند مشکل کمبود آب در ایستگاه را برطرف سازد.

انتشار مجلات جغرافیایی که بیشتر به وسیله دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی و بعضا از سوی بخش خصوصی در کشور انجام می گیرد؛ نقش مهمی در ارایه دستاوردهای علمی این رشته داشته و نشان دهنده وضعیت جامعه جغرافیایی کشور و نیز از ابزارهای ارزشیابی و بررسی وضعیت مقاله ها، نویسندگان و چگونگی نمایه شدن آنها در پایگاه های استنادی است. پژوهش حاضر، با هدف ارزیابی وضعیت فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، در آستانه انتشار یکصدمین شماره این مجله انجام شده است. روش تحقیق توصیفی - تطبیقی است که با بررسی مقاله های چاپ شده در شماره های 1 تا 100 فصلنامه طی سال های 1365 تا 1390، انجام شده است. جامعه آماری 812 مقاله چاپ شده طی زمان مذکور در این مجله است. نتایج نشان دهنده آن است که؛ میانگین تعداد مقاله های چاپ شده در یک شماره 8.7، مقاله بوده و روندی نزولی داشته است. از 812 مقاله چاپ شده در فصلنامه 94.2% تالیف و 5.8% ترجمه بوده که نسبت چاپ مقاله های ترجمه ای در دوره های اخیر فصلنامه به صفر رسیده است. از نظر موضوعی 48.9% مقالات مربوط به جغرافیای انسانی، 40% مقالات به جغرافیای طبیعی و 11.1% مقالات، شامل مقالات با عناوین و موضوع های جانبی بوده است. در زمینه مشارکت نویسندگان، از کل مقاله های چاپ شده 65.5% مقاله ها یک نویسنده، 24.4% مقاله ها دو نویسنده و 10.1% بیش از دو نویسنده داشته اند. شایان ذکر است که طی دوره های اخیر درصد مقالات با نویسندگان بیش از دو نفر رو به افزایش بوده است. از نظر وضعیت نمایه در پایگاه های استنادی نیز بر اساس آمار منتشر شده از سوی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی طی سال های 1385 و 1386، از نظر استناد و ضریب تاثیر از موفق ترین مجلات جغرافیایی کشور بوده است.